Flatik.ru

Перейти на главную страницу

Поиск по ключевым словам:

страница 1 ... страница 2страница 3страница 4страница 5

15 июль Сөббух Рәфыйков

15 июля Суббух Рафиков

19131971

Тууына 100 ел

100 лет со дня рождения
Язучы, шагыйрь Сөббух Һади улы Рәфыйков 1913 елның 15 июлендә Уфа губернасы Минзәлә өязенең (хәзер Татарстанның Сарман районы) Нөркәй авылында крестьян гаиләсендә туа. 1925–1930 елларда Татарстанның Чаллы һәм Алабуга шәһәрләрендә гомуми белем бирү мәктәбендә, аннары Казанда югары уку йортында әзерлек курсларында укый. 1931 елдан ул район һәм республика газеталары редакцияләрендә әдәби хезмәткәр, бүлек мөдире, мөхәррир урынбасары, Татарстан китап нәшриятында мөхәррир вазифаларын башкара. 1934–1937 елларда, хезмәтеннән аерылмыйча, Казан дәүләт педагогия институтында укый. Шул чорда аның беренче шигъри җыентыгы «Үсү җырлары» һәм «Соңгы талпыну» (1932), «Үсмерчак» (1937) дигән хикәя китаплары басылып чыга.

1937 елның 17 октябрендә С.Рәфыйковны кулга алалар. Аны педагогия институтында оешкан «контрреволюцион, троцкийчы, террорчы оешмада» торуда, шуңа өстәп «Советка каршы агитация» алып баруда гаеплиләр; ун елга хөкем итәләр.

24 яшьлек әдипне башта Соловки лагерена алып китәләр, бер елдан Норильскида урнашкан зур лагерьга күчерәләр. Ул монда металлургия комбинатын төзүдә катнаша. Тоткынлыкта һәм сөргендә гомеренең егерме елын үткәреп, С.Рәфыйков 1957 елның августында туган ягына кайта. Шул ук елда аның сөргендә чагында иҗат иткән шигырьләреннән сайлап тупланган «Ак төннәр» исемле җыентыгы дөнья күрә.

Сөргеннән кайткач, С.Рәфыйков, Татарстанның Зәй шәһәрендә төпләнеп, берникадәр вакыт (1958–1961) «Социалистик Татарстан» (хәзерге «Ватаным Татарстан») газетасының үз хәбәрчесе булып эшли.

Язучы буларак С.Рәфыйковның әдәби иҗаты проза жанрына карый. Киң җәмәгатьчелеккә ул 1960–1970 елларда иҗат иткән өч романы – «Беренче яз», «Авыл иртәсе», «Тын елга буенда» белән таныла.

С.Рәфыйков 1971 елның 21 ноябрендә Зәй шәһәрендә вафат була.

Писатель, поэт Суббух Хадиевич Рафиков родился 15 июля 1913 г. в деревне Нуркеево Мензелинского уезда Уфимской губернии (ныне Сармановский район Татарстана) в семье крестьянина. В 1925–1930 гг. он учится в общеобразовательной школе в Набережных Челнах и Елабуге, занимается на подготовительных курсах для поступления в высшее учебное заведение в Казани. С 1931 г. С.Рафиков работает литературным сотрудником, заведующим отделом, заместителем редактора в редакциях районных и республиканских газет, выполняет обязанности редактора в Татарском книжном издательстве. В 1934–1937 гг. без отрыва от производства учится в Казанском государственном педагогическом институте. В этот период печатаются первый сборник стихов «Үсү җырлары» («Песни роста») и книги рассказов «Соңгы талпыну» («Последний рывок», 1932), «Үсмерчак» («Отрочество», 1937).

17 октября 1937 г. С.Рафикова арестовывают по обвинению в участии в «контрреволюционной, троцкистской, террористической организации», организованной в педагогическом институте, а также за «агитацию против Советов» и осуждают на десять лет заключения в исправительно-трудовых лагерях.

24-летнего писателя отправляют сначала в Соловецкий лагерь, через год переводят в большой лагерь в Норильске, где он участвует в строительстве металлургического комбината. После 20 лет заключения и ссылки, С.Рафиков в августе 1957 г. возвращается в родные края. В этом же году выходит сборник его стихов «Ак төннәр» («Белые ночи»), где находят свое отражение годы пребывания в лагерях.

Вернувшись из ссылки, С.Рафиков поселяется в городе Заинске (Татарстан) и некотрое время (1958–1961 гг.) работает собственным корреспондентом газеты «Социалистик Татарстан» (ныне «Ватаным Татарстан»).

Литературное творчество С.Рафикова относится к жанру прозы. Широкой общественности он известен тремя романами «Беренче яз» («Первая весна», 1962), «Авыл иртәсе» («Утро деревни», 1966), «Тын елга буенда» («У тихой речки», 1972), созданными в 1960–1970 гг.

С.Рафиков умер 21 ноября 1971 г. в городе Заинске.


Укырга тәкъдим итәбез:

Советуем прочитать:
Рәфыйков С. Авыл иртәсе: роман /С.Рәфыйков. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1966. – 359 б.

Рәфыйков С. Тын елга буенда: роман /С.Рәфыйков. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1972. – 408 б.

Рәфыйков С. Беренче яз: роман /С.Рәфыйков; – 3 басма. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1979. – 463 б.

Зәйгә гашыйк әдип хатлары: [язучының Сафа Сабировка язган хатлары] //Мәд. җомга. – 2003. – 18 июль. – Б. 12.


Әдипләребез: биобиблиогр. белешмәлек: 2 томда: 2 том /[төз. Р.Н.Даутов, Р.Ф.Рахмани]. – Казан: Татар. кит. нәшр., 2009. – 735 б. – Сөббух Рәфыйков. – Б. 268-269.

Даутов Р.Н. Совет Татарстаны язучылары: биобиблиогр. бе­лешмә /Р.Н.Даутов, Н.Б.Нуруллина. – Казан: Татар. кит. нәшр., 1986. – 639 б. – Сөббух Рәфыйков. – Б. 390-391.

Гарифуллин Д. Кырыс еллар, самими елмаю /Д.Гарифуллин //Ватаным Татарстан. – 1993. – 18 июнь.

Гарифуллин Д. Зәйлеләр онытмыйлар аны /Д.Гарифуллин //Ватаным Татарстан. – 1993. – 23 июль.

Гарифуллин Д. Норильск тоткыны: очерк /Д.Гарифуллин //Шәһри Казан. – 1993. – 17, 20 июль.

Мостафин Р. Репрессияләнгән татар әдипләре /Р.Мостафин. – Казан: Татар. кит. нәшр., 2009. – 175 б. – Кара әләм. – Б. 35-37.

Сәлахов И. Без – өчәү идек /И.Сәлахов //Идел. – 2001. – № 6. – Б. 10-15.

Шәрәфетдинов Т. Чагыл тау сагына /Т.Шәрәфетдинов //Мәйдан. – 2003. – № 1. – Б. 114-116.

Камалов С. «Бөтен халык белән, Сөббух абзый, без догада сиңа, догада...» /С.Камалов //Ватаным Татарстан. – 2003. – 6 авг.

Мөхәммәтшин Х. Ул Чаллыныкы иде /Х.Мөхәммәтшин //Ватаным Татарстан. – 1995. – 11 авг.

Шәйхразиева Л. Үз итәләр /Л.Шәйхразиева //Мәгариф. – 1996. – № 6. – Б. 24-25.
Гиниятуллина А. Писатели Советского Татарстана: биобиблиогр. справ. /А.Гиниятуллина. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1970. – 511 с. – Рафиков Суббух Хадиевич. – С. 346-347.

Салахов И. Нас было трое /И.Салахов //Идель. – 2001. – № 6. – С. 218-33.

Заинская энциклопедия. – Казань, 1994. – 269 с. – Рафиков Суббух Хадиевич. – С. 199-200.

23 август Мәсгут Гали улы Латыйпов

23 августа Масгут Галеевич Латыпов

19131987

Тууына 100 ел

100 лет со дня рождения
Композитор, ТАССРның атказанган сәнгать эшлеклесе Мәсгут Гали улы Латыйпов 1913 елның 23 августында Казакъстан Республикасының Сергиополь (хәзерге Аягуз) шәһәрендә туа. 1925 елда Латыйповлар гаиләсе Казанга кайта. Мәсгут тынлы уен коралларында уйнарга өйрәнү дәресләре ала, үзешчән сәнгатьтә катнаша. 1932 елда ул Мәскәүгә китә һәм консерватория каршындагы рабфакның тромбон классына укырга керә. 1934 елда консерватория каршындагы музыка училищесына күчә, Е.О.Месснерда композиция буенча курс үтә.

