Мемлекеттік экологиялыќ сараптама.

Жалпы мєлімет.
Атмосфераѓа тасталынѓан зиянды заттардыњ тасталынуныњ шекті м‰мкін болатын нормативті жобасына байланысты «Южполиметалл» АЌ-ныњ мемлекеттік экологиялыќ сараптаманыњ N05/2000-нан 05.05.2004 жылѓы ескерту ќорытындысы.

Ќайта ќарауѓа кµрсетілген:

• 
  МЭС ескертпе ќорытындысына жауабы;
  
• 
  «Южполиметалл» АЌ-ныњ атмосфераѓа тастаѓан зиянды заттарын тізімге алу;
  
• 
  «Южполиметалл» АЌ-ныњ тастауларыныњ шекті м‰мкін нормативті жобасы;
  
• 
  Атмосфераѓа зияны заттардыњ шыѓу туралы есебі.
  

Сипаттама бµлімі.
Металлургиялыќ комплекс жєне жылуэлектр µндірісі «Южполиметалл» АЌ-ныњ Шымкент ќаласында орналасќан. Тау кен байыту комплексі жєне реновациялыќ біріктіруді ауыстыруды дайындау заводы Т‰ркістан аумаѓындаѓы Ащысай поселкасы жєне Кентау ќаласында орналасќан. Электрод заводы Сайрам ауданыныњ Аќсу ауылында орналасќан.

Металлургиялыќ комплекс ќ±рамына цинк, ќ±рамынды ќорѓасыны контрациясынан жєне ќ±рамында ќорѓасыны бар ќалдыќтарды µндіру арќылы алатын µндірісі кіреді. ¤неркєсіп Шымкенттіњ оњт‰стік батысында Бадам µзені оњ жаќ бµлігінде орналасќан. Шымкентте жылу µндірісі ќ±рамына ќаланыњ оњт‰стігінде бµлек µндіріс аумаѓында орналасќан ТЭЦ-1; металлургиялыќ комплекс аумаѓында орналасќан ТЭЦ-2 кіреді. Тау кен байыту комплексініњ ќ±рамына барит кенін µндіру, Кентау байыту фабрикасы, тепловоз депосы, щебочный комплекс, Мырѓалымсай жєне Аќсай кендарі, Ащысайдаѓы металлургиялыќ цех кіреді. Завод реновациялыќ біріктіруді ауыстыруды дайындау бойынша «Ќазаќстан Темір Жолы» ЖАЌ-на µнімдер шыѓарады. Электрод заводы электрод пісіретін µндіріске арналѓан. ¤ндњрњс кµлемі жєне µнеркєсіптіњ даму перспективасы кестеде кµрсетілген.

Кесте 2.

¤ндірістіњ аталуы	Бірлік µлшем	¤ндіріс кµлемі
		2004 ж	2005-2008 жж
Ќорѓасын µндірісі	Мыњ.т/жыл	40,08	70,0
Цинк µндірісі	Мыњ.т/жыл	-	30,0
Жылу жєне электрэнергия µндірісі ТЭЦ-1 ТЭЦ-2	мВт/Гкал.саѓат мВт/Гкал.саѓат	7,5/70 8,2/40	18,0/270 12,0/128
УПН -10	Мыњ.т/жыл	7,0	10,0
Электрод заводы	Мыњ.дана	1028,0	4000,0
Барит µндірісі	Мыњ.т/жыл	35,604	50,0
Стрелочные переводы	Комплект жылына	212,0	950,0
Возгонка µндірісі	Мыњ.т/жыл	-	5,0
±саќ тас µндірісі	Мыњ.т/жыл	77,3	350,0

Атмосфераѓа зиянды єсер ететін мањызды негізгі µндірістік учаскелер: µртеу жолы, материалдар жєне концентраттар µњдеу уатќыш, огломашиналар, балќытатын пештер, электропештер, шлаковозгонка пештері, шлакты ±саќтау ќондырѓысы, бу аппараттары, темір соѓатын ошаќ, транспортерлар бункерлерді тиеу, ±стахана котлоагрегаттар, вельц пештер барлыќ µнеркєсіп ішінде 89 ќйымдасќан жєне ±йымдаспаѓан атмосфераны ластаушы заттар кµзі тіркелген.

