«АСТАНА МЕДИЦИНАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ» АҚ

МЕДИЦИНАЛЫҚ-ПРОФИЛАКТИКА ФАКУЛЬТЕТІ

БИОЛОГИЯ КАФЕДРАСЫ

«Бекітемін»

Білім беру жөніндегі проректор

Г.Ә. Жақсылықова

__________________

«___» __________ 2010ж.

ЖҰМЫС БАҒДАРЛАМАСЫ

Пәні: МЕДИЦИНАЛЫҚ БИОЛОГИЯ, ГЕНЕТИКА, РАДИОБИОЛОГИЯ

Пән коды: МВGR 1201

Мамандығы: 5В110400 - «Медициналық-профилактикалық іс»
Сағат көлемі – 90 (2 кредит)

Курс: 1

Семестр: 2 Емтихан: 2 семестр

Дәрістер: 10 сағат

Тәжірибелік сабақтар: 20 сағат

ОСӨЖ: 30 сағат

СӨЖ: 30 сағат

Барлығы – 90 сағат (2 кредит)

Астана – 2010
Жұмыс бағдарламасы 5В110400 - «Медициналық-профилактикалық іс» мамандығы бойынша, «медициналық биология, генетика, радиобиология» пәні бойынша 2009 жылғы типтік оқу бағдарламасы негізінде әзірленген. Хаттама №5 «20» наурыз 2009 ж.

Жұмыс бағдарламасы

қазақ бөлімі пән-әдістемелік комиссиясында талқыланған
№ хаттама «____» _____________ 20__ ж.

ПӘК төрағасы

м.ғ.д.,профессор.___________________ А.Е. Ерекешов.

Жұмыс бағдарламасы

Оқу- әдістемелік кеңесінде бекітілген

№ хаттама «____» _____________ 20__ ж.

ОӘК төрайымы

м.ғ.д. ____________________ Г.Ә. Жақсылықова

2. Бағдарлама:

2.1 Кіріспе

Медициналық биология мен генетика базалық медициналық білім берудің негізгі пәндерінің бірі болып табылады. Осы бағдарламаға сәйкес курс адамның биологиялық тұқым қуалауының негіздерін зерттеуге бағытталған. Қазіргі медицина, адам денсаулығы үшін күресуде техникалық және гуманитарлық ғылымдардың соңғы жетістіктері кеңінен қолданылуымен сипатталатын дамудың сапалы жаңакезеңіне өтіп отыр. Ондықтан дәрігерлерді оқыту бағдарламалары ғылыми-техникалық прогресстің қазіргі талаптарына сәйкес болуы тиіс. Бұл мәселені шешуде айтарлықтай рөл медициналық генетикаға беріледі. Медициналық генетиканың әдістері мен көзқарастарының дәрігердің күнделікті жұмысына енуі қалыпты және патологиялық белгілердің қалыптасуы тұқым қуалайтын және сыртқы орта факторларының өзара әсеріне байланысты. Медициналық генетика осы өзара әсерді зерттей отырып, адамның тұқым қуалайтын ақпаратының жүзеге асырылуының діл механизмдерін анықтайды. Міне, осыған байланысты да тұқым қуалайтын ауруларға және тұқым қуалауға бейім ауруларға диагноз қою, емдеу және алдын алу әдістеріндегі ілгері жылжу медициналық генетиканың жетістіктерімен байланысты. Қазіргі кездегі бүкіл әлемдегі, соның ішінде Қазақстандағы, экологиялық жағдайды есепке ала отырып, қазіргі кездегі дәрігер радияциялық әсердің әртүрлі тірі ағзалардың реакцияларын білу қажет.

2.2 Пәннің мақсаты:

Студенттерге организм қызметінің негізгі молекулалық-генетикалық және жасушалық механизмдері, генетиканың және радиобиологияның негіздері, олардың тұрғындар денсаулығын сақтаудағы рөлі туралы қазіргі заманға сай білімді қалыптастыру.