1936 елда М.Латыйпов Мәскәү дәүләт консерваториясенең Татар опера студиясенә (профессор Г.И.Литинскийның композиция классы) укырга керә һәм аны 1941 елда тәмамлый. Уку белән бер үк вакытта ул Мәскәү өлкәсе Эчке эшләр халык комиссариатының (НКВД) тынлы уен кораллары оркестрында эшли, үзенең иҗат эшчәнлеген башлап җибәрә. 1936 елда М.Латыйпов Мәскәүдә тынлы уен кораллары оркестры өчен язылган маршлар конкурсында бүләкләнә; 1937 елда аның «Кызыл Татарстан» маршы басылып чыга.

Шушы елларда ук ул төрле жанрларда: тынлы оркестр, хор өчен әсәрләр; җырлар, халык көйләре эшкәртмәләре һ.б. иҗат итә.

1941–1945 елларда М.Латыйпов Совет Армиясендә хезмәт итә; башта полк, аннары дивизия тынлы музыка оркестры җитәкчесе була; сугыш елларында да иҗади эшчәнлеген дәвам итә.

Казанга кайткач, М.Латыйпов 1945–1946 елларда Казан, 1946–1950 елларда Идел буе, 1950–1953 елларда Көнчыгыш-Себер хәрби округларының җыр һәм бию ансамбльләренә җитәкчелек итә. Бу елларда копозитор өч кантата, симфоник оркестр өчен «Җиңүдән соң» сюитасын, романслар һәм күп кенә җырлар яза.

1953 елда М.Латыйпов яңадан Казанга кайта. Шуннан соңгы елларда ул Татарстан нефтьчеләренең вокаль-инструменталь коллективын оештырып, алар белән 1957 елда Мәскәүдә Татар әдәбияты һәм сәнгате декадасында чыгыш ясый; «Сарман розалары» инструменталь-хореографик ансамблен, Кукмара һәм Лениногорск яшьләр тынлы уен кораллары оркестрларының оештыручысы һәм җитәкчесе була. Ул шулай ук төрле районнардагы музыка курсларында методик эшкә, үзешчән композиторлар белән укулар үткәрүгә зур игътибар биреп, авыл яшьләренә музыкаль тәрбия бирүгә, аларның рухи дөньяларын баетуга үзеннән зур өлеш кертә. Бу елларда да ул яңа әсәрләр иҗат итүен дәвам итә.

М.Г.Латыйпов 1987 елның 9 апрелендә вафат була.

Композитор, заслуженный деятель искусств ТАССР Масгут Галеевич Латыпов родился 23 июля 1913 г. в городе Сергиополе (ныне Аягуз) Республики Казахстан. В 1925 г. семья Латыповых переезжает в Казань. Масгут берет уроки игры на духовых инструментах, выступает в самодеятельности. В 1932 г. он едет в Москву и поступает на рабфак при консерватории по классу тромбона. В 1934 г. переводится в музыкальное училище при консерватории и проходит курс композиции у Е.О.Месснера.

В 1936 г. М.Латыпов поступает в Татарскую оперную студию при Московской государственной консерватории (класс композиции профессора Г.И.Литинского), которую заканчивает в 1941 г. Одновременно с учебой работает в духовом оркестре НКВД Московской области, с которым связано начало его творческой деятельности. В 1936 г. М.Латыпов был премирован на конкурсе маршей для духового оркестра в Москве, в 1937 г. был издан его марш «Красная Татария».

В эти же годы пробует свои силы в различных жанрах – пишет произведения для духового оркестра, хора, песни, выполняет обработки татарских народных песен и др.

В 1941–1945 гг. М.Латыпов служит в Советской Армии, руководит полковым, а затем дивизионным оркестром духовой музыки, продолжает свою творческую деятельность.

Возвратившись в Казань, М.Латыпов в 1945–1946 гг. руководит ансамблем песни и пляски Казанского, в 1946–1950 гг. – Приволжского и в 1950–1953 гг. – Восточно-Сибирского военных округов. За этот период композитором были написаны три кантаты, сюита для симфонического оркестра «После Победы», романсы и множество песен.

В 1953 г. М.Г.Латыпов вновь возвращается в Казань. В последующие годы он организует и руководит вокально-инструментальным коллективом нефтяников Татарии, который в 1957 г. участвует в Декаде татарского искусства и литературы в Москве; инструментально-хореографическим ансамблем «Сармановские розы», Кукморским и Лениногорским молодежными духовыми оркестрами и др. Уделяет большое внимание методической работе на музыкальных курсах, занятиям с самодеятельными композиторами, внося огромную лепту в дело музыкального воспитания, повышения духовной культуры сельской молодежи. В эти и последующие годы продолжает создавать новые сочинения.

М.Г.Латыпов умер 9 апреля 1987 г.


Укырга тәкъдим итәбез:

Советуем прочитать:
Латыйпов М.Г. Вокаль музыка [ноталар]: арияләр, романслар, җырлар: татар халык җырлары (эшкәртмәләр) /М.Г. Латыйпов; кереш сүз авт. З.Сәйдәшева. – Казан: Еникеева нәшр., 2008. – 68 б.

Латыйпов М. Хор өчен сайланма әсәрләр /М.Латыйпов; Бүл. 4 нче: Туган илем: Кантата: 2, 3 кис.: солистлар, хор һәм оркестр өчен /М.Хөсәен сүзләре; Минзәлә эскизлары: сюита: 2, 6 кис: хор өчен /Н.Арсланов сүзләре. – Казан: Еникеева нәшр., 2008. – 68 б.

Латыйпов М. Сайланма әсәрләр: скрипка һәм фп. өчен: Лярго. Ноктюрн, Каприччио: скрипка кушымта партиясе белән /М.Латыйпов. – Казан: Еникеева нәшр., 2008. – 34 б.

Латыйпов М. Вальс-фантазия: в-чель һәм фп. өчен: в-чель кушымта партиясе белән /М.Латыйпов; в-чель партиясе Л.Исмәгыйлова ред. – Казан: Еникеева нәшр., 2000. – 10 б.


Латыпов М.Г. Ариозо: для в-чели и фп.: с прил. партии в-чели /М.Г.Латыпов. – Казань: Изд-во Еникеевой, 1994. – 6 с.

Латыпов М.Г. Наша партия: цикл хоров без сопровожд. сл. З.Нури; рус. текст М.Лапирова /М.Латыпов. – М.: Сов. композитор, 1963. – 16 с.


Таҗи К. Бишнең берсе /К.Таҗи //Мәд. җомга. – 2008. – 22 авг. – Б. 7.

Шәмсетдинова Ф. Ул беренчеләр рәтендә иде /Ф.Шәмсетдинова //Мәд. җомга. – 2003. – 15 авг. – Б. 12.

Сафиуллина Г. Көй остасы көйләрендә яши /Г.Сафиуллина //Ватаным Татарстан. – 1993. – 29 сент.
Сайдашева З. Масгут Латыпов /З.Сайдашева //Композиторы Татарстана. – М.: Композитор, 2009. – С. 115-118.

Сайдашева З. Масгут Латыпов /З.Сайдашева //Композиторы и музыковеды Советского Татарстана. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1985. – С. 86-87.

Яхонтова Е. Братья и сестры /Е.Яхонтова //Сов. Татария. – 1986. – 6 июля.

Галямиев Ф. Оружием песни /Ф.Галямиев //Комсомолец Татарии. – 1985. – 19 июля.



23 сентябрь Нияз Курамша улы Даутов

23 сентября Ниаз Курамшевич Даутов

19131986

Тууына 100 ел

100 лет со дня рождения
Җырчы, опера режиссеры, педагог, профессор Нияз Курамша улы Даутов 1913 елның 23 сентябрендә Казан шәһәрендә туа. 1935–1938 елларда ул Мәскәү консерваториясе каршындагы Татар опера студиясендә, 1939–1943 тә Мәскәү консерваториясенең вокал факультетында укый, 1953 елда Урал (хәзер Екатеринбург) консерваториясен тәмамлый. 1941 елда Н.Даутов Татар опера һәм балет театрында Н. Җиһановның «Алтынчәч» операсында беренче тапкыр Җик партиясен башкара.

Бөек Ватан сугышы елларында ул фронт труппалары солисты, бер үк вакытта, 1943 елда К.С.Станиславский һәм В.И.Немирович-Данченко исемендәге музыка академия театры солисты була; беренче чыгышында П.Чайковскийның «Евгений Онегин» операсында Ленский партиясен башкара.

Н.Даутов 1943–1956 һәм 1960–1965 елларда Свердловск (Екатеринбург) опера һәм балет театры солисты һәм режиссеры, 1965–1975 елларда Чиләбе, 1956–1960 елларда һәм 1975 елдан Татар опера һәм балет театрларында солист һәм баш режиссер булып эшли. Ул рус, совет һәм дөнья классикасы операларында онытылмаслык образларның тулы бер галереясен иҗат итә.

Режиссер буларак, Н.Даутов 30 га якын спектакль куя. 15 елдан артык Татар опера һәм балет театрында эшләү дәверендә ул республиканың мәдәни тормышында күренекле вакыйга булып кабул ителгән күп кенә опера спектакльләрен: П.Чайковскийның «Евгений Онегин», Дж. Вердиның «Травиата», Дж.Пуччининың «Богема», «Чио-Чио-сан», Ш.Гуноның «Фауст», Россининың «Севилья чәч алучысы» һәм башка спектакльләрне куя.

