Перейти на главную страницу
1. Нұрпейісов, Байжанов, Шакеев. Алаш мирас. Құжаттар жинағы.- А, 1995.
2. Мартыненко Н. Алаш Орда. сборник документов.- А.:Айқап, 1992 .
13. Құл-Мұхаммед М. "Алаш" бағдарламасы: қиянат пен ақиқат. -А.:Атамұра, 2000 .
14. Құл-Мұхаммед М. Әлімхан Ермеков:көзқарас эволюциясы.//Жұлдыз. 1989. № 11.
15.Құсанова Ш. "Алаш" партиясы тарихын зерттеу хақында.- А.
16.Маймақов Ғ., Қазыбек М. Құпия кеңестер.- А.:Жалын, 1999.
17.Маймақов Ғ. Қазақстанның саяси-құқықтық тарихы.-А.,1993.
1. Арнаусөз. Армысың, Алаш азаматы. //Ана тілі. 3-қаңтар. 1991.
2. Қойгелдиев М. "Алашорда" //Егемен Қазақстан.18-қаңтар. 1992.
3. Мұстафин А. Аңызы қайсы, ақиқаты қайсы.//Ана тілі. 8-тамыз. 1991.
4. Өзбекұлы С. Алаштың азаттығын аңсап өткен.//Егемен Қазақстан.9-сөуір.
5. «Ақ жол»-Қазақ Өлкелік партия Комитеті мен Қазақ Өлкелік Атқару Комитетінің органы. 1920-1925 ж.
6. «Ана тілі»-1990 жылдан шығатын тіл және ұлттану апталығы.
7. «Жас алаш»-Республикалық жастар газеті.
8. «Егемен Қазақстан»-Ұлттық қоғамдық-саяси газет.
9. «Қазақ»-1913-1918 жылдары Орынбор қаласында қазақ тілінде шығып тұрған газет.
10. «Қазақ әдебиеті»-Қазақстан жазушылар одағының органы.
11. «Новое время»-С.-Петербургте 1868-1917 жылдары күн сайын шығып тұрған газет.
12. «Речь»-Кадеттер партиясының орталық органы. С.-Петербургте 1906-1917 жылдары күн сайын шығып тұрған.
13. «Сарыарқа»-1917-18 ж. шығып тұрған газет.
14. «Степной край»-ХХ ғасырдың басында шығып тұрған газет.
«Алаш» партиясы бағдарламасының жобасы
(Нұсқалардың салыстырма кестесі)
Араб әрпімен жазылған түпнұсқасының көшірмесі |
Жобаның қазіргі қазақ алфавитіне түсірілген нұсқасы |
Кейбір түсініктермен қазіргі қазақ орфографиясы бойынша берілген М. Құл-Мұхаммед нұсқасы |
1 |
2 |
3 |
![]() |
«АЛАШ» ПАРТИАСЫНЫҢ ПРОГРАММАСЫНЫҢ ЖОБАСЫ І Мемлекет қалпы Росиа димократичиски, фи-диративни риспоблика болу. (Димократиа мағнасы мемлекетті жүрт билеу. Фидиратсиа мағнасы құрдас мемлекеттер бірле-суі. Фидиративни риспобликада һәр мемлекеттің іргесі бөлек, ынтымағы бір болады. Һәрқай-сисы өз тізгінін өзі алып жүреді). Хүкімет басында учридитилнойе собрание мен Г. Дума қалауынша кесімді жылға сайланатын призидинт болу. Призидинт ха-
|
«АЛАШ» ПАРТИЯСЫНЫҢ ПРОГРАММАСЫНЫҢ ЖОБАСЫ I Мемлекет қалпы Россия демократиялық, федеративтік республика болу. (Демократия мағынасы - мемлекетті жұрт билеу. Федерация мағынасы - құрдас мемлекеттер бірлесуі. Федеративтік республикада әр мемлекеттің іргесі бөлек, ынтымағы бір болады. Әрқайсысы өз тізгінін өзі алып жүреді.) Үкімет басыңца Учредительное собрание мен Г. Дума қалауынша кесімді жылға сайланатын прези-дент болу. Президент халықты
|
1 |
2 |
3 |
![]() |
лықты министрлер арқылы бағу; ол министрлер учридитлнойе со-брание мен Г. Дума алдыңда жа-уабдар болу. Дипутаттар тегіс, тең, төте һәм қүфиа сайлаумен болады. Сайлау хүқында қан, дін, ер-кек-әйелталғаусыз болу. Законды жалғыз ғана Г. Ду-ма шығару һәм Г. Дума хүкімет үстінен қарап, ісін тексеру, запрос (сүрау) жасау хүқы да Г. Думада болу. Мемлекет са-лығы Г. Думасыз салынбау.
