Жоспар кіріспе тарау

ЖОСПАР

КІРІСПЕ

1. Тарау. АйыпталушыНЫњ Т‡СІНІГІ ЖӘНЕ Казаќстан Республикасыныњ ќылмыстыќ іс ЖҮргізу Кодексі

БОИНША ЌЫЛМЫСТЫЌ ПРОЦЕСКЕ КЕЛТРУІ
2. Тарау. ЌЫЛМЫСТЫЌ ІС БОИЫНША ІС Ж‡РГІЗУ

2.1 ЌЫЛМЫСТЫЌ ІСТЕРДІ БІРІКТІРУ МЕН Б¤ЛЕКТЕУ

2.2 ІС БОЙЫНША ІС Ж‡РГІЗУДІ ТОЌТАТА Т¦РУ

2.3 ЌЫЛМЫСТЫЌ ІСТІ ЌЫСЌАРТУ

2.4. ІС Ж‡РГIЗУ МЕРЗІМДЕРІ
3. тарау. ЌЫЛМЫСТЫЌ ПРОЦЕСКЕ ЌАТЫСУШЫЛАР

3.1 ҚЫЛМЫСТЫЌ ПРОЦЕСКЕ ЌАТЫСУШЫЛАР ¦ЃЫМЫ.

ОЛАРДЫЊ ЖІКТЕЛУІ

3.2. СОТ ЌЫЛМЫСТЫЌ СОТ ІСІН Ж‡РГІЗУДІ Ж‡ЗЕГЕ

АСЫРУШЫ МЕМЛЕКЕТТІК ОРГАН РЕТІНДЕ

3.3. ПРОКУРОР

3.4. ТЕРГЕУ Б¤ЛМІНІœ БАСТЫЃЫ

3.5. ТЕРГЕУІШ

3.6. АНЫЌТАУ ОРГАНЫ

3.7. АНЫЌТАУШЫ

3.8. СЕЗІКІ

3.9. Айыпталушы

3.10. КУЄГЕР

ҚОРТЫНДЫ

ЌОЛДАНЫЛЃАН ЄДЕБИЕТТЕР

КІРІСПЕ

Соњѓы жылдардаѓы єлеуметгік-саяси жєне экономикалык µзгерістер завдарды батьш т‰рде µзгерту ќажелігін тушзды. ‡лттык ќ±ќыќты ќалыптастыру жаѓдайывда социалисіік т‰сініктегі категориялар мен инстатуттардьщ жєне олардыњ осы заманѓа лайыќ мазм±нмен толыѓуыныњ арасывдаш ќарамаќайшылыќ аныќ кµзге т‰се бастады. КСРО Конституциясына, КСР Одаш мен одаќтас республикалардыц Ќылмыстыќ сот ісін ж‰ргізу негіздеріне, Кењестер Одаƒы Коммунистік партиясынын шешімдеріне баѓдарланѓан б±рынгы Ќылмыстык Іс ж‰ргізу ќ±ќыган жања ќ±ќыќтыќ саясатќа жауап бермейтіњціклсп толыќ кµлемде ќабылдау м‰мкін емес еді.

Ќ±ќыќты реформалау ќажеттігі кенетген жєне КСРО-нын ыдырауына байланысты пайда бола ќалѓан жоќ. 80-ші жылдардыњ аяшнда теоретиктер де, практиктер де 1959 - 1961 жыддарда ќабылданѓан зањдар ќ±ќыќташ осы заманѓы тенденцияларды объективді турде бейнелей алмайды, ењ жоѓары байлыќ ретіњде адамныњ, ќалыптасып келе жатќан ќатынастар ж‰йесіндегі оныњ орнын, мемлекеттіњ рµлін жєпе адам мен мемлекеттіњ µзара ќатынасыныњ сипатын белгілейтін, ќ±ќыќтыќ мемлекеттегі басым баѓыттарын белгілейтін єлемдік ‰лгілерге жауап бермейді деген ойга келді.

Б±рын ќолданылып ж‰рген зандарѓа енгізілген толып жатќан толыќтырулар мен µзгертулер карамаќайптылык µткірлігш белгілі бір дењгейде жамап-жасќаганымен социалистік т‰сініктеп ќ±кыктыќ баѓыты мен мазм±ныныњ негіздеріне ыќпал еткен жоќ.

Ќылмыстык іс ж‰ргізу ќ±ќыѓыныњ жайк‰йі туралы айта келіп, профессор В. М. Савицкий: "ЌІЖК-ін жамап-жасќап одан єрі жетілдіру енді тиімді бола алмайды. Жања кылмыстыќ іс ж‰ргізу зањын жасайтын уаќыт келді, онда КСР Одаѓы мен одаќтас республикалардыњ ќ±ќыќтык шыѓармашылыќ пен к±ќыќ ќолдану тєжірибесіндегі барлык баѓалы к±ндылыктар ескерілуі, зањдардын аралас салаларындагы жегістіктер пайдаланылуы, шетелдік мемлекетгердіњ іс ж‰ргізу институттары біздіњ болмысымызѓа орай т‰зетіліп пайымдалуы жєне ж‰зеге асырылуы тиіс"¹ деп жазды.

КСРО-ныњ ыдырауы теоретиктердіњ ќорытыњдыларын расќа шыѓарды, µйткені ол бірќатар жанама т‰рдегі факторлармен катар негізінен зандылыктыњ саќталуына наќты кепілдіктері жок ережелерге ќ±рылѓан ќ±ќыќ саясатыныњ жарамсыздыѓын єйгілеп берді.

Сонымен, ќылмыстыќ іс ж‰ргізу ќ±ќыѓыныњ жалгасып отырган ќалыгтгасу процесі объективті т‰рде себепші болатын мынадай к±былыстармен катар ж‰ріп отырады:

социалистік ±ѓымдаѓы ќ‰ќыќтан бас тарту;
жалпы адамзаттыќ жетіслік болып табылатын к±ќыќ институттарын саќтау;
ќ±кмќтыќ мемлекет ќ±рылысьшыњ міндетгерiне жауап беретін жања ќ±ќыќтыќ институтгарды ќ±ру мен ќабыдцау;
шетелдік ќылмыстыќ іс ж‰ргізу ќ±ќыѓын сын т±рѓысынан талдау, Ќазаќстан Республикасындаѓы ќылмыстыќ сот ісін ж‰ргпудіњ маќсатгары мен міндеттеріне анаѓ±рлым толыќ жауап беретін институттар мен категорияларды ѓана ќабыдцау;
ќылмыстыќ іс ж‰ргізу ќ±ќыѓыныњ барлык кµздерініњ арасындаш ‰йлесім мен ‰ндестікке ќол жеткізу.

Б±л орайда дамудыњ социалистік кезењіњдегі ќ±кыќта бар ±йымды, теориялыќ т±ргыдан сенімді жєне негізделген, іс ж‰зіњце ќолдануѓа лайыќ нєрсеніњ бєрі де саќтауѓа жєне жања мемлекетгік-ќ‰ќыќтыќ жаѓдайларѓа ќатысты т‰сіндірілуге тиіс екенін назарда ±стау ќажет. Сонымен бірге ќылмыстыќ іс ж‰ргізу ќ±кыѓын ќалыптастырудыњ шетелдік тµжірибесіне сын кµзбен ќарамай, механикалыќ т‰рде ќабылдау алда т±рѓан міндеттерді шешуді ќамтамасыз ете алмайды.

Ќ±ќыќтыќ мемлекетті ќалыптастыру процесініњ жалпы ж‰йесінде µтпелі кезењ ретінде т‰сіндірілетін ќазіргі уакыт к±ќыќтыќ ќызметтіњ кез келген саласында кµрініс тауып отырран серпінмен сипатталады. Осы серпінді процестердіњ бєрі де µзара байланыста бола отырып, нормаларды ќалыптастыру процесіне ыкпал етеді. Біздіњ кµзќарасымызша экономиканы кайта ќ±рылымдау, басќару институттарын ќайта ќ±ру (б±рын ќолданылып ж‰рген к±рылымдардагы баѓыныштылыќ сипатты µзгертудіњ µзі зандарды жаќсартуды талап ететін ќосымша жаѓдайлар туѓызады); зањдардыњ т±раќтылышна ыкпал ететіп жања к‰рылымдарды ќ±ру (мєселен, салыќ полициясын ќ±ру аныќтау органдарына жататын субъектілер тізбесіндегі µзгерістерге объективтік т‰рде µкеліп соќты); Ќазаќстан Республикасындаѓы ќ±ќыќ ќорѓау органдары ж‰йесін реформалау (реформалаудыњ мемлекетгік багдарламасын кезењкезењімен ж‰зеге асыру тиісті новеллалар енгізіп, м±ныњ µзі µзініњ теориялыќ-практикалыќ пайымдауын талап етеді); жања салалыќ Кодекстерді ќальштастыру мен ќабылдауѓа байланысты процестер (Ќылмыстыќ кодекс, Азаматтыќ кодекс жєне басќалары); кылмыстык іс ж‰ргізу ќатьшастарын, Жарлыќтарды белгілі бір дењгейде ретгейтін жања завдардыњќабылдануы жєне осыган байланысты ±йымдастыру-баскару мµселелерін шешуге баштталѓан зањѓа баѓынышты ведомстволыќ актілерді калыптастыру сияќты факторлар ќылмыстыќ іс ж‰ргізу зандарын ќалыптастыруѓа ыќпал етеді. Келтіріліп отырѓан тізбе факторлардын барлыќ ќырын т‰гендеп бере алмайды, оларды есегасе алу мен білу Ќазаќстан Республикасыныњ жањадан ќабылданган Ќылмыстыќ іс ж‰ргізу кодексінін мазм±ны мен мµнін теориялыќ-ќ±ќыќтыќ пайьщдау ісінде, жанд Кодекстіњ ±лттыќ ќ±ќыќ ж‰йесіњдеп орньш белгілеуде, Ќазаќстан Республикасыныњ Ќылмыстыќ іс ж‰ргізу кодексі мен Казаќстанныњ кылмыстыќ іс ж‰ргізу ќ±ќыѓы арасындаѓы іс ж‰зіндегі катынастарды аныќтауда ќажет.

1. ТАРАУ. АйыпталушыНЫњ Т‡СІНІГІ ЖªНЕ Казаќстан Республикасыныњ ќылмыстыќ іс Ж‰ргізу Кодексі

БОИНША ЌЫЛМЫСТЫЌ ПРОЦЕСКЕ КЕЛТРУІ
¤зіне ќатысты айыпталушы ретінде жауапќа тарту туралы ќаулы шыќќан адам не µзіне ќатысты сотта жеке айыптайтын ќылмыстыќ іс ќозѓалѓан адам, сондай-аќ оѓан ќатысты аныќтау органыныњ бастыѓы айыптау хаттамасын жасаѓан жєне бекіткен адам айыпталушы болып танылады. iс бойынша басты соттыњ талќылауы таѓайындалѓан айыпталушы, - сотталушы, µзіне ќатысты айыптау ‰кімі шыѓарылѓан айыгтталушы, - сотталѓан адам, µзіне ќатысты аќтау ‰кімі шыѓарылѓан айыпталушы, - аќталушы деп аталады.