Н.Даутов театрның милли репертуарын булдыруда күп эшли. «Самат» (Х.Вәлиуллин), «Җиһангир» (Р.Гобәйдуллин), «Кара йөзләр» (Б.Мулюков) опералары аның тарафыннан куела. Ул Н.Җиһановның «Алтынчәч» операсын өч тапкыр куя.

Н.Даутов күп еллар Казан консерваториясендә опера әзерлеге кафедрасы мөдире булып эшли, республиканың әйдәп баручы опера җырчыларының иҗатын үстерүгә булыша.

Н.Даутовка 1957 елда РСФСРның халык артисты дигән мактаулы исем, 1958 елда Татарстанның Г.Тукай исемендәге Дәүләт премиясе бирелә.

Н.К.Даутов 1986 елның 16 апрелендә Казанда вафат була.


Певец, оперный режиссер, педагог, профессор Ниаз Курамшевич Даутов родился 23 сентября 1913 г. в городе Казани. В 1935–1938 гг. он учится в Татарской оперной студии при Московской консерватории, в 1939–1943 гг. – на вокальном факультете Московской консерватории, в 1953 г. заканчивает Уральскую консерваторию (Свердловск – Екатеринбург). В 1941 г. дебютирует в Татарском театре оперы и балета в партии Джика в опере Н.Жиганова «Алтынчеч».

В годы Великой Отечественной войны Н.Даутов был солистом фронтовых трупп, в 1943 г. также солистом Музыкального академического театра им. К.С.Станиславского и В.И.Немировича-Данченко, дебютирует в партии Ленского в опере П.Чайковского «Евгений Онегин».

В 1943–1956 и в 1960–1965 гг. является солистом и режиссером Свердловского театра оперы и балета, в 1965–1975 гг. – главным режиссером Челябинского, в 1956–1960 гг. и с 1975 г. – солистом и главным режиссером Татарского театра оперы и балета. Им создана целая галерея запоминающихся образов в операх русской, советской и мировой классики.

Режиссер Н.Даутов ставит около 30 спектаклей. Являясь более 15 лет главным режиссером Татарского театра оперы и балета, он осуществляет постановку ряда спектаклей, ставших заметными явлениями в культурной жизни республики: «Евгений Онегин» П.Чайковского, «Травиата» Дж.Верди, «Богема», «Чио-Чио-сан» Дж.Пуччини, «Фауст» Ш.Гуно, «Севильский цирюльник» Россини и др.

Н.К.Даутов много делает для формирования национального репертуара театра. При его непосредственном участии получают сценическое воплощение оперы «Самат» (Х.Валиуллин), «Джигангир» (Р.Губайдуллин), «Черноликие» (Б.Мулюков), трижды осуществляется постановка оперы «Алтынчеч» Н.Жиганова.

Многие годы Н.К.Даутов работает заведующим кафедрой оперной подготовки в Казанской консерватории, способствует творческому становлению ведущих оперных исполнителей республики.

В 1957 г. Н.К.Даутову присвоено почетное звание народного артиста РСФСР, в 1958 г. он стал лауреатом Государственной премии Татарстана им. Г.Тукая.

Н.К.Даутов умер 16 апреля 1986 г. в Казани.

Укырга тәкъдим итәбез:

Советуем прочитать:
Арслан А. Опера сәнгате каһарманы /А.Арслан //Мәд. җомга. – 2008. – 3 окт. – Б. 11.

Фәрхетдинова Ч. Сәнгатебез хадиме /Ч.Фәрхетдинова //Мәд. җомга. – 2003. – 3 окт. – Б. 8.

Такташ Р. Аның рухы яши күңелләрдә /Р.Такташ, А.Кадыйрова //Ватаным Татарстан. – 2003. – 1 окт.
Головашенко Ю. Н.Даутов /Ю.Головашенко. – Казань: Таткнигоиздат, 1957. – 27 с.

Кантор Г. Даутов Нияз Курамшевич /Г.Кантор //Народные артисты. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1980. – 413 с.

Трескин Э. Имя /Э.Трескин //Казань. – 2005. – № 5. – С. 48-51.

Серегина Н. «Растворил я окно»: творческий портрет Н.К.Даутова /Н.Серегина //Казань. – 1996. – № 5-6. – С. 93-98.

Такташ Р. Ваш выход, маэстро! /Р.Такташ //Казань. – 2002. – № 3-4. – С. 118-121.

Султанова А. Он спел более двух тысяч спектаклей /А.Султанова //Веч. Казань. – 2003. – 23 сент.

Гали К. Нияз Даутов: «Нужно уметь создавать самого себя» /К.Гали //Татарский мир = Татар дөньясы. – 2003. – Сент. (№ 15). – С. 6.

Слово о современнике: [статьи] /содерж.: Е.Евтушенко: «Это был красивый человек»; Б.Покровский: «Невозможно забыть!»; Н.Дорлиак: «Мы все его любили»; С.Рихтер: «Нас связала дружба»; публ. подгот. Э.Трескин //Веч. Казань. – 1988. – 23 сент.



12 октябрь Заһидулла Яруллин

12 октября Загидулла Яруллин

18881964

Тууына 125 ел

125 лет со дня рождения
Заһидулла Баязит улы Яруллин 1888 елның 12 октябрендә Татарстанның Мамадыш районы Кече Сөн авылында крестьян гаиләсендә туа. Биш яшендә ятим кала. 12-13 яшькә җиткәч. ул «бәхет эзләп» Чистайга килә. Биредә ул төрле музыка коралларын төзәтүче, көйләүче, пианист, немец музыканты Й.Шнейдер белән очраша. Й.Шнейдер Заһидулланың үтә музыкаль сәләтле булуын күреп (ул авылда чакта ук курайда уйный), аңа музыкаль белемнән башлангыч дәресләр бирә, фортепианода уйнарга, музыка коралларын көйләү-төзәтү эшенә өйрәтә. Заһидулла аның ярдәмчесе дә, шәкерте дә була.

Й.Шнейдер үлгәч, Заһидулла ярминкәләрдә гармунчы булып үз көнен үзе күрә башлый. Ул Минзәлә, Мәкәрҗә ярминкәләрендә уйный, халык музыкантлары белән таныша.

1908 елның җәендә З.Яруллин Казанга килә. Аның тормышында яңа чор башлана. Монда «Шәрык клубы» янына тупланган алдынгы фикерле татар яшьләре белән аралаша, «Сәйяр» труппасы куйган спектакльләрдән соң бирелә торган концертларда катнаша, җырчыларның концертларында пианист-аккомпаниатор була. Казанда тавышсыз кинотеатр ачылгач, ул тавышсыз фильмнарны музыка белән алып баручы була.

З.Яруллин – унике яшьлек С.Сәйдәшевнең фортепиано буенча беренче укытучысы була.

З.Яруллин көйләр дә иҗат итә. Аның 20 гә якын җыр-бию музыкасы, маршлары бар. 1913 елның октябрь аенда ул, Габдулла Тукай истәлегенә багышлап, «Тукай» хатирәсен иҗат итә. Бу әсәр «Тукай маршы» булып таныла. Ул – татар музыкасында марш формасында язылган әсәрләрнең беренче үрнәге.

З.Яруллинның музыкаль эшчәнлеге үсә, ныгый бара. Ул халык талантларын җыеп, милли-инструменталь ансамбльләр оештыра, чыгышлар ясый, музыка түгәрәкләрендә, курсларда өйрәтүләр алып бара.

1923–1930 елларда З.Яруллин Уфада яши. 1930 елларның башында Казанга кайта, радиоконцертларда катнаша. 1930 елның урталарында туган авылына кайтып китә.

З.Яруллин 1964 елның 10 октябрендә Мамадыш районы Кече Сөн авылында вафат була, җәсәде шунда күмелә.

Татар музыка мәдәнияте тарихында үзенең күпкырлы эшчәнлеге белән югалмас эз калдырган халык музыканты З.Яруллинны без үзеннән соң ике композитор (беренче татар балеты «Шүрәле»не иҗат иткән Фәрит Яруллин һәм Мирсәет Яруллин) калдырганы өчен дә хөрмәт һәм рәхмәт хисләре белән искә алабыз.

Загидулла Баязитович Яруллин родился 12 октября 1888 г. в деревне Малая Сунь Мамадышского района Татарстана в семье крестьянина. В пять лет остается сиротой. В 12-13 лет в поисках счастья он приезжает в Чистополь. Здесь он встречается с настройщиком музыкальных инструментов, пианистом, немецким музыкантом Й.Шнейдером. Увидев незаурядные музыкальные способности мальчика (еще в деревне он играл на курае), Й.Шнейдер дает ему начальные уроки музыкальной грамоты, обучает игре на фортепиано и ремонту музыкальных инструментов. Загидулла является его помощником и учеником.

