Дипломж ұ мысы Тақырыбы: Кәсіпорын өнімінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру 520830 "Экономика" мамандығының

2.2 «ФудМастер» ЖШС өнімінің бәсекелік ұстанымын бағалау
Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру тетіктері сол өнімнің нақты нарықтағы тұтынушылардың талғамдарына сәйкестік деңгейімен айқындалады. Бұл шарт өнімнің бәсекеге қабілет деңгейін анықтауды қажет етеді.

Диплом жұмысымның талдауына негіз болып отырған сүт өнімдері тамақ өнімдеріне жатады, ол адам өмірінің қауіпсіздігімен тікелей байланысты. Сондықтан да, өнімнің бәсекеге қабілеттілігін бағалау, ең алдымен оның сапалық құрамына тәуелді (өңделу деңгейі, дәмі, түсі,иісі, майлылығы, сақталу мерзімі және т.б.). бәсекелес өнімдерден сапалық артықшылығы оның бәсекеге қабілеттілігінің бірден-бір мүмкіндігі болып табылады. Келесі бағыт оның бағалық көрсеткіштерін анықтауға негізделеді. Бағалауды қажет ететін тағы бір тұсы, ол – тартымдылық қасиеті. Оған өнімнің сыртқы келбеті, қорабының ыңғайлылығы, сауда белгісі және өнімнің танымалдылығы жатады. Кәсіпорын жұмысының тұтынушылардың талаптарына сай өнім өндіруге негізделуі оның бәсекелік тұрақтылығының жоғарылауына кепіл болады.

Осы орайда тамақ өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін бағалаудың ыңғайлы, әрі шынайы мәлімет беретін келесі әдісті ұстандым [6]. Ұсынылатын әдіс өнімнің үш жақты құндылығын (бағасы, сапасы, тартымдылығы) қатар ескеруге бағытталған. Бұл әдістің көмегімен өнімнің бәсекеге қабілеттілігін бағалаудың сипаты төмендегі формуламен бейнеленеді:
БҚ = С / Б * Т (14)
мұндағы БҚ - өнімнің бәсеклік қабілеті деңгейі ;

С - өнімнің сапалық қасиеттерінің деңгейі, балдық жүйемен;

Б - өнімнің нарықтық бағасы;

Т - өнімнің тартымдылық қасиеттері, балдық жүйесі бойынша.

Өнімнің сапалық және тартымдылық қасиеттерін балдық жүйе бойынша анықтау тұтынушылардың сараптамалық бағалау мәліметтерімен жүргізіледі. Әрбір көрсеткішке тұтынушылардың берген балдық бағаларын (ең төменгісі 1 балдан, ең жоғарғысы 10 балға дейін) топтастыру арқылы орташа мән алынады және маңыздылық коэффициенттері белгіленеді.

Ұсынылған әдістемеге сәйкес есептелген нәтижелерді ? - кесте мәліметтерінен көруге болады. кестеде келтірілген сүт өнімдерінің бағалары 2007 жылдың сәуір айында қалыптасқан деңгейімен алынған.

«ФудМастер» ЖШС әртүрлі сүт өнімдерін өндіреді, өнімнің бәсекеге қабілеттілігін бағалау үшін мына өнімдер алынды: сүт, кефир, қаймақ сүзбе, балмұздақ.
4-кесте. Сүттің бәсекеге қабілеттілік деңгейлерін бағалау

( майлығы 3,2%, 1 литр)

Сауда белгісінің атауы	Бәсекеге қабілеттілік көрсеткіштері			Бәсекеге қабілеттілік деңгейі, БҚ	Бәсекелік тұғыры
Сауда белгісінің атауы	Сапа деңгейі	Тартымды-лық деңгейі	Нарықтық бағасы, тг	Бәсекеге қабілеттілік деңгейі, БҚ	Бәсекелік тұғыры
ФудМастер	9,26	8,07	114	0,66	2
Агропродукт	8,47	7,19	115	0,53	6
Веселый молочник	7,44	9,14	113	0,6	4
Кайсар	6,83	5,37	114	0,32	10
Адал	8,56	6,69	103	0,56	5
Домик в деревне	7,25	8,6	146	0,43	7
Мое	7,86	6,32	140	0,36	9
Айналайын	9,64	9,13	145	0,61	3
Белое	8,0	6,84	133	0,41	8
«Мумуня»	9,59	8,72	125	0,67	1
Ескертпе – бәсекеге қабілеттілік деңгейін бағалау әдісіне сәйкес есептелді

Бәсекеге қабілеттіліктің көрсеткіштерінен бірінші тұғырға ие болған «Мумуня» сауда белгісіндегі сүті, біздің зерттеуіміз бойынша ішкі нарықта бәсекелік қабілеті ең жоғары өнім болып есептеледі (бәскеге қабілеттілігі деңгейі 0,67). Біздің «ФудМастер» ЖШС-нің сүті (0,66) және «Айналайын» (0,61) сүті де тұтыну нарығындағы бәсекелік тұғырларының жоғары екендігі көрсетті. Сонымен қатар, жергілікті нарықта «Веселый молочник» және «Адал» ААҚ өнімінің бәсекелік қабілет деңгейлері біршама жоғары болып отыр. Біріншісі - өнімдерінің тартымдылық көрсеткіштерімен, екіншісі – нарық бағаларының төмендігімен ерекшеленеді.