Айыпталушы: зањѓа ќайшы келмейтін ќ±ралдармен жєне тєсілдермен µзініњ ќ‰ќыќтары мен зањды м‰дделерін ќорѓауѓа жєне ќорѓануѓа дайындалу ‰шін жеткілікті уаќыты мен м‰мкшдігі болуѓа; µзініњ не ‰шін айыпталѓандыѓын білуге жєне µзін айыпталушы ретінде тарту туралы ќаулыныњ кµшірмесін алуѓа, ќылмыстыќ ізге т‰су органынан µзіне тиесілі ќ‰ќыќтар туралы дереу т‰сіндірме алуѓа; ќылмыстыќ процесті ж‰ргізуші органнан µзініњ ќ±ќыќтарын жєне м‰дделерін ќозѓайтын Іс ж‰рпзу шешімдерін ќабылдау туралы хабардар етілуге, б‰лтартпау шараларын ќолдану туралы ќаулыныњ кµшірмесін алуѓа; µзіне таѓылѓан айып бойынша т‰сініктеме мен айѓаќ беруге; айѓаќ беруден бас тартуѓа; дєлел ‰сынуѓа; µтініш пен ќарсылыќ мєлімдеуге; ана тілінде немесе µзі білетін тілде айѓаќ беруге жєне т‰сінісуге; аудармашыныњ тегін кµмегін пайдалануѓа; ќорѓаушысы болуѓа; Казаќстан Республикасыныњ Кылмыстыќ іс Ж‰ргізу Кодексі (ҚР КІЖ) Кодексте кµзделген жаѓдайларда жєне тєртіппен µзінен алѓашќы жауап алудыњ алдындаѓы кезден бастап ќорѓаушымен оњаша жєне ќ±пия жолыѓуѓа; тергеушініњ немесе аныќтаушыныњ р‰ќсатымен µзініњ µтініші бойынша немесе µзініњ ќорѓаушысыныњ не зањды µкілініњ µтініші бойынша ж‰ргізілетін тергеу єрекеттеріне ќатысуѓа; осы єрекеттердіњ хаттамаларымен танысуѓа жєне оларѓа ескертулер беруге; сарапшыныњ алдына мєселелер ќоюѓа, сараптама таѓайындау туралы ќаулымен жєне сарапшыныњ ќорытындысымен танысуѓа; тергеу аяќталѓаннан кейін істіњ барлыќ материалдарымен танысуѓа жєне одан кез келген мєліметті кез келген кµлемде кµшіріп алуѓа; соттыњ, прокурордыњ, тергеушініњ жєне анык,таушыныњ іс-єрекеті мен шешіміне шаѓым беруге; аќтамайтын непздер бойынша істі ќысќартуѓа ќарсылыќ білдіруге; жария сот талќы-лауын тапап етуге ќ‰ќылы. Сотталушыныњ бірінші жєне апелляциялыќ сатыдаѓы соттарда істі соттыњ ќарауына ќатысуѓа жєне тараптыњ барлыќ ќ‰ќыќтарын пайдалануѓа, сонымен бірге аќырѓы сµз ќ±ќыѓына да ќ‰ќы бар. Сотталѓан немесе аќталѓан адамныњ сот отырысыныњ хаттамасымен танысуѓа жєне оѓан ескертпелер беруге; соттыњ ±кіміне, ќаулысына, судьялардыњ ќаулыларына шаѓымдануѓа жєне шаѓымдалѓан шешімдердіњ кµшірмесін алуѓа; іс бойынша келтірілген шаѓымдар мен ќарсылыќтар туралы білуге жєне оларѓа ќарсылыќ беруге; мєлімделген шаѓымдар мен ќарсылыќтардыњ сотта ќаралуына ќатысуѓа ќ±ќыѓы бар.

Іске айыптапушыныњ ќорѓаушысыныњ немесе зањцы µкілініњ ќатысуы айыпталушыныњ ќандай да болмасын ќ‰ќыѓын жою немесе шектеу ‰шін негіз бола алмайды¹.

Б±лтартпау шарасы ретінде ќамауѓа алу ќолданылѓан сезіктілер мен айыптапушылар тергеу изоляторларында ±сталады Оларды ±стаудыњ тєртібі мен ережелері зањдармен белпленеді

Б±лтартпау шарасы ретшде ќамауѓа алу ќолданылѓан сезіктіні, айыпталушыны тергеу изоляторларына єкелу жердіњ шалѓайлыѓына немесе тиісті ќатынас жолдарыныњ болмауына байланысты м‰мкін болмаѓан жаѓдайда м±ндай адамдар прокурордыњ ќаулысы бойынша, сондай-аќ прокурор, оныњ орынбасары санкцияландырѓан аныќтаушыныњ немесе тергеушшіњ ќаулысы бойынша отыз тєулікке дейін уаќытша ±стау изоляторларында ±сталады Осындай тєртіппен ол адамдар тергеу Іс-єрекеттерін ж‰рпзу немесе iстi соттыњ ќарауы ‰шін аталѓан мерзімге тергеу изоляторларынан уаќытша ±стау изоляторларына ауыстырылуы м‰мкін М±ндай адамдарды ќамауда ±стаудыњ тєртіб: мен шарттары зањдармен айќындалады

Ќылмыс жасады деп айыптау ‰шін непз беретін жеткілікті дєлелдемелер болѓан кезде тергеуші адамды айыпталушы ретінде жауапќа тарту туралы дєлелді ќаулы шыѓарады

Тергеуші айыгтталушыѓа айып таѓылѓан к‰н туралы хабарлайды жєне сонымен бір мезгілде оѓан ќорѓаушыны шаќыру не тергеушіден ќорѓаушыныњ ќатысуын ќамтамасыз ету туралы µтіну ќ±ќыѓы т‰сіндіріледі.

ҚР КІЖ Кодекстіњ ережелеріне сєйкес айып таѓу кезінде ќорѓаушыныњ ќатысуы міндетті болып табылатын істер бойынша тергеуші, егер ќорѓаушыны айыпталушыныњ µзі, оныњ зањды µкілі не оныњ тапсырмасы немесе келісімі бойынша басќа адамдар шаќырмаса, ќорѓаушыныњ келуін ќамтамасыз ету жµнінде шаралар ќолданады.

Айыпталушы ретінде жауапќа тарту туралы ќаулыда мыналар кµрсетілуге тиіс:

оныњжасалѓан уаќыты мен орны: ќаулыны кім жасаѓан, айыпталушы ретінде жауапќа тартылатын адамныњ тегі, аты мен єкесініњ аты, оныњ туѓан к‰ні, айы, жылы жєне жері;
айыпталушы айыпталып отырѓан ќылмыстыњ жасалѓан уаќыты, орны кµрсетілген сипаттамасы, сондайаќ Кодекстіњ 117-бабына сєйкес дєлелденуге тиісті µзге де жаѓдайлардыњ сипаттамасы;
аталѓан ќылмыс ‰шін жауаптылыќты кµздейтін ќылмыстыќ зањ (бап, бµлік, тармаќ).

Бірнеше ќылмыс бойынша айыптапѓан кездегі айыпталушы ретінде жауапќа тарту туралы ќаулыда к,ылмыстыќ зањныњ єрбір бабы (бµліктер, тармаќтар) бойынша айыпталушыѓа ќандай накты іс-єрекеттер тањылатыны кµрсетілуге тиіс

Ќаулыда адамды тергеліп отырѓан іс бойынша айыпталушы ретінде жауапќа тарту туралы шешім болуѓа тиіс

Айыпталушы ретінде жауапќа тарту туралы ќаулыныњ кµшірмесі ол шыѓарылѓаннан кейін жиырма тµрт саѓаттыњ Ішінде прокурорѓа жіберіледі.

Бостандыќта ж‰рген айыпталушы жазбаша хабарлама-шаќыру ќаѓазы арќылы жауап алуѓа шаќырылады. Хабарлама телефонограмма немесе жеделхат арќылы да берілуі м‰мкін

Шаќыру ќаѓазында айыпталушы ретінде кім, ќайда жєне кімге шаќырылатыны, келетін к‰ні мен саѓаты, сондай-аќ келмей ќалуыныњ сапдары кµрсетілуге тиіс.

Шаќыру ќаѓазы айыпталушыдан ќолхат алып тапсырылады, ал ол уаќытша болмаѓан жаѓдайда айыпталушыѓа беруі ‰шін шаќыру ќаѓазы кємелетке толѓан отбасы м‰шесше тапсырылады немесе т±рѓылыќты жеріндегі т±рѓын ‰й-пайдалану ±йымына немесе єкімшілікке не ж±мыс орнындаѓы єкімшілікке беріледі, олар жауап алуѓа шаќырылып отырѓан айыпталушыѓа шаќыру ќаѓазын беруге міндетті. Айыпталушы басќа да байланыс ќ±ралдарын пайдалана отырып шаќыртылуы м‰мкін.

Бостандыќта ж‰рген айыпталушы тергеушініњ шаќыртуы бойынша белгіленген мерзімде келуге міндетті.

Тергеушініњ шаќыртуы бойынша айыпталушыныњ келмей ќалуына мыналар дєлелді себеп деп танылады:

айыпталушыныњ келуіне м‰мкіндік бермейтін ауру;
жаќын туыстарыныњ ќайтыс болуы;
д‰лей апаттар;
шаќыру ќаѓазыныњ (хабарламаныњ) ќолына тимеуі;
айыпталушыныњ белгіленген мерзімде келуіне м‰мкіндік бермейтін µзге жаѓдайлар.

Айыпталушы белгіленген мерзімде келмей ќалу себептері туралы тергеушіге хабарлауѓа міндетті.

Дєлелсіз себептермен келмей ќалѓан жаѓдайда айыпталушы айдап єкелінуі м‰мкін.

К‰зетпен ±стауда ж‰рген айыпталушы ќамау орныныњ єкімшілігі арќылы шаќыртылады.

Айып, егер ќорѓаушыныњ ќатысуы зањ бойынша міндетті болса немесе б‰л туралы айыпталушы µтінім білдірген болса, ќорѓаушыныњ кµзінше жєне адамды айыпталушы ретінде жауапќа тарту туралы ќаулы шыѓарылѓан кезден бастап ‰ш тєуліктен кешіктірілмей таѓылады. Айыпталушы немесе оныњ ќорѓаушысы келмей ќалѓан жаѓдайда айып ‰ш тєулік µткеннен кейін де таѓылады.

Айдап єкелінген айыпталушыѓа айып айдап єкелінген к‰ні таѓылады. Б±л ретте тергеуші айып таѓу кезінде ќорѓаушыныњ ќатысуы зањ бойынша міндетті болѓан жаѓдайларда ќорѓаушыныњ ќатысуын ќамтамасыз ету шарапарын ќолдануѓа тиіс.

Тергеуші айыпталушыныњ жеке басын аныќтаѓаннан жєне ќорѓаушыныњ ќорѓауды ж‰ргізу тапсырмасын тексергеннен кейін айыпталушыѓа жєне оныњ ќорѓаушысына айыпталушы ретінде жауапќа тарту туралы ќаулыны хабарлайды.

Тергеуші айыпталушыѓа таѓылып отырѓан айыптыњ мєнісін т‰сіндіруге міндетті.

209 - баптыњ ‰шінші жєне тµртінші бµліктерінде кµрсетілген іс-єрекеттерді орындау айыпталушы ретінде жауапќа тарту туралы ќаулыѓа айып таѓудыњ к±ні мен саѓатын кµрсете отырып айыпталушыныњ, ќорѓаушыныњ жєне тергеушініњ ќол ќоюымен куєландырылады.

Айыпталушы ќол ќоюдан бас тартќан жаѓдайда, егер ол айып таѓылѓан кезде ќатысќан болса, тергеуші жєне ќорѓаушы айыпталушы ретінде жауапќа тарту туралы ќаулыда ќаулыныњ мєтіні айыпталушыѓа жарияланѓанын куєландырады.

