Перейти на главную страницу
1992 жылдың орта кезеңінде Қазақстан Ресбуликасының 35 акционерлік қоғамы 76 салааралық қоғамдастық, 30 концерндермен концорциум, 120 коммерциялық банктер 60 тауар биржасы 40 сақтандыру компанияларды 2аудиторлық орталық, 11000 кооперативтер, 5,5 шағын, кіші кәсіпорындар болды. Бұл күндері олардың саны мен сапасы өсті. Қазір 200 түрлі банктер бар. Тек ауылшаруашылығында жекешелендірудің бір кезеңінде 759 ұжымдық, 388 кіші кәсіпорындар 766 шаруа шаруашылығы, 99 ауыл шаруашылық кооперативі, 39 шаруа шаруашылығының ассосациясы мен 25 шағын кәсіпорындар ассосациясы құрылды.
Сонымен жекешелндіру нарықтық экономикаға өтудің алғышарттарын жасай отырып, кәсіпкерліктің құнарлы топырағын әзірлейді. Бастапқы кезде кәсіпкерлік капиталдың тез айналатын салаларында дамиды, саудада да, қоғамдық тамақтану органдарында қызмет көрсетуде және т.ғ.б.
1.2. Қазақстан Республикасында орта және шағын кәсіпкерлік субъектілерінің даму тенденциялары.
Жалпы шағын кәсіпкерлікті дамыту аймақтық экономиканы көтерудегі маңызы зор.Кәсіпкерліктің салыстырмалы түрде жан- жақты дамыған орталықтарының бірі Алматы облысы болып табылады. Енді, Алматы – облысы бойынша кәсіпкерліктің даму деңгейін деңгейін келесі мәліметтерден көруге болады
Жылдар |
2000 ж |
2001 ж |
2002ж |
2003ж |
2004ж |
Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің саны |
17587 |
18317 |
18808 |
34568 |
56961 |
Оның ішінде, өндірісте |
297 |
430 |
442 |
618 |
785 |
Осы кестеде келтірілген мәліметтерден байқалғандай, талдауға алынған 2000-2004 жылдары шағын бизнестің қалыпты дамуы деңгейі байқалады. Бұл ең алдымен аталған жылдары макроэкономикалық тұрақтану тенденциясының сақталуы мен мемлекет тарапынан шағын және орта бизнестің дамуына басым көңіл бөлуінің нәтижесі. 2003 жылы 2000 жылмен салытырғанда шағын бизнес субъектілерінің саны мен өндірістегі кәсіпкерлер санының сәйкесінше 1,9 және 2,1 есеге артуына, әсіресе, 1997 жылдан бастап мемлекеттің шағын кәсіпкерлікті қолдауды күшейтуі оң ықпал етті.
Алматы облысындағы шағын және орта кәсіпкерліктің даму барысын жіктеп қарастырсақ, ол мына төмендегі мәліметтерге келтіріледі.
Алматы облысы бойынша 2000 жылы 17587 шағын кәсіпкерлік субъектілерітіркеліп, 15685-і немесе 89,1ө жұмыс істесе, 2001 жылы тіркелген 18317 субъектісінің 16136-сы немесе 88ө қызмет жасаған. 2002 жылы 18808 шағын кәсіпкерлік субъектісі тіркеліп, оның 16937-і немесе 90ө жұмыс жасаған. Жалпы, 2002 жылы 2000 жылға қарағанда жұмыс жасайтын шағын және орта бизнес субъектілерінің саны 1,17 есе артқан.
1-кестеде келтірілген мәліметтерден байқалып отырғанындай, облыс бойынша шағын және орта бизнестің дамуының дамуының әртүрлі даму тенденциясы сақталуда.
Өндірістегі шағын және орта бизнестің даму барысында салық, несие тәрізді мәселелермен қатар, олар өндірген өнімнің өзіндік құнының жоғарылылығы мен сапасының нашарлылығына сұраныстың төмендегі, қаражат пен шикізаттың тапшылығы, ішкі нарықтық импорт тауарлардан қорғалмауы, өндіріс орындарындағы құрал-жабдықтардың техникалық жағдайының төмендегі мен бұл салаға инвестиция тартуға деген бастаманың әлсіздігі сияқты мәселелер өз әсерін тигізіп отыр.
