Диссертация тақырыбы бойынша жарияланған еңбектердің тізімі:
а) ҚР БҒМ Білім және ғылым саласындағы Бақылау комитеті бекіткен тізімде:

1 Қазақстан тарихи демографиясының өзекті мәселелерін жаңаша концептуалды пайымдау // Отан тарихы. – 2003. – № 1. – 25-30-бб. (бірлескен мақала).

2 Көші-қондық үдерістерді зерттеудің кейбір мәселелері // Қазақ тарихы. – 2004. – № 1. – 113-119-бб.

3 ХІХ ғасырдың соңы – ХХ ғасырдың басындағы Сыр өңірі халқының этнодемографиялық дамуы // Отан тарихы. – 2006. – №3. – 118-123-бб.

4 Қазақстандағы дүнгендер: саны мен құрамының динамикасы (1897-2007 жж.) // Отан тарихы. – 2007. – № 2. – 32-41-бб.

5 1916 жылғы көтерілістің демографиялық салдарлары // Отан тарихы. – 2007. – № 4. – 73-87-бб.

6 Қазақстандағы көші-қон және тіл мәселесі // Қоғам және дәуір. –2008. – № 2. – 62-69-бб.

7 Ұлттық-саяси элита өкілдерінің кеңестік биліктің орнығуы барысындағы көші-қон үдерістеріне байланысты ұстанымдары // Қоғам және дәуір. – 2008. – № 3. – 68-77-бб.

8 ХХІ ғ. басындағы Қазақстанның демографиялық дамуы // ҚазҰПУ хабаршысы. – 2008. – № 3. – 26-31-бб.

9 ХХ ғ. 20-жж. Қазақстандағы көші-қон процесіндегі ұлттық саяси қайраткерлердің рөлі // ҚазҰПУ Хабаршысы. Тарих және саяси-әлеуметтік ғылымдар сериясы. – 2009. – № 1 (20). – 23-30-бб.

10 Көші-қонға ұлттық-саяси қайраткерлердің көзқарасы (1920 жылдар) // Қазақстан мұрағаттары. – 2009. – №4. – 42-49-бб.

11 Қазақстандағы көші-қон процесі: кезеңдері мен түрлері // Еуразия орталығы. – 2010. – №1. – 51-56-бб.

12 Көші-қон процесіне қатысты терминдер жайлы // «Қайнар» университетінің Хабаршысы. Қоғамдық ғылымдар сериясы. – 2010. – №2/2. – 36-40-бб.

13 Кеңес дәуіріндегі Қазақстандағы көші-қон мәселесінің ХХІ ғ. басындағы зерттелу тарихынан // Қазақ өркениеті. Казахская цивилизация. The Kazakh civilization. – 2010. – №2. – 92-97-бб.

14 Түркістан АКСР құрамында болған қазақ жеріндегі халықтың әлеуметтік және ұлттық құрамындағы өзгерістер // Отан тарихы. – 2010. – №2. – 41-46-бб.

15 Халық санақтары мәліметтері – көші-қон үдерісін зерттеудегі негізгі дерек көзі // Еуразия орталығы. – 2010. – №2-3. – 47-54-бб.

16 Ұлы Отан соғысы жылдарындағы көші-қонның Қазақстанның демографиялық дамуына тигізген әсері // Қазақстан мұрағаттары. – 2010. – №2. – 88-93-бб.

17 Көші-қон мәселесін зерттеудің теориялық-әдістемелік негіздеріне орай // Отан тарихы – 2010. – № 2. – 33-38 -бб.

б) Өзге басылымдар мен республикалық және халықаралық конференция материалдарының жинақтарында:

18 Қазақстан халқының этно-демографиялық дамуындағы әйелдердің орны // Қазақ қызы: өткені, бүгіні, ертеңі: Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияның материалдары (21-22 қараша 2003 ж.). – Алматы: Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика институты, 2003. – 1-том. – 254-259-бб.

19 Әлеуметтік құрылымдағы өзгерістердің тарихына зер салсақ // Отандық тарихты оқыту: проблемалары мен инновациялық мәселелері: Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің 70 жылдық мерейтойына арналған халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары (21-22 қазан, 2004 ж.). – Алматы: Қазақ университеті, 2004. – 1-бөлім. – 92-101-бб.