Айыпталушыѓа оны айыпталушы ретінде жауапќа тарту туралы ќаулыныњ кµшірмесі тапсырылады.

Егер алдын ала тергеу кезінде таѓылѓан айыпты µзгертуге немесе оны толыќтыруѓа непздер пайда болса, тергеуші ҚР КІЖ Кодекстіњ 207-бабыныњ талаптарын саќтай отырып, айыпталушы ретшде жауапќа тарту туралы жања ќаулы шыѓаруга жєне оны айыпталушыѓа ҚР КІЖ Кодекстiн 208-209-баптарында белпленген тєртіп бойынша ±сынуѓа міњцетті

Егер алдын ала тергеу барысында таѓылѓан айыптыњ єлде-бір бµліп расталмаса, тергеуші µзініњ ќаулысы арќылы осы бµлік бойынша ќылмыстыќ iзге т‰суді ќысќартады, ќабылданѓан шешімніњ кµшірмелерін тапсыра отырып, б±л туралы айыпталушыѓа жєне процестіњ басќа да ќатысушыларына хабарлайды

Айыпталушыдан жауап алуды тергеуші айып таѓылѓаннан кейінгі жиырма тµрт саѓаттан кешіктірмей, ал айыпталушы келуден жалтарѓан жаѓдайда немесе оѓан іздеу салынѓан жаѓдайда ол айдап єкелінгеннен немесе ‰сталѓаннан кейін дереу ж‰ргізеді.

Жауап апу басталар алдында тергеуші айыпталушыѓа оныњ айѓаќ беруден бас тарту ќ‰ќыѓын т‰сіндіреді жєне айыпталушыныњ айтќандары оныњ µзіне ќарсы пайдаланылуы м‰мкін екенін хабарлайды. Айыпталушы айѓаќ беруден бас тартќан жаѓдайда одан жауап алу хаттамасында б±л турапы белгі ќойылады.

Бір іс бойынша шаќырылѓан айыпталушылардан жеке-жеке жауап алынады, б±л орайда тергеуші олар µзара сµйлеспейтіндей шаралар ќолданады.

ЌР КІЖ Кодекстіњ 71-бабында кµзделген жаѓдайларда ќорѓаушыныњ ќатысуы міндетті болады.

Жауап алудыњ басында тергеуші оѓан таѓылѓан айыптыњ мєнісін т‰сіндіре отырып, ол таѓылѓан айып бойынша µзініњ толыќ немесе ішінара кінєлі екенін мойындайтынын не µз кінєсін теріске шыѓаратынын аныќтайды. Егер айыпталушы жауап бермесе, онда ол µзініњ кінєлі екенін мойындамады деп есептеледі.

Айыпталушыныњ таѓылѓан айыпќа кµзќарасын аныќтаѓаннан кейін оѓантергеуші таѓылѓан айып пен іс ‰шін мањызы болуы м‰мкін баска жаѓдайлар бойынша айѓаќтар беруді ±сынады.

Калѓан жаѓдайда айыпталушыдан жауап алу ҚР КІЖ Кодекстіњ 213-бабыныњ ережелері бойынша ж‰ргізіледі.

Жауап алудыњ барысы мен нєтижелері ҚР КІЖ Кодекстіњ 203-бабыныњ талаптарын саќтай отырып жасалѓан хаттамада кµрсетіледі. Айѓаќтар бірінші жаќтан жєне м‰мкіндіпнше сµзбе-сµз жазылады. Ондаѓы с±раќтар мен жауаптар жауап алу кезіндегі реті бойынша жазылады. Хаттамада жауап алуѓа ќатысќан адамдардыњ тергеуші ќабылдамаѓан сураќтары да немесе жауап алынып отырѓан адам жауап беруден бас тартќан с±рак,- тар да, оларды ќабылдамаудыњ немесе олардан бас тартудыњ себептері кµрсетіле отырып, кµрініс табуѓа тиіс

Бірінші жауап алу хаттамасында жауап алынып отырѓан адамныњ жеке басы туралы деректер, соныњ ішінде теп, аты єкесініњ аты, туѓан уаќыты мен жері, азаматтыѓы, ±лты, білімі отбасылыќ жаѓдайы, ж±мыс орны, ж±мысыныњ т‰рі немесе лауазымы, т±ратын жері, сондай-аќ істіњ мєнжайы бойынша ќажет болатын басќа мєліметтер кµрсетеді Сезіктіден, айыпталушыдан жауап алу хаттамасында б±рын сотталѓаны немесе сотталмаѓаны туралы кµрсетіледі. Б±дан кейінгі жауап алуларда жауап алынып отырѓан адамныњ жеке басы туралы деректерді, егер олар µзгермеген болса, оныњ аты-жµнін кµрсетумен шектеуге болады

Заттай дєлелдер мен ќ±жаттарды кµрсету, хаттамаларды жариялау жєне тергеу іс-єрекеттерініњ дыбыс - жєне бейнежазбаларын, киноѓа т‰сірілуін, сондай-аќ осыѓан байланысты жауап алынушы берген айѓаќтарды кµрсету міндетті т‰рде хаттамада жазылуѓа тиіс

Жауап алынып отырѓан адам тергеу іс-єрекеті барысында схемалар, сызбалар, суреттер, диаг раммалар жасай алады олар хаттамаѓа ќоса тігіп хаттамада ол туралы белп ќойылады.

Еркін баяндаудан кейін жауап алынып отырѓан адам айѓаќтарын µз ќолымен жазуѓа ќ±ќылы Жауап алынатын адам µз ќолымен жазып, оѓан ќол ќойѓаннан кейін тергеуші толыќтыратын жєне наќтылайтын с±раќтар ќоя алады

Жауап алу аяќталѓаннан кейін хаттама оќып шыѓу ‰шін жауап алынып отырѓан адамѓа ±сынылады не оныњ µтініші бойынша дауыстап оќылады Жауап алынып отырѓан адамныњ хаттамаѓа толыќтыру мен наќтылау енпзу туралы талабы міндетті т‰рде орындалуѓа тиіс

Айѓаќтармен таныстыру фактісі жєне олардыњ д±рыс жазылѓанын жауап апынып отырѓан адам хаттаманыњ соњында µз ќолын ќою арќылы куєландырады Жауап алынып отырѓан адам сонымен ќатар хаттаманыњ єрбір бетіне ќол ќояды Жауап алынып отырѓан адам хаттамаѓа ќол ќоюдан бас тартќан жаѓдайда тергеуші бас тарту себептерін аныќтайды, оларды хаттамаѓа енпзеді жєне хаттаманы µзі ќол ќойып куєландырады

Егер жауап алынып отырѓан адам тєн кемістігіне немесе µзге себептерге байланысты хаттамаѓа µзі ќол ќоя алмайтын болса, оныњ µтініші бойынша хаттамаѓа ќорѓаушы, жауап алынып отырѓан адам сенетін µкіл немесе µзге адам ќол ќояды б±л туралы хаттамада белп жасалады

Егер жауап апуѓа аудармашы ќатысса, онда ол да хаттаманыњ єрбір бетіне жєне т±тас хаттамаѓа ќол ќояды Ол жауап алынатын адамныњ µз ќолымен жазѓан айѓаќтарыныњ аудармасына да ќол ќояды

Хаттамада жауап алуѓа ќатысќан барлыќ адам кµрсетшеді Олардыњ єрќайсысы хаттамаѓа ќол ќоюѓа тиіс

Ќылмыс ізін, µзге материапдыќ объектілерді аныќтау, сондай-аќ іс ‰шін мањызы бар жаѓдайларды айќындау маќсатында тергеуші, ал ол жоќ болѓан жаѓдайда аныќтаушы немесе ќылмыс т‰ралы арыз немесе хабар т‰скен аныќтау органыныњ лауазымы жаѓынан жоѓары ќызметкері жерді, ‰й-жайларды, заттарды, ќ±жаттарды, кµзі тірі адамдарды, мєйіттерді, жануарларды тексереді. Тексеруді ж‰зеге асыратын адамныњ н±сќаулары сол тергеу іс-єрекетіне ќатысушылардыњ барлыѓы ‰шін міндетті.

Ќылмыстыќ істі ќозѓау туралы шешім шыѓару тексеруді ж‰ргізбейінше м‰мкін болмайтын жаѓдайларда ол ќылмыстыќ іс ќозѓалѓанѓа дейін ж‰ргізілуі м‰мкін.

Адам денесіндеп ерекше белплерді, ќылмыс іздерін, денсаулыѓына келтірілген зиянныњ белплерін аныќтау, мас болу жаѓдайын немесе іс ‰шін мањызы бар µзге де ќасиеттер мен белплерді аныќтау ‰шін, егер б±л ±шін сараптама ж‰рпзу талап етшмесе, сезіктіге, айыпталушыѓа, жєбірленушіге жєне куєѓа куєландыру ж±рпзілуі м‰мкін

Куєландыру ж‰рпзу туралы тергеуші сезікті, айыпталушы ‰шін міндетті болып табылатын ќаулы шыѓарады Жєбірленушініњ, куєніњ мєжб‰рлеп куєландырылуы прокурордыњ санкциясы бойынша ж‰ргізіледі

Куєландыруды тергеуші дєрігердіњ немесе басќа маманныњ ќатысуымен, ал олар ќатыса алмаѓан жаѓдайда куєлердіњ ќатысуымен ж‰рпзеді Б‰л тергеу іс-єрекеті куєландырылатын адамды шешшдіруді ќажет еткен жаѓдайларда куєландыру сол жынысты куєлердіњ ќатысуымен ж‰рпзшеді

Егер куєландыруда адамныњ денесі жалањаштандырылатын болса, онда тергеуші жынысы басќа адамды куєландыру кезінде ќатыспайды Б±л жаѓдайда куєландыруды сот медицинасы саласындаѓы маман немесе куєлердіњ ќатысуымен дєрігер ж‰рпзеді

Тексеру, куєландыру, эксгумация ж‰рпзу туралы тергеуші ҚР КІЖ Кодекстіњ 203-бабыныњ талаптарын саќтай отырып хаттама жасайды

Хаттамада тергеушшіњ барлыќ іс-єрекеті, сондай-аќ тексеру, куєландыру, эксгумация кезшде аныќталѓандардыњ барлыѓы аталѓан тергеу іс-єрекеттері ж‰рпзшген ретпен жєне тексеру, куєландыру, эксгумация кезінде аныќталѓандар ќандай к‰йінде байќалса, сол к‰йшде сипатталады Хаттамада тексеру, куєландыру, эксгумация кезінде алынѓан барлыќ объектшер кµрсетіліп, сипатталады

Б±ѓан ќоса хаттамада тексеру, куєландыру, эксгумация ќай уаќытта, ауа райы жєне жарыќтыњ т‰суі ќандай болѓанда ж‰рпзілгені, ќандай техникалыќ ќ±рапдар ќолданылып, ќандай нєтижелер алынѓаны, аталѓан тергеу іс-єрекеттерін ж‰рпзуге кімдер тартылѓаны жєне олардыњ ќалай ќатысќаны, ќандай объектілер жєне ќандай мµрмен бекітілгені, тексеруден кейін мєйіт немесе іс ‰шін мањызы бар заттар ќайда жіберілгені кµрсетілуі тиіс

2. ТАРАУ. ЌЫЛМЫСТЫЌ ІС БОИЫНША ІС Ж‡РГІЗУ
2.1 ЌЫЛМЫСТЫЌ ІСТЕРДІ БІРІКТІРУ МЕН Б¤ЛЕКТЕУ
Ќылмыстыќ ізге т‰су функциясын ж‰зеге асыру барысында бір факті бойынша т‰рлі µкілетті оргавдар ќылмыстыќ істерді дербес ќозѓап, сотќа дейінгі тергеуді бір мезгілде ж‰ргізетін жайттар пайда болуы м‰мкін. Осы фактініњ аныќгалуы бір адам жєне бір мєн-жай бойынша екі іс ж‰ргізілуініњ дереу тыйылуына µкеліп соѓады. Єйтпеген жаѓдайда ќайтадан соттауѓа жєне кылмыстыќ ізге т‰суге жол беруге болмайтыны жµніндегі принциптіњ б±зылуына жол беріледі.