«Южполиметалл» АЌ-да ластаушы заттардыњ ќатты бµлігін пайдалану ‰шін сатылы тазалау «циклон-жењдік фильтр» ќолданылады: тиімді тазалау циклондары 80-95%, жењдік с‰згіштер УРФМ-2 тиімді пайдалылыѓы 98-99%. К‰кірт ангидридін алу ‰шін к‰кірт ангидридін пайдалану ќондырѓысында с‰тті ізбест газын тазалау єдісі ќолданылады, тиімділігі 60-65%. Газ тазалау ќондырѓысыныњ тиімділігін жаќсарту маќсатында 2006 жылы «Балтекс фирмасы µндірген тиімді фильтрлік материалдар мен УРФМ ауыстырылды.

Тізімге алѓан мєліметтерге сєйкес 2004 жылы жалпы зиянды заттардыњ тасталынуы 5923,7т/жылына ќ±рап отыр. Кєсіпорынныњ перспективалыќ дамыуна сєйкес атмосфераѓа шыѓарылѓан зиянды заттар массасы ќазіргі есепті єдіспен аныќталды жєне ол кестеде кµрсетілген.

Кесте 3.

Ластаушы заттардыњ аталуы	Ќазіргі жаѓдай 2004 жыл	2005-2008жыл
	Т/жыл	Т/жыл
Шымкент ќаласы аумаѓында
Бейорганикалыќ шањ-тозањ	143,1	283,83
¤лшенген заттар	219,8	5378,562
Хлор	11,119	11,119
Арсин	0,644	0,644
Кµміртек оксиді	1596,3	3031,212
6 валентті хром	0,0047	0,0047
Т‰рпілі шањ-тозањ	0,214	0,214
Кµмірсутектер	3,555	3,555
Кальций оксиді	0,483	0,483
Темір оксиді	0,0491	0,049
Аѓаш шањ-тозањ	0,073	0,073
Гексан	0,00001	0,00001
Бензин	0,1881	0,1881
Этанол	0,0231	0,0231
Толуол	0,074	0,074
Ацетин	0,0114	0,0114
Фторидтер	0,024	0,024
Бутанол	0,0231	0,0231
Бутилацетат	0,0163	0,0163
Никель оксиді	0,0003	0,0003
Уайт-спирт	0,0728	0,0728
Кремний диоксиді	0,0037	0,0037
Натрий гидроксиді	0,0021	0,0021
Ќорѓасын	33,3	64,32
Азот диоксиді	219,8	865,266
К‰кірт диоксиді	8511,9	9658,19
Мырыш диоксиді	34,422	34,422
К‰кірт сутек	1,777	1,777
К‰кірт ќышќылы	18,853	10,853
Марганец жєне оныњ ќосылыстары	0,0981	0,0981
Газ тєрізді фтористер	0,02	0,02
Аммиак	0,0013	0,00013
Диванадий пентаксиді	0,171	0,171
Барлыѓы Шымкент к. Бойынша	5761,7	19352,442
Кентау ќаласы аумаѓы
Барий сульфаты	237,86	237,86
Диванадий пентоксиді	0,3341	0,3341
Марганец жєне оныњ ќосылыстар	0,0275	0,0275
Ќорѓасын жєне оныњ бейорганикалыќ ќосылыстары	0,018	0,018
Темір оксиді	0,306	0,306
Мырыш оксиді	0,4587	0,4587
Динатрий сульфиді	0,792	0,792
Азот диоксиді	91,29	91,29
К‰кірт ќышќылы	0,0001	0,0001
Ќара кµміртек (сажа)	1,426	1,426
К‰кірт диоксиді	214,144	214,144
К‰кірт сутек	0,993	0,993
Сутек оксиді	266,355	266,355
Газ тєрізді фтористер	0,0376	0,0376
Гексан	0,0083	0,0083
Кµмірсутектер	0,1*10-8	0,1*10-8
¤лшенген заттар	36,879	36,879
Бейорганикалыќ шањ-тозањ	143,425	143,425
Т‰рпілі шањ-тозањ	0,0099	0,0099
Аѓаш шањ-тозањы	0,489	0,489
Барлыѓы Кентау ќаласы аумаѓы бойынша.	162,0	940,972
Барлыѓы «ЮПМ»АЌ –ы бойынша	5923,7	20346,969

2.2 Қоршаған ортаның ластанғанын және зияндығын экономикалық бағалау.

Табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану, жер қойнауын және қоршаған ортаны қорғау үшін тек табиғи ресурстардың натуралдық, сандық және сапалық көрсеткіштерін ғана емес, сонымен қатар, олардың бағалығын анықтауымыз керек. Бұл табиғи ресурстарды өндіріске қатыстырудағы бағалығын қоғамдық өндірістің тиімділігі мен тығыз байланыстығын қамтамасыз етеді.

Өз кезегінде қоғамдық өндіріс қоршаған табиғи ортаның жағдайына үлкен ықпал жасйды. Сондықтан өндіріс шаруашылық іс-әрекеті нәтижесінде оларға келтіретін зиян құндық есебімен ақшалай бағаланады. Осылардың өзара ықпалын бағдарлама түрде экономикалық реттеу тек табиғи ресурстардың құндық ақшалай бағалары негізінде, қоғам үшін маңыздылығы және қоғам өндірісінің пайдалығы, олардың рөлін әділетті анықтауға мүмкіндік береді.

Ақшалай бағалау бағалардың натуралдық көрсеткіштеріне қарағандағы айырмашылығы, оның үлкен икемділігі мен жан-жақтылығы. Ол жалпы түрде табиғи ресурстардың көлемін бағалауға, қашан ресурстардың жалпы мөлшерін салыстыруды қажет еткен жағдайда осылардың айырмашылығын байқауға мүмкіндік береді.

Табиғи ресурстарды экономикалық бағалау дегеніміз – табиғи ресурстардың қорын, пайдалануын не тасымалдануы мен өндірілуін экономикалық жағынан бағалау.

Белгілі бір табиғи ресурстардың құндылығы мен оны өндіруге жұмсалған қоғамдық шығынның ең төменгі шегінің арасындағы айырмашылықты анықтап, сол ресурсты пайдаланудан түсетін тиімділіктің ең төменгі нормасын белгілейді.

Табиғи ресурстардың құндық бағалығы мына төмендегілер үшін қажет:

• 
  табиғи ресурстардан түскен ұлттық байлықтың сандық және сапалық мөлшерін анықтауға;
  
• 
  есептеу көрсеткіштерін (болжамдау, жобалау, жоспарлау) оларды пайдалану және салыстыру түрлерін қабылдайтн шешімдер тұтынуды ұтымды пайдалану және табиғи ресурстарды қалпына келтіруді дәлелдеуге;
  
• 
  табиғи ресурстарды игеру кезінде оның зардаптары және табиғатты қорғау шараларының тиімділігін бағалауға.
  

Шексіз мөлшердегі, мысалы, атмосфералық ауаны, әлемдік теңіздердегі суларды қоспағанда, табиғи ресурстардың барлық түрлері экономикалық бағалауға жатады. Табиғи ресурстардың экономикалық бағалығы тұтынушылық бағасының сандық және сапалық өлшемін көрсетеді және мұндай ресурстардың халық шаруашылығындағы құндылығын анықтайды. Осындай бағалаудың мақсаты – кәсіпорындар мен ұйымдардың ресурстарды тиімді пайдалану және оларды қорғауда экономикалық ынталандыру жұмыстарын жүзеге асыру болып табылады. Табиғи ресурстарын экономикалық бағалау түрлерін мына кестеден көруге болады.

Табиғи ресурстарды экономикалық бағалау түрлері.














Сурет 3.

Табиғатты жақсатру және табиғи ресурстарды пайдалануда барабар бағасын және табиғи ресурстардың, табиғи іс-әрекетінің экономикалық бағалығын анықтау болып табылады. Қоршаған табиғи орта 3 қызмет атқарады:

2. 
   табиғи ресурстармен қамтамасыз етуілуі;
   
3. 
   зиянды қалдықтар мен ластарды ассимиляциалау;
   
4. 
   адамдарды табиғи іс-әрекеттермен қамтамасыз ету.
   