После внезапной смерти Й.Шнейдера Загидулла зарабатывает себе на жизнь игрой на гармони. Он выступает в Мензелинске, на Макарьевской ярмарке, где знакомится с народными музыкантами.

Летом 1908 г. З.Яруллин приезжает в Казань. Начинается новый и самый яркий период его жизни. В «Восточном клубе» он общается с передовой татарской молодежью, участвует в концертах, проводимых после спектаклей труппы «Сайяр», выступает в качестве пианиста-аккомпаниатора. После открытия в Казани кинотеатра, он становится одним из первых музыкальных иллюстраторов немого кино.

З.Яруллин известен и как учитель игры на фортепиано двенадцатилетнего Салиха Сайдашева.

Широка творческая деятельность З.Яруллина: им написано около 20 музыкальных произведений – песен, маршев. В октябре 1913 г. композитор сочиняет произведение, посвященное памяти поэта Габдуллы Тукая, получившее широкую популярность как «Марш Тукая». Это первое произведение в татарской музыке, написанное в форме марша.

Музыкальная деятельность З.Яруллина расширяется. Он организует национально-инструментальные ансамбли, выступает в концертных бригадах, преподает в музыкальных кружках, на курсах.

В 1923-1930 гг. З.Яруллин живет в Уфе. В начале 1930 г. он возвращается в Казань, где участвует в радиоконцертах. В середине этого же года уезжает в родную деревню.

З.Яруллин умер 10 октября 1964 г. в деревне Малая Сунь Мамадышского района.

В истории татарской музыкальной культуры народный музыкант З.Яруллин известен не только своей многогранной деятельностью, но и как отец, воспитавший двоих сыновей-композиторов: автора первого татарского балета «Шурале» Фарида Яруллина и Мирсаида Яруллина.


Укырга тәкъдим итәбез:

Советуем прочитать:

Фәрхетдинова Ч. Ул – беренчеләр токымыннан /Ч.Фәрхетдинова //Мәд. җомга. – 2008. – 17 окт. – Б. 16.

Галиуллина М. Солтаннарның солтаны /М.Галиуллина //Мәд. җомга. – 2008. – 17 окт. – Б. 16.

Рәимова С. Моң чишмәләре /С.Рәимова //Татарстан. – 1994. – № 11. – Б. 133-136.

Хәйруллина З. Халык таланты /З.Хәйруллина //Соц. Татарстан. – 1988. – 16 окт.

Вәлиева Ф. Сөн суларын эчкән ул... /Ф.Вәлиева //Казан утлары. – 1978. – № 10. – Б. 176-178.

Низамиев Р. Ут һәм җыр: роман-хроника /Р.Низамиев. – Казан: Татар. кит. нәшр., 2000. – 240 б. – З.Яруллин турында. – Б.11-28.

Мөхәммәдиев Р. Прәннекле төшләрем... [хикәя] /Р.Мөхәммәдиев //Казан утлары. – 2011. – № 7. – Б. 5-17.

Низамиев Р. Сикәлтәле юлдан /Р.Низамиев //Ялкын. – 1988. – № 9. – Б. 10-13.

Якупова Э. Дөньяга татарны таныткан Яруллиннар /Э.Якупова //Шәһри Казан. – 2004. – 20 февр.

Хисамова Л. Моң сарае: [Мамадыш районы Кече Сөн авылында композитор Яруллиннарга багышланган музей эшли] /Л.Хисамова //Мәйдан. – 2006. – № 6. – Б.138-142.

Гадел Ә. Сөю дәрьясы: шигырьләр /Ә.Гадел. – Казан: Татар. кит. нәшр., 2012. – 385 б. – Заһидулла Яруллин Өчиле Сабан туенда. – Б. 204-205.

Хөсәен М. Монда – фидакарьлек: [шигырь] /М.Хөсәен //Татарстан яшьләре. – 1989. – 15 апр.
Нигмедзянов М. Три поколения музыкантов /М.Нигмедзянов //Цвети, мой Татарстан. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1980. – С. 271-285.

Алмазова А. Фарид Яруллин и татарский балет /А.Алмазова. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1987. – 160 с. – О З.Яруллине. – С. 21-26.



6 ноябрь К.Тинчурин исемендәге Татар

6 ноября дәүләт драма һәм комедия театры

Татарский государственный театр

драмы и комедии

имени К.Тинчурина

1933

оештырылуына 80 ел

80 лет со дня образования
Татар театрының 100 елдан артык бай тарихы бар. 1930 нчы елларда колхоз-совхоз театрлары барлыкка килә. Г.Камал исемендәге театр каршында, сәхнә сәнгатен авыл хезмәтчәннәренә якынайту максатыннан чыгып, махсус колхоз филиалы оештырыла. Аның составына Мәскәү татар театрыннан З.Агишева, Б.Галиуллина, Г.Гыйматов, Г.Зәйнуллин, Татар академия театрыннан Г.Болгарская, И.Мәҗит, Г.Камская һәм башка артистлар керә. Театр 1933 елның 6 ноябрендә Питрәч районының Шәле авылында К.Тинчурин һәм К.Нәҗми әсәрләре буенча куелган «Булат бабай семьясы» дигән беренче спектаклен күрсәтә. Режиссеры Гали Ильясов була. Шушы көннән башлап, бу коллективның республикабыз район һәм авыллары буйлап өзлексез гастрольләре башлана. Соңрак ул Советлар Берлегенең ерак төбәкләренә барып, анда да спектакльләр күрсәтә.

1938 елның 1 октябрендә театрга «Алтынчы колхоз-совхоз театры» исемен биреп, Балтачка күчерәләр. Сәнгать җитәкчесе итеп Ә.Мәҗитов билгеләнә.

1940 елда театр Арчага күчерелә. Бөек Ватан сугышы башлангач, артистларның бер өлеше фронтка китә. Театрда калганнары исә үзләре кабызган сәнгать учагын сүндермиләр.

1943 елда театрны Буа шәһәренә күчерәләр. 1944 елның 20 апрелендә аны яңадан Казанга кайтаралар. Ул «Республика күчмә театры» дип атала башлый. Башта Г.Йосыпов, соңрак С.Вәлиев-Сульва режиссер итеп билгеләнәләр.

1956 елда театрга танылган режиссер К.Тумашева килә. Ул биредә 6 ел эшли, 25 ләп әсәр куя. Шушы елларда театр чын-чынлап аякка баса, осталыгын чарлый, традицияләрен барлый һәм баета.

1963 елның 1 гыйнварыннан җитәкчелек вазыйфасы Р.Тумашевка тапшырыла. Аның 23 ел буе эшләгән вакытында күп кенә артистларның иҗаты бөреләнә, ачыла, үсә, ныгый, чарлана. 1976 елда бу режиссерга Татарстанның Г.Тукай исемендәге Дәүләт премиясе бирелә.

1970 нче елларда монда режиссер Р.Бикчәнтәев килеп кушыла. Аның тарафыннан куелган спектакльләр дә театр тарихында мактаулы эз калдыра.

1979 елда театр яңа исем белән «Татар дәүләт драма һәм комедия театры» дип йөртелә башлый. 1988 елда аңа К.Тинчурин исеме бирелә. Шул ук елда ул үзенең статусын да алыштыра, күчмәлектән стационарга күчә. 1993 елдан башлап режиссер булып Р.Заһидуллин эшли. Иҗатта, республика мәдәниятендә бу театр өчен яңа чор башлана.


Татарский театр имеет богатую столетнюю историю. В 1930-х гг. появляются колхозно-совхозные театры. В целях приобщения тружеников села театральному искусству на базе театра им. Г.Камала специально создается его колхозный филиал. В его состав входят артисты из Московского татарского театра (З.Агишева, Б.Галиуллина, Г.Гыйматов, Г.Зайнуллин) и Татарского академического театра (Г.Болгарская, И.Мазит, Г.Камская и др.).

Официальным днем рождения новой труппы считается 6 ноября 1933 года, когда в деревне Шали Пестречинского района состоялся спектакль «Семья деда Булата» по пьесе К.Тинчурина и К.Наджми в постановке Гали Ильясова. С этого дня начинаются постоянные гастроли этого коллектива по районам и селам республики. Позднее гастрольные маршруты театра пролягут по самым отдаленным районам Советского Союза.

С 1 октября 1938 г. он именуется «Шестой колхозно-совхозный театр» и переводится в Балтаси. Художественным руководителем коллектива назначается А.Мазитов.

В 1940 г. театр переводят в Арск. С началом Великой Отечественнаой войны часть артистов уходит на фронт, оставшиеся продолжают работу в театре.

В 1943 г. театр переводят в город Буинск. 20 апреля 1944 г. его вновь возвращают в Казань. Театр получает статус «Республиканского передвижного театра». Сначала Г.Юсупов, потом С.Валиев-Сульва назначаются его режиссерами.

В 1956 г. в театр приходит известный режиссер К.Тумашева. За 6 лет работы она ставит 25 спектаклей. В эти годы театр крепнет, оттачивает свое мастерство, накапливает и обогащает свои традиции.

