Урок марийского языка в 8 классе
Урокын темыже: Марий поэт да киноактер.
Урокын цельже: 1) формирование речевых навыков говорения;
2) развивать диалогическую речь;
3) воспитывать любовь и уважение к профессию актера.
Оборудование: 1) портрет Й.Кырли;
2) книга «Марисола шарна Йыван Кырлям»;
3) тест Йыван Кырлян илыш корныжо»;
4) сборник стихов Йывана Кырли;
5) журнал «Ончыко» №2, 2009 г.
Урокын эртымыже:
1. Орг. часть.
–Салам лийже, йоча-влак.
- Ко классыште дежурный?
- Урокышто ко уке?
- Таче могай числа, могай кече?
2. Речевая зарядка.
1) И.С.Ключников-Палантай ден Я.А.Эшпай Кузе родо лийыт?
2) Юл деч тораште огыл верланыше ял мо дене чаплана?
3) Яков Эшпай кунам шочын да тудын йоча пагытше кушто да ко коклаште эртен?
4) Ончыкылык композитор, ученый музыкылан кушто тунемын?
5) Ко тугай Андрей Эшпай? Тудын нерген мом паледа?
3.Новая тема.
1. – Каласыза, мо дене 16 март 2009 ий палыме?
Тений Марий кундем мучко Йыван Кырлан 100 ий теме лум кечыжым пайремлыш.
- Ко тугай Йыван Кырла?
Йыван Кырла (Кирилл Иванович Иванов) 1909 ий 16 мартыште Шернур районысо Купсола ялеш йорло кресаньык ешеш шочын. Еш пеш нужнан илен, сандене Кырлалан изинекак шуко шере-кочым ужаш пернен. Тудын эше Йыван изаже да Такина шужарже лийыныт. Йыван Кырла, шкеж манмыла, «ен пашаште орланен», «пужвуд дене мушкылт лекше» йорло рвезе, изиж годым вольыкымат кутен, кученат коштын. Орлыкан йоча жапшым варажым поэт шум ойго дене шарнен возен:
Уке ыле шултыш кинде
Нойымо вачын пурлалаш.
Котомкамым кидыш налын,
Коштым ордыш йодылдаш…
1921 шужен ийыште еш тулыкеш кодеш. Кырлан ачажым поян-шамыч кырен пуштыт. Тылеч вара Кырлалан эшеат шуко ойгым ужашыже перна. Но неле-йосо ончылно вуйым сакен огыл. Тиде ийынак Кырла Марисола школышто тунемаш туналеш да тушто 1924 ий марте шинчымашым поген. Варажым Шернур школыш тунемаш каен. Тыште кажне мероприятийышке кумылын ушнен. Концертлаште мурым, почеламут-влакым устан йонгалтарен.
1926 ийыште Кырлам комсомол Шернур канткомын путёвкыж дене Озан оласе рабфакыш тунемаш ужата. Тыште тудын илышыже моткоч чолга лийын. Уста улмыжым ужын, рабфакыште туныктышо-влак Йыван Кырлалан артистлан тунемаш каяш ойым пуат. Тыге тудо 1929 ийыште Москвашке кая да кинотехникумын актёрым ямдылыме отделенийышкыже тунемаш пура. Студент- влакым турло массовкылаште модаш ужыныт улмаш, Йыван Кырла моло студент семынак тоже модын. Вучыдымын тун, Мустафан, рольжо логалеш.
Тыге 1931 ийыште Совет Ушемын экранлаштыже «Путёвка в жизнь» икымше йукан кино лектын. Тыште тун рольым Марий артист Йыван Кырла модын. Кугу писатель М.Горький, «Путёвка в жизнь» кином ончен лекмекыже «Йыван Кырла- уста ен» мнын каласен. Тудым ынде чыла вере паленыт, моткоч йоратеныт.
Йошкар-Олаштат Кырлам кугу кумылын вашлийыныт.
1936 ий. Ты жаплан Йыван Кырлан чылаже кум поэтический сборникше лектын, Совет Союз писатель ушемыш кандидатлан пуртеныт. Ятыр почеламутшо лозунг семын возалтын улмаш. Но тиде кугу чап нумальыш пеш Неле улмаш.
