Сап=рл=х т\ллев\: Ваттисене хисеплеме в\рентесси
П\лъ т\ллев\: Сып=нулл= хутл= предложени, в\сенче чар=ну палли лартас х=н=хусем ёинчен м\н п\лнине п\т\млетесси; текстри чар=ну паллисене м\нш\н лартнине =нлан-тарасси.
Аталантару т\ллев\: ГИАна хат\рлесси, текста тишкерме х=н=хасси.
Ус= курн= хат\рсем: доска, карточк=сем, тест ыйт=в\сем, компью-тер, проектор.
Урок юх=м\
Класа й\ркелесси.
Урок т\ллев\семпе паллаштарасси: К=ёал эпир хутл= предложени-семпе паллашр=м=р. Союзс=р хутл= предложенисем тата сып=нулл= хутл= предложенисем ёинчен в\рент\м\р. Паян сып=нулл= хутл= предложенисене тишкерме х=н=х=п=р, в\сен схемисене ъкер\п\р.
1. Килти \ёе т\р\слесси
-
Килте пурн=ёлан= х=н=хтар=ва вулаёё\. Кашни предложение =нлантараёё\: т\п членсене пал=ртаёё\, чар=ну палли м\нш\н лартнине е лартманнине калаёё\.
2). Ыйтусем ёине хуравламалла:
-М\нле предложение хутл= предложени тесе калатп=р?
- Хутл= предложенисем м\нле мелсемпе ёых=наёё\?
- М\не кура хутл= предложенисене ушк=нсем ёине уй=ратп=р?
- Сып=нулл= хутл= предложени тесе м\нле предложение калатп=р?
- Сып=нулл= союзсем шутне м\нле союзсем к\реёё\?
- Сып=нулл= хутл= предложенире чар=ну палли м\нле лартмалла?
- Выр=с ч\лхинче сып=нулл= хутл= предложени пур-и? В=л м\н ятл=? М\нле мелсемпе пулать? (Сложносочиненное предложение,
соединенные с соединительным, разделительным и подчинитель-ным союзом)
3) Ик\ ача доска умне тухаёё\. В\сем союзс=р хутл= тата сып=нулл= хутл= предложенисен ёых=н=вне кластер туса ъкерсе параёё\:
запятой
Союзсǎр хутлǎ предложени
икě точка
Тире
точка-запятой
Сыпǎнуллǎ хутлǎ предложени
сыпǎнтара-кан союзсем
хирěçлекен союзсем
уйǎракан союзсем
П\т\млетъ: Сып=нулл= хутл= предложенисем ёинчен п\лет\р, аван =нланн= пек туй=нать.
2. Сып=нулл= хутл= предложенисене тишкересси. Учебникри 212-м\ш страниц=ри тишкеръ й\ркипе паллашаёё\.
1) Доска ёинче ёырса тишкеръ тумалли предложени:
Ир енне юр ъккелер\ те, к=нт=рла т\лнелле п\л\тсем саланч\ё.
Малтан т\п членсене тупатп=р. Подл.- юр, ъккелер\ - сказ., п\л\тсем – подл., саланч\ё – сказ. Ку ик\ хутс=р предложенирен т=рать. В\сем те союзпа ёых=нн=. Запятойне союз хыёё=н лартмалла. Схема т=ватп=р:
1
2
1
те,
Кала, аттуш сана та т\п сакайне хупса лартат=п.
П\ррем\ш предложени – кала, п\р составл=, сказуем=йран т=рать, подлежащис\р, икк\м\ш предложенире сказуем=й – хупса лартат=п.
В\сем аттуш союзпа ёых=нн=, запятойне ун ум\н лартмалла.
1
2
, аттуш
Ниёта та ни трамвай чупса ч=нк=ртатмасть, ни автомобиль, ни извозчик тавраш\ кур=нмасть.
Ку ик\ предложенирен т=ракан сып=нулл= хутл= предложени. П\ррем\ш пр. – Ниёта та ни трамвай чупса ч=нк=ртатмасть, подл.-
трамвай, сказ. - чупса ч=нк=ртатмасть;
Икк\м\ш предл.- ни автомобиль, ни извозчик таврвш\ кур=нмасть
Подл.-автомобиль, извозчик тавраш\, сказ.- кур=нмасть. В\сем ни-ни сып=нтаракан союзпа ёых=нн=, запятойне икк\м\ш ни ум\н лартмалла. Ни-ни – ик\ хут калакан союз. Ни автомобиль, ни извозчик- п\р йышши членсене ёых=нтарать..
