Дєрі с таќырып: «¤німдік ќабыну» Пєн: ра 3207 «Патологиялыќ анатомия» Мамандыќ: «051101 – Мейірбике ісі» Курс Уаќыт (±заќтыѓы) 1 саѓат. Ќараѓанды 2011ж. Таќырып

Ф КГМУ 4/3-04/02

ПП КГМУ 4/02

Ќараѓанды мемлекеттік медициналыќ университеті

Патологиялыќ анатомия жєне сот медицина кафедрасы

Д Є Р І С

Таќырып: «¤німдік ќабыну»

Пєн: РА 3207 «Патологиялыќ анатомия»
Мамандыќ: «051101 – Мейірбике ісі»
Курс
Уаќыт (±заќтыѓы) 1 саѓат.

Ќараѓанды 2011ж.

Таќырып: ¤німдік ќабыну.
Маќсаты: Макро- жєне микроскопиялыќ белгілеріне ќарай µнімдік ќабынудыњ єр т‰рін аныќтау, туберкулез, сифилис, лепра кезіндегі спецификалыќ гранулемалардыњ кинетикасын, ќабынудыњ єр т‰рініњ асќынуы мен аќырын атау.
Дєріс жоспары:

¤німдік ќабыну, ерекшеліктері, жіктелуі.
Аралыќ µнімдік ќабыну, клинико-морфологиялыќ сипаттамасы.
Полиптер жєне ‰шкір кондиломалар пайда болатын µнімдік ќабыну.
Созылмалы ќабыну.
Гранулематозды ќабыну жєне гранулематозды аурулар, морфогенезі, асќынуы, аќыры.
Туберкулез, сифилис, лепра кезіндегі спецификалыќ гранулемалардыњ морфологиясы.

Асказан рагымен сырќатќа гастроэктомия жасаѓаннан кейін 2 аптадан соњ, эзофагоэнтероанастамоздыњ тігісі жыртылѓандыќтан, перитонит дамыѓан. Релапаротомия жасап, анастамозды ќайта тіккен. Анастомоздан алынѓан тінді микроскоппен зерттегенде, оны тіккен жіптіњ тµњірегіне лейкоциттер, макрофагтар, кµпядролы алып жасушалар мен бірен-саран фибробласт байќалѓан.

1. Анастамоздыњ тµњірегінде дамыѓан пролиферциялыќ ќабынудыњ т‰рін ата.

2. Кµпядролы жасушаларды басќаша ќалай атауѓа болады?

3. Б±л ќабыну т‰рі организм ‰шін ќолайлы дамыса, єдетте ќандай ‰деріске ±ласады?

Дєрістіњ тезистері

Ќабыну – тканьдері єр т‰рлі агенттердіњ єсерінен заќымдалѓан организмніњ тамырлары мен мезенхимиялыќ ќ±рылымдары арќылы жергілікті, кешенді реакциясы. Б±л реакция заќымдаушы агентті жойып, заќымдалѓан тканьдерді ќалпына келтіруге баѓыталѓан. Ќабыну – потологиялыќ жєне физиологиялыќ процестерге негізделіп, филогенезде ќалыптасќан ќорѓану – бейімделу реакциясы. Ќабыну реакциясыныњ потологиялыќ жєне физиологиялыќ ќос баѓыты мєні – оныњ µзіндік мєні ерекшелігі болып табылады.

ХХ – ѓасырдыњ соњында И.И.Мечников ќабынуды эволюцияда ќалыптасќан ќорѓану реакциясы, ал макрофагтар мен микрофактордыњ фотогендік агентерді болуын – фагоцитозды оныњ организмді айыќтыруѓа баѓыталѓан мањызды кµрінісі деп ќарайтын ќаѓида ±сынды.

И.И.Мечников ќабынудыњ ќорѓаныстыќ сипатын атай отырып, оны организмді айыќтыруѓа баѓыталѓан табиѓи к‰ші єлі ќажетті денгейде ќалыптаспаѓан процесс деп баѓалаѓан. И.И.Мечников пікрінше, аурулардыњ кµбініњ ќабыну процесіне негізделіп, µлім мен аяаќталатындыѓы осыныњ дєлелі. Сондыќтан ќабыну реакциясыныњ осындай кемелсіздігін дєрігерлік кµмек толыќтыруѓа тиісті.

И.И.Мечниковтіњ ќабыну процесініњ пайдалы маќсатќа сєйкестігі шектеулі деген т±жырымныњ мањызы µте зор. ¤йткені материализмныњ ќарсыластары ќабынудыњ єлі толыќ ќалыптаспаѓан ќорѓаны – бейімделу реакциясы екендігін ескермей, пайдалы маќсатќа сєйкестігіне ѓана с‰йеніп, ќабыну туралы ілімді µздерінњ идеалистік ќµзќарасын медицинада уаѓыздауѓа пайдаланып ж‰р.