Саны |
2001ж |
2002 ж |
2003 ж | |||
Адам |
Үлесі ө |
Адам |
Үлесі ө |
Адам |
Үлесі ө | |
А |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
Барлығы, соның ішінде |
12509 |
100 |
11943 |
100 |
15555 |
100 |
А) патент негізінде |
9324 |
74,5 |
8934 |
74,8 |
11933 |
76,5 |
В) тіркеу куәлігі бойынша |
3185 |
25,5 |
3009 |
25,2 |
3622 |
22,5 |
|
|
|
|
|
|
|
2-кесте мәліметтерінен байқалғанындай, тіркеу куәлігі негізінде қызмет ететін жеке кәсіпкерлерге қарағанда, патент бойынша жүмыс жасайтын жеке кәсіпкерлердің үлесі басым, бір ғана 2002 жылдың өзінде тіркеу куәлігі бойынша қызмет стетін жеке кәсіпкерлердің үлесі 22,5 ө, ал патент негізінде жүмыс жасайтын жеке кәсіпкерлердің үлесі 76,5ө қүрайды (кесте)
Экономикалық қызмет түрі |
ондіріс колемі (қызмет.жүмыс) млн. тг. | |||||
200 1ж |
2002ж | 2003ж | |||||
Сома сы |
үлссіө |
Сома сы |
үлесіө |
Сома сы |
үлссіө І
| |
Барлығы Оның ішінде: |
2751,7 |
100 |
7352,6 |
100 |
9778,6 |
100 |
Онеркәсіп ондіріс |
606,1 |
22,ОТ1 |
1848,9 |
^ 25,14 |
2358,4 |
24,12 |
Ауылшаруашылық онімдерін қайта өңдеу |
382,4 |
^Г89 |
349,6 |
4,75 |
1311,2 |
13,40 |
құрылыс |
203,4 |
7,39 |
546.3 |
7,43 |
1203,2 12,30 | |
Көлік және байланыс |
42,6 |
1,55 |
71,7 |
0,98 |
255,6 2,61 | |
Сауда |
1095,9 |
39.82 |
3109,4 |
42,29 |
2970,8 |
30.38 |
конақ үй, мейрамханасы |
- |
- |
62,7 |
0,85 |
63,5 |
0,65 |
Тағы басқа қызмет түрлері |
421,3 |
15,31 |
1364,0 |
18,55 |
1615,9 |
16,52 |
3-ші кесте мәліметтері негізінде Алматы облысы бойынша шагын жонс орта бизнистегі косіпкер заңды түлғалардың оидіріс (қызмет корсету, жүмыс орындау) колемі 2001 жылы 2751,7 миллион тсңгені қүраса, оныц ішіндс оперкосіп ондірісіндегі ондіріс колемі 606,1 миллион тсңгсні 22,02 жалпы оидіріс (кызмет корсету. жүмыс орындау) колемінің 22,02 процентін күраған. 2002 жылы шағын және орта бизнестегі өндіріс колемі 7352,6 миллион теңгсні қүраған, оның ішінде онеркосіп ондірісінің үлесі 25,14ө қүраған. 2003 жылы кәсіпкерліктегі ондіріс (қызмет корсету, жұмыс орындау) колемі 9778,6 миллион тсңгені күраса, оныц 24,12ө өнеркәсіп өндірісінің үлесіне тиді.