Бір оќиѓа жµнінде т‰рлі айыпталушыларѓа ќатысты істердіњ бµлек ж‰ргізілуі ќылмыстыњ т±тас кµрінісініњ ќалпьгна келтірілуіне бµгет жасайтын жайттар ќалыптасуы м‰мкін, оныњ µзі сот тµрелігініњ маќсатгарына кол жетуін ќиындатады. Осы жаѓдайларды сол ќылмыстыќ істерді бір іс етіп біріктіру жолымен жоюѓа болады.

Келтірілген жєне сол сияќты оќиѓалар істі біріктіруге немесе бµлектеуге байланысты шешімдер ќабылдануын кажет етеді. Ќылмыстыќ істі біріктіру немесе бµлектеу туралы мєселені д±рыс шешудіњ мањыздылыѓы судьяныњ ќылмыстыќ істі косымша тергеу ‰шін ќайтару немесе істі бµлектеу ќ±ќыѓымен атап кµрсетіледі (ЌІЖК, 303-бап, 1-бµлік, 2-тармаќ).

ЌІЖК 48-бабьша сєйкес мыналар бір істе біріктірілмеуге тиіс:

1) єр т‰рлі адамдарѓа ќатысты бірдей айыптау;

2) жеке айыптау ісі ќаралатын жаѓдайларды ќоспаѓанда, бір-біріне ќатысты ќылмыс жасаѓандаѓы таѓылатын адамдарѓа ќатысты айыптау;

3) біреуі бойынша кылмыстык ізге т‰су - жеке т‰рде, ал екіншісі бойынша - жария т‰рде ж‰зеге асырылатын істер;

4) біріктіріп ќарау істі объективті ќарауѓа бµгет жасайтын барлыќ баска да айыптаулар.

Ќьшмыстыќ істі біріктіруге тыйым салудыњ бірінші негізі куєгерлік базаныњ бірлігі, ортаќ жєбірленушініњ бар екені бірнеше айыпталушы іс-єрекеттерініњ µзара байланысты екенін білдірмейтінін кµрсетеді. Ќылмыстыќ істерді бір іске біріктіру ‰шін бір адамныњ кінєсі екінші адамныњ кінєсіне тікелей байланысты болуы ќажет. Бірнеше айыпталушыныњ бір жєбірленуші жµніндегі іс-єрекеттерінде сµз байласу, бірлесіп катысу, келісіп алу белгілерініњ жоќтыƒы ќылмыстыќ процесті т‰рлі айыпталушыларѓа ќатысты бір ќылмыстыќ іс шегінде ж‰зеге асыруѓа м‰мкіндік бермейді.

Тыйымныњ екінші негізініњ мєні мынада: екі немесе одан кµп адамньщ бір-біріне ќатысты ќылмыс жасауы оларды бір мезгідце жєбірленуші мен айыіггалушы жаѓдайына ќояды. Іс ж‰ргізудегі екі бєсекелесуші т±лѓаньщ статустарьш бір адамѓа тіркестіру зањмен берілген ќ±ќыќтар мен ж‰ктелген мівдетгердіњ бірін-бірі жоќќа шыѓаруына єкеліп соѓады. Оньщ µзі бір адамѓа ќарасты бір статусты артыќ санап, екінші статусты алып тастау оныњ конституциялыќ ќ±ќыќтары мен бостандыќтарына екі бµлікте де елеулі ќысым жасалуына єкеліп соѓатыньш білдіреді.

Зањдылыќтын б±зылуына сµзсіз єкеліп соѓатын м±ндай жаѓдайларѓа жол бермеу ‰шін ЌІЖК айыпталушылар бір-біріне ќатысты ќылмыс жасаѓан істер бойынша істерді біріктіруге тыйым салады.

Ќылмыстыќ істерді біріктіруге тыйым салатьш ‰шінші негіз µз мазм±ны бойынша екінші негізбен біршама ±ќсас. Жєбірленушіге, айыпталушыѓа жеке жєне жария тєртіппен берілген ±ытардыњ айырмашылыш бірќатар іс ж‰ргізушілік кепілдіктерініњ бірін-бірі жоќќа шыѓаруын кµздейді. Мысалы, егер жеке айьштау ісі тараптардыњ татуласуына орай тоќтатылуѓа тиіс болса, жария айыптау ісін тоќтату ‰шін ондай негіз кµзделмеген. Бір ќылмыстыќ іс шегінде ќылмыстыќ ізге т‰судіњ екі нысаны бойынша ќорѓалатын занды м‰дделердіњ ќаќтыѓысуы зандылыќ принципініњ едєуір б±зылуына єкеліп соѓуы м‰мкін.

Тµртінші негіз ќылмыстыќ процесті ж‰ргізуші органныњ µз ќалауын кµздейді, б‰л жаѓдайда шешім ќабылдау ‰шін негізгі µлшем аќылѓа ќонымдылыќ болып табылады.

Зањ шыѓарушы істерді біріктіруге тыиым салатын негіздер белгілеген кезде ќолданѓан шыѓарьш тастау єдісі істерді біріктіру ‰шін негіздер белгілеуге м‰мкіњцік береді, оларѓа мыналар жатады:

екі жєне одан кµп адањды бір немесе бірнеше ќылмыс жасауѓа ќатысты деп айыптау;
бір адамды екі жєне одан кµп ќылмыс жасады, сондай-аќ сол ќылмыстарды к‰ні б ‰рьш уєде берместен жасырды жєне олар туралы айтпады деп айыптау.

ЌІЖК-тіњ 48-бабыныњ мєнінен негіздер бар болѓан жаѓдаида істерді біріктіруге салынѓан тыйым орындау ‰шін міндетгі болып табылатыны байќалады. Біріктіруге келетін болсаќ, зањда оныњ орын алуы м‰мкін екені, біраќ ешкімге де маѓыналас міндеттер ж‰ктелмейтіні айтъшѓан. Біріктіру ережелері туралы н±сќаулардыњ факультативтік сипаты ќылмыстыќ процесті ж‰ргізуші органѓа б±л мєселені наќты ќалыптасатын жаѓдайды негізге ала отырьш шешу ќ±ќыѓын береді.

Істерді біріктіру ‰шін занды негіз ќылмыстыќ процесті ж‰ргізуші органныњ ол туралы ќаулысы болып табылады. Зањдылыќты сактау жєне ќадаѓалауды ж‰зеге асыру маќсатында ќаулыныњ кµшірмесі тиісті ќаулы ќабылданѓан сєттен бастап жиырма тµрт саѓат ішівде прокурорѓа жодданады.

Біріктірілген істер бойынпа мерзімді есептеу тєртібі туралы мєселе жеткілікті дєрежеде мањызды. Зањда мерзім уаќыты бойынша соњѓы іс ќозѓалѓан к‰ннен бастап есептеледі деп белгіленген. Біріктірілген кылмыстыќ істердіњ бірі бойынша айыпталушы жµнінде ќамауѓа алу не ‰йінде ќамауда ±стау т‰рінде жолын кесу шарасы ќолданылѓан болса, тергеу мерзімі аталѓан жолын кесу шаралары ќолданылѓан іс ќозѓалѓан к‰ннен бастап есептеледі. Істі алдьш ала тындау сатысында біріктірілген ќылмыстыќ істер бойьшша мерзім сотќа соњѓы ќылмыстыќ іс т‰скен к‰ннен бастап есептеледі.

ЌІЖК-тіњ 49-бабьша сєйкес сот, ќылмыстыќ ізге т‰су органы ќылмыстыќ істен:

1) ќылмыстыќ іс тоќтатылуѓа тиіс болѓанда жекелеген айыптаушыларѓа; .

2) мемлекетгік ќ±пияларды ќорѓауѓа байланысты жабыќ сот талќылауы ‰шін негіз оѓан ќатысты болатын, біраќ баска аиыпталушыларѓа ќатысты болмайтьш жекелеген айыптаушыларѓа;

3) ересектермен бірге ќылмыстыќ жауаптылыќка тартылѓан кємелеткетолмаѓан айыпталушыѓа;

4) ќылмыстыќ жауаптылыќќа тартуѓа жататын жекелеген аныќталмаѓан т±лѓаларѓа ќатысты басќа ќылмыстык істі жеке ж‰ргізуге бµлектеуге ќ±кылы.

Істі жеке ж‰ргізуге бµлектеудіњ бірінші негізі зањ шыѓарушыныњ сот ісініњ шапшањ ж‰ргізілуін ќамтамасыз етуге, жєбірленушілердіњ, азаматтыќ талапкерлердіњ жєне процеске ќатысушы басќа да адащардыњ м‰дделерін барынша саќтауѓа ±мтылуымен байланысты. Іс ж‰ргізуді тоќтата т±ру дєлелдер жинау, іс ж‰ргізу єрекеттерін ж‰зеге асыру уаќытша тоќтатылатынын білдіреді. Егер іс бойынша екі жєне одан кµп аиыпталушы µтетін болса, олардыњ бірі тергеу мен сотган жасырынып, оны іздеу µте ќиынѓа соѓатын болса, б‰кіл ќылмыстыќ іс ж‰ргізудіњ тоќтатып койылуы процеске µзге ќатысушылардыњ ќ±ќыќтары мен м‰дделерін елеулі т‰рде шектеуі м‰мкін ¤зге айыпталушылардыњ ќ±ќыќтары мен м‰дделерін ќамтамасыз ету маќсатында оларѓа катысты істер жеке ж‰ргізілетіндей етіп бµлектелуі м‰мкін.

Екінші негіз мемлекеттік ќ‰пиялардыњ ќорѓалуын ќамтамасыз етуге баѓытталѓан, Жабыќ сот отырысын µткізу ќажетгігі µз ісініњ ќаралуы мемлекетгік ќ±лияларды ќорѓауѓа байланысты адамдарѓа ќатысты ќылмыстыќ іс жеке ж‰ргізуге бµлектелген жаѓдайда ќамтамасыз етілуі м‰мкін.

‡шінші негіз кємелетке толмаѓан айыпталушылардыњ ќ‰ќыќтарын саќтау ‰шін барынша ќолайлы жаѓдайлар жасау ќажетгігіне байланысты. Сотта іс тындау кезінде ересек айыпталушылар ќатысуыньщ психологияиыќ ыкдал етуініњ ыќтамалдыѓы аќиќатты аныќтауѓа бµгет болуы м‰мкін. Кємелетке толмаѓан айыпталушыѓа ќатысты істі бµлектеу - ќылмыстыќ сот ісін ж‰ргізудіњ адамгершілік баѓытыкµріністерініњ бірі.