¤німдік ќабыну
¤німдік (пролиферативтік) ќабыну тканьдік элементтердіњ пролиферациясыныњ (кµбеюініњ) басымдылыѓымен сипатталады. Ќабынудыњ б±л т‰рінде альтеративтік жєне экссудативтік µзгерістер нашар дамып, кµмескі кµрініс береді. Кµбею барысында клеткалар шоѓырланѓан (ошаќтыќ) немесе шашырай жайѓасќан (диффуздыќ) клеткалы энфильтраттар ќалыптастырады. Ол энфильтраттар клеткалыќ ќ±рамына ќарай кµп т‰рлі клеткалы (полиморфті клеткалы), дµњгелект‰рлі клеткалы (лимфоситті – моноситті), мокрофакті, эпителиоидтыќ клеткалы, «алып» клеткалы, плазма клеткалы т.с.с. болуы м‰мкін.

µнімдік ќабыну кезі кез келген м‰шелер мен тканьдер де кездесе береді жєне оныњ мынандай: 1) аралыќ (интерстициальдыќ) ќабыну; 2) гранулемалы; 3) полиптер (б‰ртіктер) мен істік±шты кондиломалар т‰зетін ќабыну деп аталатын т‰рлері болады.

Аралыќ (интерстициальдыќ) ќабыну м‰шелердіњ (миокардтыњ, бауырдыњ, б‰йректердіњ, окпеніњ) стромасында клеткалы инфильтрат ќалыптасумен сипатталады. Инфелтьрат мезенхимасыныњ жас (кобияльдыќ) клеткаларынан, гистоциттарден, моноциттерден, лимфоциттерден, лаброциттерден, бирен – саран нейтрофилдерден мен эзинофилдерден ќалыптасады.Моноциттік фагоциттер макрофактарѓа айналады: ал мезенхиманіњ жас клеткаларі кейін фиброситтерге т‰рленетін фибробласттар т‰зеді.Аралыќ ќабынудыњ µрш‰інен жєне лкеткалар трансформациясыныњ ‰деуінен жетілген дєнекер ткань талшыќтары пайда болып, склероз дамиды.

¤німдік ќабынудыњ кейбір, єсіресе аѓымы созылмалы сипатќа ауысќан т‰рлерінде плазмалы клеткалар жиналады.Ол клеткалар ‰-глобулин болып шыѓарады; кейін олар дистрофиялыќ µзгеристерге ±шыраѓанда, ішінде т‰зілген шар тєрізді гомогендік белоктыќ зат тканьдерде еркін жатады. Б±л заттарды геолин шарлары,немесе фуксинофильді денешіктер (Руссель денешіктері) деп атайды. Ќабынудыњ б±л т‰рінде м‰шелердіњ сырт пішіні аз µзгермейді.

2. Гранулемалы ќабыну фагоцитоздыќ ќасиеті бар клеткалар кµбейіп, т‰рін т‰рлен‰нен гранулемалар (т‰йіншектер) т‰зілуімен сипатталады. Гранулема т‰зілуі процеси ‰ш сатыдан µтеді: 1) заќымдалѓан ткань ошаѓында жас моноцитарлы фагациттердіњ жиылуы; 2) олардыњ жетіле пісіп, макрофагттарѓа айналып жєне бірге шоѓырланып (агрегацияланып), жетілген гранулема т‰з‰і; 3) моноцитарлы фагоциттер мен макрофагтардыњ єрі ќарай жетіле пісіп, эпителий тєрізді (эпителиодтыќ) клеткаларѓа айланып, біріге шоѓырланып, эпителиодтыќ клеткалы гранулемалар т‰з‰і. Сонымен бірге, эпителиодтыќ клеткалардыњ (немесе макрофагтардыњ) µзара т±тасуынан бµгде заттардыњ (бµгде заттарды обатын) алып клеткалары т‰зіліп, олар белгілі бір жаѓдайларда Пирагов-Лангханстыњ алып клеткаларына айналады. Ядролар бµгде денелер алып клеткаларыныњ цитоплазмасында шашырай орналасса, Пирогов-Лангханс клеткаларыныњ кµбінесе шетіне жайѓасады. Гранулемалар жетіле келе оныњ ќ±рамындаѓы клеткалардыњ активтілігі тµмендей береді.

Гранулемалардыњ диаметрі, єдетте, 1-2 мм-ден аспайды, олар кµбінесе микроскоппен ѓана кµрінеді. Гранулеманыњ орталыѓынан µлі ткань мен клеткалар ќалдыѓын кµруге болады; кейде олардан ауруды ќоздырѓан микробтар табылады.Некроз ошаѓыныњ жиегінде жайѓасады,олрдыњ арасынан лимфоциттер, бірен-саран нейтрофильдер, ал кейде эозинофилдер байќалады. Гранулема айќындыѓы єр т‰рлі дєрежедегі склерозбен аяќталады.

