Урок теми: Валерий Туркай=н «Ниме», Юрий Сементер\н «Пакшапа чакак» хайлав\сенчи тема, с=нлан= \ёсен й\рки.
Урок т\с\: лирика хайлавне вуласа тишкермелли хут=ш урок.
Сап=рл=х т\ллев\сем:
1) этем\н ё\р ёинче виё\ тив\ё пулнине =нлантарасси (йыв=ё лартни, ёурт туни, ача п=хса ъстерни);
2) ушк=нпа тун= \ё хавасл=хне, \ё ъс\мл\хне туйма пул=шасси;
3) «п\ччен ёурт т=васси ансат маррине», «п\ччен п=т= ёиме, йышпа ав=н ёапма лай=х» тен\ ваттисен с=мах\н п\лтер\шне =нлантарасси.
П\лъ т\ллев\сем:
1) лирика хайлав\сен темине пал=ртма в\рентесси;
2) с=нарл\ ч\лхепе с=нланн= \ёсен й\ркине =нланма, туйма х=н=хтарасси.
Илемл\х (аталантару) т\ллев\сем:
1) с=вва илемл\, пал=ртулл= вулама в\рентесси;
2) ниме й=ли ёинчен в\ренн\ май хал=х мешехисене юратма хавхалантарасси.
Урок мел\семпе меслеч\сем:
- учител\н илемл\ вулав\;
- ыйту-хурав;
- цитат=лл= план туни;
- словарь \ё\;
- танлаштарулл= характеристика т=васси;
- т\п шух=ша уёса паракан й\ркесене вулаттарни;
- с=вва тишкересси;
- проблем=лл= калаёу ирттересси (п\ччен ёурт тума йыв=рри, ушк=нра – в=й);
- к\неке выставкипе паллашни;
- слайдпа, с=н ъкерч\кпе ус= курни;
- фонохрестоматипе \ёлени.
Пуплеве аталантарамалли х=н=хусем:
– с=вва илемл\ вулама х=н=хтарасси;
– с=в= тыт=мне пал=ртма х=н=хтарасси;
– ёавран содержанине калама в\рентесси;
– цитат=лл= план тума х=н=хасси;
– тем=на уёса паракан й\ркесене тупма в\рентесси;
– илемл\х мел\сене туптарасси.
Словарь \ё\:
а) =нлантармалли с=махсем:
ниме – ял-йышпа уйр=м ёынна пыс=к \ё тума йышпа укёас=р пул=шни;
таса хута хурат – хут ёине ёыр;
тар т=к – тарличчен \ёле;
ансат мар – ё=м=л мар;
хыр=м кайн= хыр т=рне – хыр=м хыт= выён=;
пуёа тай – м\н те пулин ыйт;
х\л хыр=м\ асл= – х\л каёма апат-ёим\ё нумай кирл\, х\ле хат\рленмелле;
юлн= тиръпе ш=мму к=на – начарланса кайн=;
таклушах – ахалех, ус=с=р.
=) ёырма в\рентмелли с=махсем:
апла-т=к;
м\нле-т\р.
Литература теорий\:
тема – хайлавра м\н ёинчен каласа к=тартни;
т\п шух=ш – автор с=в=ра ёырса к=тартн= с=нл=хсем урл= м\н каласш=н пулни;
састаш – с=в= в\ё\сем п\р пек черетленсе в\ёленни;
ёавра – рифм=лл= с=в= строфи.
Илемл\х мел\сем:
эпитет – куё=мл= п\лтер\шл\ определени;
ассонанс – предложенири уё= сас=сен ян=равл=х\;
аллитераци – хуп= сас=сен ян=равл=х\.
Кур=мл=х хат\р\сем:
В.Туркай, Ю.Сементер портреч\сем, поэтсен к\некисем, Тимаков В.П. С=мах илемне туйсан. Шупашкар, 1980, фонохрестомати («Нимене» ч=ваш хал=х юрри), мультимеди проектор, слайдсем, М.И.Скворцов. Ч=ваш уяв\семпе мешехисем, Шупашкар, 1991.
Урок эпиграф\:
П\ччен сурать – типсе пырать,
хал=х сурать – къл\ пулать.
Ваттисен с=мах\.