20 1928-1930 жж. Сыр өңіріндегі шаруалар көтерілістері жайлы бірер сөз // Бекмаханов тағлымы. Халықаралық ғылыми конференция материалдары (18-19 мамыр 2004 ж.). – Алматы, 2004. – 119-122-бб.

21 Қазақстандағы қазіргі демографиялық ахуал // II Әуезов оқулары: Жас ғалымдардың ІІ халықаралық ғылыми-теориялық конференциясының материалдары. – Алматы: ACADEMIA, 2004. – 216-220-бб.

22 Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қазақстандағы көші-қон процесі // Қазақстан жалпы адамзаттық ойлау аясында: Халықаралық Бекмаханов оқуларының материалдары (25-26 мамыр 2005 ж.). – Алматы: Қазақ университеті, 2005. – 58-62-бб.

23 Тарихи демография мәселелері // Қазақстанның тарих ғылымы. – Алматы: МерСал, 2005. – 600 б. – 97-109-бб. (бірлескен мақала).

24 1916 жылғы көтеріліс кезіндегі Қазақстан халқы // Қазақстандағы 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс: тарихи оқиғаға жаңа көзқарас. Көтерілістің 90-жылдығына арналған республикалық ғылыми-практикалық конференция материалдары. – Алматы. – 2006. – 95-101-бб.

25 ХХІ ғасырдың басындағы Қазақстанның этнодемографиялық дамуы // ҚызПИ хабаршысы. Тарих сериясы. – 2006. – № 2. – 85-88-бб.

26 ХХ ғасырдың 20-40 жылдарындағы қазақ жазуын латын графикасына көшіру және оны жүзеге асыру барысы // Латын графикасы негізіндегі қазақ әліпбиі: тарихы, тағлымы және болашағы. – Алматы: Арыс, 2007. – 247 б. (бірлескен мақала). – 24-27-бб.

27 ХХ ғасырдың басындағы кеңестік Қазақстан мен түркі тілдес халықтардың әліпби реформасына тарихи талдау // Латын графикасы негізіндегі қазақ әліпбиі: тарихы, тағлымы және болашағы. – Алматы: Арыс, 2007. – 247 б. (бірлескен мақала). – 28-32-бб.

28 Қазақстандағы көші-қон мәселесі мұрағат деректерінде // Қазақстан мұрағаттары. – 2008. – № 1 (5). – 29-41-бб.

29 Миграционные процессы и динамика этнического состава населения Казахстана в ХХ веке // Современное состояние и перспективы развития исторической науки Казахстана и России: Сборник материалов международной научно-практической конференции (26 июня 2008 г.). – Алматы: Тарих тағлымы, 2008. – С. 292-303.

30 ХХ ғ. 20-30 жж. Қазақстандағы көші-қон процесінің демографиялық салдарлары // Қазақстан тарих ғылымының өзекті мәселелері: Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары (29-30 мамыр 2009 ж.). – Алматы: Rrint-S, 2009. – 698-704-бб.

31 Кеңес дәуіріндегі көшіру-қоныстандыру мекемелерінің қызметі // Қазақстанның тарих ғылымы: Дәстүрлер және қазіргі заман: Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдар жинағы. – Алматы: Арыс, 2009. – 163-168-бб.

32 Кеңес дәуіріндегі Қазақстандағы көші-қон мәселесіне көзқарас // «Қазақстан және қазіргі әлем: тарихы және қоғамдық-саяси дамудың өзекті мәселелері» (Қазақстан Республикасының 20 жылдығына) халықаралық ғылыми-практикалық конференциясының материалдары, Семей, 22-23 сәуір 2010 ж. – Семей, 2010. – 2-т. – 33-38-бб.

33 1916 жылғы ұлт азаттық қозғалысы тұсындағы Қазақстандағы демографиялық ахуал // 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалыс: тарихы және қазіргі заман. Халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдарының жинағы. – Алматы: Тарих тағлымы, 2010. – 1-бөлім. – 99-104-бб.