Экономикалық қызмет түрі |
өндіріс көлемі (қызмет,жүмыс) млн. тг. | |||||
200 1ж |
2002ж |
2003ж | ||||
Сома сы |
үлесіө |
Сома сы |
үлесіө |
Сома сы
|
үлесіө | |
Барлығы |
1499,1 |
100 |
2701,2 |
100 |
5910,4 |
100 |
Оның ішінде: |
|
|
|
|
|
|
өнеркосіп өндіріс |
26,8 |
1,79 |
114,5 |
4,22 |
232,4 |
3,93 |
Ауылшаруашылық өнімдерін қайта өндеу |
23,0 |
1,53 |
63,6 |
2,35 |
182,5 |
3,09 |
қүрылыс |
1,5 |
0,10 |
5,2 |
0,19 |
6,8 |
0,12 |
Көлік және байланыс |
173,1 |
11,55 |
169,8 |
6,29 |
232,5 |
3,93 |
Сауда |
1105,0 |
73,71 |
1752,6 |
64,88 |
3278,2 |
55,46 |
қоғамдық тамақтандыру |
42,7 |
2,85 |
152,6 |
5,65 |
297,8 |
5,04 |
Туризм |
од |
0,006 |
0,4 |
0,01 |
0,5 |
0,008 |
Қызмет көрсету |
32,4 |
2,16 |
202,8 |
7,50 |
527,3 |
8,92 |
Тағы басқа қызмет түрлері |
96,5 |
6,44 |
239,7 |
8,87 |
1152,4 |
19,50 |
3-кестеде Алматы облысы бойынша шағын және орта бизнасіндегі кәсіпкер жоне орта бизнесіндегі косіпкер жеке түлғалардың ондіріс (қызмет көрсету, жүмыс орындау) көлемі туралы мәліметтер келтірілген 2001 жылы кәсіпкер жеке түлғаларды жалпы өндірісі (қызмет көрсету, жұмыс орындау) көлемі 1499,1 млн. тенгені қүраса оның ішіндегі өнеркәсіп өндірісінің үлесі 1,79ө болды 2002 жылы бүл корсеткіш 4,22 ө құраса 2003 жылы кәсіпкер жеке түлғаларды жалпы өндірісі (қызмет көрсету,жұмыс орындау) көлемі 5910,4млн. теңгені қүрасы оның ішіндегі өнеркәсіп өндірісіндегі өндіріс көлемі 232,4 млн теңгені немесе 3,93ө қүраған соның ішіндегі басты себептердің бірі-республикадағы онеркәсіп ондірісінң шикізат өндіру бағытында басым дамығандағы яғни ондеу, кайта өндеу салаларының нашар дамығанынан отандық өдіріс ішкі және сыртқы нарыққа жоғары сапалы орі бәсекелік қабілетті онім ендіреалмауда ал ондай жоғары сапалы, бәсекелік қабілеті, сүранысқа сай өнім өндіру, суранысқа сай өнім өндіре алмауда, ал ондай жоғары сапалы, бәсекелік қабілетті, сұранысқа сай өнім өндіру үшін қажетті ондіріс құрал жабдықтары деңгейінің томендігі кедергі болуда.
3-ші және 4-ші кестелерге талдау жасау барысында Алматы облысы аумағында шағын және орта бизнестегі косіпкер және түлғалар сан жағынан басым болғанымен де, кәсіпкер занды түлғаларда жүмыспен қамтылғандар санының артық екені байқалды -әрі әрбір қызмет түрлерінің даму деңгейі де әр түрлі, өзге кәсіп түрлеріне қарағанда бере нәтижесі тез болғандықтан шағын және орта бизнестегі сауданың даму қарқыны доғары. Кәсіпкер занды түлғалардың арасында онеркәсіп ондірісімен айналысатындардың саны 2003 жылы 2001 жылға қарағанда 1,5 есе артса, 2002 жылмен салыстырғанда 1,02 есеге артқан. 2002 жылы өнеркәсіп өндірісінде тіркелген 442 кәсіпкер занды түлғаның 259-ы немесе 58,6ө нақты жүмыс жасаған, қалған 41,4 ө түрлі себептермен жүмыс жасамаған. Өнеркәсіп өндірісіндегі жеке түлғалардың саны 2003 жылы 14065 субъектіні қүраған, бүл 2002 жылмен салыстырғанда 2,2 есеге, ал 2001 жылмен салыстырғанда 1,8 есеге артты деген сөз (4 кесте). Бір коңіл қуантатын жойт, ол онеркәсіп өндірісі шағын жоне орта бизнесінде жүмыспен қамтылғандар санының жыл өткен сайын артуы, бүған 3-ші және 4-ші кестелерде келтірілген мәліметтер куо: 2003 жылы өнеркәсіп өндірісіндегі кәсіпкер занды түлғаларды жүмыспен қамтылғандар саны 6520 адамды қүраған, бүл 2001 жылға қарағанда 1,8 есеге; 2002 жылмен салыстырғанда 1,2 есеге артқан; өнеркөсіп өндірісіндегі кәсіпкер жеке түлғаларды жүмыспен қамту деңгейі 2003 жылы 502 адамды қүраған, яғни 2001 жылмен салыстырғанда 1,3 есе артық. Жалпы онеркәсіп өндірістегі шағын және орта бизнеспен қамыту деңгейі кәсіпкер занды түлғаларды 23,12ө, ал кәсіпкер жеке түлғаларда 2,98 ө құраған.
Демек, өнеркәсіп өндірісіндегі кәсіпкерлік өте баяу болғанымен де, даму деңгейін сақтауда.