Біздің «ФудМастер» ЖШС өнімін бәсекелік қабілеттіліктің көрсеткіштерінен бірінші тұғырға ие болған «Мумуня» сауда белгісіндегі сүтімен және сол параметр бойынша ең жоғары деңгейге ие болған өніммен салыстырып дифференциалданған әдіспен талдап көрейік. Талданатын өнімдер үшін бағалау базасы ретінде олардың сапа мен тартымдылық деңгейлерін аламыз:

Сі = 9,26 / 9,59 = 0.97 («ФудМастер» - «Мумуня»)

Сі = 9.26 / 9.64 = 0.96 («ФудМастер» - «Айналайын»)

«ФудМастер» ЖШС өнімін «Мумуня» сауда белгісіндегі сүтімен салыстырғандағы сапа параметрінің көрсеткіші 0,97-ге, ал «Айналайын» сүтімен салыстырғандағы көрсеткіш 0,96-ға тең. Бұл көрсеткіштер 1-ге өте жақын болғандықтан сүттің сапасы жоғары деген шешімге келеміз.
Ті = 8,07 / 8,72 = 0.93 («ФудМастер» - «Мумуня»)

Ti = 8.07 / 9.14 = 0.88 («ФудМастер» - «Веселый молочник»)

Бұл көрсеткіштер жоғары болғанымен, осы деңгейге қазіргі талаптар қанағатталмаған (Кті<1), соған орай, оны жақсарту керек, яғни: өнімнің сыртқы келбетін, қорабының дизайнын әсемдеп өзгертіп; сауда белгісі мен өнімнің танымалдылыған өсіру керек.
5-кесте. Кефирдің бәсекеге қабілеттілік деңгейлерін бағалау

( майлығы 3,2%, 1 литр)

Сауда белгісінің атауы	Бәсекеге қабілеттілік көрсеткіштері			Бәсекеге қабілеттілік деңгейі, БҚ	Бәсекелік тұғыры
Сауда белгісінің атауы	Сапа деңгейі	Тартымды-лық деңгейі	Нарықтық бағасы, тг	Бәсекеге қабілеттілік деңгейі, БҚ	Бәсекелік тұғыры
ФудМастер	9,33	8,5	115	0,69	1
Агропродукт	8,24	7,12	107	0,55	4
Веселый молочник	7,56	9,21	112	0,62	3

5-кестенің жалғасы

Кайсар	6,9	5,85	98	0,41	6
Адал	8,43	6,26	112	0,47	5
«Мумуня»	9,4	8,32	117	0,67	2
Ескертпе – бәсекеге қабілеттілік деңгейін бағалау әдісіне сәйкес есептелді

Бұл жерде бәсекеге қабілеттіліктің көрсеткіштерінен бірінші орында біздің «ФудМастер» ЖШС кефирі (бәсекеге қабілеттілік деңгейі 0,69) болып отыр. Кейінгі екі орынды «Мумуня» (0,67) және «Веселый молочник» (0,62) өнімдері алып отыр, біріншісі сапа деңгейімен, екіншісі тартымдылық деңгейімен ерекшеленді.

Біздің «ФудМастер» ЖШС өнімі бәсекелік қабілеттіліктің көрсеткіштерінен бірінші тұғырға ие болғандықтан дифференциалданған әдіспен есептегенде бағалау базасы ретінде сапа мен тартымдылықтың ең үлкен коэффициентін аламыз, яғни 10 балл.
Сі = 9.33 / 10 = 0.93

Ti = 8.5 / 10 = 0.85

Бұл көрсеткіштер жоғары болғанымен, осы деңгейге қазіргі талаптар қанағатталмаған (Кті<1), соған орай, оны жақсарту керек, яғни: өндірісті жаңа, алдыңғы қатарлы техникамен қамтамасыз ету арқылы өнімнің сапасын арттырып, сонымен қатар, өнімнің сыртқы келбетін, қорабының дизайнын әсемдеп өзгертіп; сауда белгісі мен өнімнің танымалдылыған өсіру керек.
6-кесте. Қаймақтың бәсекеге қабілеттілік деңгейлерін бағалау

( майлығы 15%, 200г)

Сауда белгісінің атауы	Бәсекеге қабілеттілік көрсеткіштері			Бәсекеге қабілеттілік деңгейі, БҚ	Бәсекелік тұғыры
Сауда белгісінің атауы	Сапа деңгейі	Тартымды-лық деңгейі	Нарықтық бағасы, тг	Бәсекеге қабілеттілік деңгейі, БҚ	Бәсекелік тұғыры
ФудМастер	9,46	8,63	88	0,93	1
Агропродукт	7,9	7,36	75	0,78	7
Веселый молочник	8,04	9,12	84	0,87	4
Кайсар	6,58	7,22	56	0,84	6
Адал	9,03	8,52	84	0,92	2
Домик в деревне	8,76	9,0	87	0,91	3
Мумуня	9,36	8,23	91	0,85	5
Ескертпе – бәсекеге қабілеттілік деңгейін бағалау әдісіне сәйкес есептелді