34 Қазақстандағы көші-қон үдерісін зерттеудің ерекшеліктері // Теоретические и практические аспекты социально-экономического и политического развития стран Центральной Азии и СНГ: Сборник материалов международной научно-практической конференции. В 2-х томах. – Алматы: TST company, 2010. – Т. 2. – С. 323-333.

в) шетелдік ғылыми басылымдарда:

35 Население Казахстана: динамика численности и состава (1897-2007 гг.) // Казахи в России: история и современность. Материалы международной научно-практической конференции (20-22 мая 2009 г., Омск) в 2 т. / отв. ред. Ш.К. Ахметова, И.В. Толпеко, Н.А. Томилов. – Омск: Изд-во Ом. гос. ун-та, 2010. – Т. 1. – 102-113.

36 Некоторые последствия миграции населения в Казахстане в ХХ веке // Вопросы истории Кыргызстана.– 2010. – №2. – С. 20-27.

37 Некоторые демографические последствия восстания 1916 г. в Казахстане // Вопросы истории Кыргызстана.– 2010. – №2. – С. 45-52.

38 Переписи населения – основной источник в исследовании проблем народонаселения советского периода // Фарханг (Орган Фонда культуры Таджикистана). – 2010. – №1-2. – С. 20-24.

39 Народы, мигрировавшие в Казахстан: динамика численности и состава дунган (1897-2009 гг.) // Материалы международной научно-практической конференции «Международные отношения в Центральной Азии: история и современность» (29 апреля 2010 г., Барнаул). – Барнаул: Издательство АлтГУ, 2010. – С. 33-40.

кудайбергенова Айжамал ибрагимовна
Миграционные процессы в Казахстане в советский период: историко-демографический аспект (1917-1991 гг.)
РЕЗЮМЕ
автореферата диссертации на соискание ученой степени доктора исторических наук по специальности

07.00.02 – Отечественная история (История Республики Казахстан)

Актуальность темы исследования. С приобретением независимости начался процесс концептуального переосмысления, всестороннего и обьективного изучения сложных событий национальной истории. Развитие суверенитета Казахстана предопределило новые мировоззренческие позиции в обществе, разработку актуальных проблем отечественной истории, концептуальных решений и подходов к оценке прошлого и настоящего, критического анализа и переосмысления научного наследия в области исторических знаний. С применением новых подходов, объективных, правдивых оценок стала разрабатываться и тематика миграционных процессов. Многие аспекты данной темы разрабатывались в рамках исторической демографии, но все же тема требует дальнейшей проработки. В частности, есть необходимость в более подробном, углубленном изучении миграционных потоков, а также их влияния на численность, расселение, качественный состав населения, особенно в свете новых концептуальных подходов к данной проблеме и в историко-демографическом аспекте.

Миграционные процессы имеют особое место в определении демографической ситуации в стране, потому как в увеличении мощи нашего государства одной из актуальных задач является проведение уравновешенной миграционной политики, поставив ее в ряд основных приоритетов. Поэтому исследование данной проблемы вызывает сегодня огромный теоретический и практический интерес.

Актуальность темы заключается в том, что историко-демографический аспект миграционных процесов в Казахстане в советский период является малоизученным в разрезе отечественной истории.

Актуальность темы заключается и в том, что характерные особенности демографического развития Республики в 1917-1991 гг. проявляются в высокой интенсивности процессов, происходящих в механическом движении населения в современный период, что в первую очередь отражается на динамике его численности. Поэтому всесторонний и ретроспективный анализ миграционных процессов и его демографических последствий способствует раскрытию еще одной важной темы в отечественной истории.

Цель исследования – комплексное и специальное изучение хода, этапов и последствий миграционных процессов в Казахстане в советский период в историко-демографическом аспекте.