2.3 Міндеттері:

- организмнің қалыпты және патологиялық жағдайдағы қызметінің молекулалық-генеткалық және жасушалық механизмдері туралы бәләм беру;

- қазіргі кездегі молекулалық-генеткалық әдістер мен технологиялардың теориялық және практикалық медицинада қолдануларының негізгі принциптері жөнінде түсінік қалыптастыру;

- ең кең таралған тұқым қуалайтын ауруларға диагноз қою және алдын алу үшін тұқым қуалайтын ауруларға диагноз қою және алдын алу үшін тұқым қуалайтын патологиялардың негізгі белгілерін танып білуге үйрету;

- молекулалық-генеткалық зерттеулерді жүргізудің этикалық, құқықтық және гигиеналық нормалары жайлы түсінік беру;

- Қазақстан Республикасындағы радиоэкологиялық жағдайлар жайлы, әртүрлі экожүйелерде радионуклеидтердің айналым ерекшеліктері туралы түсінік қалыптастыру.

2.4 Оқытудың соңғы нәтижесі:

Студент білуге міндетті:

- тіршіліктің молекулалық-генетикалық және жасушалық құрылым деңгейлерінің айырмашылығын;

- тұқым қуалау материалының гендік, хромосомалық және геномдық деңгейлердегі структуралық-функционалдық құрылымын;

- молекулалық-генетикалық деңгейде, адам организміне қоршаған ортаның зиянды факторларының әсерінің механизмдерін;

-тұқым қуалайтын өзгергіштіктің пайда болу себептері мен механизмдерін және адамның тұқым қуалайтын патологиялары мен дамудың туа біткен ақау-кемістіктерінің қалыптасудағы рөлін, алдын алудың негізгі қағидаларын;

- молекулалық-генетикалық әдістер мен технологияларды медицинада қолданудың негізгі қағидаларын;

- халықаралық тілдегі молекулалық-биологиялық және генеткиалық терминологияны;

- иондаушы сәулелердің типтері мен негізгі сипаттамаларын, сәулелену дозасының өлшем бірліктерін, организмнің радиосезімталдығын және оның түрлерін;

- радиоизотоптармен жұмыс істеу кезінде санитариялық-гигиеналық талаптарды, қорғану әдістерін, радиация әсеріне ұшыраған тұрғындарға дозалық жүктемені төмендету принципін.

Дағдыларды игеруге:

- қалыпты және патологиялық жағдайларында қорғаныстық-бейімдеушілік процесстерін түсіндіру мен денсаулықтың қалыптасу факторын түсіндіруді;

- адамның негізгі, кең таралған тұқым қуалайтын ауруларын танып білуді;

- хромосомалардың әртүрлі типтерін ажыратуға, адамның қалыпты және патологиялық кариотиптерін анықтай білуді;

- адамның тұқым қуалайтын ауруларын болжауда генеологиялық әдісті пайдалана білуді;

- экспозициялық, жұтылу және эквиваленттік дозаларды анықтауға арналған есептерді шығаруды.

2.5 Реквизитке дейінгі: химия, медициналық биофизика, экология және тұрақты даму;

2.6 Реквизиттен кейінгі: биохимия, патологиялық физиология, микробиология.
2.7 Сабақтың тақырыптық жоспары
Дәрістердің үлгілік тақырыптық жоспарлары

(академиялық сағаттың ұзақтығы – 50 минут)

№	Дәріс тақырыптары	Өткізу түрі	Сабақтың ұзақтығы
	Кредит № 1.
1.	Медициналық биология және генетикаға кіріспе. Тұқымқуалаушылықтың молекулалық негіздері	Жалпы шолу	1
2	Тұқым қуалау ақпаратының іске асырылуы (репликация, транскрипция, трансляция)	Жалпы шолу	1
3	Тұқым қуалайтын өзгергіштік. ДНҚ репарациясы.	Жалпы шолу	1
4	Молекулалық-генетикалық зерттеу әдістері. Геномика. Гендік инженерия	Жалпы шолу	1
5	Жасушалық циклдың реттелуінің молекулалық-генетикалық механизмдері. Апоптоз.	Жалпы шолу	1
	Жалпы сағат саны:		5