Қаймақ өнімдерін бәсекеге қабілеттілік деңгейлерін бағалағанда да біздің «ФудМастер» ЖШС-нің өнімі алдыңғы орынға ие болды. Жоғарыдағы кестеге қарап, қаймақтың сапасы өте жақсы және тартымдылық деңгейі де салыстырмалы түрде жоғары деген қорытындыға келеміз.
7-кесте. Сүзбенің бәсекеге қабілеттілік деңгейлерін бағалау (200г)

Сауда белгісінің атауы	Бәсекеге қабілеттілік көрсеткіштері			Бәсекеге қабілеттілік деңгейі, БҚ	Бәсекелік тұғыры
Сауда белгісінің атауы	Сапа деңгейі	Тартымды-лық деңгейі	Нарықтық бағасы, тг	Бәсекеге қабілеттілік деңгейі, БҚ	Бәсекелік тұғыры
ФудМастер	9,72	9,36	138	0,66	2
Агропродукт	8,87	7,78	96	0,72	1
Веселый молочник	8,26	9,12	124	0,61	4
Кайсар	7,84	6,24	83	0,59	5
Адал	8,38	8,15	108	0,63	3
Ескертпе – бәсекеге қабілеттілік деңгейін бағалау әдісіне сәйкес есептелді

Бәсекеге қабілеттіліктің көрсеткіштерінен бірінші тұғырға ие болған «Агропродукт» ЖШС-нің сүзбесі, біздің зерттеуіміз бойынша ішкі нарықта бәсекелік қабілеті ең жоғары өнім болып есептеледі (бәскеге қабілеттілігі деңгейі 0,67). Біздің «ФудМастер» ЖШС-нің сүзбесі (0,66) және «Адал» сүзбесі (0,63) де тұтыну нарығындағы бәсекелік тұғырларының жоғары екендігі көрсетті. Біздің «ФудМастер» ЖШС-нің сүзбесінің сапа мен тартымдылық деңгейлерінің коэффициенттері талданған басқа өнімдердің коэффициенттерінен жоғары, бірақ нарықтық бағасы да жоғары болғандықтан, ол екінші орында.

8-кесте. Балмұздақтың бәсекеге қабілеттілік деңгейлерін бағалау

Сауда белгісінің атауы	Бәсекеге қабілеттілік көрсеткіштері			Бәсекеге қабілеттілік деңгейі, БҚ	Бәсекелік тұғыры
Сауда белгісінің атауы	Сапа деңгейі	Тартымды-лық деңгейі	Нарықтық бағасы, тг	Бәсекеге қабілеттілік деңгейі, БҚ	Бәсекелік тұғыры
ФудМастер стаканчик	9,68	8.46	28	2,9	1
Агропродукт стаканчик	7,24	7,63	26	2,12	3
Кайсар пломбир	6,79	6,85	29	1,6	7
Вечерний Алматы	8,2	8,67	38	1,9	4

8-кестенің жалғасы

Смак стаканчик	6,58	7,08	27	1,7	6
Смак пломбир	7,42	7,67	32	1,8	5
Шин Лайн Снеговик	8,06	9,1	28	2,6	2
Ескертпе – бәсекеге қабілеттілік деңгейін бағалау әдісіне сәйкес есептелді

Бұл жерде бәсекеге қабілеттіліктің көрсеткіштерінен бірінші орында біздің «ФудМастер» ЖШС-нің балмұздағы (бәсекеге қабілеттілік деңгейі 2,9) болып отыр. Кейінгі екі орынды «Снеговик» сауда маркісімен Шин Лайн ААҚ (2,6) және «Агропродукттің» стаканчик балмұздағы (2,12) алып отыр, біріншісі тартымдылық деңгейімен, екіншісі төмен баға деңгейімен ерекшеленді.

Ti = 8,46 / 10 = 0.85

Сапа деңгейінің көрсеткіші 0,97-ге тең, бұл көрсеткіш 1-ге өте жақын болғандықтан балмұздақтың сапасы жоғары деген шешімге келеміз. Тартымдылық деңгейінің көрсеткіші 0,85-ке тең, бұл көрсеткіш жоғары болғанымен, осы деңгейге қазіргі талаптар қанағатталмаған (Кті<1), соған орай, оны жақсарту керек, яғни: өнімнің сыртқы келбетін, қорабының дизайнын әсемдеп өзгертіп; сауда белгісі мен өнімнің танымалдылыған өсіру керек.

«ФудМастер» ЖШС-нің өнімдерін талдап, мынандай қорытындыға келеміз: «ФудМастер» ЖШС-нің өнімдері ішкі нарықта бәсекеге қабілетті болып келеді. Әсіресе бұл кефир, қаймақ және балмұздақ өнімдерінен көрінеді, олар бәсекеге қабілеттіліктің көрсеткіштерінен бірінші тұғырға ие болған. Ал сүт пен сүзбе өнімдері екінші орынға ие болғандықтан, талдаудан біз өнімдердің тартымдылық деңгейін өсіру керек; барлық өнімнің сапасы қанағаттандырады, жоғары деген шешімге келдік.