Задачи исследования:

• 
  провести историографический анализ и обосновать теоретико-методологическую основу изучения миграционного процесса в Казахстане в советский период;
  
• 
  определить основные факторы динамики миграционных движений в Казахстане в период с 1917 по 1991 гг;
  
• 
  определить основные этапы миграционных процессов советского периода на основе достижений современной исторической науки и концептуального переосмысления проблем народонаселения;
  
• 
  проанализировать основные направления, типы миграции, рассмотреть внешние и внутренние миграционные процессы в Казахстане за 1917- 1991 гг.;
  
• 
  выявить особенности миграционных процессов советского периода в региональном разрезе по основным этапам;
  
• 
  исследовать влияние миграции на динамику численности населения и его социальный и национальный состав;
  
• 
  выявить взаимовлияние миграционных процессов и социально-экономических, политических преобразований на перераспределение численности и удельного веса представителей наиболее крупных этнических групп по основным этапам;
  
• 
  изучить позицию представителей казахской политической элиты по отношению последствий миграционных процессов в Казахстане в период укрепления советской власти;
  
• 
  определить основные факторы, типы, особенности миграционных процессов по отдельным его этапам;
  
• 
  определить переломный момент в направлении основных векторов миграционного движения в советский период;
  

Научная новизна исследования.

• 
  проведен историографический анализ и углублена теоретико-методологическая основа изучения миграционных процессов в Казахстане в советский период;
  
• 
  определены основные факторы динамики миграционных движений в Казахстане в период с 1917 по 1991 гг;
  
• 
  проанализированы основные направления, типы миграции и взаимодействие политических, социально-экономических, демографических и миграционных процессов;
  
• 
  впервые определены основные этапы миграционных процессов советского периода на основе достижений современной исторической науки и концептуального переосмысления проблем народонаселения;
  
• 
  рассмотрены административно-территориальные изменения, произошедшие в Республике за годы советской власти;
  
• 
  выявлено взаимовлияние миграционных процессов и социально-экономических, политических преобразований на перераспределение численности и удельного веса представителей наиболее крупных этнических групп по основным этапам;
  
• 
  исследована позиция представителей казахской политической элиты по отношению последствий миграционных процессов в Казахстане в период укрепления советской власти;
  
• 
  выявлены особенности миграционных процессов советского периода в региональном разрезе по основным этапам;
  
• 
  исследовано влияние миграции на динамику численности населения и его социальный и национальный состав в историко-демографическом аспекте.
  

Результаты исследования. В диссертационной работе получены следующие результаты:

• 
  с целью поиска новых подходов сделана попытка концептуального переосмысления миграционных процессов советского периода;
  
• 
  автором разработана концепция исследования миграционных процессов с учетом гуманистического подхода и цивилизационных ценностей;
  
• 
  определены шесть основных этапов миграционного процесса советского периода на основе достижений современной исторической науки и концептуального переосмысления проблем народонаселения Казахстана;
  
• 
  определены типы, направления и тенденции миграционных процессов в Казахстане и его демографические последствия по основным этапам;
  
• 
  выявлена позиция и деятельность представителей национальной политической интеллигенции, предвидевших негативные результаты миграционных потоков в Казахстан извне в период упрочения советской власти;
  
• 
  рассмотрены административно-территориальные изменения, произошедшие в Республике за годы советской власти;
  
• 
  в советский период отток населения с территории Казахстана был связан с завершением строительства многих промышленных предприятий и территориальных производственных комплексов;
  
• 
  миграции являлись частью государственных программ модернизации российского общества и не учитывали интересы Казахстана. В результате миграции привели к тому, что коренное казахское население стало в стране этническим меньшинством. Это привело к закреплению подчиненной роли национальной культуры, к формированию и закреплению отношения к ней русского населения как к второстепенному явлению.
  
• 
  исследовано влияние миграции на динамику численности населения и его социальный и национальный состав в историко-демографическом аспекте.
  

Структура диссертации. Диссертационная работа состоит из введения, списка сокращенных слов, пяти разделов, заключения, списка использованной литературы и приложения.


KUDAIBERGENOVA AIZHAMAL
Migration processes in Kazakhstan during the Soviet period:

historiсal and demographic aspects (1917-1991 years)
SUMMARY
of dissertation for doctoral degree in historical sciences specializing in

07.00.02 - History of the Homeland (History of the Republic of Kazakhstan)
Relevance of the research topic. The acquisition of independence caused a revision in earlier concept and therefore triggered a comprehensive and objective studies in complex events of national history. The development of Kazakhstan's sovereignty predertemined new ideological position in society, the development of current issues of domestic history, basic solutions and approaches to the assessment of past and present, critical analysis and re-comprehension of the scientific heritage of historical knowledge. The process in topic of migration continued when objectives and accurate estimations were produced by using new approaches. Many aspects of this topic are developed in the framework of historical demography, but it requires further investigation. In particular there is a need for a more detailed, in-depth study of the migration streams and their impact on the population, resettlement, the qualitative composition of the population, especially in light of new basic approa ches to this issue in historical and demographic context.

