В настоящее время Карагандинская область — самая крупная по территории и промышленному потенциалу, богатая минералами и сырьём. Территория области в новых границах составляет 428 тыс. км² (15,7 % общей площади территории Казахстана). В области проживает десятая часть всего населения Казахстана.

Караганда по-казахски означает "черный камень". Город возник в середине XIX века как небольшой поселок, строили его политзаключенные. Но главное развитие город получил в 20-30-40-е годы прошлого столетия. Современная Караганда - индустриальный, культурный, многонациональный город.

Со строительством угольных шахт, вокруг которых строятся посёлки, формируется город в виде районов, которые соединяются транспортными магистралями. Новое развитие получил город со строительством и вводом в действие канала Иртыш-Караганда.

Облыс аумағында 9 аудан, 11 қала, 556 ауыл бар.

Қарағанды облысы оңтүстігінде – Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл, оңтүстік-батысында – Қызылорда, батысында – Қостанай, солтүстік-батысында – Ақмола, солтүстік-шығысында – Семей, Алматы облыстарымен шектеседі. Облыс жері геоморфологиялық жағынан күшті көтерілген табиғи аймақ – Сарыарқаның орталық бөлігін қамтиды. Рельефі шоқыаралық ойпаңдармен, өзен арналарымен, жыра-сайларды қуалап жер бетіне шығып жатқан ыза суларымен, тұйық ойыстарымен, көл қазаншұңқырларымен күрделеніп отырады. Ең ірі өзендер: Нұра, Торғай, Сарысу, Шідерті. Ең ірі көлдер: Балқаш, Қарасор, Қарақойын, Қияқты. Климаты тым континенттік және қуаң келеді. Облыс территориясында ойдым-ойдым кездесетін қара шірінділі қабатының қалыңдығы 41-см-дей оңтүстіктің қара топырағын есептемегенде, негізінен, қызыл-қоңыр топырақ басым келеді. Зоналық қызыл-қоңыр топырақ арасында интерзоналық топырақ және оның комплекстері таралған. Аласа таулар мен ұсақ шоқылықтарда таудың қара топырағы қалыптасқан.

KARAGANDA REGION

Date of foundation – 1932

The territory – 428 thousands sq.km.

The center of the region – Karaganda

Consists of 9 rural regions, 11 cities, 39 villages, 556 rural and aul districts.

Karaganda means “black stone”. The city was founded in the middle of XIX century as small settlement Karaganda kopi, the city was build by the politic prisoners. But main development of the city was in 20-30-40 years of the past century. Modern Karaganda – industrial, cultural, multinational city.

The city forms as the regions, which connect with the transport lines with each other. The city get the new development within the construction and introduction in the action the channel Irtysh-Karaganda.

Кезінде Қарқаралы қаласына қазақтың атақты ақын ағартушысы, қазақтың жазба әдебиетінің классигі Абай аялдап, қаладағы аталған үйге түскен. Соның құрметіне үй «Абай үйі» деп аталған. Құнанбай Қарқаралы округінің аға сұлтаны болғандықтан осы өңірге жиі келетін. 1850 жылдары осы үйде тұрған. Абай мұражай үйі қайта жөңдеуден өткізілді. Қарқаралыдағы Абай үйі мемлекеттің қамқорына алынып, балаларға арналған өнер мектебі ашылды. Үйдің сыртына мемориалдық тақта орнатылған.

History of Karakalinsk is connected with Abai. His father, the oldest sultan of the Karakalinsk region, Kunanbai kaji immortalized his name by the building of the Muslim mosque and charity. In his historical epic novel academician Muhtar Auezov wrote, that “by the building of the mosque Kunanbai win the attention of the people, honour and glory”. In the Karakalinsk in the memory of Abai Kunanbaev – Kazakh poet, classic, founder of the Kazakh writing literature – restored House-Museum of Abai, refined wood house, in which Abai lived in 1850. This house was restored, appropriated by the status of the monument and placed here children`s school of arts. Also the memorial board is located here..

