Интернет-викторина, посвященная 180-летию со дня рождения М. Акмуллы (для IX-XI классов)

1. 
   К какому башкирскому роду-племени относится жители родной деревни М. Акмуллы?
   

Миәкә районының Туҡһанбай ауылы меңле ырыуына, дөрөҫөрәге Күлил Меңле ырыуына ҡараған

2. 
   Какие известные башкирские сэсэны были современниками М. Акмуллы?
   

Буранбай – Йәркәй сәсән, Ишмөхәмәт сәсән,Ғәбит сәсән Арғынбаев.

3. 
   Когда М. Акмулла приезжал в Уфу и с кем из знаменитых личностей того времени встречался?
   

1894 йылда шағир Өфөгә килә, унда күренекле башҡорт әҙиптәре һәм ғалимдары М. Өмөтбаев һәм Р. Фәхретдинов менән осраша. Үҙенең хәрмәтенә ойошторолған мәжлестә ул М. Өмөтбаев менәнбергә шиғыр әйтеш бәйгеһендә ҡатнаша.

4. 
   Какие два присущих башкирскому искусству слова направления естественным образом сочетаются в поэзии М. Акмуллы?
   

Һүҙ сәнғәте өс ҙур тармаҡты тәшкил итә: халыҡ ижады, ауыҙ-тел әҙәбиәте һәм яҙма әҙәбиәт. М. Аҡмулла, яҙма әҙәбиәт вәкиле булыуға ҡарамаҫтан, ижадында йырауҙар, сәсәндәр традицияларына иркен таянған. Тимәк, ул урта быуаттар төрки һәм башҡорт яҙма әҙәбиәтенең дә, халыҡ ижадының да, ауыҙ-тел әҙәбиәтенең дә ҡанундарын бик һәйбәт белгән. Ауыҙ-тел әҙәбиәте йоғонтоһо М. Аҡмулла шиғриәтенең дөйөм идея-тематик йөкмәткеһендә лә, форма өлкәһендә лә үҙенең эҙҙәрен ҡалдырған.

5. 
   Кому принадлежат слова: «Он был первым после Салавата поэтом, обратившимся к своему народу: «Мои башкиры!».
   

Профессор А. И. Харисовҡа

6. 
   Кто перевел на русский язык стихотворение «Башкиры мои, надо учиться!»?
   

Марсель Ғафуров – шағир, тәржемәсе, редактор. Туғыҙ китап һәм башҡорт теленән тәржемәләр китаптары авторы. Жәлил Кейекбаев, Булат Рафиҡов, Денис Исламов, Кирәй Мәргән романдарын һәм повестарын, шулай уҡ башҡа башҡорт яҙыусы һәм шағирҙарҙың әҫәрҙәрен, башҡорт халыҡ әкиәттәрен рус теленә тәржемә иткән. Өфө ҡалаһында йәшәй.

7. 
   Вместо многоточий поставь нужное слово:
   

Говорят, коль выбрал русского в друзья,

Путь твой правильный.
8. Найди соответствующую пословицу или поговорку к следующим строкам:

Его имя на страницах книг лучится.

Словно солнце, словно дивная жар-птица.

Каждый довод его, будто корень дуба, -

Так глубок, что век ему не развалиться.

Исемеңде ташҡа яҙма, ил йөрәгенә яҙ.

Батырҙың үҙе үлһә лә, даны үлмәй.

9. О ком идет речь?

Бессмертным не на том – на этом свете

Стал Афлятун, об этом не забудь.

Афләтун – Платон, борнғо грек философы

10. Первая строфа принадлежит к перу Акмуллы, кому принадлежит близкая по значению другая строфа?

Признак ума-

Если за старое не цепляется;

Признак глупости-

Если не встанет против неприятеля.

Батыром готов себя называть -

Нет у него сил, когда враг нагрянет.

Сэсэном готов себя называть -

Нет у него слов, когда враг нагрянет.

Салауат Юлаевтың “Бүгәсәүгә ҡушылып, ир – батырға ҡуш булып” мөрәжәғәтенән килтерелгән.

11. Вместо многоточия запишите нужное слово:

Хорошо получить знания не только через русский,

Но, если в силах, и через французский язык.

12. Кому были обращены следующие строки:

Соловей не будет летать вместе с вороном?

“Атайыма хат” әҫәренән, атаһына мөрәжәғәт итә.

13. Кроме учительства и сочинительства, каким ремеслам был обучен Акмулла?

Балта оҫтаһы, тегеүсе, төҙөүсе

14. Объясните, почему поставлено тире в следующем предложении:

Днем радости не знаем, ночью – сна ?

Һөйләмдә бер үк һүҙ ҡабатланмаһын өсөн, хәбәр вазифаһын үтәүсе бер үк һүҙ биреләһе урынға бер мәртәбә генә ҡулланылһа, хәбәр урынына һыҙыҡ ҡуйыла. Был осраҡта белмәйем ҡылымы.