Аталған үш қызметпен қатар, қоршаған табиғи қызметтердің экономикалық бағалығын анықтауда мыналарға негізделеді:

• 
  нарықтық бағалық;
  
• 
  ренталық;
  
• 
  шығындық тәсіл;
  
• 
  баламалық негізде;
  
• 
  жалпы экономикалық бағалығы (құндылығы).
  

Бұл тәсілдердің барлығын жақсы жетілген деп айтуға болмайды, оларда қарама-қайшылық жағдайлар кездесіп отырады. Дегенмен осылардың негізінде табиғаттың экономикалық құндылығын бағалауды жуықтатуға мүмкіндік береді. Нарықтың негізгі сапасы – түрлі ресурстардың тапшылық бағалығын ескерту арқасында оларды өте жақсы пайдалануды қамтамасыз ету тиімділігін реттеуге мүмкіндік береді. Бірақ қоршаған ортаның нашарлауы, табиғи ресурстардың таусылуы, өте көп ластануы нарықтық механизмнің әлі де болса іске аспай жатқандығын көрсетеді.

Әдетте экологиялық ұғым экология-экономикалық зиян түрінде – жобаның тиімділігін төмендетуге кері жағдай.

Қоршаған ортаның нашарлауы экономикалық зияндылық ластанудың есебінен болған қоршаған ортаның негативті яғни кері өзгерісі, ол табиғи ресурстардың көлемі және сапасы, сонымен қатар осы әсерлерден болған өзгерістерді құндық бағалаумен түсіндіріледі. Экологиялық зиян және оның зардаптары аймақтарда түрліше кездеседі: ластанған су және ауаны пайдаланған адамның денсаулығына зиян, ауыл шаруашылығында өнеркәсіптен шыққан лас заттардың әсерінен егін деңгейінің төмендігі, метелдардың коррозияға ұшырауына байланысты техника технологияның қызмет көрсету мерзімінің аздығы т.б. Әдетте бұл зияндылықтарды бағалаған кезде алдымен табиғи көрсеткіштердің төмендеу өзгерісі анықталады, содан кейін экономикалық баға беріледі.

Теориялық жоспарда экономикалық заңдылықтың мына түрі жақсы зерттелген, ол экономикалық зияндылық қоршаған ортаны ластануы ластануды болдырмау шығындары мен бірге өндірістік экологиялық шығындарды қолданылады. Сонымен қатар, зияндылықты есептеудің практикалық жолы қолданылады. Мемлекетімізде 80 жылдары зияндылықты бағалаудың қарапайым әдісі қолданылған, ол зиянды заттардың тасталу көлемі аймақтық экономикалық көрсеткіш ерекшелігіне байланысты. Дегенмен бұл әдіс практикалық және теориялық сипаты жағынан критикалық ескертулерді тудырды, сондықтан оны абсйлықпен пайдалану қажет.

Экономикалық әсердің деңгейіне байланысты ұйымдастырылған іс-шаралардың маңызды міндеті экологиялық зияндылықты төмендету. Экологиялық әсерді бағалаудың экономикалық жолдары қолданылады:

1. 
   Тауарлар мен қызметтерге әсер ету бағасы, нарықтық бағаны пайдалану. Бұл жалпы жүйеде келесі әдістер қолданылады:
   

• 
  өндірістің, тұтынудың өзгеруі (ауыл шаруашылығында астықтың төмендеуі, балық аулаудың тоқтатылуы);
  
• 
  өмір сүру деңгейінің төмендігі немесе «кірісті жоғалту әдісі» (аурудың, өлімнің өсуі, жағдайдың төмендеуі);
  
• 
  алтернативті баға;
  
• 
  мүліктің қызмет ету уақтысының бітуі (ғимарат, техника және т.б)
  

2. 
   Кірістер мен шығындардың көлеміне байланысты пайдалануға негізделген бағалау. Екінші бағыт шығындарға байланысты екені айқын.
   

Барлық атап өтілген шеңберде бұл әдісті пайдалану экологиялық жағдайдың нашарлауын және экологиялық зияндылықтарды көрсететін табиғи көрсеткішті бағалау формасын алуға болады. Атап көрсетілген жолдардың маңызды құндылығы – тауарлар мен қызметтерге әсер ететін нарықтық бағаны пайдалануға мүмкіндік туады.