Тµртінші негіз бірінші негізбен µзара тышз байланысты. Аныќталмаѓан адамдар жµніндегі іс ќалѓан айыпталушыларѓа катысты сот ісініњ шапшањ ж‰ргізілуін ќамтамасыз ету, сол арќылы оларѓа берілген іс ж‰ргізушілік ќ±ќыќтарын толыќ кµлемінде ќамтамасыз ету ‰шін жеке ж‰ргізуге бµлектеледі.

Ќылмыстыќ істі жеке ж‰ргізуге бµлектеу - соттыњ, ќылмыстыќ ізгет‰су органыныњ ќ±ќыѓы. Зањда істіњ бµлектелуі орынды болатын жаѓдайлар белгіленген:

істі бµлектеу зерттеудіњ жєне істі шешудіњ жан-жаќтылыѓына, толымдылыѓына єсер етпеуге тиіс;
бµлектелген істерді сотта ќарау шешімніњ объективтілігі мен зандылыЕына єсер етпейді;
процеске ќатысушылардьщ ќ‰ќыќтары толык кµлемінде саќталады;
істіњ бµлектелуі сот тµрелігіне байланысты емес маќсаттарда пайдаланылуѓа тиіс емес.

Істі жеке іс ж‰ргізуге бµлектеудіњ іс ж‰ргізушілік негіздері ќьшмыстыќ процесті ж‰ргізуші органныњ ол туралы ќаулысы болып табылады, ќаулыныњ кµшірмесі жиырма тµрт саѓат ішінде прокурорѓа жолдануѓа тиіс.

Бµлектелген ќылмыстыќ іс бойынша іс ж‰ргізу мерзімі жања т±лѓаѓа ќатысты істі бµлектеу туралы немесе жања ќылмыс бойынша ќаулы шыѓарылѓан к‰ннен бастап есептеледі. Барлыќ басќа жаѓдайларда мерзім негізгі ќылмыстыќ іс ќозѓалѓан сєттен бастап есептеледі.

2.2 ІС БОЙЫНША ІС Ж‡РГІЗУДІ ТОЌТАТА Т¦РУ
Занда ќылмыстыќ іс бойынша іс ж‰ргізуді тоќтата т±ру ‰шін жеті негіз кµзделген:

1. Айыпталушы ретінде жауапќа тартуѓа жататын адамныњ аныќталмауы. Ќылмыс фактісі бойынша іс ќозѓау айыпты адамныњ бір мезгілде табылуымен ‰немі бірдей ±ласа бермейді. Мысалы, банк мекемесіне ќарулы шабуыл жасалѓаны ішкі істер органдарына ќылмыскерлер бой тасалап ‰лгергеннен кейін мєлім болды. Іс бойынша жинаќталѓан барлыќ дєлелдер ќылмыстыќ жаза ќолданылатын єрекет белгілерініњ бар екенін дєлелдейді. Егер барлыќ ыќтимал тергеу єрекеттері ж‰ргізілгеннен кейін кінєлі адамдар табылмаса, ал одан єрі тергеу олардыњ ќатысуынсыз жања дµлелдер бермейтін болса, онда іс бойынша іс ж‰ргізуді кінєлілер аныќталѓанѓа дейін тоќтата т±рѓанжµн.

2. Айыпталушыныњ тергеуден немесе соттан жасырынып ќалуы, не оньщ т±ракты жерініњ басќа себептермен аныќталмауы. Айыпталушыѓа ќатысты жолын кесу шарасы тандалуы м‰мкін. Адамныњ жай-к‰йін, отбасы жаѓдайын, жасалѓан ќылмыс ауырлыганыњ дєрежесін ескере отырьш жолын кесу шарасын ќолданбауѓа болады. Сонымен ќатар жолын кесудіњ тандап алынѓан шарасы айыпталушыныњ бостандышн шектеумен баиланысты болмауы м‰мкін. Егер б±л жаѓдайларда айыпталушы тергеу мен соттан жасырынып ќалѓан болса, ал іс бойынша одан єрі іс ж‰ргізу оныњ ќатысуынсыз м‰мкін болмаса, оњда іс ж‰ргізу айыпталушы іздеп табылѓанѓа дейін тоќтатыла т±рады.

3. Айыпталушыны ќылмыстыќ ізге т‰су иммунитетінен айыру не оны шетелдік мемлекетгердіњ ±стап беруі туралы мєселенін шешілуіне байланысты айышалушыныњ іске ќатысуьшыњ наќты м‰мківдіктерініњ болмауы. Ќазаќстан Республикасыныњ Конституциясына сєйкес ќылмыстыќ ізге т‰суден иммунитеті бар адамдар: Ќазаќстан Республикасыныњ Президенті (аиьт таѓу жєне оны тергеу туралы шешім Мєжіліс депутаттарыныњ дауыс беруі жолымен шешілуі м‰мкін; айыптаудыњ тергелуін Сенат ±йымдастырады); Ќазаќстан Республикасы Парламентініњ депутаты µз µкілетгігініњ мерзімі ішінде (оны ќылмыстыќ жауапка тартуѓа келісімді, ќылмыс ‰стінде ±сталѓан немесе ауыр ќылмыс жасаѓан ретгерді коспаѓанда, тиісті Палата береді); Конституциялыќ Кењестіњ Тµраѓасы мен м‰шелері µздерініњ µкілеттігі мерзімі ішіњде (оларды ќылмыстыќ жауапќа, ќылмыс ‰стінде ±сталѓан немесе ауыр ќылмыс жасаѓан реттерді ќоспаѓанда, Парламенттіњ келісімімен тартуѓа болады); судьялар (оларды ќылмыстыќ жауапќа, ќылмыс ‰стінде ±сталѓан немесе ауыр кылмыс жасаѓан реттерді ќоспаѓанда, Республика Жоѓары Сот Кењесініњ ќорытындысына негізделген Ќазаќстан Республикасы Президентініњ келісімімен не Сенат келісімімен ѓана тартуѓа болады); Республиканыњ Бас Прокуроры (ќылмыстык жауапќа Сенатгыњ келісімімен тартылады); сондай-аќ шет мемлекеттіњ дршломатиялыќ µкілдіктерініњ м‰шелері.

Адамды иммунитеттен айыру туралы мєселе т‰рлі мерзімдерде шешіледі, сол мерзімдердіњ бітуі іс ж‰ргізу мерзімдерін есептеуге ыќпал етеді. Осыѓан байланысты иммунитеті бар адам болмаѓан жаѓдайларда ж‰зеге асыруѓа болатын барлыќ іс-єрекеттер жасалѓаннан кейін істі иммунитет туралы мєселе шешілгенге дейін тоќтата т±рѓан жµн.

4. Айипталушыныњ занда кµзделгентєртіппен куєландырылѓан уаќытша психикалыќ сырќаты немесе µзге де ауыр науќасы. Аталѓан жаѓдайларда кылмыстыќ істі тоќтата т±ру емдеудегі адамныњ ќатысуынсыз дєлелдер жинаудыњ барлыќ м‰мкіндіктерін сарќа пайдалануды кажет етеді. Емдеудіњ каншама уаќытќа созылатыныныњ белгісіз болуы іс ж‰ргізу мерзімдерініњ сакталуына теріс єсер етуі м‰мкін, сондыктан іс ж‰ргізуді осы негіз бойынша тоќтата т±ру ж‰ктелген міндеттердіњ орындалуын талап етудіњ процеске кдтысушыларѓа берілген ќ±ќыѓын барынша сактауѓа м‰мкіндік береді.

5. Айыптгалушыны Ќазаќстан Республикасынан тыс жерлерден табу. Істіњ ж‰ргізілуін осы негіз бойынша тоќтату алдында айыпталушыныњ ќатысуын ќажет етпейтін барлыќ іс ж‰ргізу єрекетгері ж‰зеге асырылады. Барлыќ іс ж‰ргізу м‰мкіндіктері біткен кезде іс токтатыла т‰рады, ќажет болса, осы сєттен бастап республикадан тыс жердегі адамды шаќыртып алу шаралары ќолданылады. Шаќыртып алу ќылмыстыќ процесті ж‰ргізу ші орган айыпталушыны елден тысќары жерге белгілі бір тапсырмамен жіберген (мысалы, іскерлік іссапар) органньщ басшысы атьша жолдаѓан µтініш негізінде ж‰зеге асырылуы м‰мкін. Егер айыпталушыѓа ќатысты б±лтартпау шарасы тандап алынѓан болса, овда Ќазаќстан ќатысушысы болып табылатын ќолданылып ж‰рген халыќаралыќ келісімдер негізінде, ќылмыстыќ процесті ж‰ргізуші органныњ (адамныњ) жеке тапсырмасы бойынша айыпталушы т±рып жатќан едден шыѓарылып, б‰лтартпау шарасы туралы ќаулы шыѓарѓан органѓа мєжб‰рлеп жеткізілуі м‰мкін.

6. Сотгыњ сол кылмыстыќ істе ќолданылуѓа тиісті завды немесе адам мен азаматтыњ Конституция бекіткен ќ‰ќыктары мен бостандыќтарына ќысым жасайтын µзге де нормативтік ќ±кыктык актіні конституциялыќ емес деп тануды ±сынып, Ќазаќстан Республикасыныњ Констшуциялыќ Кењесіне µтініш жасауы. Ќазаќстан Республикасы Конституциясьшыњ 73-бабына сєйкес Конституциялыќ Кењес µтініштіњ мєні бойынша µз шешімін шыѓаратьш ењ ±заќ мерзім - сол µтініш Конституциялыќ Кењеске келіп т‰скен к‰ннен бастап бір ай. Осыны негізге алѓанда, осы негіз бойынша іс тоќтатыла т±ратын мерзім бір айдан кем болмауѓа тиіс.

7. Ќылмыстыќ іс бойынша істіњ одан єрі ж‰ргізілуіне уаќытша бµгет жасайтын тежеусіз к‰штіњ орын алуы. Тежеусіз к‰ш (‰із та) ог) деп сол жаѓдайдаѓы тµтешпе немесе тосќауыл ќоюѓа болмайтын окдѓа танылады (табиѓат апаты, ќоѓамдыќ ќ‰былыстар, мысалы: су тасќыны, жер сілкінісі, єскери ќимылдар жєне т.т.). Ќылмыстыќ процесті ж‰ргізуші органныњ шакыруы бойынша келуге, іс ж‰ргізу єрекеттеріне ќатысуѓа м‰мкіндік болмауы µкілетгі адамныњ завды талаптарын орындамаѓаны ‰шін адамнан ќылмыстыќ іс ж‰ргізушілік жауашсершілікті алып тастайды. Сонымен бірге тергеу мен сот керек еткен адамдардыњ келмеуі себепті кылмыстыќ процесті одан єрі ж‰ргізудіњ м‰мкін болмауы сот ісін ж‰ргізу маќсаттарына жетуге бµгет жасайды. Осыѓан байланысты б±л негіз бойынша істі тоќтата т±ру процеске ќатысушылардыњ статусын оларѓа ешбір зиян келті рместен саќтауѓа м‰мкіндік береді.

Істі тоќтата т±ру толыќ кµлемінде немесе ішінара ж‰зеге асырылады. Істі ішінара тоќтату іс бойынша екі жєне одан кµп айыпталушы µтетін жаѓдайларда орын алады, б±л жаѓдайда істі ішінара тоќтату іс бойынша µтетін µзге адамдар жµнінде процестіњ одан єрі жалѓастырылуына бµгет болмауѓа тиіс.