3 КӘСІПОРЫН ӨНІМІНІҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН жоғарылату

3.1 Бәсекелік ұстанымды жоғарылату стратегиясы
Бәсекелік саясатта тауарға қатысты, ең алдымен, оның функционалдық тағайындалуын, сенімділік, қолдануындағы ыңғайлылық, сыртқы келбетің эстетикалығы және басқа сипаттамалары, яғни берілген тауардың үлгі тауарларға қарағандағы тұтынушының қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкіндіктері назарға алынады. Берілген тауардың жиынтық қасиеттерін қосатын тауардың мұндай тұтынушылық құндылықтарын қалыптастыру нарықта өмір сүріп қалудың маңызды шарты болып табылады. өндіруші бәсекеге қабілетті тауарды өндіргенде әртүрлі стратегияны қолданылады:

Бәсекелестер тауарынан айырмашылығы бар кәсіпорын тауарына тұтынушының назарын аудару;
Өндіріске айқындалған тауарлардан барлық тұтынушылар үшін тартымды бір тауарды таңдап, соның негізінде нарықты жаулап алу;
Кәсіпорынның өндірістік бағдарламасынан экономикалық тиімсіз тауарды уақытылы алып тастау;
Ескі және жаңа тауарлармен жаңа нарыққа шығудың амалын табу;
Сатып алушының жаңа қажеттіліктері мен талғамдарына сәйкес өндірілетін тауардың модификациясын жасау;
Сатылатын тауарлардың сервистік қызмет жүйесі және жалпы өткізуді ынталандыру жүйесін жетілдіріп дамыту [20].

Халықаралық еңбек бөлінісі мен ғылыми-техникалық прогрестің әсерінен бәсекеге қабілеттіліктің кең таралуы өндірушілерді жаңа бәсекеге қабілетті тауарларды мен оны өткізудің жаңа нарықтарын көбірек іздеуге мәжбүр етеді. Халықаралық тәжірибе бір ғана өнім емес, ассортименттік наборды құрастыратын кең параметрлік қатарды өндіру тиімді екенін көрсетеді. Параметрлік қатар мен ассортименттік набор кең болған сайын, тұтынушы өзі үшін сатып алудың оптималды нұсқасын табатынына ықтималдылығы жоғары болады. Мысалы, бір-бірінен жүккөтерімділігі, жылдамдығы, айналу радиусы және басқа айырмашылығы бар бір типті автотиеуіштерді шығару. Әрбір сатып алушыға оның жұмыс жағдайы есебінен сатып алынатын автотиеуіштердің кейбір анықталған эксплуатациялық параметрлері қажет болады. Егер сатушы ол қажеттіліктерді қанағаттандырса, тұтынушы оны сатып алады; егер қанағаттандырмаса, тұтынушы басқа сатушыны іздейді.

Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін бағалау үшін, ең алдымен, бәсекелестері өнімді сатып жатқан немесе өткізуге мақсат қойған нарықтар туралы объективті ақпаратты алуы керек. Нарықтарды талдауға ерекше назар аударылады. Әсіресе берілген тауар қанағаттандырмайтын қажеттіліктер және тұтынушылар атап өткен тауардың жақсы қасиеттері бағалану керек. Ең соңында техникалық деңгейі және сапасы бойынша өндірілетін өнімнің ақырғы тұтынушылардың талаптарына сәйкес келетіні туралы мәселе шешіліп, нарықты комплексті зерттеуі нәтижесінде оның бәсекегқабілеттіліг бағаланады.

Тауардың қазіргі және болашақтағы бәсекеге қабілеттілігін бағалаудан кейін одан әрі өндірістік-өткізу саясаты туралы шешім қабылданады:

Берілген тауардың өндірісі мен өткізуін жалғастыру керек пе;
Өндірістің модернизациясын жасау керек пе;
Оны өндірістен алып тастап, жаңа тауарды шығаруға кірісу керек пе;
Тауарды нарықтық жаңалық тауарға айналдыруындағы модернизацияны өткізу керек пе;
Қаржылық ресурстар, тауарды өткізу торы, сатылған тауардың сервисін қамтамасыз ету мүмкіндігінің жеткіліктік есебінен жаңа өткізу нарығын іздеуге кірісу керек пе [22].