Гранулемалар метаболизмініњ дењгейіне ќарай зат алмасу ќарќыны тµмен жєне жоѓары дењгейдегі болып бµлінеді.Зат алмасу ќарќыны тµмен дењгейдегі гранулемалар инертті заттардыњ(инертті бµгде днелердіњ) єсерінен дамиды жєне негізінен бµгде денелер алып клеткаларынан ќалыптасады.Зат алмасу ќарќыны жоѓары дењгейдегі гранулемалар улайтын тітіркендіргіштердіњ(туберкулез бен алапес,ж.б микобактериялардыњ) єсерінен пайда болады:олар-эпителий тєрізді клеткалар ќ±рылымы.

Гранулемалар мынадай жаѓдайларда: 1) моноцитарлы фагоциттер мен макрофагтардыњ пісіп жетілуін ‰дететін заттар болѓанда;2)оны дамытќан тітіркендіргіш фагоцитке тµзімді болса дамыды.

Гранулемалы ќабыну фагоцитоздыњ дєрменсіздігін кµрсетіп, организмніњ реакциясыныњ баяу арту т‰рін бейнелейді.

Гранулеманыњ аќыры-некроз немесе склероз (тыртыќтану).

Гранулемалар жедел аѓымды (бµртпе жєне іш с‰зегінде,ќ±тыруда дамыѓанда), кейбір созылмалы аѓымды (ревматизм,тевматоидтыќ артит,бруцеллез, туляремия, микоздарда дамыѓанда),ж±ќпалы жєне ж±ќпалыаллергиялыќ ауруларда кездеседі. Олар спецификалыќ ќабыну негізінде дамитын ж±ќпалы ауруларѓа тєн.(туберкулез, мерез, алапес, скелерома, мањќа ).

Гранулеманыњ ерекше т‰рі жануарлар паразиті мен бµгде денелер тµњірегінде пайда болады. Б±л гранулемаларда ерітіп ыдыратќыш кµп ядролы клеткалар-бµгде денелердіњ алып клеткалары басым кµп.¤лген паразиттіњ немесе бµгде дененіњ тµњірегінде фибробласттар кµбейіп, дєнекер тканьды ќабыќ ќалыптасады; паразитке кальций туздары сіњіп, ол петрифмкациаланады.

Тканьдік аутоаллергияны бейнелейтін, яѓни иммунопатологиялыќ процестерге ќатысты саркоидос гранулемалары да гранулемалы ќабынуѓа мысал бола алады.

Саркоидос (Бенье –Бек-Шауман ауруы)-лимфа т‰йіндерінде жєне сирек те болса, ішкі м‰шелерде эпителиоидтыќ клеткалар мен кµпядролы алып клеткалардан жєне оларѓа шамалы мµлшерде арласќан лимоциттерден т‰зілген гранулемалармен (саркоид гранулемаларымен) сипатталатын, даму себебі белгісіз сырќат.Ќ±рылысы туберкулез гранулемаларына ±ќсаѓанымен, б±л гранулемалардан некроз байќалмайды.Олар гиалинозѓа бейім.

3. Полиптер мен істік±шты кондиомалар т‰зілетін онімдік ќабыну кілегейлі ќабыќшалар жєне олар мен шектес жалпаќ эпителийда байќалады. Ќабынудыњ б±л т‰рінде кілегейлі ќабыќшаныњ стромасы мен эпителий бірдей ќосарлана ќатынасады. Безді эпителий мен оныњ астындаѓы дєнекер ткань клеткалары кµбейіп, кµптеген µте ±саќ немесе ірірек б‰ртіктер т‰зеді. Ол б‰ртіктер полиптер деп аталады. Осындай б‰ртіктер м±рынныњ,ќарынныњ, тік ішектіњ, жатырдыњ, ќынаптыњ ж.б. мушелердіњ ±заќќа созылѓан ќабынуында байќалады. Полиптер кейбір м‰шелерде ќабыну рпоцесінен дамыса, енді бір м‰шелерде ісіктік салдары болатынын ескерген жµн.

Жалпаќ эпителий призма тєрізді эпителийге жаќын жайѓасќан аналь тесігі, жыныс м‰шелері сияќты жерлердыњ кілегейлі ќабыќшалары созылмалы ќабынѓанда бµлінген жалќаяќ жалпаќ эпителийді ‰немі тітіркендіреді. Осыныњ салдарынан жалпаќ эпителиймен бірге оныњ стромасы µсіп, істік±шты кандиломалар деп аталатын б‰ртіктер ќалыптасады.Б±л б‰ртіктер созылмалы ќабынуѓа тєн мерез, гонорея (соз) ж.б. ауруларда байќалады жєне эпителиден дамитын ќатерсіз ісіктіњ т‰рі – папиломаѓа ±ќсайды. Біраќ папиломадай емес, істік‰шты кандиломалардыњ стирамасыњ µне бойын лейкоциттер мен линфоциттер жайланѓан.