Істі тоќтата т±ру ‰шін зањ негізі ќылмыстык процесті ж‰ргізуші адамныњ каулысы болып табылады. Істі жалѓастыру датиістіќаулымен ж‰зеге асырылады, ол істі тоќтата т±ру кажет болмай ќалѓанда, тоќгата т±ру ‰шін негіз болѓан мєселелер (мысалы, айьшталушыны іздеу, айыпталушы ретінде тартылуѓа тиісті адамды аныќтау, тежеусіз к‰шті жою жєне т.т.) шешілгенде ќабылданады. Істі тоќтата т±ру туралы ќаулыныњ кµшірмесі жиырма тµрт саѓат ішінде прокурорѓа жіберіледі.

Тоќтатып ќойылѓан іс бойынша мерзімніњ ескіруі жаѓдаиында ол ќысќартылады.

2.3 ЌЫЛМЫСТЫЌ ІСТІ ЌЫСЌАРТУ
Ќылмыстыќ істі ќысќарту - соттыњ немесе кылмыстык ізге т‰су органыныњ іс ж‰ргізу кызметініњ аяќталѓаны туралы шешімі. Ќылмыстыќ істі ќысќарту тек зањда кµзделген негіздер бойынша ж‰зеге асырылады, ол негіздер мыналар:

ЌІЖК-тіњ 37-бабына сєйкес ќылмыстыќ ізге т‰суді болдырмайтын жаѓдайлар;
ЌІЖК-тіњ 38-бабына сєйкес ќылмыстыќ ізге т‰суді ж‰зеге асырмауѓа м‰мкіндік беретін мєнжайлар.

Ќылмыстык істі ќысќартудыњ занды негізі соттыњ, тергеушініњ, аныќтаушыныњ, прокурордьщ ќаулысы болып табылады, оныњ кµшірмесі жиырма тµрт саѓат ішіњде прокурорѓа жіберіледі

Ќылмыстыќ іс ќысќартылардыњ алдында сезіктіге, айыпталушыѓа істі ќысќарту негіздері, сондай-аќ олардыњ завда кµзделген негіздер бойынша істіњ ќысќартылуына ќарсылыѓын мєлімдеу ќ±ќыѓы т‰сіндіріледі. Ќылмыстыќ істіњ жалѓастырылуына негіздердін, пайда болуы ќылмыстыќ істіњ тоќтатылуын б±зу туралы ќаулы ќабылдануын ќажет етеді. Істі жалѓастыру ќылмыстыќ жауаптылыќќа тарту мерзімініњ ескіруі шегінде ж‰зеге асырьшады.

Ќылмыстык істі ќысќарту немесе оны ќайта жањѓырту туралы шешімніњ ќабылдануы зандылыќќа прокурорлыќ ќадаѓалаудыњ нысаны болып табылады. Іс зањсыз тоќгатылѓан немесе ќайта жањтартылѓан жаѓдайларда прокурор µз ќаулысымен аталѓан шешімдердіњ к‰шін жоюѓа жєне істі одан єрі ж‰ргізуге немесе істі ќайта жањшрту туралы ќаулыныњ к‰ші жойылѓанда процеске катысушылардыњ к±кыќтарын саќтау жµнінде іс ж‰ргізушілік шаралар ќолдануѓа жіберуге ќ±ќылы.

Істіњ ќысќартылѓаны немесе ќайтадан жањѓыртылѓаны туралы м‰дделі адамдар: сезікті, айыпталушы, корѓаушы, жєбірленуші, оныњ µкілі, азаматтыќ талапкер, азаматтык жауапкер немесе олардыњ µкілдері, µз µтініштері бойынша іс ќозѓалѓан жеке жєне зандыт±лѓахабардар етіледі. Аталѓан адамдар істі ќысќарту немесе ќайта жањѓырту туралы шешіммен келіспеген жаѓдайда олар белгіленген тєртіппен оѓан шаѓым жасайалады.

2.4. ІС Ж‡РГIЗУ МЕРЗІМДЕРІ
В. 3. Лукашевичтіњ аныќтамасы бойынша "занда кµзделген іс ж‰ргізу мерзімдері ќылмыстыќ шашпањ жєне толыќ ашылуын, кінµлілердіњ єшкереленуі мен єділ жазалануын ќамтамасыз етуге, яѓни ќылмыстыќ сот ісін ж‰ргізу міндеттерін єрбір ќылмыстыќ іс бойынша ењ ќысќа мерзіњде, бірак, оны тергеу мен шешудіњ жан-жаќтылыѓына, толыќтышна жєне объективті-лігінен±ќсан келтірместен орьшдауѓа баѓытталѓан"². Іс ж‰ргізу мерзімдері деп В.Т.Томин мен Р. X. Якупов сот ісін ж‰ргізудіњ жеткілікті т‰рде тез ж‰ргізілуін ќамтамасыз ету єдістерініњ бірі, сондай-аќ кењ маѓынасында алѓанда белгілі бір іс ж‰ргізу

єрекеттерін ж‰зеге асыру ‰шін белгіленген уаќыт деп т‰сінеді'. Кейінірек б±л т‰сінікке Р. X. Якупов аныќтама енгізді: "Ќылмыстыќ іс ж‰ргізу мерзімдері ќылмыстыќ іс ж‰ргізу кызмеяініњ белгілі бір ќарќында ж‰ргізілуін реттейтін, кылмыстыќ сот ісін ж‰ргізу міндетгерініњ орындалуын ќамтамасыз ететін ±йымдастыру ќ±ралы болып табылады. ‡йымдастыру к±ралы ретінде мерзім процеске барлык ќатысушылардыњ іс-ќылыƒын тєртіпке салатын єсер етеді, сµзб±йдаѓа ќарсы к‰ресудіњ к‰ралы болып табылады... Іс ж‰ргізу мерзімдерін ќатањ т‰рде жєне дєл саќтау теория мен зањ шыѓару практикасында ќылмыстыќ істер бойынша істердіњ тез ж‰ргізілуін ќамтамасыз ету ќ±ралдарыныњ бірі деп саналып келді"³.

Іс ж‰ргізу мерзімдерін осылайша бір маѓыналы, шын мєнінде д±рыс т‰сіну ќылмыстыќ іс ж‰ргізу зањында т±жырымдалѓан ќылмыстыќ сот ісін ж‰ргізу міндеттерімен байланысты. Атап айтќанда, ЌІЖК-тін 8-бабында кылмыстыќ сот ісін ж‰ргізу міндеттершін бірі ретінде "ќылмыстарды тез жєне толык ашу" аталѓан.

Сонымен, ѓалымдардыњ кµпшілігі іс ж‰ргізу мерзімдерінін мєнін мынаѓан саяды:

сот ісініњ тез ж‰ргізілуін камтамасыз ету ќ±ралы;
сот ісініњ белгілі бір карќынмен ж‰ргізілуін реттеудіњ ±йымдык ќ±ралы.

Ќаралып отырѓан категорияныњ неѓ±рлым кењ ±ѓымын біз Ю. В. Кореневскийден табамыз, ол кылмыстык сот ісін ж‰ргізудегі іс ж‰ргізу мерзімдері - аќиќатты аныќтау, іске ќатысушы адамдардыњ ќуќыќтарын ќоргау (бµліп кµрсеткен - Б.Т.) маќсаттарында ќандай да болсын іс ж‰ргізу єрекеттерін ж‰зеге асыру, сот процестерініњ тєрбиелеу, алдын алу м‰мкіндіктерін арттыру ‰шін занда белгіленген уаќыт⁴. Іс ж‰ргізу мерзімдеріне сот ісіне ќатысушылардыњ ќ±ќыќтарын ќорѓау сияќты белгініњ берілуі олардыњ мєндік жаѓын едєуір байыта т‰седі.

Іс ж‰ргізу мерзімдерініњ мєніне терењ т‰сінік берген А. П. Гуляев, ол былай деп жазады: "Іс ж‰ргізу мерзімдері . кепілдіктер ж‰йесініњ бір бµлігін ќ±райды. Олардыњ ерекшелігі ќылмыстыќ іс ж‰ргізу ќызметін белгілі бір уаќыт аралыѓын белгілеу жолымен регламенттеу єдісініњ µзгешелігіњде, сол уаќыт аралыѓыњца тиісті іс ж‰ргізу єрекетгерініњ орындалуына жол беріледі, Мерзімдерді есептеудіњ тєртібі жµне µткізіп алынѓан мерзімді ќалпына келтіру туралы жалпы ережелер бар зан нормалары іс ж‰ргізу мерзімдерініњ наќ осы ерекшелігімен байланысты...

Жоѓарыда баяндалѓан ережелер кылмыстыќ іс ж‰ргізу зањымен белгіленген мерзімдерді ќандай да болсын іс ж‰ргізу єрекеттерін орындау уаќытын шектейтін іс ж‰ргізушілік кепілдіктерініњ бір т‰рі деп белгілеуге негіз береді"⁵. Б±л айќьщцама М. М. Выдряныњ пікірімен ‰йлеседі, ол іс ж‰ргізушілік кепілдіктерініњ жалпысаяси мањызын баѓалай келіп, былай деп жазды: "Жалпымемлекеттік т±рѓыдан алѓанда іс ж‰ргізушілік кепілдіктерін сот тµрелігініњ ќалыпты ж‰зеге асырылуын ќамтамасыз ететін ќ±ралдар ж‰йесі деп санауѓа болады"⁶.

Ќолданылып ж‰рген ќылмыстыќ іс ж‰ргізу зањына жасалѓан талдау іс ж‰ргізу мерзімдері туралы жалпы норма жоќ екенін дєлелдейді. Сонымен бірге ЌІЖК-те мерзімдерді есептеу туралы (54-бап), µткізіп алынѓан мерзімді ќалпына келтіру туралы (45,56-баптар), іс ж‰ргізу мерзімдерін саќтау туралы(55-бап), іс ж‰ргізу мерзіадцерін µткізіп алудыњ ќ±ќыќтыќ зардаптары туралы (56-бап), ќамауѓа алудыњ мерзімдері мен оларды ±зартудыњ тєртібі туралы (153-бап), алдын ала тергеу мерзімі туралы (196-бап), ‰кімге шаѓымдану мерзімдері туралы (399-бап) жєне т.б. дербес нормалар бар. ЌІЖК-тегі ж‰зге жуыќ нормада ќылмыстыќ процесте уаќытты регламенттеудіњ жекелеген элементтері бар. Жалпы мен жалќыныњ осындай аракдтынасы жаѓдайында мерзімдер мєні, орны жєне мањызды мєселелерініњ жєне оларды б±зудыњ ќ±кыктыќ зардаптарыныњ ќатет‰сіндірілуі м‰мкін. Соњѓысы зандылыќты саќтау т±рѓысынан ерекше мањызды. Мєселен, сотталушы кассациялыќ шаѓымды берілген он тєуліктік мерзімді б±за отырып жасаѓан жаѓдайда оныњ зандык к‰ші болмайды жєне бірінші сатыдаѓы сот шыѓарѓан ‰кімніњ к‰шін жою жєне оны µзгерту ‰шін тіпті наќты негіздер бар болѓан жаѓдайдыњ µзінде, іс ж‰ргізушілік-к±ќыќтык нєтижелер бермейді. Нак соњдыќтан іс ж‰ргізушілік мерзімдерді кепілдіктер т‰ріне жатќызу оларѓа ќылмыстык сот ісін ж‰ргізу принциптерініњ ж‰йесін ќамтамасыз ету т±рѓысынан м‰лдем ерекше мєн береді. Іс ж‰ргізушілік мерзімдерініњ ќос ±дайьшыќ табі ѓатынаназар аударѓан Ю. А. Костанов пен В. В. Назаровтыњ пікірі осы кµзкарас т±рѓысынан мањызды. Атап айткаида, олар былай депжазды: "Зањца ќандайда болсьш іс ж‰ргізу єрекеттерін ж‰зеге асыру немесе іс ж‰ргізу шешімдерін ќабылдау мерзімдерін, сот ісін ж‰ргізудіњ жекелеген сатыларыныњ мерзіњдерін кµрсету, бір жаѓынан, іс бойынша іс ж‰ргізілуін тездетудіњ ќ±ралы болып табылады, ал екінші жаѓынан, процеске ќатысушылар ќ‰кыќтарына кепілдіктер береді, µйткені, біріншіден, іс ж‰ргізушілік мєжб‰рлеу шараларыныњ, сондай-аќ жалпы іс бойынша іс ж‰ргізудіњ мерзімін шектейді, екінші жаѓынан, жекелеген іс ж‰ргізушілік к±жаттарымен (айыптау ќорытындысымен, ‰кіммен, сот отырысыныњ хаттамасымен) танысу ‰шін ќатысушыларѓа берілуге шіс уаќытгыњ ењ тµмен шегін белгілейді⁷.