Өнеркәсіптік кәсіпорын жағынан өндіріс рентабельділігі мен өткізуін қамтамасыз ету мақсатында нарықтың жоспарланған үлеске ие болуға мүмкіндік беретін тауарлардың өндіріс көлемін туралы мәселе шешілуі тиіс. Сонымен бірге, кәсіпорынды ресурстық қамтамасыз ету ─ қажетті материалдар, жинақтайтын бұйымдар, жартылай фабрикаттар сатып алу мүмкіндігі, қажетті қаржылық ресурстар мен квалификациялық деңгейі жоғары кадрларды тарту да өте маңызды мәселе болып табылады. Көптеген бәсекелестерге қатысты нарықта ұстанымды жаулап алудың негізгі сәті - өндірілетін тауарлардың уақытылы жаңаруы, өнімнің жаңа түрлерінің өндірісін ұйымдастыру мен даярлау. Қазіргі жағдайдағы нарықта кәсіпорынның гүлденуі үшін жаңа тауарлардың өндірісі мен қалыптастыру шешуші мағынаға ие. Статистикалық мәліметтер бойыншаөндірістің негізін қалайтын жаңа өнімді игергеннен кейін оның өткізуінің өсу темпі бәсекелестерге қарағанда 2 есе артық. Жаңа өнімді шығарғанда және тауарлардың ассортиментін кеңейткенде кәсіпорын нарықтың болжанбайтын өзгерістер есебінен банкротқа әкеле алатын бір тауардан тәуелділігін азайтуға тырысады. Нарыққа шығарылған жаңа тауарлардың бірталайы коммерциялық сәтсіздікке ұшырайтыны белгілі: шамалас 10 өнімнен 8 өнім өндірушілер оларға артқан сенімділігін ақтамайды. Негізгі себептері: берілген тауарларға сұраныскөлемінің жеткіліксіздігі, тауардың техникалық және эксплуатациялық кемшіліктері, тиімсіз жарнма, жоғары баға, бәсекелестердің болжанбайтын жауапты қимылдары, нарыққа шығу үшін таңдалған дұрыс емес уақыт, өндірістің шешілмеген мәселелері, жалпы алғанда бәсекелес саясаттың дұрыс емес болжануы.

Жаңа тауарларды шығару тұжырымдамасының негізінде тек жаңа техникалық және техникалық-экономикалық параметрлерге жетудегі дәстүрлі ұмтылысты сақтау ғана емес, сонымен бірге басқа аналог тауарларға қарағанда бәсекеге қабілеттілігі жоғары деңгейлі «нарықтық жаңалық тауарды» құруға талпыныс болып табылады.

Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін жоғарлату жолдарын таңдаған кезде жаңа тауар шығару емес, өндірістен моральдық ескірген тауарды шығару емес, тауардың модификациясы туралы уақытылы шешім қабылдау жиі жақсы нәтижеге әкеледі. Тауардың модификациясы туралы шешім үлкен пайда алу үшін тұтынушының ерекше қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында қабылданады. Сонымен қатар, машина, құрал-жабдық және басқа өнеркәсіптік өнімді қолдану мен өткізумен байланысты комплексті қызметті көрсету, олардың жоғары тиімділікті эксплуатацияға әрқашан дайын болуы, яғни сервистік немесе сатудан кейінгі қызмет көрсету өнімнің бәсекеге қабілеттілігін жоғарлатуға дұрыс бағыт болып табылады. Білікті ұйымда өнімнің бәсекеге қабілеттілігін жоғарлатудың шешуші факторы сервис болып табылады, өйткені қосалқы бөлшектерге баға өндірісте қолданылатын жинақтаушы бөлшектерге қарағанда 1,5-2,0 есе төмен.

Өнімнің бәсекеге қабілетілігін жоғарылату міндетін шешуінде таңдау мәселесі мен жаңа өткізу нарықтарын игеру мағынасы жылдан жылға артып келеді. Осыған байланысты әрбір кәсіпорында бұл салады талдау-іздеу жігері өте маңызды. Жаңа өткізу нарықтары тауардың бәсекеге қабілеттілігі мен өткізу қызметінің рентабельділігін күрт өзгерте алады. Жаңа нарыққа тауарды еңгізіп, оның өмірлік циклін ұзартуға болатыны түсінікті. Әлемнің әрбір түкпірінде сұраныстағы маусымдық ауытқулар тауардың сәтті өтуіне себеп бола алады. Ал жаңа нарықтарда сату көлемінің өсуі бірлік өнім өндірісіне кеткен шығынды азайта алады, бұл ең алдымен арзан жұмыс күші, салықтың төмен деңгейі, және кеден баждары мен өткізу жаңа нарықтардағы басқа факторлар есебінен болуы мүмкін. Осыған байланысты, егер ішкі нарықта тауардың бәсекеге қабілеттілігі күрт төмендесе, тауардың бәсекеге қабілеттілігі әрі қарай дамуы үшін (оның модификациясын жасамас бұрын, жаңа өнім немесе ескі өнімді өндірістен шығармас бұрын) онымен өткізу жаңа нарығына шығуға әрекет жасау керек [18].

Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін бағалау нәтижесінде бәсекеге қабілеттілікті жоғарылатудың келесі жолдары қабылдануы мүмкін:

Қолданылатын материалдардың, комплект бұйымдардың немесе өнім конструкциясының құрамы мен құрылымының өзгеруі;
өнімді жобалау тәртібінің өзгеруі;
өнімді дайындау технологиясының; дайындау сапасы, сақтау, орама, транспорттау мен монтаждауды бақылау жүйесінің өзгеруі;
өнім бағасының, қызмет көрсету мен жөндеу бағасының, қосалқы бөлшектерге бағаның өзгеруі;
нарықта өнімді өткізу тәртібінің өзгеруі;
өнімді өткізу, өндіріс, жетілдіруге арналған инвестиция көлемі мен құрылымының өзгеруі;
жабдықтаушыларды ынталандыру жүйесінің өзгеруі;
импорт құрылымы мен импортталатын өнім түрлерінің өзгеруі.

Қорытындылай келіп, өнімнің бәсеке қабілеттілігін жоғарылатудың 3 негізгі жолдарын көрсетуге болады:

тауардың сапасын жоғарылату;
тауардың бағасын арзандату;
тауардың өткізуін өрістету.