Өндірістегі шағын косіпкерліктегі субъектлердің алғашқы қалыптасып дамуында инвестициялық және қаржы несие жүйесі арқылы қолдау көрсетудің маңызы зор. Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдауды қаржылық кемек арқылы жүзеге асыру барысында жыл сайын аталған мақсатқа қарастырылған қаржыландыру (ассигнование) шеңберінде берілген республикалық және жергілікті қаражатымен қатар, 1998 жылдан бастап Астана, Алматы, Қарағанды ; Шымкент қалаларының кейбір банктері (Казкомерцбанк, Халықтық банк, Цесна банк, банк центр кредит, Алматы сауда қаржьт банкы) еуропалық даму жөне реконструкция банкысының заемдары бойынша шағын бизнесті қолдау бағдарламасын жүзеге асыруда.
Өнеркәсіптік қүрал жабдықтарға бағытталған қүрделі қаржы салымына салық жеңілдіктері азайтылғанмен, жеке түлғаларға берілетін жеңілдіктер артқан.
Басқа да ор түрлі салық жеңілдіктеріне байланысты шектеу қойылды. Бүл бағдарламаның теориялық негізі болып американдық экономист А. Лаффердің, кейіннен лаффер қисығы деген атпен танымал болған теориясы саналады.
Лаффер қисығы
Мұндағы, К- салық ставкасы; У-бюджет кірісі; К.- сальгқ ставкасы өткен ставкасы өткен жағдайда У —&вджет кірісіде артады. Бірақ салық ставкасының оңтайлы молшері Кі-меміекеттік б^өджет кіріфнің У максимальды молшерін Угқамтамасыз етеді, яғни қалыпты аймсЯй^ГОдан әрі салықтардың әсуі еңбе», өндіріс, кәсіпкерлікке деген ынтаны төмендетеді, демек 100ө салық салу жүзеге асырылған жағдайда мемлекеттік бюджет кірісі 0 -ге тең болады.
Салықтың төмендеуінінің нәтижесі болып экономикалық өрлеу мен мемлекет кірісінің өсуі саналады. Ал, Лаффердің түжырымы бойынша, көлеңкелі экономика және салық жүйесі кері байланысты. Салықтардың осуі колеңкелі экономика мөлшері занды және заңсыз табысты салықтан жасыруфы, табыстың басым бөлігін декларацияда көрсетпеуін арттырады.Керісінше, салықтардың төмендеуі экономиканың дамуына ықпал етеді. Демек мемлекет кірісі салық базасының үлғаюынан емес, салық ставкаларының өсуі есебінен артады. Бүл теорияның кейбір аспектілерін Америка Қүрма Штаттары Үкіметі XX ғасырдың 20-60 жылдары салық рефомасын өткізу барысында, кейінірек, жаңа ондеулерді ескере отырып, 80 жылдары қолданды. Демск, Лаффер түжырымы еркін нарық механизмінің қалыпты іс орекеті жағдайында тиімді болып табылады.
Осы тұста занды бір сурақ туады салық салудың оңтайлы деңгейін қалай анықтауға болады? Әр түрлі ғылыми әдебиеттерде алуан түрлі пікірлер келтіріліп, салық төлеуші өз табысының 30-50ө салық түрінде мемлекетке беруге жағдайы келеді деп түжырымдайды. Біздің ойымызша, бүл қисынсыз түжырым. Ойткені салық толегеннен кейін қалған табысы өндірістің көлемін ұлғайтуға, техникалық базаны нығайтуға тағы басқа мүқтаждықтарды шешу барысында жетуі тиіс.
1.3 Кәсіпкерлік қызметті салықтык реттеу мемлекеттік реттеудің негізі ретінде
Мемлекеттік реттеудің экономикалық қажеттігі туралы моселенің теориялық негізін көрнекті ағылшын экономисті Дж.М. Кейнестің (1883-1946ж) 1936 жылы жарық корген "Общая теория занятости, процена и денег" еңбегі салды. Кейінірек жарық көрген Лаффердің бюджеттік концепциясы мемлекеттің еркін, тоуелсіз косіпкерлер мен ондірушілердің шаруашылық қызметін реттеуге мүмкіндік берді.
Мемлекеттің экономиканы реттеу оның эконмикаға араласуын білдіреді. Нарықтық экономиканың қалыпты қызмет ету үшін мсмлекеттік және нарық реттсу механизмдері өз ара тығызды байланыста болу керек.
Шведтік тәжірибеде дәлелдегендей аралас экономикада нарықтық және мемлекеттік реттеу механизмдері үйлесімді қолдану қоғамның саяси және макроэкономикалы түрақтылығын қамтамассыз етуге, олеуметтік экономикалық мәселелерді үқыпты шешуге жағдай дасауға болады.