Востокфильмыште кок Ий пашам ышта. «Наместник Будды» киношто модеш. «Ходжа Насреддин» фильмлан пробыш Ташкентыш миен коштмек, Йыван Кырла паша деч посна кодеш.
1937 ий телым Марий столицыш толеш да 1 февраль тылзе гыч Маргостеатрыште пашам ышташ туналеш. Тудын чолга койышыжо ятырыштлан келшен огыл, а южышт кораненыт. Садланак 22-23 апрельысе погынымаште тудым «националист» семын титакленыт да НКВД-ш доносым сереныт. Тудым арестоватлат да 10 ийлан исправительно-трудовой лагерыш колташ пунчалыт.
Тыге Йыван Кырла Карелийыш логалеш, куртньыгорным чонымаште неле пашам ышта. Кугу Сар туналмеке, заключенный-влакым Карелий гыч Йудвел Уралыш кусареныт. Тусо Краснотурьинск оласе Богословлагыште тудлан шуко Неле-йосым чыташ логалын. Туштак 1943 ий 3 июльышто Кирилл Иванович Ивановын умыржо лугыч курылтын.
2.Мый ойлышым тудын улыжат кум поэтический сборникше гына лектын. Но шке почеламутлаштыже шочмо калыкын пашажым, илышыжым чапландарен, шочмо элнан пуртусшым моктен.
Ынде Йыван Кырлан почеламут-влакшым колыштына:
«Шочмо кече»
« Корным почо госрабфак».
«Шошо кече».
3. Книга почеш паша.
-Мемналан программа почеш Йыван Кырлан «Муралтем мый йывыртен» почеламутшо пуалтын. Тиде почеламутшым тудо шке йоратыме аважлан полеклен.
Почса книгадам 105 стр. 161 упр.
- Туныктышо лудеш, вара тунемше-влак.
- Йодыш дене паша:
1) Молан Йыван Кырла тыге ойла: «Шож мелна гай шочмо монгым
Кайшым ордыш кудаотен».
2) Ко тудым ужатен лектын?
4. Тетрадь дене паша.
Ме шуко ойлышна Йыван Кырлан илыш-корныж нерген. Айста изишак тестым эртарена.
-
Тичмаш лумжо:
а) Иванов Кирилл Иванович;
б) Кириллов Иван Иванович;
в) Иванов Иван Кириллович.
2.Тудын псевдонимже:
а) Йыван Кырла;
б) Йыван Йываныч;
в) Кырла Йываныч.
3. Тудо кумдан палыме…
а) поэт-киноактёр;
б) драматург;
в) суретче.
4. Шочмо верже:
а) Шернур районысо Купсола ял;
б) Шернур район , Изи Лужалу ял;
в) Медведево район, Купсола ял.
5. Шочмо жапше:
а) 1909 ий 16 мари;
б) 1930 ий 9 март;
в) 1900 ий 3 март.
6. Озан оласе Госрабфакыш тунемаш пураш полша:
а) комсомол;
б) поян марий;
в) партячейка.
7. 1929 ийыште тудо… кусна:
а) Москвасе кинематографий техникумыш;
б) Петербург олаш;
в) Йошкар-Олашке.
8. …ийыште киношто модеш:
а) 1932;
б)1931;
в) 1927.
9. Кинон лумжо:
а) «Путёвка в жизнь»;
б) «Путёвка»;
в) «Жизнь».
10. Рольын лумжо:
а) партизан;
б) беспризорник;
в) Мустафа.
11. 1936 ийыште Йыван Кырла Марий театрыште… пашам ышта:
а) артистлан;
б) режиссёрлан;
в) администраторлан.
12. Йыван Кырла:
а) поэт-лирик;
б) писатель;
в) юморист.
13. Колымо жапше:
а) 1943 ий 3 июль;
б) 1940 ий 22 июнь;
в) 1943 ий 3 июнь.
14. Колымо верже:
а) сталинский лагереш;
б) больницеш;
в) авариеш.
4. Иктешлымаш. Монгылан паша.
Сылнын лудаш – упр. 161 да упр.160 стр. 103-105.