Московскими архитекторами был разработан первый генеральный план города (1934—1938 гг.) под руководством Александра Ивановича Кузнецова, известного архитектора и градостроителя, по проектам которого был построен не один город на территории всего Советского Союза. Здание городского акимата построено в 1938 году, архитектор Т. Барат, А. Генин. Здание является памятником архитектуры. Изначально это было здание Областного совета Народных депутатов. 1 июля 2008 года перед зданием городского акимата был поставлен памятник Бухар Жырау.

Қаланың алғашқы жобасын Александр Иванович Кузнецовтың басшылығымен (1934-1938 жж.) Мәскеу архитекторлары жүргізді. Қала әкімшілігі 1938 жылы салынған. Архитекторлары – Т.Барат, А.Генин. Ғимарат – тарихи ескерткіштер қатарына жатады.

The first general plan of the city (1934-1938), was developed By the Moscow architects, headed by Alexander Ivanovich Kuznecov, well-known architect, by the projects of which were built a lot of cities of the whole Soviet Union. The building was erected in 1938 year. Architect T.Barat, A. Genin. On the 1st July 2008 the monument of Buhar Jirau was established in front of the city authority building.

Гостиница «Чайка» названа в честь полета первой женщины-космонавта В. Терешковой. Здание гостиницы было построено в 1935 году (современное название с 1963 года). Архитекторы: Е.А. Попов, В.В. Вюст. На стенах гостиницы установлены доски с именами летчиков-космонавтов, которые провели здесь свои первые наземные часы после полета. Корпус гостиницы с золотой чашей над крышей стал украшением шахтерской столицы. Гостиница осуществляет приём Президента Республики Казахстан, иностранных туристов. Гостиница принимает в год 2,5 тысяч гостей.

1963 жылы (радио шақыру белгісі «Чайка») «Восток-6» ғарыш кемесі жерге қонғаннан кейін, тұңғыш ғарышкер әйел В.В.Терешкова осы қонақ үйде демалған. Терешкованың құрметіне «Чайкада» мемориалдық тақта орнатылған. Ғимарат – архитектуралық ескерткіштің бірі. Архитекторлар – Е.А.Попов, В.В. Вюст. Қонақүй жылына 2,5 мың адам қабылдайды.

«Чайка» қонақүйі қайта жабдықталғаннан кейін, онда 91 орындық 49 бөлме (негізінен екі кісілік), мәжіліс және қонақ күтетін зал, кафе, сумен шынықтыру кешені (сауна, бассейн, демалыс бөлмесі), қонақтарды қабылдау бөлмесі және қонақ үйдің шаруашылық заттары сақталатын орын пайдалануға берілген. Осы күнгі инженерлік техникалық жабдықтармен жабдықталған.

HOTEL “GULL”

Hotel “Gull” was named after the flight of the first spacewoman V. Tereshkova. The building was erected in 1935 year ( modern name was given in 1963). Architects: E.A.Popov, V.V.Vust. The boards with the names of the cosmonauts are set on the walls of the hotel, which spent here their first hours after the flight. Body of the hotel with the gold bowl under the roof became the decoration of the miner’s capital. The hotel is visited by the President of Kazakhstan Republic and foreign tourists. The hotel receives 2,5 thousands guests every year.

Один из символов города Караганды. В его здании проходят почти все праздники. На сцене ДКГ обосновались: Казахский драматический театр и Театр музыкальной комедии. В архитектурном образе здания чувствуется влияние прогрессивных форм народного казахского искусства. В 1940 году по проекту местных архитекторов И. Бреннера и Я. Яноша было начато строительство ДК. С началом Великой Отечественной войны строительство ДКГ было временно приостановлено. В конце 1950 года центральные части ДКГ были введены в действие, а в 1952 году ДКГ был полностью введён в эксплуатацию. Главный фасад в центре имеет 6-ти колонный портик из 8-гранных колонн, украшен 6-ю скульптурами – шахтера, строителя, чабана, колхозницы, акына, воина.

Кеншілердің мәдениет сарайы 1950 жылы салынған. Архитекторлары – И.И.Бреннер, Я.А.Янош. 1000 орындық көрме залы бар. Ғимараттың кіреберіс алдындағы мандайшада: кенші, қойшы, ауыл еңбеккері, жауынгер, ақын, құрылысшы бейнелері кескінделген.