Соңғысына біз ашып қарастырайық.

Бәсекеге қабілеттіліктің өсуі, евро курсының жоғарылауы мен доллардың төмен түсуі өндірушілерді өз өнімін өткізуінде тұтынушылар мен делдалдарға жол беруге тура келеді. Одан басқа, жарнама тиімділігі өсіп жатқан шығындар есебінен төмендейді. Сондықтан, соңғы кездері көптеген кәсіпорындар жарнама компаниясына тиімді сүйеу болатын өткізуді ынталандыруға сүйенеді.

Сатуды ынталандыру көп мақсатты бағытқа ие. Мақсат алдағы ықпал объектісіне байланысты таңдалады. Мақсаттық аудиториялардың бірнеше типтері бар:

Тұтынушы: оның мағынасы өте үлкен және барлық маркетингтік саясат сол тұтынушыға бағытталады. Сатуды ынталандырудың кең спектр тәсілдері бір ғана мақсатпен жасалған ─ тұтынушыны ең тиімді әдіспен тарту және оның сұранысын қанағаттандыру. Тұтынушыға арналған ынталандыру жолдары келесідей:

сатып алушылардың санын көбейту;
бір сатып алушымен сатып алынған тауарлар көлемін ұлғайту.

Сатушы: сатушының тауарды сату қабілеттілігі мен шеберлігі өндіруші назарынан тыс қалмауы керек. Фирманың мақсаты сол қасиеттерді ынталандырып көтермелеу. Сатушыға арналған ынталандыру мақсаттары:

тауарға қызығушылығы жоқ тұтынушыны қызықтыру.

Сауда делдалы: өндіруші мен тұтынушының арасында негізгі буын болып, реттейтін қызметін атқаратын өзіндік объектісі болып табылады. Ынталандыру мақсаттары келесідей болуы мүмкін:

тез танымалды болатындай тауардың белгілі бір имиджін қалыптастыру;
сауда желісіне келіп түсетін тауар көлемін ұлғайту;
бір немесе басқа марканың белсенді өтуінде делдалдың қызығушылын көтеру, т.б.

Ынталандыру шаралары қойылған мақсатқа байланысты таңдалып алынады. Оларды 3 ірі топқа біріктіруге болады:

баға ұсынысы (төмен бағамен сату, жеңілдік купондары мен талондары);
натуралды формадағы ұсыныс (премиялар, тауар үлгілері);
белсенді ұсыныс (сатып алушылар конкурсы, ойындар мен лотереялар) [21].

Сүт саласы өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру біртұтас механизм ретінде нарықтық сұраныс пен ұсыныстың жалпы жағдайына, қоғамның дамуына, адамзат мәдениеті мен ой-санасына, қауіпсіздік пен эстетика және экология талаптарына, сонымен қатар, кәсіпорынның мүмкіндігіне сай болуы тиіс.

Бәсекеге қабілеттілік арттыру механизмі – кәсіпорынның нәтижелі жетістікке жету жолында атқаратын іс-әрекеттері арқылы сипатталады. Дұрыс таңдап алынған механизм осы кәсіпорынның нарықтық бәсекелестерімен салыстырғанда ұзақ уақытқа ұтымды жағдай жасауына негіз болады [6].

Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру механизмі іс-әрекеттердің жиынтық көрінісі ретінде оларды жүзеге асыратын бірнеше тетіктерге тәуелді. Бұл тетіктер диплом жұмысымда өзіндік сипаттары бойынша төрт топқа бөліп қарастырылады:

бірінші топ - өнімнің сапасын арттыру шаралары немесе кәсіпорынның сапа жүйесін жетілдіру;

екінші топ - өнімнің бағасын қалыптастыру немесе кәсіпорынның баға саясатын реттеу;

үшінші топ - өнімнің тартымдылығын арттыру немесе кәсіпорынның маркетингтік жүйесін жетілдіру;

төртінші топ - өнімнің бәсекелік қабілетін қамтамасыз ету немесе өндірісті мемлекеттік қолдау (4-сурет).

Әлемдік нарықтың қатаң талаптары мен бәсекелік шарты отандық сүт өнімін өндіруші кәсіпорындардың сол талаптар мен шарттарды ұстануын қалайды. Өйтпеген жағдайда әлемдік нарықта осы өнім түрлері бойынша негізгі өндірушілер саналатын АҚШ, Израиль, Голландия, Ресей және Дания сынды мемлекеттер өздерінің бәсекелік ықпалымен еліміздің ішкі нарығын және енуге мүмкін болатын көршілес мемлекеттердің нарықтарын игеріп алуы қиын емес.

Сондықтан да ішкі нарықтағы сүт өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігі, ең алдымен, олардың сапасына байланысты.

Бәсекеге қабілеттілікті қалыптастыру тетіктері

Өнімнің тартымдылығын арттыру

- өнімнің сапалық және бағалық тиімділіктерін жарнамалау;

- кәсіпорынның сауда белгісін нығайту және танымалдылығын кеңейту;

- өнімнің сыртқы келбеті мен жағымдылық қасиет-терін арттыру;

-маркетинг жүйенің страте-гиясы, тактикасын дайындау

Өнімнің сапасын арттыру

- халықаралық сапа стандарттарын енгізу;

- өнімнің органолептика-лық қасиеттерін жақсарту;

- ғылыми-техникалық және инновациялық жетістіктер-ді енгізу;

- өндірісті диверсифика-циялау;

- өнімді дифференциация-лау;

- еңбек күшінің ықпалы.