Мемлекет экономикаға нарықтық механизм ксрі осср берген тұста міндстті түрде араласады яғни мемлекеттің экономиканы реттеуі кез келгсн коғамдык жүйсні басқарудың ажырамас бөлігі болып саналады.
Қазіргі танда экономиканың реттеудің накты анық жолы жоқ десектс, коптеген дамыған елдер үшін де негізгі түжырымдаманың оз ара қосындысы негізіндегі реттсу одісін қолданады. Атап айтқанда: ор түрлі нүсқадағы кейнсиандық ұсыныс экономикасы теориясы, монераизм. Ал, неоклассикалық ағымды мсмлекеттік рсттеудің негізі ретінде алғанмен де, оны ғалымдар кенсиандықтан болмейді. Осы теорияларға қысқаша нақты тоқталып отейік:
Кейнсиандық теорияның негізін қалаушы, корнекті ағылшын экономисті. мемлеке қайраткері, прогресивті немесе үдемелі слык, жүйссі ондірішілінің қүрделі қаожы сальшына қатысты тоекелгс баруын ынталандырады.
Кейнсиандық тсория мемлекеттік рсттсудің басты макроэкономикалык. бағыттарына негізделеді. Аталған теорияға сойкес, салықтар экономикалык жүйсде "қалыптасқан икемділік механизмі" ретінде орскст етеді. Үдемелі салықтар экономиканың тендестірілуіне ықпал етсе, салык, түсімдерінің томендеуі бюджет кірісін азайтып, экономиканың түрақсыздығын өршетеді. Мүндай жағдайда салықтар "кдлыптасқан реттеуші" ретінде орскст етеді; экономикалық орлеу ксзіндс салықтық түсімдерге қарағанда салық салынатын табыс баяу оссс дағдарыс кезіндс салыктар табысқа қарағанда тез азаяды нотижесінде қоғамдағы олеуметтік жагдайдың сарыстылмалы түрде түрақтылығы сақталады. Аталған тсорияны ағылшын Үкіметі 1-ші дүнисжүзілік соғыс алдында, яғни мемлекеттің барлық күші оскери онсркосіп ондірісінс бағытталған түста тиімді қолдана білді. Ғылыми техникалық орлсу түсінда экономиканы реттеудің кейнсиандық жүйесі экономикалық даму талабына сай болмағандықтан орі мына томендегі себептсрге байланысты тоқталады: біріншіден, ондіріс барысында инфляция тұрақтылығы сипатқа ие бола бастағандықтан, ресурстарға дсгсн сүранысты емес үсынысты жандандыратын қозғаушы күш кажет болды; екіншіден экономикалық ынтымақтастықтың дамуына байланысты ор бір мемлекеттің сыртқы нарыоктан тоуслділігі артып мемлекеттің сүранысты ынталандыруы шетелдік инвсстпцііягн оц осер етті. Сондықтан ксйнсиандык, түжырымдаманы нсоклассикалық тсория алмастырады.
Неоклассикалық теория еркін босекелестікке, экономикалық түрактылыкха негізделеді бүл екі түжырьшдаманың айырмашылығы мемлсксттік реттсу одістсрінің ор түрлігіндс. Неоклассикалык, модсльдың окілі ағылшын экономисі Дж. Мит. экономикалық процессті реттеуге мслекетті жанама түрде к.атыстырады бюджст жонс салық саясатын сскремей, ақша -несие саясатына басым назар аударады.
Бірақ бүл скі негізгі ағымның бір біріне қарамақайшы кслстін түстарда бар. Кейнсиандық мектсптің окілдері (Дж.М Кейнс, А.Хансен, Ф.Ноймарк жонс т.б.)мелекеттің экономикаға белсенді араласу идеясын жақтап салықтарды мемлекеттің экономикалық саясатының негізі қүралы ретінде қарастырады.
Неоклассикалық мектептің өкілдері (А.Маршалл, М.Уэйденбаум, А.Лаффер және т.б.) мемлекеттің экономиканы реттеуі шектеулі мөлшерде болғанын қалайды, ал салықтарды тек фискальдық қүрал ретінде қарастырып кәсіпкерліктің еркіндігін насихаттады.
Өз кезегінде неоклассикалық теориядан екі бағыт: ұсыныс экономикасы теориясының манеторизм теориясы кеңінен таралады.