15. Объясните значение первых двух слов из первой строки:

Карабалыкцы, карагызы, из тюрьмы

Вам пишет тот, кто ваши просвещал умы.

Был “Иҫәнгилде менән Батучҡа” шиғырынан өҙөк.

Ҡарабалыҡ, Ҡарағыҙҙар Ҡыпсаҡ ырыуының тармағы.

16. В каких отношениях с точки зрения лексикологии состоят слова мед – яд в следующем примере:

О слово! В нем и сладкий мед, и яд,

Им могут ранить, им же исцелят…

Антонимдар

17. Определите вид сложного предложения:

Мы знали : покрывалами

Несчастья не закрыть.

Теркәүесһеҙ теҙмә ҡушма һөйләм

18. Какими языками, кроме башкирского, свободно владел Акмулла?

Ҡаҙаҡ, татар, ғәрәп, фарсы, төрки.

19. Определите вид односоставного предложения:

Друзья, послушайте меня…

Билдәле эйәле һөйләм

20. Каким членом предложения является обособленная запятыми слово?

И, восхищенный дивною картиной,

Младенец появляется на свет…

Аныҡлаусы

21. Чем является в предложении слово « все»?

Желаю все: и степь, и воздух, и вода.

Дөйөмләштереүсе һүҙ тиң киҫәктәрҙән алда килһә, тиң киҫәктәр менән дөйөмләштереүсе һүҙ араһына ике нөктә ҡуйыла.

22. Каким членом предложения являются слова «рыбака», «охотника», «мужщины» в следующей строфе:

У рыбака – руки,

У охотника – ноги,

У совестливого мужщины

Сердце болит.

Эйә.

23.К какому жанру обратился поэт, посвящая свое произведение Шигабутдину Марджани?

“Шиһабетдин Мәржәни мәрҫиәһе”ндә татар ғалимы Шиһабетдин Мәржәниҙең шәхесенә һәм ижтимағи эшмәкәрлегенә поэтик ҡылыҡһырлама бирә. Мәрҫиә - вафат булған берәй күренекле кешенең һәйбәт сифаттарын тасуирлап һәм ололап яҙылған шиғыр.Аҡмулла был әҫәрен мәрҫиә тип атаһа ла, ул бөтә идея – художество үҙенсәлектәре, бәтә тәбиғәте менән мәдхиә жанрына яуап бирә. Мәдхиә - теге йәки был шәхесте, әһәмиәтле хәл – ваҡиғаны маҡтап һүрәтләгән шиғыр.

24. Марджани- Тимерказык! – объясните значение последнего слова.

Тимерҡаҙыҡ – йондоҙ исеме, рус телендә - Полярная звезда.

25. С какого языка на башкирский заимствовано слово «солдат» ?

Солдаты вечерами нас

Сгоняют, как овец.

Рус теленән

26. Что означает мифический образ Юхи?

Неверный друг, как черный змей

По имени Юха.

Юха – халыҡ ижадында өс йөҙ йыл йәшәгән йылан. Ул кеше ҡиәфәтен ала. Төрлө яуызлыҡтар эшләй. Зәйнәб Биишеваның “Тылсымлы ҡурай” драматик әҫәрендә юха образы һүрәтләнә.

27. С какими словами русского поэта Н.А. Некрасова созвучны эти строки:

Худо дело: волоча свой древний меч,

Вновь старик Мороз на нас войной идет.

Н.А. Некрасова «Мороз – Красный Нос»

28. Девять бед из десяти влечет язык

Распускать мудрец язык свой не привык – найдите выражение, соответствующее по значению.

Башҡа бәлә - телдән.

Бәләне әҙәм теленән таба, хайуан мөгөҙөнәнә таба.

Урынһыҙ һүҙ үҙеңә тейер.

Телең оҙон булһа, ҡулың ҡыҫҡарыр.

29. Найдите пословицу, соответствующую по значению следующим строкам:

Слово скверное сорвется ль с языка,

Знай: оно уже не отстанет не на миг.

Әйткән һүҙ – атҡан уҡ.

Абайламай һөйләгән – ауырымай үлгән.

Ат ысҡынһа, тотоп була, һүҙ ысҡынһа тотоп булмай.

Донъяла иң әсе нәмә лә тел, иң сөсө нәмә лә тел.

Уҡ тәнде яралай, тел –йәнде.

30.Найдите пословицу, соответствующую по значению следующим строкам:

Мужчина тот, кто цену знает сам

Словам своим, как и чужим словам.

Аҡыллы ир – ил ағаһы.

Ағай булыр егеттең әйткән һүҙе им булыр,

Булыр – булмаҫ егеттең әйткән һүҙе ел булыр.

Ир кеше бер әйтер, бер әйтһә лә өҙә әйтер.