1 января 1963 г. на вахту главного режиссера заступает Равиль Тумашев. На годы его 23- летней деятельности приходятся расцвет и творческое становление целой плеяды молодых артистов театра. Заслуги Р.Тумашева отмечены Государственной премией Татарстана им. Г.Тукая.

В 1970-е гг. в театр приходит режиссер Р.Бикчантаев. Спектакли, поставленные им, оставили заметный след в истории театра.

В 1979 г. Республиканский перевижной театр получил название «Татарский государственный театр драмы и комедии». В 1988 г. ему присвоено имя К.Тинчурина, он стал стационарным. С 1993 г. его главным режиссером является Р.Загидуллин. Для театра начинается новый период его творческой жизни.

Укырга тәкъдим итәбез:

Советуем прочитать:
Кәрим Тинчурин исемендәге Татар дәүләт драма һәм комедия театры: буклет /төз. А.Гарәфетдинов. – Казан, 1993.

Татар совет театры: (очерклар). – Казан: Татар. кит. нәшр., 1975. – 494 б. – Мәскәү эшче һәм республика дәүләт күчмә театрлары. – Б. 298-332.

Гыймранова Д. Авыл юлларында язылган тарих /Д.Гыймранова //Мәд. җомга. – 2003. – 26 сент. – Б.16.

Гыймранова Д. Тарих сәхифәләре /Д.Гыймранова //Ватаным Татарстан. – 2003. – 7 нояб.

Фарсин Ф. Сагышлы хатирәләр /Ф.Фарсин; язманы матбугатка әзерләүче Г.Хәмидуллина //Идел. – 2003. – № 10. – Б. 20-29.

Исмәгыйлева С. Күңелне баета, яктырта театр /С.Исмәгыйлева //Шәһри Казан. – 2004. – 30 июль.

Заһидуллин Р. «Вакыт үзе тәнкыйтьче...» /Р.Заһидуллин; әңгәмәдәшче Р.Мөхәммәтова //Сәхнә. – 2009. – № 1. – Б. 4-6.

Сәгъди Р. Алда озын юллар көтә /Р.Сәгъди //Ватаным Татарстан. – 2009. – 11 апр.

Хәбибуллина Л. Яшьлек эзләрен саклаган театр /Л.Хәбибуллина //Шәһри Казан. – 2008. – 31 окт.

Әхмәтгалиева А. Син – тормышның үзе /А.Әхмәтгалиева, Х.Мәхмүтов //Мәйдан. – 2007. – № 9. – Б.15-26.


Илялова И. Театр имени Тинчурина. – Казань: Идел-PRESS, 2002. – 280 c.

Кумысников Х. К столетию татарского театра //Идель. – 2004. – № 7. – С.24-25.

Илялова И. Непрестанный экзамен Рашита Загидуллина //Казань. – 2002. – № 3-4. – С.142-148.

Загидуллин Р. «Я – хозяин спектакля»: [беседа] /Р.Загидуллин //Идель. – 2000. – № 5. – С.36-38.

КамаловТ. Если зрители смеются, значит, празднуем успех /Т.Камалов //Казан. ведомости. – 2009. – 6 нояб.

Иняхин А. Мелодрама – любовь моя: [о выступлении в Москве и репертуаре театра] /А.Иняхин //Театр. жизнь. – 1999. – № 11-12. – С.14-16.

Театры Татарстана за рубежом: [в т.ч. и Татар. гос. театр драмы и комедии] //Казань. – 2002. – № 3-4. – С.172-176.

3 декабрь Гыйбад Алпаров

3 декабря Гибад Алпаров

18881936

Тууына 125 ел

125 лет со дня рождения
Күренекле тел галиме, педагог, җәмәгать эшлеклесе Гыйбад Хәбибулла улы Алпаров 1888 елның 3 декабрендә Уфа губернасы Эстәрлетамак өязе (хәзерге Башкортстанның Авыргазы районы) Корманай авылында мулла гаиләсендә туа. Башлангыч белемне үз авылларындагы мәдрәсәдә алгач, ул Уфа шәһәрендәге «Госмания» һәм «Галия» мәдрәсәләрендә укый. 1910 елда Г.Алпаров Казанга килеп Казан татар укытучылар мәктәбенә укырга керә һәм аны 1913 елда тәмамлый. Аның иҗади эшчәнлеге тәрҗемәләрдән башлана. 1908–1910 елларда ул төрек һәм рус телләреннән татарчага төрле китаплар тәрҗемә итә.

1910 елдан Г.Алпаровның педагогик эшчәнлеге башлана. Ул бер үк вакытта тел өлкәсендә фәнни эш алып бара. 1912, 1913 елларда аның «Хәреф вә имлабыз», «Татар әлифбасы» исемле китаплары басылып чыга.

Октябрь революциясеннән соң Г.Алпаров «Көрәш», «Кызыл яу», «Кызыл Армия», «Шәрык ярлылары» газеталарында эшли. Әлеге газеталар битләрендә аның күпсанлы мәкаләләре дөнья күрә. Бу елларда ул укытучылар, кызыл армиячеләр өчен ачылган курсларда да укыта.

1921–1924 елларда Г.Алпаров Урта Азиядә яши. Биредә ул журналистлык эшчәнлеген дәвам иттерә. Шушы елларда ул төрки телләрнең дәреслекләрен төзүдә, орфографияләрен эшкәртүдә актив катнаша.

1924–1925 елларда галим Башкортстанда, 1925–1926 елларда Татарстан Мәгариф халык комиссариатының Гыйльми үзәгендә секретарь буларак зур эш алып бара, 1926 елда ул Баку шәһәрендә үткән беренче тюркологик съезд эшендә катнаша.

1926–1930 елларда Г.Алпаров Ленинград Көнчыгыш институтында укый, шунда ук аспирантура тәмамлый.

Казанга кайткач, Г.Алпаров Көнчыгыш педагогия институтына эшкә урнаша, башта доцент, аннары профессор була, Ш.Рамазанов, В.Хангилдин, Л.Җәләй кебек булачак галимнәрнең фәнни эшләренә җитәкчелек итә.

Гыйбад Алпаров – татар теле белеменә генә түгел, тюркологиягә дә зур өлеш керткән галим.

Ул тел белеменә караган бик күп фәнни хезмәтләр, иҗтимагый-публицистик һәм фәнни-популяр мәкаләләр авторы. Аларның күбесе татар, башкорт, төрекмән, үзбәк телләренең әлифба, орфография мәсьәләләренә багышланган. Г.Алпаровны тел галиме буларак дөньяга таныткан хезмәте – «Шәкли нигездә татар грамматикасы: (Телебезне гыйльми тикшерү юлында бер тәҗрибә)» дигән монографиясе.

Г.Алпаров 1936 елның 31 июлендә Казанда вафат була. Арча зиратында җирләнгән.

Видный ученый-языковед, педагог, общественный деятель Гибад Хабибуллович Алпаров родился 3 декабря 1988 г. в деревне Курманай Стерлитамакского уезда Уфимской губернии (ныне Авыргазинский район Башкортостана) в семье муллы. Получив начальное образование в медресе родной деревни, он продолжает обучение в медресе «Усмания» и «Галия» города Уфы. В 1910 г. Г.Алпаров поступает в Казанскую татарскую учительскую школу, которую заканчивает в 1913 г. Свою творческую деятельность он начинает с переводов: в 1908–1910 гг. переводит на татарский язык книги с русского и турецкого языков.

С 1910 г. Г.Алпаров занимается педагогической деятельностью. Одновременно занимается исследованиями в области языкознания. В 1912, 1913 гг. выпускает книги о татарских буквах, алфавите и орфографии «Хәреф вә имлабыз», «Татар әлифбасы».

После Октябрьской революции Г.Алпаров ведет активную журналистскую работу в газетах «Көрәш» («Борьба»), «Кызыл яу» («Красная армия»), «Шәрык ярлылары» («Восточная беднота»). На страницах этих газет печатаются его многочисленные статьи. Преподает на курсах учителей, красноармейцев.

В 1921–1924 гг. ученый живет в Средней Азии, где продолжает журналистскую деятельность. Принимает активное участие в составлении учебников, в разработке орфографии среднеазиатских народов.

В 1924–1925 гг. Г.Алпаров исполняет обязанности секретаря научного центра при Наркомпросе Башкортостана, а в 1925–1926 гг. – при Академцентре Наркомпроса Татарстана. В 1926 г. участвует в работе Первого тюркологического съезда в Баку.

В 1926–1930 гг. Г.Алпаров учится в Ленинградском восточном институте, там же заканчивает аспирантуру.

После обучения его профессиональная деятельность связана с Восточным педагогическим институтом (Казань). Здесь он проходит путь от рядового преподавателя, доцента до профессора, является научным руководителем будущих ученых – Ш.Рамазанова, В.Хангильдина, Л.Заляя.