Экономикалық процестердің мемлекет тарапынан реттелуі кез келген қоғамдық жүйенің басқару элементі болып табылады. Мемлекеттің экономикаға рараласыу дәрежесі қоғамның дамуының әр бір нақты тарихы кезеңінде шешетін міндеттеріне және мақсаттарына байланысты реттеудің формалары мен әдістері анықталады.
Экономикалық процестердің мемлдекеттік тарапынан ретттелуі кез келген қоғамдық жүйенің басқару элемнті болып табылады,. Мелекеттің араласу дәріжісі қоғамның дамуының әр бір нақты тарихы кезеңінде шешетін міндеттеріне және мақсаттарына байланысты: реттеудің формалары мен әдістері де осылар арқылы анықталады.
Жоспарлы экономикалық жағдайларында реттеу жалпылық сипат алып, дамудың тек басты пропорциялары ғана емес басқарудың ең теменгі шаруашылық есеп буындарына дейінгі барлық деңгейлерін қамтиді. Шешімдер қабылдау дербестігі жоспарлы тапсырмалар жоғарыда белгіленген нормалар, нормативтер, лимиттер, бағалар, шығарылатын өнімдердің молшері аркылы болар болмас ауқымға дейін шектеледі.
Сөйтіп тауар-ақша қатынастары мен оларға сәйкес экономикалық зандардың соз жүзіндегі іс-қимыл жағдайында шаруашылық омір шаруашылықтар субъектілерінің экономикалық мүдделері, ресуртсар пайдалану мүмкіндіктері косіпкерлік тиәуекел және соған байланысты үжымдар мен олардың қызметкерлеріне келтірілген материалдық шығындар ескрілмей бүйрықшыл кеуденсоқ әдістері мен реттеліп отырды. Бұл жүйеде қаржының рөліне жөнді мән берілмеді, оның қызметі ақшалай қаражаттар жинап, оларды беруге нұсқау - бұйрықтарға сәйкес қайта бөлуге сайып отырады.
Нарық қатынастары бүл үлгіні жоққа шығарады. Оның орнына экономикалық соның ішінде қаржы формалары мен әдістері арқылы жанама реттеу жүйесі келді. Дүниежүзілік практика қүрамъгнда: салықтар ставкалары салық салу жоніндегі санкцияларымен жеңілдіктері, амортизация нормалары, кәсіпорындарының қорларына қаражат бөлу нормативтері, әлеуметтік қамсыздандыру нормативтері, бюджетті қаржыландыру колемі (дотация, субвенция, субсидия) бар реттеу жүйелерін жасап шықты. Бүған қосымша реттемелер: ақшалай (вальта курсы, ақша имиссиясы), несиелік (несиеге төленетін проценттер), орталық (мелекеттік, үлттық) банкінің есептік ставкасы мен резервты талаптары, баға (кесімді баға деңгейі, кеесінді және еркін бағаның арақатынасы, рентабельділіктің реттелуі деңгейі).
Аталған реттемелер экономиканың белгіленген бағытта дамуын үйлестіріп отыруға арналған. Олар қүрделі байланыста іс қимыл жасайды. Мемлекет қаржы, баға, ақша-несие саясатының бағытын анықтағанда, қоғамның экономикалық және әлеметтік мүдделерге қимыл ету формалары мен одістері қолдану ағымдағы жоне болашақтағы мақсат- міндеттерге байланысты.
Республика аймақтарының экономикальтқ дамуының әркелкілігі мен ондірістегі орналастыру тиімділігі айырмашылықтар бойынша белгілі бір олеуметтік деңгейі жоне аймақтың әрі қарай экономикалық дамуын қамтасыз ету үшін қаржы ресуртстарын қайта бөліске салуды қажет етеді, қайта бөлудің ауқымы мен дорежесі мынадай факторлармен айқындалады:
қаржы ресурстарының болуы;
аймақтың әлеуметтік инфорқүрылымының даму деңгейі;
аймақтарда орналасқан шаруашылық органдарының өзін-өзі қаржыландыру мүмкіндіктері.
Қазақстан экономикасының шикізаттық бағытта болуы жағдайындағы мемлекеттік бюджеттің кірісін арттырудың жолы аралас ондірісті дамыту болып табылады. Яғни халық тұтынатын тауарлар мен қызмет түрлерінің ауқымын кеңейту үшін түтыну тауарлары ондірісін дамыту қажет. Халық шаруашылығының бүгінгі күрылымында мемлекеттік бюджетке таза табыс кобінесе екі жолмен: шикізат өндіру оны бастапқы өндеу салалары бойынша түседі, ондеудің келесі кезендерінде таза табыстар едәуір бөлігі республикадан тыс дерлердегі ақырғы өнімдерді ондірушілерден алынады.