	Кредит №2	Өткізу түрі	Сабақтың ұзақтығы
1.	Жалпы және медициналық генетикаға кіріспе. Тұқымқуалаушылықтың хромосомалық теориясы.	Жалпы шолу	1
2	Адамның тұқым қуалайтын аурулары. Адамның хромосомалық аурулары.	Жалпы шолу	1
3	Адамның тұқым қуалайтын ауруларына диагноз қоюдың және алдын алудың қазіргі кездегі әдістері.	Жалпы шолу	1
4	Даму генетикасы. Туа біткен ақаулықтардың генетикасы.	Жалпы шолу	1
5	Радиобиологияның физикалық-дозиметриялық негіздері.	Жалпы шолу	1
	Жалпы сағат саны:		5

Тәжірибелік сабақтардың үлгілік тақырыптық жоспарлары

№	Тәжірибелік сабақтың тақырыптары	Өткізу түрі	Сабақтың ұзақтығы
	Кредит № 1
1.	Тұқым қуалаушылықтың молекулалық негіздері (Нуклеин қышқылдары, түрлері, құрылысы мен қызметтері).	Семинар	1
2	ДНҚ репликациясы	Семинар,ситуац. есеп шығару.	1
3	Гендер экспрессиясы: транскрипция.	Семинар,ситуац. есеп шығару.	1
4	Гендер экспрессиясы: трансляция.	Семинар,ситуац. есеп шығару.	1
5	Прокариоттар мен эукариоттардың гендер экспрессиясының реттелуі.	Семинар,ситуац. есеп шығару.	1
6	Жасушаның генетикалық аппараты.	Препаратты микроскоппен қарау	1
7	Мутациялар. Жіктелуі.	Семинар,ситуац. есеп шығару.	1
8	Молекулалық-генетикалық зерттеу әдістері.	Семинар,ситуац. есеп шығару.	1
9	Жасушалық цикл және жасушаның бөлінуі. Жасушалық циклдың реттелуінің молекулярлы-генетикалық механизмдері.	Препаратты микроскоппен қарау	1
10	Онкогенетика.	Препаратты микроскоппен қарау	1
	Жалпы сағат саны:		10
	Кредит №2.
1	Белгілердің тұқым қуалау типтері.	Семинар,ситуац. есеп шығару.	1
2	Адамның тұқымқуалайтын аурулары, жіктелуі, медико-элеуметтік маңызы	Семинар	1
3	Полигендік немесе мультифакториальдық аурулар	Семинар	1
4	Хромосомдық аурулар.	Семинар	1
5	Адамның тұқым қуалайтын ауруларына Диагноз қоюдың қазіргі әдістері	Семинар	1
6	Жеке даму генетикасы	Семинар	1
7	Дамудың туа біткен ақауларының генетикасы	Семинар	1
8	Популяциялық генетика негіздері. Популяциялық генетикалық зерттеулер	Семинар	1
9	Экогенетика негіздері.	Семинар	1
10	Организмнің, тіннің және ағзаның радиосезімталдығы. Радиациялық синдромдар.	Семинар	1
	Жалпы сағат саны:		10

Оқытушының жетекшілігімен студенттердің өзіндік жұмыстарына (ОЖСӨЖ) арналған үлгілік тақырыптар жоспары