Migration processes is important in determining the demographic situation in the country, because an increase in power of our state directly depends on balanced migration policy, that is why it is one of the key priorities. Therefore, study of this problem has a huge theoretical and practical interest.

The topic is important due to lack of research in historical and demographic aspects of migration processes during soviet period.

Moreover, characteristic of demographic development of Republic of Kazakhstan in 1917-1991 are based on high intensity of the processes of mechanical movement of population, which is primarily affected by the dynamics of population. Therefore, comprehensive and retrospective analysis of migration and its demographic consequences contribute to the disclosure of another important topic in the country's history.

Purpose of the study- is to examine directions, stages and effects of the migration processes in Kazakhstan in soviet period in historical and demographic aspect.

Objectives of the research:

- to conduct historiographical analysis and justify the theoretical and methodological studies of the migration processes in Kazakhstan during the Soviet period;

- to define the main factors of dynamic movements of migration in Kazakhstan in period from 1917 to 1991;

- to identify the main stages of migration processes during soviet period, taking into account the achievements of the modern historical science and revision of population issues;

- to analyze the main trends, types of migration and examine the external and internal migration processes in Kazakhstan during 1917-1991 years;

- to determine the features of contemporary migration within the region, based on the main stages of migration;

- to investigate the impact of migration on population dynamics and on its social and national structure;

- to study the impact of social, economic and political adjustments on quantity and proportional redistribution of representatives of major ethnic groups in a regional scale;

- to examine the opinions of the Kazakh political the representatives on the effects of migration processes in Kazakhstan during the consolidation of Soviet power;

- to identify key factors, types, characteristics of the migration process on its stages;

- to identify a turning point in the direction of the main vectors of migratory movements in the Soviet period;

Scientific innovation of research:

- Historiographical analysis was utilized for a deeper understanding in the theory and methodology of migration process in Kazakhstan during soviet period

- The main factors of dynamic movement of migration in Kazakhstan between 1917 and 1991 were identified ;

- The main trends, types of migration as well as political, socioeconomic, demographic and migration processes interaction were all analized;

- After conducting the research which is based on achievements of the modern history science and revision of population issues, the main stages of migration processes during soviet period were identified;

- Changes in administrative and territorial division of a country of the same time period were studied.

- The impact of social, economic and political adjustments on quantity and proportional redistribution of representatives of major ethnic groups was examined;

- The opinions of the Kazakh political representatives on the effects of migration process in Kazakhstan during the consolidation of Soviet power were examined;

- The main characteristics of migration processes during soviet period based on the main stages were identified;

- The impacts of a migration with a dynamic popluation, and a social and national structure in historical demographic aspect were examined;

Results.

The results of the study are as follow:

- The attempt of a conceptual revision of migarion processes during soviet period was made due to a search for a new approach;

- According to the author the purpose of the study is to gain a better understanding in the humanist approach and civiliation values during a migration process;

- After conducting the research based on achievements of the modern history science and revision of population issues, six main stages of migration processes during soviet period were identified;

- The type, direction and trends of migration in Kazakhstan and its demographic consequences were examined;

- Once the positions and activities of national political representatives were revealed, it was believed that the external migration into the country during the consolidation of soviet power had a negative impact on Kazahstan

- Changes in administrative and territorial division of a country of the same time period were studied;

- In the Soviet period, migration from the territory of Kazakhstan was associated with the growth of industrial enterprises and the complex of territorial production.

- Migration was part of the state programe in order to modernize Russian society and it did not take into account the interests of Kazakhstan. As a rezult indigenous Kazakh population became the ethnic minority in the country.This led to subordinate role of national culture, which did form and fastening relations to it Russian population as the secondary phenomena;

- The impacts of a migration with a dynamic popluation, and a social and national structure in historical demographic aspect were examined;

The structure of thesis.The thesis includes introduction, a list of abbreviations of words, five chapters, conclusion, bibliography and appendixes.


<предыдущая страница