Қазақ жүрген облыстардың бәрі бір байланып, өз тізгіні өзінде болып, Росиа риспобли-касының фидиратсиалық бір ағзасы болу. Реті келсе, қазақ |
министрлер арқылы бағу, ол министрлер Учредительное собрание мен Г. Дума алдында жауапты болу. Депутаттартегіс, тең, төтеһәм құпия сайлаумен болады. Сайлау хүқында қан, дін, еркек-әйел талғаусыз болу. Закоңды жалғыз ғана Г. Дума шьғару һәм Г. Дума үкімет үстінен қарап, ісін тексеру, запрос (сұрау) жасау хұқы да Г. Думада болу. Мемлекет салығы Г. Думасыз салынбау.
Қазак. жүрген облыстардың бәрі бір байланып, өз тізгіні өзінде болып, Россия Республикасының федерациялык. бір ағзасы болу. Реті келсе, қазақ |
1 |
2 |
3 |
![]() |
автономиасы сыбайлас жұрттармен әзірге бірлесе болу, реті келмесе, бірден-ақ өз алдына жеке болу. Қайткенде де осы күнгі зимстволықты қабыл алу. «Алаш» партиасы қазақтың би, болыс, аулнайлары сияқты орындарында қызмет ететін адамдар жұртқа файдалы, жұрт үшін қызмет етерге көңілді адамдар болуына жаһид к.ылады. Зимстволардың управаларында, милитсиаларында таза қызметші боларлық адамдардың атын халық қалауына салады. «Алаш» партиасы ғаділлікке жақ, нашарларға жолдас, жә-бірлерге жау болады. Күш-қуатын игілік жолына жұмсап, жұрт тарақи ету жағына бастайды.
|
автономиясы сыбайлас жұрттармен әзірге бірлесе болу, реті келмесе, бірден-ақ өз алдына жеке болу. Қайткенде де осы күнгі земстволықты қабыл алу. «Алаш» партиясы қазақтың би, болыс, ауылнайлары сияқты орындарында қызмет ететін адамдар жұртқа пайдалы, жұрт үшін қызмет етерге көңілді адамдар болуына жаһид1 қылады. Зем-стволардың управаларыңда, милицияларыңда таза қызметші боларлық адамдардың атын халық қалауына салады. «Алаш» партиясы әділдікке жақ, нашарларға жолдас, жәбірлерге жау болады. Күш-қуатын игілік жолына жұмсап, жұрт тарақи2 ету жағына бастайды.
|
1 |
2 |
3 |
![]() |
III Негізгі хұқық Росиа риспобликасыңца дінге, қанға қарамай, еркек-әйел демей адам баласы тең болу. Жиылыс жасауға, қауым ашуға, жариа сөйлерге, газит шығаруға, китаб бастыруға еркіншілік; хүкімет қызметшілері иесінен рүқсатсыз һечкім табалдырьғын аттамаушылық; законсыз жолмен һечкімді хүкімет адамдары ұстамаушылық; суд сұрамай, билік айтылмай, тұтқын қылмаушылық; қылмысты болған адам судиа бар жерде 24 сағат ішіңде, судиасыз жерде бір жетіден қалмай судиаға тапсырылып жабылса, судиа хүкімімен жабылу. Кісі хатын ашқанға айып, оқығанға жаза болу. |
ІІІ Негізгі хұқық Россия республикасында дінге, қанғақарамай, еркек-әйел демей адам баласы тең болу. Жиылыс жасауға, қауым ашуға, жария сөйлерге, газет шығаруға, кітап бастыруға - еркіншілік; үкімет қызметшілері иесінен рұқсатсыз ешкім табалдырығын аттамаушылық; законсыз жолмен ешкімді үкімет адамдары ұстамаушылық; сот сұрамай, билік айтылмай тұтқын қылмаушылық; қылмысты болған адам судья бар жерде 24 сағат ішіңде, судьясыз жерде бір жетіден калмай судьяға тапсырылып, жабылса, судья үкімімен жабылу. Кісі хатын ашқанға - айып, оқығанға жаза болу. |
1 |
2 |
3 |
![]() |
IV Дін ісі Дін ісі мемлекет ісінен айырулы болу. Дін біткенге тең хұқық. Дін жайуға ерік. Кіру-шығу жағына бостандық. Муфтилік қазақта өз алдына болу. Неке, тапак., жаназа, балаға ат қойу сиақты істер муллада болу, жесір дауы судта қаралу.