Г.Алпаров – ученый, внесший большой вклад не только в татарское языкознание, но и в тюркологию. Он автор многих научных трудов по языкознанию, общественно-публицистических и научно-популярных статей. Многие из них посвящены вопросам алфавита, орфографии татарского, башкирского, туркменского, узбекского языков. Главным его научным трудом, не потерявшим и сегодня своего практического значения, является монография «Шәкли нигездә татар грамматикасы: (Телебезне гыйльми тикшерү юлында бер тәҗрибә)» = («Татарская грамматика на формальной основе: (Опыт научного исследования нашего языка».

Г.Алпаров умер 31 июля 1936 г. в Казани, похоронен на Арском кладбище.
Укырга тәкъдим итәбез:

Советуем прочитать:
Алпаров Г. Сайланма хезмәтләр: фонетика. Графика. Орфография. Грамматика мәсьәләләре /Г.Алпаров; [кереш сүз авторы Ш.Асылгәрәев; Г.Алпаров һәм гомуми тел гыйлеме /И.Бәширова: Б. 282-286. – Казан: Мәгариф, 2008. – 287 б.

Алпаров Г. Сайланма хезмәтләр: татар грамматикасы һәм гомуми тел белеме мәсьәләләре /Г.Алпаров. – Казан: Татгосиздат, 1945. – 330 б.


Асылгәрәев Ш. Профессор Гыйбад Алпаровның тормышы һәм гыйльми эшчәнлеге /Ш.Асылгәрәев //Фән һәм тел. – 2008. – № 4. – 13-18.

Ганиев Ф. Татар теленең кушма фигыльләре һәм Гыйбад Алпаров /Ф.Ганиев //Фән һәм тел. – 2009. – № 2. – 22-25.

Хаков В. Күренекле тел галиме /В.Хаков //Фән һәм тел. – 2002. – № 2. – 34-36; Мәд. җомга. – 1998. – 25 дек. – Б. 12-13.

Сөнгатов Г. Тел – иң гаҗәп күренеш /Г.Сөнгатов //Мәд. җомга. – 2008. – 26 дек. – Б. 13.

Яруллина Л. Күренекле тел галиме /Л.Яруллина //Мәгариф. – 2008. – № 12. – Б. 21.

Сәгыйтов М.Күренекле галим, җәмәгать эшлеклесе /М.Сәгыйтов //Совет мәктәбе. – 1889. – № 3. – Б.62.


Закиев М.З. Алпаров Гибад Хабибуллович /М.З.Закиев //Казанская лингвистическая школа: кн.1: Казанская тюркская лингвистическая школа. – Казань: Татар. кн. изд-во, 2008. – С.46-49.

Ганиев Ф. Гибад Алпаров /Ф.Ганиев //Сов.тюркология. – 1989. – № 4. – С.122-123.

Шакирзянов М.«Колокол судьбы» Гибада Алпарова /М.Шакирзянов //Идель. – 1998. – № 8. – С.50-51.

3 декабрь Гайшә Рахманкулова

3 декабря Гайша Рахманкулова

19131991

Тууына 100 ел

100 лет со дня рождения
Татар хатын-кызларыннан беренче профессиональ рәссам – Гайшә Габдрахман кызы Рахманкулова 1913 елның 3 декабрендә Уфа губернасы Уфа өязенең Кырмыскалы авылында туа. 1924 елда аларның гаиләләре Уфага, ә 1931 елда Казанга күченеп килә. 1936 елда Г.Рахманкулова Казан сәнгать училищесына укырга керә, 1941 елда тәмамлый. Аның иҗат эшчәнлеге Бөек Ватан сугышы елларында башлана.

1942 елдан Г.Рахманкулова Татар сәнгать фондында (1953 елга кадәр «Татхудожник» дип атала) эшли. Сугыштан соңгы чордан 1960 еллар башына кадәрге вакытта ул сынлы сәнгать өлкәсендә (портретлар, көнкүреш, пейзаж, натюрморт) актив эшли.

1960 елларда рәссам акварель иҗаты белән мавыгып китә. «Эстония» кораблендә Европа буйлап сәяхәт иткәндә ул акварель белән Греция, Төркия, Италия, Франция, Англия, Дания, Урта диңгез, Атлантик океан күренешләрен чагылдырган бик күп этюдлар иҗат итә. Соңрак аның Идел буйлап йөзгәндәге һәм Төньяк Кавказга сәяхәтләрен яктырткан акварель серияләре барлыкка килә.

Акрынлап (эзлекле рәвештә) Г.Рахманкулованың акварель белән ясалган рәсемнәренең темасы һәм жанр диапазоны киңәя. 1960–70 елларда аның иҗатында үзәк урынны Казан күренешләрен яктырткан рәсемнәре алып тора. Алар арасында шәһәрнең элекке заман архитектура һәйкәлләре һәм яңа кварталлары, зур шәһәрдәге кайнап торган тормышны яктырткан әсәрләр; татар өенең төсле буяулы, матур, купшы интерьеры да, халык иҗаты әйберләре һәм рәссамның яратып эшләгән чәчәкләре бар. Ул, акварель остасы буларак, Мәскәүдә Бөтенсоюз акварель күргәзмәләрендә Татарстаннан бердәнбер вәкил буларак катнаша.

1970 еллар уртасы, 1983 елларда Г.Рахманкулова татар әдипләре, М.Җәлил исемендәге опера һәм балет һәм Г.Камал исемендәге Татар академия театрлары артистларының портретларын иҗат итә.

Г.Рахманкулова 1944 елдан республика төбәк («Зур Идел»), Бөтенроссия, Бөтенсоюз күләмендә үткәрелә торган күргәзмәләрдә катнаша; Казанда аның күп тапкырлар шәхси күргәзмәләре оештырыла.

1974 елда Г.Рахманкуловага ТАССРның атказанган сәнгать эшлеклесе, 1984 елда ТАССРның халык рәссамы дигән мактаулы исемнәр бирелә.

Г.Рахманкулова 1991 елның 3 маенда вафат була.

Первая татарская профессиональная художница Гайша Абдрахмановна Рахманкулова родилась 3 декабря 1913 г. в деревне Кармаскалы Уфимского уезда Уфимской губернии. В 1924 г. семья Рахманкуловых переезжает в Уфу, а в 1931 г. – в Казань. В 1936 г. Г.Рахманкулова поступает в Казанское художественное училище, которое заканчивает в 1941 г. Ее творческий путь начинается в годы Великой Отечественной войны.

С 1942 г. Г.Рахманкулова работает в Татарском художественном фонде (до 1953 г. – «Татхудожник»). В послевоенный период до начала 1960-х гг. она активно работает в области станковой живописи: портрета, бытовом, пейзажа, натюрморта.

В 1960-е годы художница увлекается акварелью. Во время поездки на корабле «Эстония» вокруг Европы она создает обширный цикл акварелей, в который вошли пейзажи Греции, Турции, Италии, Франции, Англии, Дании, Средиземного моря, Атлантического океана. Позднее появляются циклы, связанные с поездками по Волге и Северному Кавказу.

Постепенно расширяется тематический и жанровый диапазон акварелей Г.Рахманкуловой. В 1960–70 гг. одно из центральных мест в ее творчестве занимает образ Казани: памятнки старины и новые кварталы, кипучая жизнь большого города; интерьеры нарядной татарской избы; предметы народного творчества и особенно любимые художницей цветы. Она стала ведущим мастером акварели, первой представительницей Татарской АССР на Всесоюзных выставках акварели в Москве.

С середины 1970-х, в 1980-е годы Г.Рахманкулова создает серию портретов писателей, артистов Театра оперы и балета им. М.Джалиля и Татарского академического театра им. Г.Камала.

Г.Рахманкулова является участницей республиканских (с 1944 г.) и зональных («Большая Волга»), всероссийских и всесоюзных выставок. В Казани многократно проводятся персональные выставки художницы.

В 1974 г. Г.А.Рахманкуловой присуждается почетное звание заслуженного деятеля искусств ТАССР; в 1984 г. – народного художника ТАССР.

Г.Рахманкулова умерла 3 мая 1991 г.


Укырга тәкъдим итәбез:

Советуем прочитать:

Рахманкулова Г. Иҗат шатлыгы: истәлекләр /Г.Рахманкулова //Казан. – 1997. – № 12. – Б. 66-86.

Гайшә Рахманкулова көндәлекләреннән //Казан. – 1997. – № 10-11. – Б. 193.

Рахманкулова Г. Радость творчества: воспоминания /Г.Рахманкулова; публ. подгот. А.Д.Рахманкулова //Казань. – 1997. – № 12. – С. 66-85.

Из дневников Гайши Рахманкуловой //Казань. – 1997. – № 10-11. – С. 193.
Гыймаев З. Татар Врубеле /З.Гыймаев //Казан. – 1997. – № 10-11. – Б. 190.

Сафиуллин Ә. Беренче иде ул... /Ә.Сафиуллин //Ватаным Татарстан. – 2004. – 16 гыйнв.

Миңлебаев К. Илаһи гүзәллек /К.Миңлебаев //Сөембикә. – 1994. – № 1. – Б. 34.

Миңлебаев К. Кырлай /К.Миңлебаев //Казан утлары. – 1993. – № 12. – Б. 192.