Аралас ондірістің дамытудың қажеттігінің тағы бір себебі: экономиканың қазірдегідей туралау жағдайында дүниежүзілік тожірибе салықтар түтынуға қайта бағдарлауды үсынады, яғни жанама салықтарға баса назар аударылады, Сонда тікелей салықтардың (пайда, мүлік, жер, табыс салықтарының) үлесі кемуге тиіс.
Мемлекет тарапынан жоне нарықтың озін-өзі реттеуі экономикадағы ахуалға байланысты екенін дүниежүзі тожірибесін коріп отыр. Ондіріс қүлдырап, инфляция қарқындап, жүмыссыздқ көбейген кезде мемлекеттің ролін артып, әлеуметтік-экономикалық ахуал жақсарған шақта мемлекетің ықпалын азайтып, нарықтың реттеуші күштері қозғалысқа келеді.
Экономика дағдарысына байланысты бізде мемлсксттік қүрылымдардың экономикалық процестерге ықпалын арттыру қажст. Экономиканы түрақтандыру үшін бюджет тапшылығын жою, түтыну секторының теңгерілімділігін қалпына кслтіру, халықшаруашылығы пропорциялары мен қүрылымдарын дүрыстау жоніндс біртүтас шаралари кешенін әзірлеу керск. Бүл жағдайда сойкестендірілген салық псн бюджст саясатын жүргізуге рналған макроэкономикалық жоспарлардың ролі орасан зор, микрожоспарлаудың қаржы саласындағы міндеті халық шаруашылығындағы барлық кірістер мен шығыстардың теңестірілгенін корсетстінін жиынтық қаржы балансын қүру болып табылады. Жиынтық қаржы балансы мемлекеттің қаржы ресурстары қозғалысын қадағалап, бүл процескс нарық немесе окімшілік сипатындағы түзетулер енгізуге мүмкіндік береді. Соның ішінде, сонғысы отпелі кезендегі микроэкономикада — шаруашылық жүргізудің бастапқы буындарында басым жүреді.
Қаржылық реттетуде салық арқылы реттеудің маңызы зор. Нарық экономикасында салықтар түбегейлі қайта қүрушы ролін аткарады. Олар барлық деңгейдегі бюджетті қалыптастырудың басты козі, әлеуметтк кепілдіктерді қамтамассыз ету қүралы жергілікті өзін озі басқарудың қаржылық негізі болып қана қоймай, сонымен бірге мемлекеттің, шаруашылық субъектілерімсн халықтың каржылык. мүмкіндіктері мүддслерін теңестіру қызметін де атқарады.
Салықтық реттеу кәсіпорындар мен халықтың белсенділік корсетугс мүдделігін қамтамасыз етугс бағытталған. Бүған салық салу молшері арқылы қол жстеді. Салык, деңгейі ең алдымсн қоғамдық қажеттсрді қанағаттандыруға байланысты. Егср олар салық түсімдерінен қүрылатын жалпы мемлекеттік қорлар аркылы қанапптандырылса, онда салықтар деңгейі жоғары ал халықтың жеке табыстары мен косіпорындардың қаржысына қүрылса, салық деңгейі томен болады. Егер салык, түсімдері мсмлекет шығындарын қаржыландыруға жстпссе, бюджет тапшылығы пайда болып, инфляция туады. Тапшылык, ақшаның күнын түсіреді де косіпорындары да халықта зиян шегеді. Егер осы кезде мемолекет шаралар қолданып, қаржы жинап, ақша айналысы жаксарса, онда экономика қалпына келіп уақытша іркіліс қана қалады ксрі жағдайда қаржыландырудың тапшылығы натуралдық-заттай және ақшалай тсңгсрмеушіліккс инфляцияға жоне ақшаның одан сайын қүнсыздануына әкеп соғады.