Һәр жұрттың билік пен суды тұрмыс ыңғайына қарай болу. Би һәм судиа жергілікті жұрттыңтілін білу. Аралас жерде судтың тергеу-тексеруі һәм хүкімі жергілікті жұрттың қай көбініңтіліңде айтылу. Би һәм судиа орнынан тергеусіз түспеу. Билік һәм суд жүзінде жүрт біткен тең болу; Құдайдан соңғы күшті би һәм судиа болып, кімде болса, олардың хүкіміне мойын сұну. Айтылған |
IV Дін ісі Дін ісі мемлекет ісінен айырулы болу. Дін біткенге тең хұқық. Дін жаюға* ерік. Кіру-шығу жағына бостаңдық. Муфтилік қазақта ез алдына болу. Неке, талақ, жаназа, бапаға ат қою сияқты істер моллада болу, жесір дауы сотта қаралу.
Әр жұрттың билік пен соты тұрмыс ыңғайына қарай болу. Би һәм судья жергілікті жұрттың тілін білу. Аралас жерде соттың тергеу-тексеруі һәм үкімі жергілікті жұрттың қай көбінің тіліңде айтылу. Би һәм судья орнынан тергеусіз түспеу. Билік һәм сот жүзінде жұрт біткен тең болу; Құдайдан соңғы күшті би һәм су- * |
1 |
2 |
3 |
![]() |
хүкім тез орнына келу. Зор жазалы қылмыстар присиажни судпен қаралу. Қазақ көп жерде суд тілі кдзақтілі болу. Присиажнилар қазақ таналыну. Қырдағы ауыл, болыс ішіңдегі билік пен суд жұрт ұйғарған ереже жолымен атқарылу. VI Ел қорғау Ел қорғау үшін ғаскер осы күнгі түрде ұстапмау. Ғаскерлік жасына жеткен жастар жерінде үйретіліп, жерінде қызмет ету: ғаскер табына бөлгеңде туысқан табына қарай бөлу. Ғаскерлік міндетін қазақ атты милитсиа түріңде атқару. |
дья болып, кім де болса, олардың үкіміне мойынсұну. Айтылған үкім тез орнына келу. Зор жазалы қ.ылмыстар присяжный сотпен қаралу. Қазақ көп жерде сот тілі қазақ тілі болу. Присяжныйлар қазақтан алыну. Қырдағы ауыл, болыс ішіңдегі билік пен сот жұрт ұйғарған ереже жолымен атқарылу. VI Ел қорғау Ел қорғау үшін әскер осы күнгі түрде ұсталмау. Әскерлік жасына жеткен жастар жеріңце үйретіліп, жеріңде қызмет ету: әскер табына бөлгенде туыск,ан табына қарай бөлу. Әскерлік міндетін қазақ атты милиция түрінде атқару. |
1 |
2 |
3 |
![]() |
VII Салық Салық әл-ауқат, табысқа қарай байға - байша, кедейге -кедейше ғаділ жолмен таратылу. VIII Жүмысшылар Жұмысшылар закон панасыңца болу. (Қазақ жеріңде зауод-фабрика аз, сондықтан қазақтың жұмысшылары да аз. «Алаш» партиасы жұмысшылар турасында сотсиал-димократтардың меншевик табының программасын жақтайды) IX Ғылым-білім үйрету Оқу ордапарының есігі кімге де болса ашық һәм ақысыз болу; жүртқа жаппы оқу жайылу. Бастауыш мектептерде ана тілінде оқу; қазақ өз тілінде орта мектеп, унивирситет ашу; оқу жолы өз адцы автономиа түріңде болу; |
VII Салық Салык. әл-ауқат, табысқа қарай байға-байша, кедейге кедейше әділ жолмен таратылу. VIII Жұмысшылар Жүмысшылар закон панасыңца болу. (Қазақ жеріңде завод-фабрика аз, сондықтан қазақтың жұмысшылары да аз. «Алаш» партиясы жұмысшылар турасыңца социал-демократтардың меньшевик табының программасын жақтайды.) IX Ғылым-білім үйрету Оқу ордаларының есігі кімге де болса ашық һәм ақысыз болу; жұртқа жалпы оқу жайылу. Бастауыш мектептерде ана тілінде оқу; қазак, өз тіліңде орта мектеп, университет ашу; оқу жолы өз алды автономия түрінде болу; |
1 |
2 |
3 |
![]() |