¤німдік ќабынудыњ кµріністерінењ ерекшеліктері оны ќоздырѓан себебтердіњ сипатына ѓана емес, ол дамыѓан м‰шеніњ ќ±рылыстыќ ерекшеліктеріне де байланысты. Мысалы, миокардта µнімдік ќабыну шектелген т‰йіншекті немесе диффузды аралыќ т‰рлерде дамыса, бауырдаѓы аралыќ ќабыну, оныњ стромасында диффуздыќ т‰рде жиірек кездеседі. Б‰йректерде µнімдік ќабыну строманы заќымдайды, оныњ шумаќтарында µнімдік гломерулонефрит жєне стромасында аралыќ нефрит т‰рінде µрістейді. Орталыќ нерв ж‰йесінде негізінен невпалогия мен тамырлардыњ элементтері кµбейеді.Ал тамырлардыњ іргелерінде ќабыну эндотелий мен адвентицияны камбиальдыќ клеткаларыныњ кµбеюуімен бейнеленеді.

Себептері. ¤німдік ќабынудыњ себептері єрт‰рлі. Ол биологиялыќ (микроптар, жануарлар паразиттері), физикалыќ (радиация) жєне химиялыќ факторлардыњ єсерінен, иммунды – потологиялыќ процестердіњ салдарынан (иммундыќ ќабыну) дамуы ыќтимал .

Аѓымы жедул т‰рде болуы м‰мкін, біраќ кµбінесе созылмалы т‰рде болады. Созылмалы аѓымды µнімдік ќабыну іш жєне бµрітпе с‰зектер сияќты ж±ќпалы ауруларѓа, ќайталанѓан жедел аѓымды ревматизмге тєн. ¤німдік гломерулит скарлатирада да байќалады. Склерозбен аяќталатын аралыќ µнімдік ќабыну процестерініњ кµпшілігі – созылмалы аѓымды (мысалы, миокардта, б‰йректерде, бауырда, б±лшыќ еттерде ж.б. м‰шелерде) .

Аќыры. ¤німдік ќабынудыњ аќыры, ол дамыѓан м‰шеніњ немесе тканьніњ ерекшеліктеріне, аѓымыныњ сипатына ќарай єрт‰рлі. Созылмалы аѓымды µнімдік ќабынудан м‰шелерде шоѓырланѓан немесе шашырай жайылѓан – диффуздыќ склероз дамиды. Оныњ салдарынан м‰шеніњ сырт пішіні мен жалпы ќ±рлысы ќалыпты т‰рінен ауытќып немесе б‰рісіп ќалса, ондай процес цирроз деп атайды. Созылмалы гломерулонефриттіњ аќыры ретінде дамыѓан нефроцирроз, созылмалы гиепатитіњ аќыры ретінде дамыѓан бауыр циррозы, созылмалы пневмонияныњ аќырында дамыѓан пневмоцирроз ж.т.б осы жаѓдайды бейнелейді .

Склероз дєнекер тканьніњ талшыќтыќ ќ±рлымдары мен аралыќ затын ќалыптастыруѓа ж±мсалатын коллатардыњ жєне гликозаминогликандары т‰зетін фибробласттардыњ ќызметініњ жандануынан дамиды.

Єсері. ¤німдік ќабынудыњ организмге єсері µте зор. Ол кµп ауруларда байќалады жєне ±заќ аѓымды болѓанда склероз бен циррозѓа єкеп соѓуы ыќтимал.
Иммунпатологиялыќ процестер деп иммункомпетентті (иммунитетке міндетті, жауапты — лимфоидтыќ) тканьдердіњ ќызметі б±зылуынан дамитын процестерді атайды. Иммунопатологиялыќ процестер иммунология-лыќ конфликт (шиеленіс) пен иммунологиялыќ гомеостаздыњ б±зылуы салдарынан дамитын аурулар мен процестерді зерттейтін медицина ѓылымыныњ тарауы -иммунпатологияныњ негізін ќ±райды. Иммунпатология деген ±ѓымныњ осындай аумаќты маѓынасымен бірге, тар кµлемді мєні де бар. Соѓан сєйкес, организмніњ тканьдері мен клеткаларын заќымдаѓыш аутоантигендер мен аутоантиденелер пайда болатын к‰йлерді, яѓни аутоиммунизацияны (µзін иммундауды), аутоаллергияны (µз реактивтілігін µзгертуді), аутоагрессияны (µзін б‰лдіруді) да иммунпатологиялыќ ±ѓымдар деп ќараймыз.

Иммунпатологиялыќ процестердіњ морфологиялыќ кµріністерін зерттеумен иммунморфология айналысады; ол морфологиялыќ жєне иммунологиялыќ тєсілдермен бірге, иммунгистохимиялыќ, немесе иммунлюминесценттік (люминесценциялайтын антиденелер тєсілі) тєсілдерді де кењ ќолданады.

Иммунпатологиялыќ процестердіњ морфологиялыќ кµріністері иммунгенез µзгерістерініњ (антигендік стимуляцияныњ — антигендік дем беру, жандандырудыњ; иммундыќ дефициттіњ — иммунитет тапшылыѓыныњ) жєне сенсибилизацияланѓан организмдегі жергілікті реакциялардыњ — сезімталдыќ арту реакциясыныњ ќ±рылыстыќ белгілерін ќамтиды.
Иммунгенездіњ (иммунологиялыќ гомеостаздыњ — иммунологиялыќ ќалыпты т±раќтылыќтыњ) б±зылуы иммундыќ реакцияныњ — гуморальдыќ жєне клеткалыќ — екі типімен (т‰рімен) байланысты.