Урок юх=м\:
I. Класа урока й\ркелени.
II. Урок=н темипе, т\ллев\семпе паллаштарни (1, 2 слайдсем).
III. 1) М\н в=л калав? Ун=н т\с\семпе т\п паллисене пал=ртни (3 слайд).
2) В.Туркай ёинчен каласа х=варни. С=нъкерч\кне к=тартни, к\некесен выставкипе паллаштарни (4, 5 слайдсем).
3) Ниме й=ли ёинчен =нлантарни, «Нимене» хал=х юррине (фонохрестомати) итлени (6 слайд).
4) «Ниме» с=вва в\рентекен илемл\, пал=ртулл= вулани.
В\ренекенсен вулас =стал=хне аталантарас т\л\шпе \ёлени, с=махсене т\р\с те уё=мл= вулама с\нни, сасса кирл\ ё\рте ул=штарса вулама ыйтни.
5) Ачасене вулаттарни.
6). Словарь \ё\ туса ирттерни (7 слайд).
ниме – помочь (коллективная помощь кому-либо)
таса хута хурат – хут ёине ёыр
тар тăк – тарличчен \ёле
ансат – ё=мăл
апла тăк – апла пулсан
мĕнле-тĕр -
7) С=в= темине пал=ртни (с=в=ра поэт ч=вашсен ниме й=ли ёинчен ёырса к=тартн=).
8) С=в= ёаврисенчи шух=ша калаттарни: (8 слайд)
1-м\ш ёаврара - автор ниме хал=х\н хавасл= \ёне с=нани ёинчен ёырать.
2-м\ш ёаврара - ниме ёыннисем ёурт туни ёинчен п\лтерет.
3-м\ш ёаврара - поэт хал=х ыр й=лана манманш=н сав=ннине пал=ртать.
4-м\ш ёаврара - с=в=ё та йышпа п\рле \ёлесш\н пулни пал=рать.
5-м\ш ёаврара - автор х=й те нимен х\ръ \ё шавне хутш=нни ёинчен п\лтерет.
IV. 1) В\рентекен литература теорий\н п\л\вне ыйтусем парса т\р\слени:
-
С=в= састашне (рифмине) пал=рт=р. (састаш – с=в= в\ё\сем п\р пек черетленсе в\ёленни). (9 слайд)
Абаб, х\ресл\ рифма.
-
Ассонанснпа аллитераци т\сл\х\сене туп=р (ассонанс – предложенири уё= сас=сен ян=равл=х\; аллитераци – хуп= сас=сен ян=равл=х\). (9 слайд)
1-м\ш ёаврари 3-м\ш й\ркере («Й=таёё\ кирп\ч. Т=м ё=раёё\») аллитераци Ё сас=ран й\ркеленн\, ассонас вара +, / сас=сенчен пулн=.
-
С=в=ра миёе ёавра, ёаврасене миёе й\рке ёине пайлан=? (ёавра – рифм=лл= с=в= строфи). (10 слайд)
5 ёавра, в\сем пил\к й\ркерен т=раёё\.
-
Ёавра т\сне пал=рт=р? (10 слайд)
Ёаврара 5 й\рке, =на пеон теёё\.
-
С=в= ёаври п\р пек пуёланнине м\н тесе калаёё\? (10 слайд)
Рефрен – с=в= ёаври ум\н е хыёё=н п\р пек с=махсем т\л пулни.
2) Ч\лхе мел\сене тупса пал=ртни, м\нле т\ллевпе ус= курнине =нлантарни (11 слайд).
-
обращенипе междомети ёых=н=в\:
«Эй, патт=р хал=х!» – с=в=ё=н хал=хпа \ёе хутш=нас к=м=л\ пал=рать.
-
риторик=лл= ч\нъ (к=шк=рулл= предложени):
автор=н к=м=л\ ё\кленълл\, хавасл= пулнине пал=ртать.
«таса хута хурат», «тар т=к».
V. Ачасем с=вва м\нле =нланнине цитат=лл= план туса т\р\слени. (
Цитата – шух=ша ёир\плетме п\р-п\р текстран ул=штармас=р илн\ ют ёын с=мах\, =на яланах кавычк=ра илеёё\). (12 слайд).
Цитат=лл= план:
1. «Ялта ниме. Х\ръ \ё шав\».
2. «Ёурт т=васси ансат \ё мар в=л».
3. «Пур=насш=н, пур=нать ман хал=х».
4. «Йышпа п\рле эп тар т=касш=н».