Юсупова Р. Аклык яратам /Р.Юсупова //Азат хатын. – 1990. – № 1. – Б. 24; тышл. – Б. 3.

Федоров В. Кояшлы «Безнең горурлык»: Гайшә Рахманкулованың шәхси күргәзмәләре бәяләмәләреннән /В.Федоров //Казан. – 1997. – № 10-11. – Б. 191-192.

Вәлиева Д. Иҗатында – тормышы /Д.Вәлиева //Азат хатын. – 1982. – № 9. – Б. 13.
Червонная С.М. Художники Советской Татарии: (мастера изобразительного искусства Союза художников ТАССР) /С.М.Червонная. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1984. – 464 с. – Рахманкулова Гайша Абдрахмановна. – С. 263-267.

Гимаев З. Татарский Врубель /З.Гимаев //Казань. – 1997. – № 10-11. – С. 190.

Урманче Б. В царстве акварели /Б.Урманче //Сов. Татария. – 1974. – 10 февр.

Головко О. Бесконечно влюбленная в жизнь /О.Головко //Молодежь Татарстана. – 1997. – 4 сент. – С. 9.

Федоров В. Солнечная «Наша гордость»: из отзывов с персональных выставок Гайши Рахманкуловой /В.Федоров //Казань. – 1997. – № 10-11. – С. 191-192.

Рәссамнар, язучылар, композиторлар

турында түбәндәге белешмәләрдән

укырга тәкъдим итәбез:
О художниках, писателях, композиторах

советуем прочитать в следующих

справочниках:
Татар энциклопедия сүзлеге. – Казан: ТР ФАнең Татар энцикл. ин-ты, 2002. – 830 б.: ил.

Татар энциклопедиясе: 6 томда. – Казан: ТР ФАнең Татар энцикл. ин-ты, 2008.

Т.1: А-В. – 720 б.

Т.2: Г-Й. – 656 б.

Т.3: К-Л. – 716 б.

Татарский энциклопедический словарь /гл. ред. М.Х.Хасанов. – Казань: Ин-т Татар. энцикл. АН РТ, 1999. – 703 с.: ил.

Татарская энциклопедия: в 6 т. / гл. ред. М.Х.Хасанов.; отв. ред. Г.С.Сабирзянов. – Казань: Ин-т Татар. энцикл. АН РТ, 2005.

Т.1: А-В. – 672 с. Т.4: М-П. – 768 с.

Т.2: Г-Й. – 656 с. Т.5: Р-Т. – 736 с.

Т.3: К-Л. – 664 с.

Әдипләребез: биобиблиогр. белешмәлек: 2 томда /[төз. Р.Н.Даутов, Р.Ф.Рахмани]. – Казан: Татар. кит. нәшр., 2009.

Т.1: А-К. – 751 б.

Т.2: Л-Я. – 735 б.

Даутов Р.Н. Балачак әдипләре: биобиблиогр. белешмәлек = Писатели нашего детства: биобиблиогр. справочник. – Казан: Мәгариф, 2002.

Беренче китап = Первая книга. – 2002. – 223 б.

Икенче китап = Вторая книга. – 2004. – 286 б.

Өченче китап = Третья книга. – 2005. – 335 б.

Дүртенче китап = Четвертая книга. – 2008. – 255 б.

Даутов Р.Н. Совет Татарстаны язучылары: биобиблиогр. белешмә /Р.Н.Даутов, Н.Б.Нуруллина. – Казан: Татар. китап нәшр., 1986. – 639 б.

Гиниятуллина А. Писатели Советского Татарстана: биобиблиогр. справочник. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1970. – 512 с.

Татарстан язучылары – әдәби премия лауреатлары = Писатели Татарстана – лауреаты литературных премий /[төз. һәм кереш сүз авт. Д.И.Фәйзуллина]. – Казан: Татар. кит. нәшр., 2011. – 287 б.

Червонная С.М. Художники Советской Татарии: (мастера изобразит. искусства Союза художников ТАССР). – Казань: Татар. кн. изд-во, 1984. – 464 с.: ил.

Союз художников Татарстана, региональное отделение ВТОО «Союз художников России»: живопись, графика, скульптура, декоративно-прикладное искусство, искусствоведение, монументальное искусство /авт.-сост. М.Кузнецов. – Казань: [б.и.], [2008?]. – 363 с.

Композиторы Татарстана. – М.: Композитор, 2009. – 260 с.

Композиторы и музыковеды Советского Татарстана. – Казань: Татар. кн. изд-во, 1986. – 203 с.

Народные артисты: очерки /авт.-сост. И.Илялова – Казань: Татар. кн. изд-во, 2011. – 391 с.

Исемнәр күрсәткече

Именной указатель


Абдуллин А.

Авзалова А.

Алишина Х.

Алпаров Г.

Амири К.

Амирханов М.

Арбузов Б.

Ардаров Г.

Аржанов Н.Н.

Ахмадиев Ш.

Ахмеров Ш.

Ахун С.


Бадриев Ф.

Бадюгина А.

Багаутдинов Г.А.

Байрамова Г.

Батулла Р.

Баттал А. (Баттал-Таймас)

Батыр-Булгари Л.

Бауман Н.

Башири З.

Баширова З.

Баширова И.

Башкирова Л.

Башмаков Ибрагим

Башмаков Игорь

Бибишев В.

Бикчантаева А.

Булат Д.

Валеев Д.

Валеев М.

Васильев А.

Василова Н.

Васильева М.

Вахитов Р.

Габаши Х.

Гайнуллин М.

Гали М.


Галиев А.

Галиев Г.

Галиуллин Т.

Галицкий М.

Галкин В.

Галямова Н.

Гараев М.

Гараева В.

Гараева С.

Гариф Р.

Гарифуллин Н.

Гафиатуллин Г.Г.

Гатау М.

Гиззатуллина Л.

Гильманов К.

Гильмутдинов Г.Г.

Гильмутдинов Л.

Гилязова Н.

Гимазетдинов М.

Гиршман Я.

Горланов Н.

Графов В.С.

Губайди Д.

Губайдуллин Х.Х.

Гумер Г.

Давлитов З.

Даутов Н.К.

Денисов Ю.

Державин Г.Р.

Дмитриев М.В.

Дубинина И.

Думави Н.

Дурова Н.

Жуковский П.Т.

Зайни Ш.

Зайнуллин З.

Закиев А.

Закиров Р.

Заляльдинов Э.

Зарипов Э.

Зарипова З.

Засорин И.М.

Зимина Л.

Зиязов Ф.

Зуев Е.

Ибрагимова Р.

Ибрагимов Ф.

Иганай Я.

Измайлова А.

Исангулова Г.

Ихсанова Л.

Ихсанова Н.

Ишмурат Р.

Казанцева Г.

Казаков А.С.

Калинин Н.Ф.

Камал I

Камали З.

Камалова Ф.

Кардашенко Ю.Б.

Касымов Д.

Ковалевский В.

Коваль А.М.

Ковриков Г.

Колчанов М.Е.

Корбангалиев М.

Корнилов Ф.

Коринфский М.П.

Короленко В.

Кузин Е.

Кузнецов А.

Кузнецов Н.

Кул Гали

Кутуй А.

Латыйфи Ф.

Латыпов М.Г.

Лебедев А.

Лисин Е.

Лопаткин А.

Лывин С.О.

Мавлютов Х.

Маннапов Ш.

Маркин Н.

Маринин В.И.

Махмутов Хузиахмет

Махмутов Хануз

Махмутова И.

Маяковский В.В.

Мелентьев Г.

Мингазов М.

Мингазов Р.

Мирза М.

Михайлов М.К.

Морданов Б.

Музаффария Магруй

Музаффария Махмуда

Мутыги К.

Мухамадиев А.

Мухамедова Г.

Мухамедова Р.

Мухамедъяров Ш.Ф.

Набиуллин Т.

Нарыков А.

Насретдинов И.М.

Нафиков К.А.

Ненашева Е.

Никоноров П.М.

Нуруллин Г.

Нуруллин И.

Одноценов Г.П.

Орешина Н.

Осипов В.И.

Петров В.А.

Пинегин М.Н.

Попова В.

Пряхин В.

Пятницкий П.Г.

Рамеев З.З.

Рахимов Б.С.

Рахманкулова Г.

Рахманкулый С.

Рафиков С.

Родионов П.З.

Романова Н.П.

Рыжов М.Г.

Сабирзянов Г.С.

Сагиров Г.

Садри М.

Сайфи-Казанлы Ф.

Сайфутдинов А.

Салахов Р.

Салихов Г.

Салихов М.А.

Салимжанов Х.

Сахабутдинова Ф.

Сентюков Н.П.

Симбирин Е.А.

Симонов М.В.

Сираев Д.

Ситдиков К.Х.

Ситдиков Э.

Скобеев В.

Соколов С.Н.

Сулейманов Б.

Тагиров Р.

Таждарова Н.

Тазетдинов Р.

Терентьев А. Г.