№	Оқытушының жетекшілігімен студенттердің өзіндік жұмыстарына арналған тақырыптар	Өткізу түрі	Сабақтың ұзақтығы
	Кредит № 1.
1.	Геннің молекулалық биологиясы.	Дисскусиялар	1
2	ДНҚ репарациясы.	Баяндамалардың презентациясы	1
3	РНҚ посттранскрипциялық модификациясы. Процессинг, сплайсинг.	Ситуациялық есептерді шығару	1
4	Гендер экспрессиясының генетикалық реттелу деңгейлері.	Дисскусиялар	1
5	Полипептидтік тізбектердің пострансляциялық модификациясы. Нәруыз фолдингі.	Дисскусиялар	1
6	Шаперондар, олардың жасушадағы қызметтері.	Ситуациялық есептерді шығару	1
7	Хромосомадағы тұқым қуалау материалының тығыздалу деңгейлері.	Дисскусиялар	1
8	Адам хромосомасының құрылысы, жіктелуі және сипаттамасы.	Кеңес алу	1
9	Генетикалық гомеостаздың бұзылуы және оның адам патологиясында көрініс беруі.	Дисскусиялар	1
10	Мутагенез. Мутагендік факторлар	Дисскусиялар	1
11	Гаметогенез.	Кеңес алу	1
12	Мейоз. Генетикалық материалдың рекомбинациясы.	Дисскусиялар	1
13	Апоптоздың молекулалық механизмдері	Дисскусиялар	1
14	Канцерогенез негіздері.	Дисскусиялар	1
15	Рубеждік бақылау – коллоквиум	Дисскусиялар	1
			1
	Жалпы сағат саны:		15
	Кредит №2.		1
1.	Моногенді тұқым қуалау.	Дисскусиялар	1
2	Тіркес тұқым қуалау.	Баяндамаладың презентациясы	1
3	Аллельді гендердің өзара әсері.	Ситуациялық есептерді шығару	1
4	Аллельді емес гендердің өзара әсері.	Дисскусиялар	1
5	Жеке дамудың жасушалық және генетикалық негіздері.	Дисскусиялар	1
6	Тұқым қуалауға бейім аурулардың жалпы сипаттамасы.	Ситуациялық есептерді шығару	1
7	Генді және хромосомды аурулар	Дисскусиялар	1
8	Тұқымқулайтын аурулар мәліметтерінің электрондық базалары	Кеңес алу	1
9	Тұқымқуалайтын аурулардың лабораториялық диагностикасы мен алдын- алу әдістері	Дисскусиялар	1
10	Медициналық-генетикалық кеңес.	Дисскусиялар	1
11	Популяциядағы тұқым қуалайтын аурулардың геногеографиясы.	Кеңес алу	1
12	Адамның экологияға тәуелді аурулар.	Дисскусиялар	1
13	Радиосезімталдықты модификациялау. Иондаушы сәулелердің биологиялық әсерінің механизмі туралы теориялар.	Дисскусиялар	1
14	Сәулеленудің шалғай зардаптары. Радиацияның эмбрион мен ұрыққа әсері.	Дисскусиялар	1
15	Рубеждік бақылау – коллоквиум	Дисскусиялар	1
	Жалпы сағат саны:		15