Лимфоидтыќ ткань иммунитеттіњ гуморальдыќ немесе клеткалыќ реакциясына сєйкестене детерминентелген (себептесе байланысќан), яѓни лимфоциттері гуморальдыќ немесе клеткалыќ имумундыќ жауапќа ќатынасатын т‰рлерге бµлінеді. Лимфоидтыќ ткань гуморальдыќ иммунитет реакциясын В-лимфоциттердіњ (бурсатєуелді лимфоциттердіњ, латынша: bursa — ќалта), ал клеткалы иммунитетті Т-лимфоциттердіњ (тимустєуелді лимфоциттердіњ) жєрдемімен ж‰зеге асырады.

Туберкулез микобактериясы дамытатын ќабыну
Туберкулез микобактериясы организмніњ реактивтілігіне (оныњ резистентілігі мен туберкулезге ќарсы иммунитетініњ даму дєрежесіне) сєйкес ‰ш т‰рлі:

1) альтеративтік,

2) экссудативтік

3) пролиферативтік тканьдік реакцияларды дамыта алады.

1. Альтеративтік реакция басќа реакциялар м‰лде байќалмай немесе кµмескілеу жаѓдайда, некрозбен бейнеленетін тканьдердіњ заќымдалу процесініњ басымдылыѓымен сипатталады.

2. Экссудативтік ќабыну тамырлардыњ µткізгіштігі артып, азды-кµпті фибрин араласќан с±йыќтыќ ќалыптасуымен жєне алдымен гранулоциттердіњ, кейін агранулоциттердіњ эмиграциясымен бейнеленеді. Тканьдерде микобактериялар µте кµп болады. Ќабыну ошаѓында ірімшіктенген некроз µрістеуі м‰мкін. Тканьдердегі микобактериялар экссудативтік реакцияныњ µзіндік ерекшелігін бейнелейді.

Туберкулездік ќабынудаѓы альтеративтік жєне экссудативтік ошаќтардыњ кµлемі бірнеше милиметрден (некроздыќ туберкул) бірнеше сантиметрге дейін жетеді (туберкулема).

3. ¤німдік реакция - туберкулездік ќабынуѓа тєн µзіндік сипаты бар реакция. Ол гранулема (тµбешік (бугорок), т‰йіншек) ќалыптасуымен бейнеленеді.

Туберкулез гранулемасыныњ орталыѓында заќымдалудыњ салдарынан аморфты ткань детриті (некроз ошаѓы) ќалыптасып, оны эпителиоидтыќ клеткалар ќоршап, жиегін макрофагтар араласќан лимфоциттер мен плаз-малы клеткалар шектейді. Эпителиоидтыќ клеткалар мен лимфоциттердіњ арасына туберкулез гранулемасына тєн Пирогов-Лангханстыњ алып клеткалары жайѓасады. К‰міс т±здарын сіњіртіп (импрегнациялап) бояѓанда гранулема клеткаларыныњ арасынан к‰міс ќабылдаѓыш (аргирофильдік) талшыќтар торын кµруге болады. Бірен-саран ќан капиллярлары т‰йіншектіњ жиегінде ѓана саќталады.

Эпителиоидтыќ клеткалар — гранулеманыњ негізін ќалайды. Б±л клеткалардан олардыњ цитоплазмасына сіњіп, бірде толыќ ертіліп ыдыраѓан, енді бірде — шамалы ѓана µзгерген немесе т‰йіршіктеніп бµлшектенген микобактерияларды кµруге болады (аяќталмаѓан фагицитоз). Пирогов-Лангханстыњ алып клеткаларыныњ фагоцитоздыќ ќабілеті µте тµмен дењгейде, сондыќтан олар микобактерияларды сіњіріп толыќ жоймайды. Гранулеманыњ ќ±рамындаѓы лимфоциттер тимустєуелді лимфоциттердіњ (тимусзависимый — Т -лимфоциттер) популяциясына жатады жєне макрофагтармен бірігіп, клеткалы иммунитетке ќатынасады. Туберкулезбен айырѓанда б±л ќ±былыс организмніњ сезімталдыѓы артуыныњ баяу типін бейнелейді.

Гранулеманыњ клеткалыќ ќ±рамы организмніњ, реактивтілігіне, иммунитет ќалыптасуыныњ айќындыќ дєрежесіне сєйкес µзгеріп отырады. Ќ±рамындаѓы клеткалар популяциясыныњ басым т‰ріне ќарай гранулема-лардыњ: эпителиоидклеткалы, лимфоидклеткалы, алып клеткалы жєне аралас клеткалы т‰рлері болады. Басќа себептерден дамыѓан спецификалыќ ќабыну гранулемасы сияќты туберкулез гранулемасы да бактерияларды жоюѓа (фагоцитозѓа) арналмай, оларды шектеуге баѓытталѓан гранулема, яѓни ол — стерильдік емес, инфекциялыќ иммунитеттіњ морфологиялыќ кµрінісі.

