1. 1812-1814 йылдарЎаћы ватан ўућышы осоронда башќорттар араўынан ѓаўым МырЎашев иҐ кЈренекле сардар.
2. Баязит Бикбай "ѓаўым тЈрљ" драмаўы, Яныбай Хамматов "Тњньяќ амурЎары", М.Буранћолов "Ватан ўућышы" ќобайыры..
3. ѓаўым тЈрљ фарман биргљн саќта
уҐ ќулында булыр ќурайы, уҐ ўЈЎе ЈЎе Јк башќорттар, уларЎыҐ башлыћы ќаўым тЈрљнеҐ уҐ, дњрњџ юлда булыуЎарын аҐлата, улар хаќ эш эшлљй, сњнки тыућан ерЎљренљ баџып инеЈсе француздарЎы ќыуа. уҐ ќул менљн ашайЎар ў.б. ислам динендљ лљ насар, бысраќ эштљрЎе ўул менљн башќарыу бар.
4. Башќорт ћљскљрЎљрен Байыќ АйЎар сљсљн оЎатып ќалћан. УныҐ тураўында Салауат Галин шулай тип яЎћан: Байыќ АйЎар сљсљн (Аблаев) Златоуст њйљЎе МырЎалар волосы Монай (Арќауыл) ауылында 1734 й. тыућан, ўуҐынан МљхмЈт ауылына кЈсенгљн. 1815 й. вафат булћан. улы Ђхмљт Байыќ Ватан ўыћышы батыры, йыры ла ўаќланћан. Байыќ сљсљн батырша ихтилалында, Салауат яуында ќатнашќан. тура ўЈЎле булћан, хатта ќаЎаќ аќыны Бохар менљн љйтешкљндљ Аблай солтанћа ўЈЎ тигеЎгљн. айЎар атамаўы башында сљс толомо йљки айЎар йњрњтњЈе менљн бљйле. " Байыќ сљсљндеҐ Салауат батырћа љйткљне" ," Байыќ сљсљндеҐ ќаЎаќ аќыны Бохар менљн љйтешкљне", " Байыќ сљсљндеҐ батырЎарЎы француз яуына оЎатќаныс", " Байыќ сљсљндеҐ ќайтанан килеп сыќќаны, халыќќа тућанлыќты аҐлатќаны" исемле ў.б. ќобайырЎары, йырЎары билдљле.
5. "Тњньяќ амурЎары" романын Яныбай Хамматов яЎћан. немец гравюраўы "Башќорт яугиры Берлин урамында ян менљн уќ атыуЎы кЈрўљтљ", Шведов "Башќорт яугиры"
6. ѓаўым тЈрљ хљЎерге Стљрлетамаќ районы Айыусы ауылында тыуып Јџкљн, уныҐ исемендљге музей ошо ауылда урынлашќан, бюст ќуйылћан.
7. Ѓфњ руханийЎары семинарияы уќытыусыўы В. Зефиров "Рассказы башкирца Джантюри" ("ЙљнтЈрљ хикљйљўе").
8. Фазыл Туйкин "Ватан ќаўармандары"
9. "ЛЮБИЗАР" : француздар килеп ингљн
мљскљЈ тигљн ќалаћа
беЎЎеҐ ћљскљр ќыџып алћас
сыћып ќасты далаћа
10. "Ћай, илкљйем" йыры "Урал" йырына оќшаћан: ай, Уралым ўинљн ќырќып алўам
ат ќыуырЎай Ўа талдарыҐ йљки аямаћан башын, тЈккљн ќанын, ўис бирмљгљн башќорт уралын.
11. ил башында Александр 1 торћан
12. ѓаўым тЈрљ, Йљнўары батыр, Ђхмљт Байыќ, Икенсе љрме, Ирљмљл
13. генерал чинын бирљ, ѓаўым тЈрљ легендаўы
14. Роберт Томсен, немец Гете
15. йњЎ Ўљ ике йљшендљ.
башќорт теленљн
1. љсљй, йЈкљ, олатай, елљн, сљҐгелдљк, ябалаќ, яу, ябай, ўыу, юл, ќорот, љйбер
2. айаќ, атыу, тау, эс (эй), мин, был, љр
3. књньяќ, гњлйемеш, дуџ-иш, аќтамыр
4. партизан, патриот (илўњйљр), пионер (башлыќ, љйЎљЈсе), драматург, ректор, генерал-лейтенант
5 .
Наполеон армияўы ўњжЈме Профессионализм
орудиеларЎыҐ књслњ атышы менљн
башланды. Уларћа ќаршы йљЎрљлљр
ямћыры ўирпелде, ерЎљ лљ, ўауала ла
снарядтар, гранаталар ярылды.