Келтірілген ќолданбалы жай-жапсарлармен ќатар іс ж‰ргізу мерзімдерініњ жалпы маќсатын белгілеудіњ мањызы зор. Іс ж‰ргізу мерзімдері - зањды уаќытта ќолдану нысандарыныњ іс ж‰ргізу міндеттерін реттелетін ќ±ќыќ катынастарыныњ кењістікке ѓана емес, сондай-аќ уаќытќа ќатысты мерзімімен µзара байланыста шешуге баѓытгалѓан бір т‰рі.

Егер жалпы алѓанда бірт±тас зањ ретінде ЌІЖК ќолданылуы ол ќабылданѓан жєне к‰шіне енген уакыттан зањ тєртібімен к‰ші жойылѓанѓа дейін белгіленетін болса, оньщ жекелеген ережелері наќты нормалардыњ ќолданылуын µз к‰шін жоймаѓан жалпы Кодекс шегінде белгілеген. ЌІЖК ќолданылатын уаќыт - уаќыт категориясыныњ жалпы баѓыты, оныњ жекелеген ережелері ќолданылатын уаќыт - сол категорияныњ жеке, ќолданбалы кµрінісі.

Сонымен, занда іс ж‰ргізу мерзімдерін белгілеудіњ салалыќ маќсаты - кандай да болсын іс-єрекеттіњдер кезіњде орындалуьш ќамтамасыз ету. Мысалы, ЌІЖК-тіњ 183-бабында прокурордыњ, тергеушініњ, аныктау органыныњ жасалѓан немесе єзірленіп жатќан кез келген кылмыс туралы арызды немесе хабарды ќабылдауѓа жєне солар бойынша шешімдер ќабылдауѓа міндетгі екені кµзделген. Зањ осы бµлігінде ќылмыс туралы єрбір хабарды жєне арызды тиісті органньщ (µкілетгі адамныњ) ќарауын ќамтамасыз ету маќсатын кµздевді. Одан сод 184-бапта арыздар мен хабарлар каралуѓа жєне шешіщер ќабылдануѓа тиісті шекті мерзім белгіленген. Б±л жердегі маќсат - кылмыстылар туралы арыздар мен хабарлардыњ дер кезінде ќаралуын ќамтамасыз ету.

Іс ж‰ргізу мерзімдерініц негізгі мањызы мынада:

олар: а) процеске ќатысушылардыњ занды ќ±ќыктары мен м‰дделерінід сакталуын; є) сотісініњ тез ж‰ргізілуін; б) пєрменді прокурорлыќ ќадаѓалауды ж‰зеге асыру шарттарын ќамтамасыз ететін іс ж‰ргізушілік ерекше кепілдіктер береді;
қылмыстыќ процесте ж‰йелеу функциясын орывдауѓа баѓытталѓан ќ±ќыќгыќ к±рал болып табылады;
сот ісініњ ж‰ргізілуіне белгілі бір ќарќын беретін ±йымдыќ ќ±рал болыгг табылады.

Іс ж‰ргізу мерзімдерініњ белгілері сот ісін ж‰ргізудегі белгілі бір уакыттыњ бєрінін бірдей іс ж‰ргізушілік мањызы бола бермейтініне байланысты мањызды. Іс ж‰ргізу мерзімдерін µзге мерзімдерден окшаулайтын негізгі белгілерге мыналар жатады.

іс ж‰ргізу мерзімдерін белгілі бір к±ќыќтыќ жаѓдайларда (мєселен, кассациялык шаѓым беруге немесе кассациялыќ наразылыќ білдіруге бµлінген он тєуліктік мерзімніњ µтіп кетуі соттыњ ‰кімді ж‰зеге асыруына себеп болады; сезіктіге б±лтартпау шаралары ќолданылѓан сєттен бастап он тєулік µткенге дейін айыпталушыѓа айып таѓылмауы тергеушініњ б±лтартпау шараларыньщ к‰шін дереу жоюына єкеліп соѓады) "дербес зањ фактісі немесе к‰рделі зањ ќ±рамы элементтерініњ бірі ретінде"⁸ тану м‰мкіндігі. Іс ж‰ргізу мерзімін зандыќ факт ретінде тануѓа себеп болатын ќ±ќыќтыќ жаѓдай - іс ж‰ргізу катынастарына ќатысушылардыњ зањмен белгіленген ќ±ќыктары мен міндеттерініњ стайда болуы немесе доѓарылуы т‰ріндегі ќ‰ќыќтыќ салдарлардьщ басталуы;
зањмен белгіленген мерзімдерді сактау міндеттілігі (ол мерзімдерді саќтамау сот ісін ж‰ргізудегі зандылыќ принципін б±зу деп баѓаланады), кажет болѓан жаѓдайда мєжб‰рлеу ќолданылуы м‰мкін;
мерзімдерді есептеумен ќалпьша келтірудщ ерекше тєртібі;
тергеліп жатќан ќылмыстыќ істіњ категориясына байланысты мерзімдерді занмен саралау.

Іс ж‰ргізу мерзімдері негіздерге байланысты т‰рлерге бµлінеді. Т‰рлі авторлар т‰рлі сараптама береді, біраќ бірќатар сараптама негіздері бір-бірімен ‰йлеседі. Осы жаѓдайѓа с‰йене отырып, іс ж‰ргізу мерзімдерініњ мына т‰рлерге бµлінуін м‰мкін деп санаймыз:

1. Ќылмыстыќ іс ж‰ргізу ќызметін регламенттеу єдісіне байланысты негіздер бойынша мерзімдер мына т‰рлерге бµлінеді а) мерзім-кез; є) мерзім-кезен⁹.

Мерзім-кез єрдайым іс ж‰ргізу мерзімдері белгіленбеген єлдебір іс ж‰ргізу єрекетімен ‰немі байланысты. Мерзімдердін б±л т‰рін іс ж‰ргізілетін уаќытты кµрсететін ерекше термпнология бойынша белгілеуге болады. Сондай терминдердіњ аныктамалары мьшалар "кез" (мысалы, ЌІЖК-тіњ 70-бабына сєігкес, "ќорѓаушы айып таѓылган кезден бастап іске ќатысуѓа жіберіледі" немесе ЌІЖК-тіњ 69-бабы бойынша "µзінен алѓашкы жауапалудыњ алдындаѓы кезден бастап ќорѓаушымен жолыѓа алады"); "кез келген сєт" (мысалы, ЌІЖК-тіњ 348-бабыныњ 3-бµлігі бойынша "сот сотталушыѓа наќтьшау с±раќтарын жауап алудыњ кез келген сєтінде ќоюы м‰мкін"); "дереу" (мысалы, ЌІЖК-тіњ 142-бабыныњ 1-бµлігі бойынша "айыптау сезіктіге б±лтартпау шарасын ќолданѓан кезден бастап он тєуліктен кешіктірiлмей айыптаѓылмаса, б±лтартау шарасы дереу тоќтатылады" деп белгіленген; ЌІЖК-тіњ 150-бабынын, 6-бµлігі бойынша "прокурордыњ санкциясы немесе санкция беруден бас тарту туралы белгісі бар ќаулы тергеушіге, аныктаушыѓа, айыпталушыѓа (сезіктіге) жолданады жєне жедел атќаруѓа жатады"; "кідіріссіз" термині µзінін. мєні жаѓынан "дереу" терминіне жаќын (мысалы, ЌІЖК-тіњ150-бабыныњ 3-бµлігі бойынша "б±лтартпау шарасы ретівде камауѓа алуды тандау туралы каулы материалдары прокуратураѓа т‰скен кезден бастап алты саѓаттыњ ішінде прокурордыњ кідіріссіз ќарауына жатады"; "тез арада" терминініњ мєні соѓан ±ќсас (мысалы, ЌІЖК-тіњ 216-бабыныњ 2-бµлігі бойынша "ќорѓаушыныњ ќатысуын тез арада ќамтамасыз ету м‰мкін болмаѓан жаѓдайда тергеуші оныњ катысуын сезікті ±сталѓаннан немесе ол к‰зетпен ќамауѓа алынѓаннан кейінгі жиырма тµрт саѓаттан кешіктірмей ќамтамасыз етуге мівдетті"; "аяќталѓаннан кейін бірден" (мысалы, ЌІЖК-тіњ 203-бабьшыњ 1-бµлігі бойынша "тергеу іс-єрекетініњ хаттамасы тергеу іс-єрекетін ж‰ргізу барысында немесе ол аяќталганнан кейін бірден жасалады"); єлдебір іс-єрекет басталардыњ "алдында" (мысалы, ЌІЖК-тіњ 203-бабыныњ 4-бµлігі бойынша тергеу іс-єрекетініњ хаттамасында ѓылыми-техникалыќ к±ралдарды ќолданудыњ алдында б‰л туралы тергеу іс-єрекетін ж‰ргізуге ќатысќан адамдардын хабардар етілгені кµрсетілуге тиіс"); єлдебір іс-єрекетген "кейін" (мысалы, ЌІЖК-тіњ 258-бабыныњ 2-бµлігі бойынша "сараптамалыќ зерттеудіњ ‰лгілері сол адамнан, біраќ аталѓан іздер ќалдырылуы м‰мкін жаѓдайлар туралы одан кує (жєбірленуші) ретінде жауап алѓаннан кейін ѓана алынуы м‰мкін"); єлдебір іс-єрекетпен "бір мезгілде" (мысалы, ЌІЖК-тіњ 206-бабыныњ 2-бµлігі бойынша "тергеуші айыпталушыѓа айып таѓылѓан к‰н туралы хабарлайды жєне сонымен бір мезгілде оѓан ќорѓаушыны шаќыру ќ±ќыѓын т‰сіндіреді"); іс ж‰ргізу "аяќталѓаннан кейін" (мысалы, ЌІЖК-тіњ 213-бабыньщ 4-бµлігі бойышпа "еркін баявдау аякталѓаннан кейін жауапалынып отырѓан адамѓа айѓаќтарды наќтылау мен толыќтыруѓа баѓытталѓан с±раќтар ќойылуы м‰мкін"); "тємащалѓаннан кейін" терминінiн, мєні "аяќталѓаннан кейін" терминіне жаќын (мысалы, ЌІЖК-тіњ 362-бабыныњ 1-бµлігі бойынша "тµраѓалыќ етуші дєлелде-мелерді зерттеу аяќталѓаннан кейін іске ќатысушыларѓа б±дан былайш іс-ќимыл барысын т‰сіндіреді"); єлдебір іс-єрекетке "дейін" (мысалы, ЌІЖК-тіњ 214-бабыныњ 1-бµлігі бойынша "тергеуші бір іс бойыншашаќырылѓан куєлар, жєбірленушілер жауап алу басталѓанѓа дейін µзара сµйлеспейтіњцей шаралар ќолданады"); уаќыт шењберлері наќты жаѓдайда негізге ала отырып белгіленетін ќандай да болсын жаѓдайдыњ µзара байланысты кµрсетілеіін "уаќытында" (мысалы, ЌІЖК-тіњ 222-бабыныњ 3-бµлігі бойынша "тергеуші уаќытында келе алмайтын жаѓдайда тексеруді аныќтаушы немесе арыз немесе хабар келіп т‰скен аныктау органыныњ лауазымы жаѓынан жоѓары ќызметкері ж‰ргізеді"); "кешіктірмей" (мысалы, ЌІЖК-тіњ 235-бабыныњ 5-бµлігі бойышна "почта-телеграф жµнелтіліадерін т±тќындаудыњ к‰шін б±л шараѓа ќажеттілік жойылѓан кезде тергеуші немесе прокурор біраќ кез келген жаѓдањда тергеу аяќталѓаннан кейін кешіктірмей жояды"); "аныќталѓаннан кейін" (мысалы, ЌІЖК-тіњ 354-бабыныњ 5-бµлігі бойьшша "тµраѓалыќ етуші тараптарѓа іс ‰шін мєні бар барлыќ мєнжайлар аныќталѓаннан кейін сарапшыѓа жазбаша т‰рде с±раќ беруді ±сынады").