Аѓымы. Туберкулездік ќабынудыњ аѓымы ауыспалы, толќылы. Ќолайлы жаѓдайда (организмніњ резистентілігі жоѓары болса, тыњѓылыќтап емдесе) эпителиоидтыќ клеткалар мен алып клеткалар микобактерияларды толыќ жойып, фагоцитоз аяќталѓан т‰рде ж‰реді. Микобактериялар азайып, эпителиоидтыќ гранулемалар бµгде денелерге тєн гранулемаларѓа айналады. Гранулема макрофагтарыныњ медиаторлары — монокиндер, лим-фоциттердіњ медиаторлары - лимфокиндер фибробласттардыњ коллаген т‰зуін ќарќындатып, гранулеманыњ орнына дєнекер ткань µсіреді, сµйтіп, оныњ орнына тыртыќтыќ ткань немесе петрификат ќалыптасады. Ќолайсыз жаѓдайда (микробактерияларды фагоцитоздау аяќталмаѓан т‰рде ж‰рсе) экссудативтік реакция ‰деп, ол гранулема мен оныњ тµњірегіндегі тканьдердін, ірімшіктенген (казеоздыќ) -некрозымен аяќталады.

Организмніњ резистентілігі артќанда экссудативтік реакция толќыны µнімдік реакция толќынына ауысып, µлі ткань ошаѓыныњ айналасына макрофагтар жиналып, олар эпителиоидтыќ пен алып клеткаларѓа, лим-фоциттерге айналып, склероз ‰дейді жєне µлі ткань ошаѓы дєнекер тканьмен шектеліп ќапталданады (инкапсуляцияланады). Дегенмен, туберкулез микобактериясынан дамыѓан ќабынудыњ ќандай кезењінде болма-сын организмніњ резистентілігі тµмендеп, ќайтадан экссудативтік реакция µрістеп, ол ізінше ірімшіктенген некрозѓа ±ласуы ыќтимал.

Сонымен, туберкулезде дамыѓан µзіндік ќабынудыњ ењ ќатерлі кµрінісі - некроз - ќабынудыњ экссудативтік фазасына байланысты дамып, клиникалыќ т±рѓыдан туберкулез процесініњ асќынѓандыѓын кµрсетеді. Ауру асќынѓанда ќапталданѓан ошаќтыњ айналасына клеткалы-±йыма жалќыќ сіњіп, тµњіректік (перифокальдыќ) ќабыну аймаѓы пайда болып, ол да некрозѓа ±шырайды. ¤німдік реакция организм аймаѓы пайда болып, ол да некрозѓа ±шырайды. ¤німдік реакция организм резистентілігініњ артып, ќабыну процесініњ бєсењдегендігін кµрсетеді.

Сипатталѓан µзгерістер туберкулез ауруы мен туберкулездік ќабыну ‰рдісініњ ауыспалы, толќынды т‰рде дамитындыѓын дєлелдейді (VIII тєсім).

‡ІІІ тєсім. Туберкулездік ќабынудыњ аѓымы
Альтерация Экссудация Пролиферация Жазылу (біту)
Некроз Некроз Экссудация Тыртыќ
Пролиферация, Ќабынудыњ асќынуы

ќабынудыњ

бєсењдеуі
Экссудация, Некроз

ќабынудыњ асќынуы

Некроз Экссудация,

ќабынудыњ асќынуы

Экссудация Пролиферация, ќабынудыњ

бєсењдеуі

Ќабынудыњ µршуі Жазылу (біту)
Ќапталдану (ізбестену)
Туберкулездік ќабынудыњ тканьдер мен органдардаѓы кµріністері µзініњ єрт‰рлілігімен ерекшеленіп, милиарлыќ (тарыдай) ошаќтар, солитарлыќ туберкулдер ќ±райды, ал µкпеде кµлеміне ќарай олар ацинустыќ, нодоздыќ, лобулярлыќ, сегменттік жєне бµліктік ошаќтар ќалыптастырады. Милиарлыќ ошаќтар альтеративтік, экссудативтік жєне µнімдік процестерден дамуы м‰мкін. "Ацинустік, лобулярлыќ, сегментарлыќ жєне бµліктік ошаќтар — экссудативтік ќабыну, нодоздыќ ошаќтар - µнімдік ќабыну ошаќтары болып табылады. Туберкулездік ќабынудыњ аќырында некроз ошаќтары, каверналар, ойыќ жаралар, инкапсуляция (ќапталдану) жєне ізбестену (петрификат) ошаќтары ќалыптасады.