Баға саясатын реттеу

- нарықта баға стратегиясын айқындау;

- өнімнің өзіндік құнын төмендету мүмкіндіктерін іздестіру;

- бағаны қалыптастыру әдістерін анықтау;

- нарықтық бәсеке жағдай-ында байланысты өнімнің бағасын белгілеу.

Өндірісті мемлекеттік қолдау

- БСҰ кіру қарсаңында өндірушілерді заңдылық тұрғыдан қорғау;

- инвестициялық саясат ұстану;

- экономикалық қолдау шараларын енгізу;

- өзара байланысты сала-ларды кешенді дамыту;

-бәсекелік ортаны дамыту.

әсекеге қабілеттілікті арттыру бойынша нақты ұсыныстар беру және оларды шешу жолдарын анықтау

Ескертпе - Әмірбекұлы Ержан Автореферат

Өнімнің бәсекелік қабілетін арттыру механизмін қалыптастыру
4-сурет - Өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру жолдары

Сүт өнімдерінің сапалық деңгейі бірнеше тұрғыда анықталады. әлемдік нарыққа шығудың негізгі жолы болып – халықаралық сапа стандарттарының талаптарын орындау және оны өндіріске енгізу қадамдары саналады, сонымен қатар, өндіріске ғылыми-техникалық жетістіктерді енгізу саясатын да негізгі назарда ұстанған жөн деп санаймыз [3].

Өндіріске инновациялық және ғылыми-техникалық жетістіктерді енгізу, алдыңғы қатарлы озық технологияларды пайдалану тек өнімнің сапалық қасиеттерінің жақсаруына ғана емес, шикізат пен материалдарды үнемді пайдалануға, сонымен қатар, оның баға бәсекесі жағдайындағы өтімділігін арттыруға да серпін береді.

Бүгінгі жағдайда, өңдеуші өнеркәсіптердің, соның ішінде сүт өнімі кәсіпорындарының инвесторлар үшін тартымдылығы төмен екендігін ескере отырып, бұл кемшілікті жою мақсатында сол кәсіпорындардың өздері нақты ұсыныстарды алға тартуы тиіс. өйткені, ғылыми- техникалық жетістіктерді өндіріске тарту ірі көлемдегі қаржының көмегінсіз жүзеге асуы мүмкін емес. Мұндай ұсыныстардың қатарына төмендегілерді жатқызуға болады:

- қосылған құн тізбегі бойынша өнім шығаруды дамыту жолдарын айқындау. Яғни, өнімнің шикізат түрінен дайын өнімге айналуына дейінгі өндірістік процесті ұйымдастыруды қамтамасыз ету;

- сүт өнімдері тамақ өнімдерінің басқа да түрлері сияқты белгілі бір мөлшерде құнарлылық, энергетикалық құндылылық көрсеткіштеріне, пайдалану уақытына сай жарамдылық, сақталу мерзімі, дәмдік сипаттарына тәуелді. Осыған орай, дамыған елдерде қолданылып жүрген, өнімнің осы қасиеттерін жетілдіруге немесе жақсартуға мүикіндік беретін, инновациялық сипаттағы технологияларды пайдалану жолдарын қарастыру [6].

Инновациялық процестерді жетілдірудің жолы ретінде аймақтық ғылыми-өндірістік жүйені құруды ұсынуға болады. Бұл жүйе белгілі бір өңірдің (мәселен, Алматы облысының) сүт өндіретін кәсіпорындары мен осы салаға қатысы бар ғылыми зерттеу мекемелері кіреді. Бұл мекемелердің өзара тығыз жұмысы әлемдік сүт өндірісінің техникалық мүмкіндіктерін, өнімдерінің дайындалу ерекшеліктерін зерттеуге, жаңа жетістіктерді айқындауға және мүмкіндігінше сол пайымдаулардың нәтижелерін өндіріске енгізуге ықпал етеді. Аталған жағдай саланың өндірістік, экономикалық және ғылыми- техникалық мүмкіндіктерін пайдалана отырып, бәсекеге қабілетті өнім шығаруға итермелейді. Сүт өндіруші кәсіпорындардың қолдауымен ғылыми мекемелер өз зерттеулерін жүргізе отырып, маңызды ұсыныстарын тәжірибе жүзінде іске асыруға мүмкіндік алады.