Бұл жерде әдетте шығындарды талдаудың тікелей әдісі және экологиялық жобасы әсер ету пайдасы қолданылады. Табиғи ресурстар

ҚР-сы Үкіметінің нұсқаулық- басқарушылық құжаттары

Сүрет 4 ҚР-сының табиғатты пайдалануды басқарудың шаруашылық механизмі

Экономикалық ынталандыру несилік жеңілдік саясаты, салық саясаты (кәсіпорынның пайда бөлігіндегі салық жеңілдіктері, зиянды заттарды тастаудың қысқаруы) экологиялық факторларға баға белгілеу есебі арқылы іске асырады. Ынталандыру өндіріс бағасы және экологиялық таза өнімді пайдалануды, энергияға, жанармайларға баға жеңілдіктері, өнімнің экология сипаттамасына тәуелді, экологиялық заңдылықты бағалауы өндіріс және тұтынуды болжамдайды. Сонымен бірге тиімді ынталандыру құралы болып ластауға нарықтық құқықты дамыту және оның бір бөлігін құрайтын экологиялық жұмыстар мен қызметтер нарығы болып табылады.

Экономикалық мехнизмінің элементі табиғатты қорғау және табиғатты пайдалану қызметі бағдарламаларын тарату және өңдеу болып табылады.

Табиғат пайдалануды басқару келесі экономикалық тетігі бұл табиғатты қорғауды қаржыландыру жүйесі. Қаржыландырудың негізгі көздері бұл әртүрлі деңгейдегі экономикалық қорлар: мемлекеттік, салалық, аймақтық, ауылдық, кәсіпорын. Сонымен қатар басқа елдерден қаржыландырудың басқа да көздерін тартуымыз керек (экологиялық банктер, экологиялық сақтандыру, шетелдік инвестиция, кәсіпорынның жеке қоры).

Экономикалық ынталандыру және талап ету әдістерін барабар қолдану қоршаған орта сипатын бақылауда және ағымдық есепте қажет. Бұл өзгерістерді, табиғи-антропагенді экожүйеде болып жатқанды бақылау, яғни экологиялық мониторинг жүйесі құрамына кіреді. Мониторинг – бұл қоршаған ортаға жасалған зияндарды, ақпарат және статистикалық мәліметтерді болжайды және анықтайды. Экологиялық мониторинг әртүрлі деңгейді болады (әлемдік, ұлттық, аймақтық) және обьективті әдістердің кең түріне сүйенді. Мониторинг жүйесі экологиялық зиянды бағалаумен тығыз байланыста, себебі экологиялық зиян масштабын дәл сипатын көрсетеді.

Табиғатты пайдаланудың экономикалық механизмін қалыптастыру құрылымы:

1. 
   Табиғатты қорғау қызметінің экономикалық құралдар жүйесі.
   

• 
  салық саясаты және табиғатты пайдалануға төлемдер жүйесі (соның ішінде апатты лас заттардың тасталуына және табиғат тиімсіз пайдалануға санкциялы штрафтар);
  
• 
  табиғатты қорғау қызметінің қаржылық-несиелік механизмі (жеңілдік несиелер, субсидия, сувенция, жеделдетілген амортизация);
  
• 
  баға саясаты (ынталандырушы баға және экологиялық таза өнімге үстемені пайдалану, бірінші ресурстар және соңғы өнімге бағаны реттеу);
  
• 
  экологиялық бизнесті мемлекеттік қолдау (табиғатты қорғау технологияларын өндіруші кәсіпорындар және бақылау-өлшеу құралдыры, сонымен бірге экологилық қызметтер мен жұмыстарды орындайтын фирмалар)
  
• 
  ластаудың нарықтық құқығын дамыту (қоршаған ортаны ластауға байланысты құқықты яғни мемлекеттік лицензияны сатып алу механизмін пайдалану).
  

2. 
   Табиғатты қорғау іс-шараларын қаржыландыру жүйесі
   

• 
  бюджеттік қаржыландыру;
  
• 
  экологиялық қорлар;
  
• 
  экологиялық банктер;
  
• 
  экологиялық сақтандыру;
  
• 
  шетелдік инвестиция;
  
• 
  кәсіпорынның жеке қоры;
  
• 
  экологиялық инвестициялық жеңілдік қоры.
  