Сифилистіњ (мерездіњ) ќоздырушысы — боз трепонема — тканьдерге µткенде дамитын морфологиялыќ жєне клиникалыќ бейне-кµріністер, осы сырќаттыњ даму сатысына сєйкес, клиникаларда сифилистіњ даму кезењ-дерін:

1) бірінші реттік,

2) екінші реттік,

3) ‰шінші реттік деп ‰ш сатыѓа бµлінеді.

Бірінші реттік сифилис µнімдік-инфильтративтік тканьдік реакциямен сипатталса, екінші реттік сифилис сифилидтер (розеолалар, папулалар, пустулулар) -ќалыптастыратын экссудативтік тканьдік реакциямен, ал ‰шінші реттік сифилиске тєн µнімдік некрозды тканьдік реакция — сифилистік гранулемалармен (гуммалармен) жєне гуммалыќ ин-фильтраттармен бейнеленеді («Сифилисті»).

Лепраныњ микобактериясы дамытатын ќабыну

Лепра (алапес) - негізінен теріні, жоѓарѓы тыныс жолдарын, шеттік нерв ж‰йесін заќымдайтын созылмалы аѓымды ж±ќпалы ауру. Ол лепрома деп аталатын т‰йіндер т‰зетін ќабыну ошаќтарымен сипатталады.

Лепра микобактериясыныњ организмге µту жолдары осы уаќытќа дейін беймєлім. Аурудыњ алѓашќы кµріністері, єдетте теріде байќалады. Лепрада сезімталдыќ артуыныњ баяу т‰рі дамып, клеткалы иммунитет ќалыптасады, сондыќтан аурудыњ барысында клеткалы реакциялар µзгеріп отырады.

Лепра:

1) лепромалы,

2) туберкулоидтыќ,

3) µтпелі т‰рлерге бµлінеді.

1. Лепромалы т‰рі теріде ќалыптасќан кµлемі єр т‰рлі т‰йіншектермен жєне т‰йіндермен (лепромалармен) сипатталады. Активті лепромалы процестіњ гистологиялыќ кµрінісі лимфоциттер, плазмалы клеткалар, гистиоциттер мен кµптеген ќан тамырлары араласып, негізін макрофагтар ќ±райтын грануляциялыќ тканьнен ќалыптасќан т‰йіндермен бейнеленеді. Ол т‰йіндер бір-бірімен бірігуге бейім. Лепромада лепра микобактериялары орасан кµп болады. Г‰лденіп т±рѓан лепроманыњ 1 грамында 5-10 9 микобактериялар болатыны аныќталѓан. Лепраны ќоздыратын микробтардыњ б±лай тежеусіз µнуініњ себебі — макрофагтардаѓы фагоцитоздыњ аяќталмаѓан т‰рде ж‰руінде. Электрондыќ микроскоппен ќараѓанда кµрінетін макрофагтардыњ фаголизосомасында «ќораптаѓы сигараларѓа» ±ќсап, реттеле жайѓасќан тірі микобактериялар да осыны дєлелдейді. Бірсыпыра уаќыт µткеннен кейін ѓана микобактериялар жарым-жартылай ыдырайды. Лепраныњ микобактерияларын обќан макрофагтардыњ кµлемі ±лѓаяды. Оларда лепраѓа тєн май вакуольдары т‰зіледі. Осылайша µзгерген макрофагтар Вирховтыњ лепралыќ клеткалары деп аталады. Макрофагтар тобы бір-біріне жабысып «шарлар» т‰зіп, жойылѓан клеткадан босап, тканьде еркін жайѓасады. Кейін б±л «шарларды» бµгде денелердіњ алып клеткалары обып сіњіреді.

Терідегі лепралыќ, инфильтраттар, оныњ ќосалќы ќ±рылымдарын, ±саќ тамырларын жєне нерв сабаќтарын ќамтып, диффуздыќ сипатта µрістейді. Эпидермистен лепралыќ ткань дєнекер тканьнен ќ±рылѓан, лепраѓа тєн «ашыќ» аймаќпен шектеледі.

Лепраныњ туберкулоидтыќ т‰рі макрофагтар, эпителиоидтыќ клеткалар кµбейіп, Пирогов-Лангханстыњ алып клеткалары т‰зіліп, лимфоциттердіњ шоѓырлануымен сипатталады. Клеткалы инфильтраттар эпидермистіњ тап астындаѓы б‰ртікті ќабатта жайѓасады, сондыќтан эпидермис пен грануляциялыќ тканьніњ арасында, лепромалы алапестегідей ашыќ аймаќ болмайды. Онда лепра микобактериялары да µте аз. Ќабыну процесі терініњ ±саќ нервтеріне ±ласып, олардыњ µне бойын грануляциялыќ ткань жайлап, талќандайды. Нервтері заќымдалѓан терініњ сезгіштігі жойылады (б±л лепра-ныњ ењ алѓашќы клиникалыќ белгілерініњ бірі). Аурудыњ б±л т‰рінде макрорганизмніњ резистенттілігініњ жоѓары дењгейде екендігі байќалады.