Тумашев Р.

Тумашева К.

Уральский I

Усманова Р.

Утяганов Г.

Утэй Р.


Фадеичева А.

Файзи А.

Файзи З.

Фазлуллин М.

Файзуллин Р.

Файзуллина Р.

Файзуллина Т.

Фаттах А.

Фаттахов Р.

Фахрутдинов И.

Федотов Ю.С.

Фомин М.С.

Хабибов Г.Х.

Хади З.


Хайруллин Х.Н.

Халев В.Д.

Халиков Х.

Харис Г.

Харисова А.

Хасани А.

Хафизов А.

Хорезми


Хусаин М.

Ченекай Т.

Чернецкий В.

Шабаев М.

Шабай М.

Шагидуллина М.

Шаймарданов З.Ш.

Шакирова Б.

Шаляпин Ф.

Шамов Я.Ф.

Шамсутдинов А.

Шараф Б.

Шарафиев Р.

Шарафиев Ф.

Шарипов Р.

Шафи Р.


Шафиев И.Ш.

Шахмурзаева З.У.

Шигап Р.

Шпилевский С.

Юдин М.А.

Юзеев И.

Юныс Р.

Юнусов Ф.

Юсупов Р.А.

Яруллин З.

Яруллин М.З.

Яруллин Ф.

Яхин Р.
Учреждениеләр һәм оешмалар атамалары күрсәткече

Указатель названий учреждений и организаций

«Ак юл» («Светлый путь») (журнал)

Альметьевск (город)

«Вакууммаш» (АО)

Городская телефонная связь

Елабужский педагогический институт

Зеленодольский район

Казанская государственная академия ветеринарной медицины им. Н.Э.Баумана

Казанские губернские ведомости (газета)

Казанское ханство

Летопись печати Татарстана

Министерство культуры Республики Татарстан

Научное общество татароведения

«Оргсинтез» (завод )

Сююмбика (журнал)

«Тарджеман» («Переводчик») (газета)

Татарский государственный театр драмы и комедии имени К.Тинчурина

Шугуровское и Бавлинское месторождения нефти

«Чаян» (журнал)



Кыскартылмалар исемлеге


Список сокращений

АҖ – Акционерлык җәмгыяте

ААҖ – Ачык Акционерлык җәмгыяте

АН – Академия наук

АО – Акционерное общество

им. – имени

КПСС – Коммунистическая партия Советского Союза

НПО – научно-производственное объединение

ОАО – Открытое акционерное общество

ПО – Производственное объединение

РТ – Республика Татарстан

РФ – Российская Федерация = Россия Федерациясе

РСФСР – Россия Социалистик Федератив Совет Республикасы = Российская Социалистическая Федеративная Советская Республика

см. – смотри

СССР – Союз Советских Социалистических Республик

ССР – Советская Социалистическая Республика

ТАССР – Татарстан Автономияле Совет Социалистик Республикасы = Татарская Автономная Советская Социалистическая Республика

ТССР – Татарстан Совет Социалистик Республикасы = Татарская Советская Социалистическая Республика

ТР – Татарстан Республикасы

ЭЧТӘЛЕК


СОДЕРЖАНИЕ
Төзүчедән……………………………………………………

От составителя………………………………………………………


Истәлекле даталар һәм вакыйгалар…………………………

Памятные даты и события…………………………………


2013 елның көннәре һәм айлары төгәл

билгеләнмәгән юбилей даталары….………………………

Юбилейные даты 2013 года с неустановленным

числом и месяцем……………………………………………


Якташларыбыз – Советлар Союзы

Геройларының – 2013 елдагы юбилейлары……………………

Юбилеи Героев Советского Союза –

наших земляков – в 2013 году………………………………


Хәсәнгата Габәши

Хасангата Габаши............................…………………………


Гафиятуллин Газинур

Гафиатуллин Газинур............................................................


Закир Һади

Закир Хади.....................……………………………………


Мин Шабай............................................................................
Зариф Бәшири

Зариф Башири.................……………………………………


Николай Филиппович Калинин...……………………………
Мөхәммәт Садри

Мухаммед Садри....…………………………………………


Гавриил Романович Державин..……………………………
Сөббух Рәфыйков

Суббух Рафиков....……………………………………………


Мәсгут Гали улы Латыйпов

Масгут Галеевич Латыпов................…………………….....


Нияз Курамша улы Даутов

Ниаз Курамшевич Даутов..…………………………….........


Заһидулла Яруллин

Загидулла Яруллин.....................................................………..


К.Тинчурин исемендәге Татар дәүләт

драма һәм комедия театры

Татарский государственный театр

драмы и комедии имени К.Тинчурина..............................


Гыйбад Алпаров

Гибад Алпаров..........................................................................


Гайшә Рахманкулова

Гайша Рахманкулова...............................................................


Рәссамнар, язучылар, композиторлар турында белешмәлекләр

Справочники о художниках, писателях, композиторах………………


Исемнәр күрсәткече

Именной указатель………………………………………………………


Учреждениеләр һәм оешмалар атамалары күрсәткече

Указатель названий учреждений и организаций…………………….



Кыскартылмалар исемлеге


Список сокращений........................................................................


ТАТАРСТАН:

КАЛЕНДАРЬ ЗНАМЕНАТЕЛЬНЫХ

И ПАМЯТНЫХ ДАТ. 2013
На татарском и русском языках
Компьютерда җыю Г.З.Закирова

Компьютерда битләргә салу И.И.Габидуллин

Техник мөхәррире Х.Ш.Вәлитов

Тышлык рәссамы И.М.Хөснимәрданов

Басарга кул куелды 23.11.2012. Форматы 1/16.

Тиражы 200 данә. Заказ № 287.

Татарстан Республикасы Милли китапханәсе

«Милли китап» нәшрияты

420011, Казан шәһәре, Кремль ур., 33
Подписано в печать 23.11.2012. Формат 1/16.

Тираж 200 экз. Заказ № 287.

Национальная библиотека Республики Татарстан

Издательство «Милли китап»

420011, г.Казань, ул. Кремлевская, 33
Татарстан Республикасы Милли китапханәсенең күбәйтү техникасы бүлекчәсендә басылды. 420111, Казан шәһәре, Кремль ур., 33

Отпечатано в секторе множительной техники Национальной библиотеки Республики Татарстан. 420111. г. Казань, ул. Кремлевская, 33




<предыдущая страница


Татарстан истәлекле һәм онытылмас даталар календаре 2013 Календарь знаменательных и памятных дат 2013 казан-казань

Т 23 Татарстан: Истәлекле һәм онытылмас даталар календаре = Календарь знаменательных и памятных дат. 2013 / Татарстан Респ. Милли к-ханәсе; төз. Г. Ш.Җомаголова; жав мөх-ре Н.Ә. Ка

1248.2kb.

16 12 2014
5 стр.


Татарстан истәлекле һәм онытылмас даталар календаре 2013 Календарь знаменательных и памятных дат 2013 казан-казань

Актёр, җәмәгать эшлеклесе, Татарстанның һәм Россиянең халык артисты, Татарстанның Г. Тукай, сссрның Дәүләт бүләкләре лауреаты Ринат Арифҗан улы Таҗетдиновка 75 яшь (1938)

426.69kb.

16 12 2014
3 стр.


Ббк: 91. 9: 83 к 17 Календарь знаменательных и

Календарь знаменательных и памятных дат на 2013 год [Текст] : календарь / сост.: Т. А. Труфанова, Е. А. Романцева. Ярославль : мук цсдб г. Ярославля, цдб им. Ярослава Мудрого, 2012

777.8kb.

12 10 2014
14 стр.


Календарь знаменательных и памятных дат на 2013 год

В очередном ежегодном выпуске "Календаря знаменательных и памятных дат" представлены памятные "круглые" даты 2013 года, международные праздники и памятные даты, праздники и памятны

1064.44kb.

08 10 2014
7 стр.


2013 год Бюджетное учреждение культуры

В информационное издание «Календарь знаменательных и памятных дат на 2013 год» вошли даты юбилеев классиков русской и зарубежной литературы, детских писателей, художников, композит

335.4kb.

17 12 2014
1 стр.


Календарь

Республика Калмыкия. Календарь знаменательных дат на 2013 г. = 2013 җилин ончта өдрмүдин лит / сост.: В. В. Сангаджиева, Д. А. Алексеева; ред. О. Е. Аргунова; отв за изд. Н. Б. Ула

1067.2kb.

10 09 2014
5 стр.


Республики Хакасия «Хакасская республиканская детская библиотека»

Календарь знаменательных и памятных дат на 2013 год / гбук рх «Хакасская рдб»; сост. Н. И. Куюкова. – Абакан, 2012. 67 с

811.31kb.

05 09 2014
7 стр.


Полиэтнический календарь знаменательных и памятных дат на 2013 год Январь 1

Ваана Терьяна (Ваган Саркисович Тер-Григорьян или Ваан Сукиасович Тер-Григорян) (1885 – 1920)

185.43kb.

14 12 2014
1 стр.