5. «Эпир пурнас тесе пур=натп=р».
VI. Кану саманч\ (физкультминутка). (13 слайд)
VII. 1. Юрий Сементер\н с=н ъкерч\кне к=тартни, к\некисен выставкипе паллаштарни. (14 слайд).
2. «Пакшапа чакак» с=в=лла юмах\пе паллаштарни. Учитель хайлава пал=ртулл= вулани. (15 слайд).
3. Словарь \ё\: (16 слайд).
хырăм кайн= хыр тăрне – хыр=м хыт= выён=
пуёа тай – м\н те пулин ыйт
х\л хыр=м\ асл= – х\л каёма апат-ёим\ё нумай кирл\, х\ле хат\рленмелле
тиръпе ш=мму к=на юлн= - начарланса кайн=
таклушах – ахалех, ус=с=р
4. Ачасем рольсем т=р=х вулани: автор, пакша, чакак.
5. Литература юмах\пе хал=х юмах\ хушшинчи уйр=мл=хсене таблица мел\пе уёса пани. (17 слайд).
Чăваш литературинче пур ёыравё= та чылай чухне хал=х с=махл=х\нчен в\ренсе пырать. Юмахсем, халапсем, хал=х с=ввисемпе юррисем, тупмалли юмахсемпе ваттисен с=мах\сем – т=ван ч\лхен икс\лми пуянл=х\.
Хал\ литература юмах\пе хал=х юмах\н уйр=млах\сене п=хса тухатп=р.
-
Литература юмах\
|
Хал=х юмах\
|
1. Автор\ палл=. Ку т\сл\хре Ю.Сементер.
2. Проз=па та, с=в=па та ёыраёё\. Пичет т=р=х сар=лать.
3. Илемл\ литература ч\лхипе ёыраёё\.
4. «Тет» с=мах пулмасан та пултарать.
|
1. Автор\ палл= мар. Хывакан\ хал=х.
2. Ытларах чухне проз=па ёыр=нать, хал=х каласа парать.
3. Калаёу стил\пе ёырн=.
4. «Тет» с=мах яланах пулать.
|
6. Ыйтусемпе ус= курса танлаштарулл= характеристика туни: (18 слайд).
а) пакшапа чакак с=нар\сем ёынн=н м\нле ен\сене уёса параёё\?
=) пакшапа чакак х\ле м\нле хат\рленеёё\?
б) сив х\л ёитсен чакакпа пакша м\нле пур=наёё\?
7. С=нарл= ч\лхене тишкерни: (19 слайд).
-
«чакак ч\лхипе пит хастар»;
-
«хыпар ярать ян та ян»;
-
«хыр=м кайн= хыр т=рне»;
-
«ш=ммипе тир\ анчах юлн=».
8. Суяпа \ёченл\х ёинчен ваттисен с=мах\сене туптарса в\сен п\лтер\шне уёса пани: (20 слайд).
-
Паян т=вас \ёе ырана ан х=вар.
-
Куё х=рать те ал т=вать.
-
Кая юлсан каю ш=тать.
-
/ё ал ёумне ёыпё=нмасть.
-
Ал=ра \ё в\ремесен хуранта яшка в\рем\.
-
Аллу \ё тумасан хыр=м т=ранасса ан шан.
-
+сл= ёынн=н \ё нумай, ухмах=н – с=мах.
VIII. Ачасене валли ыйту: 2008-м\ш ёул Ч=ваш Республикинче м\нле ёул? (ЧР Президенч\н 2007 ёулхи раштав уй=х\н 14-м\ш\нче к=ларн= хуш=в\пе кил\шълл\н, к=ёалхи 2008-м\ш ёул Ыр= \ёсен ёултал=к\ шутланать). (21 слайд).
М\н шутлаёё\-ши кун пирки ачасем? (Ачасен хурав\сем).
IX. Килти \ё: 1) Ю. Сементер\н «Пакшапа чакак» хайлав т=р=х инсценировка ёырмалла.
2) Виё\ енл\ дневник тумалла. (22 слайд).
Ёак с=в=сенчен м\н ё\нни илт\м?
|
Манш=н чи кирли в=л…
|
Эп\ ёакна =нланса илт\м
|
|
|
|
Х. Урока п\т\млетни.
Урока п\т\млетме синквейн т=ватп=р. (23 слайд).
XI. Ачасен п\л\вне хаклани.