Љљсќљр башлыћы янына аяћына шпорлы Омонимдар
итек, њџтњнљ ќазаќ сљкмљне, башына
тЈҐљрљк башлыћын кейгљн ѓаўым тЈрљ
инде.
Улар бер-береўен ныќлап белергљ, ауыр КЈсмљ мљћљнљле ўЈЎЎљр
уй-хыялдарын аҐларћа тырышып, аулаќ
саќта серлљшеп ќалыуЎы кљрљкле
ўананылар.
Шундай Ўур йњрљкле булыуыћыЎћа
рљхмљт, Ваше величество. БеЎ бЈлљк
њсњн тЈгел, љ Рљсљй иле азатлыћы њсњн
ўућыштыќ.
Француздар ўњҐгњлљр ўљм уќ-ўаЎаќтар Синонимдар
менљн ќоралланћан баўадир, тљЈљккљл,
арыџлан башќорт яугирЎарын “Тњньяќ
амурЎары” тип атаћандар.
Љљсќљр љЎерлеге тикшерелгљн䚥 ўуҐ ЏЎлљштерелгљн ўЈЎЎљр
ике књн ваќыт уЎћас, смотрЎа
ќатнашасаќ уќсы дивизиялар, ќазаќтар
ўљм казачий башќорт полктары, иртљнге
тॠбеленер-беленмљџтљн, Париж
урамдары буйлап аћылды.
Матур-матур бик кЈп алдырларћа Диалект ўЈЎЎљр
кљртЈк, табикмљк, књлсљ, ўалма њйњлгљн
табынћа ул ѓаўымды саќырЎы.
ЯҐы баш командующий Кутузов – беЎЎеҐ КЈп мљћљнљле ўЈЎЎљр
генерал-губернаторыбыЎЎыҐ иҐ яќын
дуџы! – тип маќтанып баш ќалќты
ћљсќљр старшинаўы.
Иџкергљн ўЈЎЎљр
Аустерлиц эргљўендљге ўымаќ еҐел Антонимдар
еҐеЈгљ ышаныс тотоусы Наполеон, рус
ћљсќљрЎљренеҐ удар књсњнљ ќаќлыћып
еҐелеЈгљ дусар булды.
ЏЎенљ тљћљйенлљнгљн шљхси бЈлљктљн Дњйњм ќулланышлы ўЈЎЎљр
баш тартып, башќорттарћа ер-ўыу ўљм
азатлыќ ўорауы полковнигыныҐ яман уй
менљн йњрњЈен раџлай... Белемле
башќорт егете, ўис шиќўеЎ,
ќурќыныслы, унан нисек тљ булўа
ќотолоу мњўим!..
Ћыбайлы башќорт полктары яугирЎары иџкергљн, тарихи ўЈЎЎљр
тантаналы байрам њсњн сљрмљлљрендљ
ўаќлап ќына йњрњткљн иҐ яќшы
ќалпаќтарын, кљзљкљйЎљрен, ќаталарын
кейеп, елкљлљренљ уќ-ўаЎаќтарын аџќан
књйњ, эйљр њџтњндљ ћорур ќиљфљттљ
баралар.
6. МљќљлдљрЎе дауам итегеЎ:
Батыр яуЎа беленер, сљсљн дауЎа беленер.
Батыр ЈЎе Јлўљ лљ, исеме (даны) Јлмљй.
Байлыќ кЈрке мал менљн, батыр кЈрке дан менљн
КЈЎ ќурќаќ,
Батыр бер Јлер, ќурќаќа меҐ Јлер.
Егет булўа, батыр булўын, ќыЎ булўа, матур булўын.
Батыр алдында арыџлан да ќуян.
Батыр ут булыр, ќурќаќ юќ булыр.
7.ФразеологизмдарЎыҐ синонимдарын яЎыћыЎ:
ѓуш йњрљкле – батыр
Тишек кљмљгљ ултыртыу – алдау
Балтаўы ўыућа тњшњЈ – бойоћоу
Айыу майы ўњртњЈ – урлау
Телдљн ќалыу – шымыу, аптырау
8. ТЈбљндљге ўњйлљмдљ тыныш билдљлљрен ќуйыћыЎ:
"БашќорттоҐ хатта аты ла ЈЎенеҐ яйына ќалыплашќан: салт сыЎам ўљм
њркњЈўеЎ, шуныҐ њџтљЈенљ љрўеЎ ўљм арзан," - тип яЎа генерал Чернов.
9. Бирелгљн текстан сифат ќылымдарЎы кЈсереп яЎыћыЎ.
ќаршылашќан (рекруттар)
йыйылћан (аќсаћа)
шымартыусы (машина) уйлап сыћара
арзан булћан (тимерЎљн).
10. МљскљЈгљ лљ керЎек беЎ,
Парижды ла кЈрЎек беЎ.