хүкімет оқу ісіне кіріспеу; мүғалімдер-профисорлар өзара сайлаумен қойылу; ел ішінде к табханалар ашылу. Х Жер мәселесі Учридителное собрание негізгі закон жасағанда жер сыбағасы алдымен жергілікті жұртқа берілсін деу; қазақ жер сыбағасын отырған жерлерден алып орнасқанша, қазақ жеріне ауған мүжық келмеу; бүрын алынған жерлердің мүжық отырмағандары қазаққа қайту; қазаққатиетін жер сыбағасын жергілікті камитеттер кесу; сыбаға өлшеу - норма – жердің топырағы мен шаруалық түріне қарай жасапу; сыбағадан артылған жер зимство қолында болу; артықтүрған жерден ел өскеңае ауық-ауык. сыбаға кесіліп берілу; Түркістаңда жермен бірге |
Үкімет оқу ісіне кіріспеу; мүғапімдер-профессорлар өзара сайлаумен қойылу; ел ішінде кітапханалар ашылу. Х Жер мәселесі Учредительное собрание негізгі закон жасағаңда жер сы бағасы алдымен жергілікті жұртқа берілсін деу; қазақ жер сыбағасын отырған жерлерден алып орнасқанша, қазақ жеріне ауған мұжық келмеу; бұрын алынған жерлердің мұжық отырмағандары қазаққа қайту; қазаққа тиетін жер сыбағасын жергілікті комитеттер кесу; сыбаға өлшеу -норма жердің топырағы мен шаруалық түріне қарай жасалу; сыбағадан артылған жер земство қолыңда болу; артык тұрған жерден ел өскеңде ауық-ауық сыбаға кесіліп берілу; Түркістанда жермен бірге су сыбағасы да кесілу; |
1 |
2 |
3 |
![]() |
су сыбағасы да кесілу; жерді қазақ үй басына иеленбей ауыл-аймақ, туысқан табына меншіктеп алу; өзара әділдік жолмен файдалану. Жер законіңде жер сату деген болмау, һәркім өзі файдалану. Файдасынан артық жер сатылмай, зимствоға алыну. Жердің кені, астьғы байлығы қазнанікі болып, билігі зимство қолында болу. Аса зор ағаш, зор өзендер мемлекеттікі болып, аз ағаш һәм көл байлықтары зимство мүлкіне саналу.
Ғалихан Бөкейханф, Ахмед Байтұрсынф, Мирижақоб Дулатф, Елдес Ғұмарф, Есенғали Тұрмұхамедф, Ғабдулхамид Жүндибайф, Ғазимбек Бірімжанф. |
жерді қазак. үй басына иеленбей, ауыл-аймақ, туысқан табына меншіктеп апу; өзара әділдік жолмен пайдалану. Жер законіңце жер сату деген болмау, әркім өзі пайдалану. Пайдасынан артық жер сатылмай, земствоға алыну. Жердің кені, астыңғы* байлығы қазынанікі болып, билігі земство қолыңда болу. Аса зор ағаш, зор өзендер мемлекеттікі болып, аз ағаш һәм көл байлықтары земство мүлкіне санапу.
Әлихан Бөкейханов, Ахмет Бай-тұрсынов, Міржақып Дулатов, Ел-дес Ғұмаров, Есенғапи Тұрмұхамедов, Ғабдулхамид Жүңцібаев, Ғазымбек Бірімжанов. * |
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
Тақырыбы:
14 12 2014
5 стр.
«Алаш» журналының бас редакторы, «Алаш» Тарихи-зерттеу орталығының президенті, «Компания Құрылыс» жшс бас директоры, Алматы қ
25 12 2014
1 стр.
Алаш қозғалысының тарихы көбінесе Алаш Орда үкіметінің тарқауымен байланыстырылып 1918 жылға дейін келіп аяқтатылады. Алайда бұл мәселеге тереңнен үңілгенде, оның ауқымының одан әл
04 09 2014
1 стр.
Алаш мұраты. Халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдары. Алматы «Сардар», Сардар үйі, 2008ж. 3-5 бет
25 12 2014
1 стр.
«Алаш» апталығы аясында түрлі іс-шаралар өкізіліп жатқаны бәрімізге мәлім. Осы атаулы күндерді еске алу аясында 2013 жылдың 19 ақпан күні мектебіміздің 9 «Б» сынып оқушыларымен бір
25 12 2014
1 стр.
Сталинді мақтап-мадақтаудан жаңылмайтын бір ақсақал мінберге шығып алып, менің Қарқаралының бір көшесін алаш көсемі Әлиханның есімімен атау туралы бұрынырақта газетте шыққан ұсыныс
25 12 2014
1 стр.
17 12 2014
2 стр.
«Қазақстан Республикасы әділет органдарының, мемлекеттік және өзге де ұйымдарының қызметкерлерінің біліктілігін арттыру институты» мекемесінің директоры, Астана қ
14 12 2014
1 стр.