Студенттердің өзіндік жұмысына (СӨЖ) арналған тақырыптары

№	Студенттердің өзіндік жұмысына арналған тақырыптар	Өткізу түрі	Сабақтың ұзақтығы
	Кредит №1.
1.	Вирустардың генетикалық аппаратыының ерекшеліктері. ДНҚ және РНҚ бар вирустар.	Баяндама	1
2	Теломерлер. Теломеразалық белсенділік.	Баяндама	1
3	Жасушаның биологиялық мембранасының компоненттерінің молекулалық құрылысы және қызметі.	Баяндама	1
4	Мембраналық транспорт: активті және пассивті. Везикулярлық транспорт жайлы түсінік.	Баяндама	1
5	Гендік инженерия негіздері	Баяндама	1
6	Трансгенді организмдер, олардың фармация мен медицинада қолданылуы.	Баяндама	1
7	Организмді клондау	Баяндама	1
8	Жасушаға сигнал берілудің реттелу ерекшеліктері мен кезеңдері.	Глоссария дайындау	1
9	Жыныс генетикасы. Адамда жыныстың қалыптасуы.	Баяндама	1
10	Клетканың қозғалыс органеллалары	Баяндама	1
11	Қартаюдың молекулалық-генетикалық механизмдері	Баяндама	1
12	«Адам геномы» бағдарламасы, болашақтағы жоспарлары.	Баяндама	1
13	Биоинформатика.	Баяндама	1
14	Протеомика және метаболономика	Баяндама	1
15	Молекулалық иммуногенетика негіздері.	Баяндама	1
	Жалпы сағат саны:		15
	Кредит №2.
1	Цитоплазмалық тұқымқуалаушылық.	Баяндама	1
2	Генеткалық маркерлердің мультифакторлы аурулармен ассоциациясы.	Баяндама	1
3	Геномдық импритинг аурулары.	Баяндама	1
4	Дің жасушалар, медициналық маңызы	Баяндама	1
5	Тератогенез. Тератогендік факторлар.	Баяндама	1
6	Үш нуклеотидтік қайталалаулардың экспансиясы аурулары.	Баяндама	1
7	Митохондриальды аурулар.	Баяндама	1
8	Тұқымқуалайтын аурулардың ілкі және салдарлық профилактикасы	Баяндама	1
9	Пероксисомалық және приондық аурулар	Баяндама	1
10	Тұқым қуалайтын аурулардың геногеографиясы.	Баяндама	1
11	Жердің радиациялық фоны. Қазақстанның қоршаған ортасының ластануының генетикалық салдары.	Баяндама	1
12	Нуклеин қышқылдарының радиациялық зақымдануы	Баяндама	1
13	Радиациялық қауіпсіздікті бақылау.	Баяндама	1
14	Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін негізгі санитарлық ережелер.	Баяндама	1
15	Радиациялық апаттар	Баяндама	1
	Жалпы сағат саны:		15

2.8 Сабақ беру және оқыту әдістері:

• 
  Дәрістер: жалпы шолу өзекті мәселелер.
  
• 
  Тәжірибелік сабақ: семинарлар, ситуациялық есептер шығару, компьютерлік модельдер және бағдарламалар,мультимедиялық мәліметтер базасымен жұмыс істеу, препараттарды микроскоппен қарау; кіші топтармен жұмыс істеу: жағдайды талдау, ситуацияны модельдеу.
  

• 
  Оқытушының жетекшілігімен орындалатын студенттердің өзіндік жұмысы (ОСӨЖ):
  

Әдебиетпен жұмыс істеу, электрондық мәліметтер базасымен және компьютерлік оқыту бағдарламаларымен жұмыс істеу, кіші топтармен жұмыс істеу, ситуациялық есептер шығару, кеңестер, дискуссиялар, рефераттардың презентациясы, жеке және топ болып орындаған тапсырмалардың нәтижесін талқылау

Студенттердің өзіндік жұмысы(СӨЖ): Әдебиетпен жұмыс істеу, рефераттар дайындау, презентация даярлау.

2.9 Оқушылардың білімдерін және дағдыламаларын бағалау әдістері:

• 
  Ағымдық бақылау: тест жүргізу, жазбаша, ауызша сұрау, бағдарламаланған бақылау, ситуациялық есептерді шығару, орындалған тапсырманың нәтижесін тексеру, кіші топтарда жұмыс істегенде өзін және топты бағалау.
  