Сонымен, сүт өнімдерінің сапасын арттыру осы сала өндірісінің даму тұрақтылығы мен әлемдік нарыққа шығу мүмкіндігінің кепілі болатынын ескере отырып, бұл бағытта келесі нақты қадамдар шешімін табуы тиіс деп санаймын:

Отандық тауар өндірушілер өнімнің сапасын халықаралық стандарттарға сәйкестендіру;
Сыртқы нарыққа отандық тауарларды шығару және олардың бәсекеге қабілеттілігін қалыптастыру мақсатында мемлекеттік сапа жүйесін жетілдіру. Бұл жағдайда, Жапония және Еуропа мемлекеттерінің осы салаға қатысты тәжірибелерін негізге алу;
Тамақ өнімдерінің адам өміріне қауіпсіздігін, оның сапалық талаптарын ғылыми тұрғыдан негіздеу;
Сүт саласына қатысты өндірістік және ғылыми-зерттеу мекемелерінің ортақ жүйесін құру;
Құрамында витаминдері, майлы қышқылдары, минералдық заттары бар өнімдер шығаратын технология дайындау;
Отандық қалыптасқан дәстүр бойынша халықтың тұтыну ерекшеліктеріне сай таза өнімдер шығару үрдісін ұстану;
өнімнің биологиялық құрамын табиғи түрінде сақтау үшін ғылыми негізделген жолдары мен әдістерін іздестіру;
өнімнің органолептикалық қасиеттерін жақсарту мақсатында қажетті табиғи қоспаларды пайдалану;
өнімнің сапасын көтеруде және адам өміріне қауіпсіздігін қалыптастыруда стандарттау мен сертификаттау талаптарын жетілдіру бойынша ұсыныстар жасау;
өнімді дайындау мен өңдеуде отандық және шетелдік жаңа, озат техника мен технологияларды пайдалану;
тұтынушылардың әртүрлі деңгейлеріне сай өнімнің жаңа түрлерін шығару арқылы ассортиментті кеңейту;
инновациялық озық үлгідегі құрал-жабдықтар мен қондырғыларды енгізуге қажетті қаржыларды тарту жолдарын іздестіру және белсенділік таныту [27].

Президенттің стратегиясына сәйкес біздің мемлекет қысқа уақытта әлемнің бәсекеге қабілетті 50 ел қатарына енуі қажет. Кейбіреулері біздің ел дамыған мемлекеттердің қатарына кіргеннен кейін өмір сүру деңгейі автоматты түрде Жапония, Ұлыбритания, АҚШ деңгейлеріне жетеді деп ойлайды. Алайда, бұл жол ауыр ұрынуға болатын тастарға бай. Аналитиктер біздің ел БСҰ-ға кіргеннен кейін көптеген отандық компаниялар бәсекелестерге шыдамай, көп ұзамай банкротқа ұрынады деп бекітеді.

Тұтынушылар Ұлттық лигасы мен Қазақстанның мінсіз бизнес кәсіпорындар Ассоциациясының мамандарының мақұлдауы бойынша БСҰ-ға кірген кезде отандық кәсіпорындардың өнім мен қазметтің сапасы және бәсеке қабілеті үлкен мағынаға ие болады. Ең жақсы «елулік» мемлекетке кіргендегі қазақстандықтардың өздері де маңызды роль ойнаулары керек.

Қазақстанның мінсіз бизнес кәсіпорындар Ассоциациясына 30 отандық компаниялар мен фирмалар кіреді. Бірақ көптеген қазақстандық өндірушілер мен қызмет берушілер бұл қатарға кіруге қорқады ─ тұтынушылар алдындағы көп міндеттерді өз иықтарына артуға тура келеді. Одан басқа, мінсіз бизнесті қалыптастыру үшін елеулі ақша-қаражат қажет, ал олар тез арада ақталмайды. Сонымен бірге, жасырудың не қажеті бар, қазақстандық өндірушілердің көптеген өнімнің сапасы әлемдік стандарттарға тіпті жақындамаған.

Біздің елде отандық нарықта ұсынылған тауар мен қызметтің сапасын көтеретін механизмдер әлі де қалыптаспаған. Көптеген жағдайда өндіруші тұтынушының қажеттілігі не, оның қажеттілігін қанағаттандыруы үшін тауар мен қызметтің сапалық және бағалық параметрлері қандай болу керек екендігі білмейді. Қазақстандық өндірушілер сатып алушымен кері байланысты орнатуды құнттамайды. Біздің мемлекетте отандық өндірушілерге халықаралық деңгейге шығуға мүмкіндік беретін нақты бәсекеге қабілетті стандарттар жүйесі де жоқ.

Әрине, мұның бәрінде тек қана өндірушілерді кінәлауға болмайды. Мұнда мемлекеттің де, біздің, тұтынушылардың кінәсі да бар. Кей жағдайда алданған тұтынушылар өз құқықтарын сотта қорғайды. Қалғандары бір тауарда алданып, екінші тауарды сатып алады және өз ақшаларын сол қиянатшыл бизнеске салады. Дөрекілеу шындық: әрбір медальдың екі жағы бар. Сондықтан, Қазақстанның БСҰ-ға кіруі отандық кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін, сонымен қатар, біздің өміріміздің сапасын көтереді.

Сапаны жоғарылату мәселесі ҚР Президентінің «Қазақстанның әлемдік бәсекеге қабілетті 50 ел қатарына ену стратегиясында» кең қарастырылады. Тұтынушылар Ұлттық лигасы мен Қазақстанның мінсіз бизнес кәсіпорындар Ассоциациясының мамандарының ойынша отандық компаниялардың сапа стандарттарын тұтынушымен жөнделеген кері байланыс арқылы жоғарылатуға болады [4].

<предыдущая страница | следующая страница>