Ырыаҕа уһуйааһын тускулларын торумнара
Оҕо, ыччат бары өттүнэн туруктаах буолуутугар, олоххо оннун буларыгар, кутун-сүрүн тупсарынарыгар ырыа, музыка ураты суолталаах. Киһи үөрдэҕинэ-көттөҕүнэ, санаата саппаҕырдаҕына, эбэтэр бэйэтин соҕотох чуумпутугар ырыанан аралдьытынар. Ол эрэн ырыаҕа дьоҕур бэриллиитэ, айдарыыта араастаах, уратылаах буолар.

Сорох киһи истибит матыыбын тута сатаан өйдүүр, туонун сөпкө тутар, тылы түргэнник өйдүүр дьоҕура, айылҕата күүскэ бэриллэр. Ол эрэн, итини барытын сатаан сайыннарыахха наада. Ити иһин бу майгыны билбит, баһылаабыт биирдиилээн уһуйааччылартан бэриһиннэрии, үөрэнсии былыр былыргаттан баар.

Киһи киһиттэн үөрэнэр. Өбүгэ дьоммут тойуктара, оһуохайдара, олонхолоро ол иһин да уостан-уоска бэриллэн баччааҥҥа диэри тиийэн кэллэхтэрэ. Саха норуота матыыптаах истиҥ ырыалары былыр-былыргаттан илдьэ-сылдьар ураты омук. Матыып сайдан, уустугуран иһэр. Эстраднай ырыа үөскээбитэ, хайысхата быһыытынан олоҕурбута үйэ аҥаара буолла. Бастаан айыллыбыт, дьон-сэргэ сөбүлээн ылыммыт, уостан түспэккэ ылланан, талыллан кэлбит айымньылара Саха классическай эстраднай ырыаларыгар кубулуйдулар.

Эстраднай ырыаҕа, академическай вокалга курдук анал методика суох. Онон, бэйэбит өр сыллаах бу хайысхаҕа үлэлээбит өйдөбүлбүтүнэн уһуйааһыҥҥа ылыстыбыт. Тустаах методика, ньыма үөскүөх, олоҕуруох курдук. 6-с сылбытын оҕолору дьарыктаан кэтээн көрдүбүт. Син үгүһү өйдөөтүбүт бадахтаах.

Оскуола саастаах оҕолору ылабыт. Бакаа 20-оҕоттон элбэҕи дьарыктыыр кыаллыбат. Үгүс сыраны эрэйэр. Хас биирдии оҕону кытта тустаах дьарык, күргүөмүнэн ыллааһыҥҥа ураты сыһыан ирдэниллэр. Кастиҥҥа кэлбит оҕолортон талабыт. Үксүгэр истиһэн кэлбит буолаллар.

Билигин 8-с сааһыттан 16-гар диэри 18 оҕо уонна 4 студент дьарыктаналлар.

Аан бастаан кэлбит оҕоттон тугу ирдиибитий?

Биллэн туран аан бастаан:

- Голосовые данные (ыллыыр, дьүрүһүтэр дьоҕура)

- Слух (туону истии, сөпкө үтүктээһин)

- Гармонический слух (туоннар дьүөрэлэһиилэрин сатаан истии айылҕата)

- Ритм (Тэтим)

- Координация (Эти-сиини салайыныы)

- Математическай дьоҕур (Өй, түргэнник толкуйдуур сымса дьоҕурун быһаарыы)

- Дикция (Бүтэй, аһаҕас дорҕооннору сатаан саҥарыы айылҕата)
Бу ирдэбиллэргэ барытыгар эппиэттир оҕо олус сэдэх буолар. Дьэ ону айылҕалааҕын быһааран, таба тайанан талыахха наада.

Биһиги сүрүн сыалбыт оҕону хайаан да ырыаһыт идэтин идэтийии таһымыгар сыал-сорук оҥостууга буолбакка, дьүрүскэн эйгэтин киэҥник баһылаан, эттэрин-сииннэрин, өйдөрүн-санааларын, куттарын-сүрдэрин инники олохторугар бигэтик туран булуналларыгар соруктаан, кэрэни-мөкөнү сатаан өйдүүр буола үөрэнэллэригэр сыаллаан туһуланарыгар буолар буолар.