1
2
Ни , ни
2). «Х=н=хтарусен пуххи» к\некерен 158-м\ш х=н=хтар=ва с=мах в\ёё\н пурн=ёламалла.
3).П\р ачи компьютер ум\нче \ёлет( т\р\слев \ё\, сып=нулл= х.п.).
3. Текстпа \ёлесси (текст салатса парат=п):
Таса, ςутă пÿлĕм. Марье аппа шурă ςитти витнĕ сĕтел ςумне тĕрĕнсе чÿречерен пăхать. Хĕр чухнех тĕрлесе тунă шурă кĕпине тăхăннă хăй. Пĕр хускалмасăр тăрса тем ςинчен шутлать вăл, куς мăчлаттарми тем сăнать.
Ģăмăл пурнăςпа пурăннă теме ςук кинемее: ςÿςне кĕмĕл тĕс ςапнă, тахςан савăнăςпа ςиςекен кăвак куςĕ сĕлкĕш, темиςе уйăх шыв курманнипе ςуркаланса пĕтнĕ ςĕр пек пичĕ тарăн йĕрсемпе тулнă, ĕςпе пиςĕхнĕ, хĕвелпе ςил ςинче куштăрканă, ватлăхпа пĕркеленнĕ аллине хĕр илемне ςухатман ςÿллех мар пĕвĕ ςумне тытнă.
Мĕн пулнă-ши ăна? Мĕн кăшлать-ши ун чĕрине? Пĕркеленнĕ пит ςăмарти тăрăх йăр та йăр юхса анакан куςςулĕ каласа парайĕ-ши ςакна?
Пÿрт тăрринчен тумла юхнине куς сиктермесĕр сăнать иккен вăл. Пат, пат, пат! Усăнса аннă пăр тăрăх йăкăртатса юхса анать те тумлам вĕςĕнче хăй пеккисемпе пĕрлешсе ςĕре татăлса ÿкет. Этемĕн пурăнмалли юлнă кунĕсене шутлать тейĕн: пĕрре, иккĕ, виςςĕ… Хĕвел хĕртнĕ чухне тата хаваслăрах ÿкеςςĕ тумламсем. Каς енне, ςанталăк сулхăнлатсан пăр татăкĕ ςумне пăчăртанаςςĕ.
Савнă мăшăрĕ ςамрăкла чĕре чирĕпе вилсен урăх арςынпа телей шырамарĕ хĕрарăм чĕри. Пилĕк ςултах ашшĕсĕр тăрса юлнă ывăлне юратса ÿстерчĕ кинемей: уншăн вăл ачаш амăшĕ те, харсăр ашшĕ те хăй пулчĕ. Ватлăхра тайăнма тĕрек пулĕ терĕ-ши?
Тен, утса-чупса ςÿресен, кун каςиччен ςын хушшинче пулсан ватлăх хăй чÿречерен килсе шаккамасăр та ун ςинчен шутламастăн-и? Туя ςине таянмасăр пĕр утăм та тума пултарайман кинемейĕн халь кам ςумне тĕршĕнмелле, ăςта чун ăшши тупмалла? Районта пурăнакан ывăлне амăшĕ чирлĕ пирки кÿршĕ хĕрарăмĕ пĕлтертĕм терĕ те - килмерĕς-ха. Ĕςри ςынсем…ерςеймеςςĕ те пулĕ тесе Марье аппа кĕтме пăрахрĕ. Ват ςын ςÿςенсе илчĕ, унтан ςаврăнса сĕтел хушшине ларчĕ, сĕтел ςинче выртакан шурă хут ςине кăранташпа ςырса хучĕ: «Мана ваттисен ςуртне йышăнма ыйтатăп». Пăртак шутласа ларнă хыςςăн кăшт аяларах: «Хуςалăха ывăл ячĕпе ςыртарасшăн…» - тесе хушса хучĕ. Юр пек шурă таса хут ςине пĕр тумлам куςςулĕ пат! турĕ, вăлах пĕтĕм ĕςе татса пачĕ тейĕн.