• 
  Аралық бақылау: коллоквиум
  
• 
  Қорытынды бақылау: емтихан
  

2.10 Құралдандыру және жабдықтау:

• 
  Құралдандыру: компьютерлер, мультимедийлік аппаратура, микроскоптар
  
• 
  Жабдықтау: компьютерлік бағдарламалар мен мультимедиалық оқу құралдарының жинағы, кестелер, микропрепараттар, микросуреттер, слайдтар, бейнекамерасы, тесттік тапсырмалар жинағы, ситуациялық есептер
  

.
2.11 Ұсынылған әдебиеттер тізімі

Орыс тілінде:

Негізгі:

1. 
   Мушкамбаров Н.Н. Кузнецов С.Н. Молекулярная биология. Учебное пособие для студентов медицинских вузов, Москва: Наука, 2003, 544 с.
   
2. 
   Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. Руководство для врачей. Пер с англ. М.: БИНОМ – Пресс, 2003.- 272 с.
   
3. 
   Гинтер Е.К. Медицинская генетика. М., Медицина, 2003.
   
4. 
   Генетика. Учебник для ВУЗов/ Под ред. академика РАМН В.И. Иванова. – М..: ИКЦ «Академкнига», 2006.– 638с.: ил.
   
5. 
   Введение в молекулярную медицину./Под.ред. М.А.Пальцева, М.Медицина, 2004
   

Қосымша:

1. 
   Уилсон Дж., Хант Т. Молекулярная биология клетки. Сборник задач. Пер. с англ.- М., Мир, 1994.- 520 с.
   
2. 
   Казымбет П.К., Мироедова Э.П. Биология. Учебное пособие для студентов медицинских вузов. – Астана, 2006, 2007.
   

3. Медицинская биология и генетика/ Под.редакцией Куандыкова Е.У., Алматы, 2004
Қазақ тілінде:

Негізгі:

1. 
   П.Қ.Қазымбет, Л.Аманжолова, Қ.Нұртаева. Медициналық биология. Алматы 2002.
   
2. 
   Қуандықов Е.Ө., Әбілаев С.А. Медициналық биология және генетика. Алматы, 2006.
   

Ағылшын тілінде:

1. 
   Alberts et al: Molecular biology of the cell, Second edition, 2000, Garland, New York and London.
   

№1 үлгі

Медициналы биология, генетика, радиобиология пәнін бойынша

2010-2011 жылға жұмыс бағдарламаны басқа пәндермен келісу протоколы.

Берілген пәнді оқытуда негізделген пән атаулары	Материалдар ретінің мазмұндалуы және пропорциясының өзгерулері туралы ұсыныстар	Бекітілген шешімдер, хаттама№
1	2	3
Жапсарлас пәндер: Медбиофизика курсымен информатика және математика кафедрасы	Биологиялық мембрананың құрамы мен құрылысы.	Хаттама № 2010г. Медбиофизика курсымен информатикиа және математика кафедрасы
Постреквизиттер: Микробиология, вирусология Жалпы және биологиялық химия Патофизиология	Гендік инженерия. ДНК-технологиялары Жасушалық химия негіздері. Жасушаның макромолекулалары: көмірсулары, липидтер, ақуыздар. Матрицалық синтездер. Ферменттік жүйелер. Жасушалық патология негіздері. Тұқымқуалаушылықтың патологиясы. Тұқымқуалайтын синдромдар.	Хаттама № 2010 г. Ш.И. Сарбасова атындағы микробиология, вирусология кафедрасы Хаттама № 2010г. Жалпы және биологиялық химия кафедрасы Хаттама № 2010г В.Г. Корпачев атындағы патофизиология кафедрасы

Медбиофизика курсымен информатика

және математика кафедрасының меңгерушісі,

доцент ______________ В.Р. Чудиновских

Ш.И. Сарбасова атындағы микробиология,

вирусология кафедрасының меңгерушісі

д.м.н.: _____________ М.У. Дусмагамбетов

Жалпы және биологиялық химия кафедрасының

меңгерушісі, .х.ғ.д., профессор ______________ А.Ж. Сейтембетова
В.Г. Корпачев атындағы патофизиология

кафедрасының меңгерушісі, .м.ғ. д.: ______________ Д.С. Тажибаева