3. 
   Табиғи ресурстар нарығын құру
   

• 
  табиғи ресурстарды бағалау механизмі;
  
• 
  табиғи ресурстарды тиімді пайдалануды бағалау механизмі;
  
• 
  табиғи ресурстарды пайдалану лицензиясы;
  
• 
  табиғи ресурстарды пайдалануға төлемдер жүйесін құру;
  

4. 
   Экологиялық сақтандыру
   

• 
  техногенді апаттан сақтандыру қоры;
  
• 
  стихиялы апаттан сақтандыру қоры;
  
• 
  қайта сақтандыру қоры;
  

5. 
   Мемлекеттік және аймақтық эклогиялық бағдарламалар механизмін құру
   

• 
  аймақ деңгейінде;
  
• 
  мемлекет деңгейінде;
  
• 
  халықаралық деңгейінде.
  

6. 
   Экологиялық жұмыстар мен қызмет нарығын құру
   

• 
  консалтингтік, инжинерингтік, венчурлық фирмаларды құру;
  
• 
  табиғатты қорғау қызметін лицензиялау;
  
• 
  табиғатты қорғау қызметтінің ақылы жүйесін дамыту (экологиялық аудит);
  
• 
  ластауға нарықтық құқықты дамыту (тастауларға құқықты сату)
  

7. 
   Ішкі өндірістік экономикалық механизм (материалдық ынталандыру қоры, штраф және төлету жүйелері)
   

Экономикалық ынталандыру – қоршаған ортаны қорғау және табиғатты пайдалануды басқарудағы экономикалық механизмнің бір бөлігі. Басқа экономикалық әдістері (жоспарлау, қоршаған ортаны қорғау іс-шараларын қаржыландыру, лицензиялау, экологилық сақтандыру, экологиялық аудит және басқа) қоршаған орта саласын жанама реттеу жүйесін көрсетеді. Табиғатты пайдалануды басқарудағы экономикалық ынталандыру – экологиялық тұрақты даму табиғатты пайдаланушының экономикалық қызығушылығымен байланысты.

Экология-экономикалық ынталандырудың екі әдісі бар:

• 
  позитивті ынталандыру;
  
• 
  негативті ынталандыру.
  

Экономикалық ынталандырудың екі бағыт қызығушылық және жауапкершілік шарасы ретінде анықтауға болады. Бірінші немесе екінші әдісті қолдану өз кезегінде қоғамдық экономикалық қажеттілігін қалыптастырады, табиғат пайдалануға байланысты туған сұрақтарды құқықтық-нормативті деңгейін анықтауды қамтасыз етеді, кәсіпорындардағы жүргізілген табиғаты қорғау іс-шараларын экономикалық бағалау.

Экономикалық ынталандырудың нақты шарасы ынталандыру жүргізу деңгейіне байланысты. Жеке жұмысшылар формасында еңбек ақыны, премия, материалдық жауапкершілік, штрафты, ал кәсіпорын немесе фирма деңгейінде – бұл өнімнің соңғы бағасы, пайда экономикалық ынталандыру қоры, мемлекет деңгейінде – салық , қаржы және баға саясаты.

Салық салу – кәсіпорынның ең ірі нақты ынталандыруы болып табылады. Оған табиғи ресурстарды пайдаланғаны, қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемдер кіреді. Салық салу жүйесінің енгізілуінің негізгі идеясы.

Экологиялық салық салу қоршаған ортаны қорғауда нақты стимулдардың бірі, бірақ әлемдік тәжірбие де ол жақында қолданысқа ие болады.

АҚШ-та мәжбүрлік сипаттағы тетік (салық және ластауға төлемдер) тәжірбиелік қолданысы өте шекті болады. Бұл салық зиянды қалдықтарды зиянсыздандыруы қаржыландыруға арналған. Экологиялық реттеудің төлем құралы ретінде Батыс Европа елдерінде салық салу тәжірбиесі Францияда, Норвегия, Швеция т.б елдерде қолданылады.

Экологиялық реттеу жүйесінде үлкен рольді экономикалық ынталандыру әкімшілік-құқықтық толықтырушы тетік болып табылатын өтемақы жүйесі алады.

<предыдущая страница | следующая страница>