Мерзім-кезендерді мынадай терминдермен білдіруге болады: єддебір іс єрекет жасалѓан "к‰ні" (мысалы, ЌІЖК-тіњ 209-ба-быныњ 2-бµлігі бойьшша "айдап єкелінген айьшталушыѓа айып айдап єкелінген куні таѓылады"); "к‰ндізгі уаќытга", "бір к‰н ішівде" (мысалы, ЌІЖК-тіњ 212-бабьшьщ 2-бµлігі бойьшша "жауап алу кейінге ќалдыруѓа болмайтын жаѓдайлардан басќасыњда к‰ндізгі уаќьпта ж‰ргізіледі"; ЌІЖК-тіњ 212-бабыныњ 3-бµлігі бойьшша "жауап алудыњ бір к‰н ішіњдегі жалпы ±заќтыѓы сегіз саѓаттан аспауѓа тиіс"; "белгілі бір уаќыттан аспайтын мерзімде" (мысалы, ЌІЖК-тіњ 134-бабыныњ 1-бµлігі бойынша "‰сталѓан адамды аныќтау органына немесе аддын ала тергеу органына єкелгеннен кейін ‰ш саѓатган ашайтьш мерзімде тергеуші немесе аныќтаушы хаттама жасайды"); "белгілі бір уаќьгг ішінде" (мысалы, ЌІЖК-тіњ 136-бабыныњ 2-бµлігі бойьшша "±сталу кезінен бастап жетпіс екі сагаттыњ ішінде сезіктіге ќатысты осы Кодексте белгіленген тєртіппен ќамауѓа алу т‰ріндегі б±лтартпау шарасы тањдалуѓа тиіс немесе ол босатуѓа жатады"); "белгілі бір тєулік ішінде" (мысалы, ЌІЖК-тіњ 222-бабынын 13-бµлігі бойынша "т±рѓын ‰йді тексеру тергеушініњ ќаулысы бойынша ж‰ргізілуі м‰мкін, біраќ кейін оныњ занды екенін тексеру ‰шін ж‰ргізілген тексеру туралы бір тєулік мерзімде прокурорѓа хабарланады"); "белгілі бір тєуліктерден кешіктірілмей" (мысалы, ЌІЖК-тіњ 142-бабыныњ 1-бµлігі бойынша "айыптау сезіктіге б±лтартпау шарасы ќолданылѓан кезден бастап он тєуліктен кешіктірілмей таѓылуѓа тиіс"); "белгілі бір саѓаттарда" (мысалы, ЌІЖК-тіњ 212-бабыныњ 3-бµлігі бойынша "жауап алуды демалуѓа арналѓан кемінде бір саѓат ‰зілістенкейін жалѓастыруѓа жол беріледі"); "белгілі бір мерзімнен аспау" (мысалы, ЌІЖК-тіњ 153-бабынын 5-бµлігі бойынша "ќамауѓа алу мерзімі ќылмыстыќ занда кµзделген бас бостањдыѓынан айырудыњ ењ жоѓары мерзімінен аспауѓа тиіс"); "белгілі бір айлар мерзімінен кешіктірілмей" (мысалы, ЌІЖК-тіњ 196-бабыньщ 1-бµлігі бойынша "ќылмыстыќ істер жµніндегі алдын ала тергеу ќылмыстыќ іс ќозѓалѓан к‰ннен бастап екі ай мерзімнен кешіктірілмей аяќталуѓа тиіс") жєне т.т.

Мерзім-кезењдер µз тарапынан: а) белгісіз мерзімдерге; є) ±заќтыѓы белгілі мерзімдерге бµлінеді.

Белгісіз мерзімдер, єдетге, сот ісін ж‰ргізудіњ ќандай да болсын іс-єрекет жасалуы ќажетті єддебір кезењін кµрсетеді. Мерзімдердіњ ењ ерте жєне ењ кеш шектері µзара байланысты іс-ќимылдар аралыѓывдаѓы кезењніњ ќаншалыќты уаќьітќа созылатынымен айќындалады. Мєселен, ЌІЖК-тіњ 121-бабына сєйкес заттай дєлелдемелер "‰кім немесе істі тоќтату туралы ќаулы занды к‰шіне енгенге дейін" істе ќалады, б±л жаѓдайда ењ ерте мерзім заттай дєлелдемелер іс материаддарына ќосылѓан мерзіммен т±спат±с келетіні, ал ењ жоѓары мерзім ‰кім зањды к‰шіне енген уаќытпен немесе істі тоќтату уаќытымен айќындалатыны мегзелген.

¦заќтыѓы белгілі мерзімдерге (немесе белгілі мерзімдер) мерзім-кезендер шегінде іс-ќимымдар жасалуы ќажетті кезењніњ ќаншалыќты уаќытќа созылатыныныњ дєл атап кµрсетілуі тєн: саѓат, тєулік, апта, ай, жыл.

2. Мерзім белгілеу єдісімен байланысты негіз бойынша іс ж‰ргізу мерзімдері мынадай т‰рлерге бµлінеді: а) занмен белгіленген; є) сот ісін ж‰ргізуші µкілетті адам белгілеген.

Зањмен белгіленген мерзімдер зањ н±сќамаларын орындаушы наќты µкілетті адамньщ ќ±ќыќтык жаѓдайына ќарамастан барлыќ кыламыстыќ істер бойынша міндетті. Мєселен, ЌІЖК-тіњ 184-бабына сєйкес кылмыс туралы арыз немесе хабар ќабылдаѓан прокурор, тергеуші, аныќтау органы ол т‰скен к‰ннен бастап жиырма тµрт саѓаттан кешіктірмей шешім кабылдауѓа міндетті. Ќажет болѓан жаѓдайда ќосымша мєліметтер алу, ќ±жаттарды немесе µзге материалдарды талап ету, сондай-аќ µзге де іс-єрекеттер ж‰ргізу ‰шін б±л мерзімніњ онтєулікке дейін, ал ерекше жаѓдайларда — бір айѓа дейін ±зартылуы м‰мкін, ол туралы жиырма тµрт саѓаттыњ ішінде прокурорѓа хабарлануѓа тиіс.

¤кілетті адам белгілеген мерзімдер уаќыт жаѓынан, зањмен белгіленген мерзімдер секілді, шектеусіз емес. Б±л жаѓдайда іс-єрекеттерді орындау мерзімі туралы шешімді кабылдауѓа µкілетті адам к±ќылы. Мысалы, КІЖК-тіњ 153-бабында аудан-дыќ (ќалалыќ), облыстыќпрокурорлар мен оларѓа тењестірілген прокурорлардыњ камауѓа алуды ±зартудьщ т‰рлі ќ‰кыќтары кµзделген: "‰ш айѓа дейін", "алты айѓа дейін". М‰ныњ µзі тиісті прокурор ењ жоѓары мерзімнен аса алмайтынын, біраќ ењ жоѓары мерзім шегінде одан аспайтын кез келген мерзім белгілей алатынын білдіреді.

3. Іс ж‰ргізушілік кепілдіктер жасалуына байланысты негіз бойынша мерзімдер мынадай т‰рлерге бµлінеді: а) сот ісініњ тез ж‰ргізілуініњ кепілдері; є) процеске ќатысушылар к±ќыктары мен занды м‰дделері саќталуыныњ кепілдіктері; б) пєрменді прокурорлыќ ќадаѓалаудыњ ж‰зеге асырылатыныныњ кепілі¹⁰.

Сот ісініњ тез ж‰ргізілуініњ кепілдіктері ретіндегі мерзімдер жалпы іс ж‰ргізушілік мањызы бар бірќатар нормаларда орныќтырылѓан. Оларѓа мына мерзімдер жатады: ќылмыстык іс ќозѓау туралы мєселені шешу мерзімі (ЌІЖК-тіњ 184-бабы), ондаѓы ен тµмен мерзім — жиырма тµрт саѓат, ењ жоѓары мерзім — бір ай; аныќтау жєне аддын ала тергеу мерзімі (ЌІЖК-тіњ 196, 285-бабы); істі апелляциялыќ немесе кассациялык, сатыларда карау мерзімі (ЌІЖК-тіњ 399-бабы) жєнет.т.

Процеске ќатысушылардыњ ќ±ќыќтары мен занды м‰дделері сакгалуыныњ кепілдіктері ретіндегі мерзімдер, єдетте, адамныњ сот ісін ж‰ргізудегі ќ±ќыќгыќ жаѓдайынын, мєселелеріне белгілі бір жаѓдайда катысты іс ж‰ргізу єрекеттерін орындауѓа баѓдарланѓан. Б±л т‰рге: сезіктіні ±стау жєне одан жауап алу (ЌІЖК-тіњ 68-бабы); айыпталушыѓа айыптау ќорытындысыныњ кµшірмесін табыс ету (ЌІЖК-тід 284-бабы); процеске ќатысушылардыњ шаѓымдарын ќарау (ЌІЖК-тіњ 399-бабы) мерзімдері мен т.б. мерзімдер жатады.

Пєрменді прокурорлыќ ќадаѓалау ж‰зеге асырылатыныныњ кепілі ретіндегі мерзімдер ќылмыстыќ процесті ж‰ргізуге µкілетті органдар мен адамдардыњ зандылыќты саќтауын ќадаѓалау ‰шін тиімді жаѓдайлар жасау маќсатын кµздейді. Б±л т‰рде: аныќтау органы бастыѓыныњ аныќтау мерзімін ±зартуы туралы прокурорды хабардар ету (КIЖК-тіњ 285-бабы); ќылмыстыќ іс ќозѓау, істі іс ж‰ргізуге ќабылдау, аныќтауды тоќтата т±ру немесе ќысќарту туралы ќаулылардыњ кµшірмелерін прокурорѓа жіберу (ЌІЖК-тіњ 188, 50, 51-баптары) сияќты жєне басќа мерзімдер бар.

следующая страница>