"ЛЮБИЗАР" йырынан алынћан. теркљЈесўеЎ теЎмљ ќушма ўњйлљм, теЎем.
11. Бирелгљн ўЈЎЎљрЎеҐ барыўын да ќулланып текст тњЎњгњЎ. Шул
текст эсендљ “башќорттар” ўЈЎен бњтљ килештљрЎљ лљ ќулланырћа ўљм
њџтњнљ билдљлљп сыћырћа кљрљк.
Наполеон Ћућыш асќас, башќорттарЎыҐ аџыл ир-егеттљре аттарћа атланып, дљўшљтле ћљсќљргљ ќаршы яућа сыќты. ўљр ваќыт уяу ўыбайлы башќорттар француздарћа ўњҐгњ, уќ-ўаЎаќ менљн ўњжЈм иттелљр. улары йљЎрљ менљн яуаплаўа ла Ватан алдындаћы бурыс башќорттарЎы алћа хљрљкљт иттерЎе. башќорттарЎыҐ Ўур батырлыќтары еле бњтљ љрмегљ ќаћылды, ул кЈЎ алдында књсљйЎе. Наполеон ћљскљре башќорттарЎан тњньяќтан килгљн амурЎар, тип ќасты. Башќорттарћа ай-ўайлап алћа барыу, башќорттарЎа ћына булћан сљмселлек еҐергљ ярЎам итте. Бына улар, беЎ еҐдек, тип тыућан яќтарына ќайтып та еттелљр.
12. љкрен (ул) - сифат
яман (уттарЎы) - сифат
тиЎ (етљ) - рљЈеш
бик яман Јкереп - рљЈеш
13.
“Тњнъяќ амурЎары”, “Любизар”, “ѓаўым тЈрљ”, “Ђхмљт Байыќ”, “Ћай,
илкљйем”, “Француз књйњ”, “ЙљнтЈрљ”, “Кутузов”, “Абдрахман”, “Ћары ла
сљс”, “Икенсе љрме” - был љџљрЎљр бњтљўе лљ 1812-1814 йылдарЎаћы ватан ўућышы тураўында. “Любизар”Ўа башќорттар кутузов тураўында иџкљ ала, ѓаўым тЈрљ”лљ ысын шљхес тураўында љйтелљ, љ “Ђхмљт Байыќ”та легендар сљсљн байыќ айЎарЎыҐ улына атап сыћарћан йыры бирелгљн. “Ћай, илкљйем” йырында “урал” йырына бик оќшаћан юлдар бар. Француздарћа ќаршы яу сапќанда, уларЎыҐ теле ўљм мљЎљниљте менљн дљ таныша башќорттар, был турала “Француз књйњ”ндљ ишетергљ мњмкин. ваќыттар Јтўљ лљ, ошо тема беЎЎеҐ халыќќа яќын булып ќала ўљм яныбай хамматов “Тњнъяќ амурЎары” романында ќаўарман халќыбыЎ хаќында бљйљн итљ.
14. ТЈбљндљге талаптарћа таянып, ўњйлљмдљр тњЎњгњЎ.
Ø “Француз књйњ”н тыҐлап, башќорттар боронћоно иџкљ алћан.
Ø Мин йњкмљткеле ўљм мауыќтырћыс љџљрЎљр уќырћа яратам!
Ø Берљй китап уќыћаныҐ барЎыр, моћайын
Ø Уќырћа яратам.
Ø ЙырЎы, шићырЎы яратам
15. КЈп нњктљлљр урынына тейешле ўЈЎЎљрЎе яЎыћыЎ.
1. ЂЎљби телдљге ўЈЎЎљр урынына ерле ўњйлљштљрЎљ ќулланылћан ўЈЎЎљр
диалект ўЈЎЎљр була.
2. Башќорт теленеҐ ўЈЎлек составына башќа телдљрЎљн ингљн ўЈЎЎљр ЈЎлљштерелгљн
ўЈЎЎљр була.
3. Лексик яќтан њлњштљргљ бЈленмљгљн, бер нисљ ўЈЎЎљн тороп, бер генљ
мљћљнљ аҐлатќан ўЈЎ ќушылмалары фразеологик берљмек тип атала.
4. Теге йљки был белгестеҐ эш ЈЎенсљлегенљ бљйле ќулланылћан махсус
ўЈЎЎљр профессиональ ўЈЎЎљр була.
5. Телдљ барлыќќа килгљн яҐы ўЈЎЎљр неологизмдар була.
6. Телдљ ќасандыр ќулланылып, ваќыт ЈтеЈ менљн, актив ќулланыуЎан
бњтњнлљй сыќќан ўЈЎЎљр архаизмдар ўЈЎЎљр була.
7. Бер нисљ тел њсњн уртаќ булћан ўЈЎЎљр интернациональ ўЈЎЎљр була.