Салықтық ретеуде салықтар ставкасының молшері сияклы факторлардан басқа салық жеңілдіктері жүйесінің де маңызы зор. Дамудың коғам үшін қажстті: қаражаттарды әлеуметтік сфсраға, табиғатты корғау мен қайырымдылық іс-шараларына, онімдердің, жүмыстардың, қызметтерінің жаңа түрлерін ондіруге, онім мен қызмет көрсетудің әлеуметтік маңызды түрлерін үлғайтуга жүмсау сияқты бағыттары жеңілдіктер арқылы ынталандырылып отырады. Алайда жеңілдіктер жасаудағы да экономикалық жақтан негізделген шектері болуы тиіс. Әйтпесе салык. жеңілдіктері шаруашылық субъектілерінің озін-озі қаржыландыру мүмкіндіктерін тиімді пайдалануы
1995-1999 жылдарда салық жүйесін реформалау одан ары қарай жалғасып. аяғында негізгі заңнан басқа әр бір салықтар мен алымдарды есептеу бойынша 18 нүсқаулықтар болды.
Сондықтанда да 2001 жылдың 12 шілдесінде жаңа салық Кодексі қабылданды. Жаңа салық Кодексі 2002 жылдың 1 қантарынан бастап күшіне енгізілді.
Жаңа салық зандылығы бойынша салық саясатының негізгі бағыттары төмендегідей:
• салық зандылығын орнықтыру;
• мемлекеттің фискалдық саясатын дамыту
• экономикаға шетел капиталын тарту;
• шағын бизнесті дамыту үшін арнаулы салықтық режимдер механизмін енгізу. Экономикалық процестердің мемлекет тарапынан реттелуі кез-келген қоғамдык жүйенің басқару элементі болып табылады. Мемлекеттің экономикаға араласу дәрежесі қоғамның дамуының әр бір нақты тарихи кезеңінде шешетін міндеттеріне жіне маКсаттарына байланысты реттеудің формалары мен әдістері анықталады.
Экономиканың мемлекет арқылы реттеуде салықтық реттеудің маңызы зор. Нарық экономикасында салықтар түбегейлі қайта құрушы рөлді атқарады. Олар барлық деңгейдегі бюджеттерді қалыптастырудың басты көзі, олеуметтік кепілдіктерді қамтамассыз ету қүралы, жергілікті озін-озі басқарудың қаржылық негізі болып қана қоймай сонымен бірге мемлекеттің, шаруашылық субъектілерімен халықтың қаржылык мүмкіндіктері мүдделерін теңестіру қызметін атқарады.
Салықтық реттеу кәсіпорындар мен халықтың экономикалық белсенділігін арттыруға бағытталған.
Салықтық реттеу-осы категорияның атқаратын функциялары арқылы жүргізіледі. Олар фискалдық, бөлу және реттеушілік функциялар.
Фискалдық функция мемлекеттік бюджеттің кірісінің қүру ролін салықтар түсіру арқылы атқарады. Бөлу фанкциясы шаруашылық субъектілермен халықтың, салык төлеушілердің табысының бір бөлігін бюджетке салық арқылы бөлуін көрсетеді.
Реттеушілік фукнциясы салықтың элементтерін реттеу тұтқасы ретінде қолдащ арқылы өзінің қызметін жүзеге асырады.
Азақстан Республикасында орта және шағын кәсіпкерлік субъектілерінің даму тенденциялары
25 12 2014
5 стр.
Салық салу механизмі кез келген экономикалық жүйедегі күрделі мәселенің бірі. Салық салу мемлекеттік реттеудің маңызды әдісі болып табылады және оның тиімді жүргізілуі әлеуметтік-э
18 12 2014
4 стр.
Кез келген адамның әсер ету ойы-блокты көбейту(матерялды және рухани), экономика жүиесі, ұиымдастыру, басқару және жалғастыру-жетістікке жол
07 10 2014
1 стр.
Тарау Қазақстан Республикасының әлеуметтік қатынастарға әсер ету тұрғысындағы салық жүйесі 33-42б
16 12 2014
5 стр.
«Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін өзі басқару туралы» Қазақстан Республикасындағы 2001 жылғы 23 қаңтардағы Заңына және Қазақстан Республикасы Үк
25 12 2014
2 стр.
Республикасының «Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы» Заңының 27 бабындағы 1 тармақтың 2 тармақшасына, Қазақстан Республикасының
08 10 2014
1 стр.
«Қазақстан республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы», 2002 жылғы 10 шілдедегі «Ветеринария туралы» және 1998 жылы 24 наурыздағы «Нормативтік құ
25 12 2014
1 стр.
Республикасының 2002 жылғы 8 тамыздағы Заңының 7-бабы 1-тармағының 8 тармақшасына және «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк бақылау және қадағалау туралы»
25 12 2014
1 стр.