1). Текста ят пар=р («Телейс\р ватл=х», «Анне тунс=х\», «Чунс=р ыв=л»)
2). Т\п шух=ш\ м\нле-ши? (Атте-аннене манмалла мар)
3). Текст стил\пе т\сне пал=рт=р.
4). Текст планне т=в=р. Чърече ум\нчи Марье аппа.
Йыв=р пурн=ёпа ват=лн= кинемей.
Тумлапа куёёуль п\рпекл\х\.
Ыв=лне юратса ъстерн\.
Ыв=л\ ам=шне манн=.
Марье аппан чун ырат=в\.
5). Текстран х=в=р в\ренн\ хутл= предложенисене туп=р, =нлантар=р.
Ģăмăл пурнăςпа пурăннă теме ςук кинемее:/ ςÿςне кĕмĕл тĕс ςапнă, тахςан савăнăςпа ςиςекен кăвак куςĕ сĕлкĕш,/ темиςе уйăх шыв курманнипе ςуркаланса пĕтнĕ ςĕр пек пичĕ тарăн йĕрсемпе тулнă, ĕςпе пиςĕхнĕ, хĕвелпе ςил ςинче куштăрканă, ватлăхпа пĕркеленнĕ аллине хĕр илемне ςухатман ςÿллех мар пĕвĕ ςумне тытнă.- союзс=р хутл= предложени.
Пилĕк ςултах ашшĕсĕр тăрса юлнă ывăлне юратса ÿстерчĕ кинемей: уншăн вăл ачаш амăшĕ те, харсăр ашшĕ те хăй пулчĕ – союзс=р хутл= предложени.
Районта пурăнакан ывăлне амăшĕ чирлĕ пирки кÿршĕ хĕрарăмĕ пĕлтертĕм терĕ те - килмерĕς-ха –сып=нулл= хутл= предложени.
Юр пек шурă таса хут ςине пĕр тумлам куςςулĕ пат! турĕ, вăлах пĕтĕм ĕςе татса пачĕ тейĕн. – союзс=р хутл= прдложени.
6). Текстра сас=сен шуч\ сас паллирен нумайрах с=мах туп=р. (кинемее, юхса, юхнине, туя, таянмас=р, юр, ерёеймеёё\, аяларах)
4. Зачет \ё\ ёырасси.
1). Карточк=сем салатса парат=п. предложенисене тишкеръ т=ваёё\.
1-м\ш карточка
Т\тт\м пула пуёлар\ те, эп\ хваттере тавр=нт=м.
Хал=х хушшинче ёилленекен\ те, к=м=лс=рланакан\ те пур, анчах менельник т=вакан ватта епле кърентер\н-ха?
2-м\ш карточка
Уё= кант=кран к=шт ёеё ёил в\рч\ те, ё\м\рт ёеёки ш=рши килсе кайр\.
Ни Михеч\ ним\нле хыпар памасть, ни Ваёёи шарламасть.
3-м\ш карточка
Сив\ ёум=р ёуса иртет, е ёил-т=ман ёав=рать, е шартлама сив\ ал-урана в\т\лет.
Кашни ёулах чи малтан Елюк с=рт\нчи юр кайса п\тет, вара таврари хирсем хуралма пуёлаёё\.
4-м\ш карточка
Эп\ Ксения аппа юррисене юратат=п, анчах в\сем ман=н чуна ытла та пусараёё\.
Тарас выр=н ёинчен в=штах сиксе т=рса п=хр\ те, кант=к вит=р Варук=н калама ёук п=лханса кайн= с=н\ кур=нч\.
5-м\ш карточка
Пир\н палат=ран п\ри килне тухса кайр\ те, ун выр=нне ёав кунхинех ё\н\ ёынна килсе яч\ё.
Ё=лт=рсем й=лт=ртатаёё\, тата ё\н\ уй=х ёурла пек кур=нса т=рать.
6-м\ш карточка
К\ркунне кай=ксем в\ёсе каяёё\ те – в=рмансем пушанса юлаёё\.
Ашш\ ч=нах та чирл\ пулмалла, атту йытта в=л яланах х=йпе п\рле илсе каяканчч\.
Тетрадьсене пухса илет\п.
5. П\т\млетъ т=ватп=р:
М\н в\рент\м\р паян урокра?
Урока хак памалла.
6. Киле \ё:
Т\р\слев \ёне хат\рленмелле.
Хутл= предложенисенче чар=ну палли лартассине аса илмелле.