Лепраныњ µтпелі т‰рінде терініњ тамырлары мен ќосалќы ќ±рылымдарыныњ, кейде нерв талшыќтарыныњ айналасында спецификасыз, клеткалы реакция дамиды. ¤згермеген нервтерден кейде микобактерия-ларды кµруге болады. Лепраныњ б±л т‰рін клиникалыќ жєне морфологиялыќ тєсілдермен аныќтау (диагностика) µте ќиын.

Лепраныњ гранулемаларына некроз тєн емес. Терідегі ойыќ жаралар - нерв сабаќшалары заќымдалып, нєрлендірудіњ (трофиканыњ) б±зылуынан. ¤те сирек жаѓдайларда, с‰йек кемігінде спецификалы грануляциялыќ ткань пайда болѓан саусаќ пен баќайдыњ фалангалары бµлініп т‰сіп ќалады (мутиляция). Емніњ єсерінен лепраныњ гранулемаларын дєнекер тканьніњ, клеткалары жайлап, олар тыртыќтанады. Дегенмен ауру бєсењдеп барып, ќайта асќынса, клеткалы реакцияныњ б‰кіл циклы ќайталануы м‰мкін. Б±дан лепра да асќынып, бєсењдеп отыратын, аѓымы толќымалы сырќат деген ќорытынды туындайды.

Иллюстрациялыќ материал (ќосымшаны ќара).

Єдебиеттер:

Ќазаќ тілінде

Негізгі:

Айтк±лов, М±рат Тілеуќабыл±лы. Патологиялыќ анатомияныњ жалпыпатологиялыќ процестер бµлімі бойынша студенттерге арналѓан єдісттемелік ќ±рал/ Айтк±лов, М±рат Тілеуќабыл±лы, Усеева М.С. - Ќараѓанды : ЌММА, 2006. - 92 с.б.ц.
Струков А.И. Патологиялыќ анатомия : медициналыќ жоѓары оќу орындардыњ студенттеріне арналѓан оќулыќ / А.И. Струков, В.В. Серов . - Аќтµбе

Жалпы бµлімі. - 2-ші бас. - 2010. - 350 б.

Струков, А.И. Патологиялыќ анатомия : медициналыќ жоѓары оќу орындардыњ студенттеріне арналѓан оќулыќ / А.И. Струков, В.В. Серов . - Аќтµбе

ІІ бµлімніњ 1-ші кітабы : жеке аурулар бµлімі. - 2-ші бас. - 2010. - 338 б.

Струков, А.И. Патологиялыќ анатомия : медициналыќ жоѓары оќу орындардыњ студенттеріне арналѓан оќулыќ / А.И. Струков, В.В. Серов . - Аќтµбе

ІІ бµлімніњ 2-ші кітабы : жеке аурулар бµлімі. - 2-ші бас. - 2010. - 330 б.

Ќосымша:

Струков А.И. Патологическая анатомия: Учебник / А.И.Струков, В.В.Серов. – М.: Литтера, 2010. – 848с. (Учеб. лит. для студ. мед. вузов).
Кук Р.А. Цветной атлас патологической анатомии: пер. с англ. / Р. А. Кук, Б. Стеварт. - М.: Логосфера, 2005. - 282 с: ил.
Повзун С.А. Патологическая анатомия в вопросах и ответах : Учеб. пос. для студентов мед. вузов / Повзун, С.А. - 2-е изд., перераб. и доп. - М. : ГЭОТАР-Медиа, 2007. - 176 с
Тусупбекова М.М. Основы гистологической техники и методы гистологического исследования аутопсийного, операционно–биопсийного и экспериментального материала. Методические рекомендации.- Караганда .- 2005.- 45с.
Тусупбекова, Майда Масхаповна., Принципы составления клинического и патологоанатомического диагнозов согласно требованиям МКБ 10-пересмотра.Логика и структура диагноза.: Учебно-метод. пособие/ - Караганда : Б.и., 2005. - 50 с.б/ц.
Шевченко Нина Игоревна/ Муканова Ж.И. Патологическая анатомия: Учеб. пос.для медвузов - М. : Владос, 2005. - 285 с. - (Конспекты лекций для медицинских вузов). - ISBN 5305001439 : 895т. р.
Тусупбекова, М.М. Проведение клинико-патологоанатомических конференций и работа комиссии по изучению летальных исходов: Метод.рекомендации/ Тусупбекова, М.М. - Караганда : КГМА, 2007. - 46 с.б/ц
Тусупбекова М.М. Руководство по клинической патоморфологии: Учебно-метод. пособие/ Тусупбекова М.М. - Караганда, 2009. - 198 с

Баќылау с±раќтары (кері байланыс)

¤німдік ќабынудыњ ерекшеліктері?
¤німдік ќабынудыњ т‰рлері?
Гранулематоздыњ кинетикасы?
¤німдік ќабынудыњ асќынуы жєне аќыры?
Туберкулезді гранулеманыњ морфологиясы?
Сифилитикалыќ гранулеманыњ морфологиясы?
Лепроматозды гранулеманыњ морфологиясы?