Ырыа ис иһигэр киирдэххэ сүрдээх кэрэ, угуйа турар уустук ирдэбиллээх. Таһымнаах ырыа өй-санаа сайдыытыгар улахан оруоллаах. Оҕоттон ырыаны хас биирдии этэр тылын, матыыбын, иэйиитин, киэргэтиитин ис сүрэхтэн толорулларын систиһиэххэ наада. Ырыаны киһи сүрэҕинэн ылыныахтаах. Өскөтүн толоруу ис иэйиитэ сымыйалаабат буоллаҕына атын, туора киһи өйдүө. Ырыа кэрэни сатаан кэрэхсииргэ, үтүөнү, олоҕу сөпкө өйдүүргэ үөрэтэр үрдүк аналлаах. Ырыа-хоһоон эдьиийдии балыстыылар.

Оҕо аан бастаан ырыаны ис хоһоонун сатаан өйүгэр ойуулаан хартыына, көстүү оҥорон көрбөт. Ити тылы ситэ кыайан билбэтиттэн. Хас биирдии иитиллээччигэ барытын ыстаан, илдьиритэн өйдөтөн биэрдэххэ, тыл, матыып тугу этэрин өйдүү үөрэниэхтээх. Хас биирдии тыл бэйэтэ тэтимнээх, матыыптаах. Тыллар дьүөрэлэһэннэр, турук иэйиитин таба этэннэр поэзия үөскүүр. Табыллыбыт хоһоон бэйэтэ ырыа. Поэт - ырыаһыт. Поэзия ис күүһэ дьайыытыттан уонна матыып айар дьоҕурдаах киһи ис иэйиитэ сөп түбэсиһиилэриттэн ырыа үөскүүр.

Оҕо кыра сааһыттан итини барытын өйдүү үөрэниэхтээх. Сатаан уһуйуохха, ис кутун уһугуннарыахха наада. Ырыаһыт бэйэтигэр сөп түбэһэр ырыаны сатаан талыныахтаах. Итинтэн толоруу таһыма тутулуктанар. Хас биирдии оҕо тус-туһунан майгыннаспат майгылаахтар. Куккар-сүргэр, майгыгар сөп түбэһэр айымньы таһаарыылаах буолар. Хас биирдии киһи «бэйэтин» ырыатын ыллыахтаах. Киһи олоҕун тухары билбэтин билэ сатыыр, сатаабатын сатыы сатыыр ураты айылҕалаах. Дьоҕур хаанынан бэриллэр. Ис кутун тугу толоруна сатыырын сатаан сөпкө билиэхтээххин. Уһуйааччы оҕону хайысхалаан биэриитэ манна сытар.

Ырыа нөҥүө ты ис хоһоонун билиэххэ, баһылыахха сөп. Өҥүн, дьүһүнүн, тугу этэрин.

Ырыа дикцияҕа, тылы чуолкайдык саҥара үөрэниигэ олус туһалаах. Бүтэй, аһаҕас дорҕооннору сатаан таһаарааһыҥҥа, тыл-өс имигэс, сымса, хомоҕой буолуутугар олус көмөлөөх. Ол иһин тылы, этиини, хас биирдии сүһүөҕүнэн аарааран, наардаан эрчийиэххэ наада.

Санааны сатаан чуолкайдык этии, итэҕэтии, саҥаны сааһылаан саҥарыы, төрөөбүт төрүт тылгынан хомоҕойдук толкуйдааһын, анаарааһын олохпут ирдэбилэ. Бэйэ тыла, култуурата суох, - омук суох. Тылы, ырыа култууратын баһылаабыт киһи коллективка түргэнник киирэр, дьону кытта хомоҕойдук алтыһар. Оҕо улаатан кэлин инники олоҕор идэ хайа баҕарар хайысхатын талынан үлэлииригэр-хамныырыгар, дьону кытта алтыһарыгар судургу, чэпчэки буолуохтаах.