The palace is one of the city symbols. Almost all the holidays are held in this building. On the scene based: Kazakh drama theater and Theater of music comedy. In architectural form of the building feels the influence of the progressive forms of the folk arts. In 1940 year according to a project of local architects I.Brenner and Y.Yanosh the construction of the Palace began. With the beginning of World War II the construction of the Palace was temporarily stopped. At the end of 1950 central parts of the Palace were put into service and in 1952 year Palace was launched. The main facade has in center 6 columned portal from 8 boarded columns, decorated by the 6 sculptures – miner, builder, shepherd, kolkhoz member, poet (akin), soldier.

Памятник архитектуры огузо-кыпчакского периода (X-XI вв.). Расположен на правом берегу реки Каракенгир в горах Улытау. Мавзолей воздвигнут народными умельцами в XI-XII веках в честь Алаша хана, имя которого связывают с возникновением трех казахских жузов. Он жил в первой половине XV века, был батыром, бием и правителем. Объединил кочевых тюрков и создал первое алашское (казахское) государство. В летописи Абулгази сообщается, что отцом Алаша хана был Кок хан, один из его потомков - Карахан, а внуком был Огуз-хан. Рашид-ад-Дин и Абулгази указывают, что Алаша хан жил в центральной части земли Дашт-и Кыпчак. Мавзолей Алаша хана - образец портально-купольной архитектуры прямоугольной формы (9,73х11,9 м), высота 10 м. Сооружен из обожженного кирпича разных размеров (230х14х60 мм, 160х230 мм, 320х320х60 мм). В оформлении оконных проемов и дверей использовано дерево. Купольная конструкция состоит из 16-гранного барабана и самого купола. В центральной части фасада двустворчатая дверь с глубокой арочной нишей, обрамленной фигурными кирпичами. Подобный стиль в архитектуре Средней Азии встречается редко. Обходная галерея устроена на высоте 3,65 м от пола и связывает 1-й этаж здания с обзорными площадками вокруг купола.

Алаша хан кесенесі – X-XI ғасырда тұрғызылған архитектуралық ескерткіш. Қазіргі Қарағанды облысының Жезді ауданындағы Қаракеңгір өзенінің оң жағасында орналасқан. Ескерткіштің жалпы ауданы – 9,73х11,9 метр, биіктігі – 10 метр. Оның алды киіз үйдің жарма есігі сияқты. Күмбездің екі жақ жақтауын, маңдайшасын, қақпасын әшекейлеу үшін оның бетінен қос қатарлы жосық жүргізіп, өрнекті кірпіштермен көмкерген. Кіре беріс қақпадан әрі екі жақтауға жапсыра 6 қырлы бағаналар орнатылған. Бағананың табанына 3 жарты шар бейнесі салынған. Оның 2 бөлігі бүтін, ал үшіншісі бағананың астына қарай төселген. Бұл тәсіл Орта Азия архитектурасында сирек кездеседі. Қақпадан кешенге барар есік орнатылған. Оның биіктігі – 2 метр, ені – 1,2 метр. Күмбездің ішкі құрылысы қарапайым. Едені кірпіштен төселген. Бірыңғай кірпіштен тұрғызылған. Ағаш тек есік пен терезенің маңдайшаларына қолданылған. Сәулетші (аты-жөні белгісіз) үйдің 4 қабырғасын біріктіре, 8 тіреу жасап, оның үстінен 16 қырлы зәулім барабан орнатқан. Осы барабанның үстінен дөңгелете күмбез тұрғызған. Күмбездің бір ерекшелігі – оның үстінде барабанды айналып өтетін галерея бар. Оған үйдің ішінен жоғары көтерілетін баспалдақ арқылы шығады.

The monument of the architecture refers to the X-XI century. Located on the right bank of the river Karakengir in Ulitau mountains. The mausoleum was raised by the folk skilled craftsman in XI-XII centuries in the honour of Alsha Khan, name of which connected with the beginning of the three Kazakh types (juz). He lived in the first half of XV century, was the batyr, biy and leader. He joined the turks and created the first Kazakh state. In the chronicle Abulgazi said that the father of Alasha Khan was Kok khan, one of his descendants –Karakhan, and his grandson was Oguz Khan. Rashid-ad-Din and Abulgazi said that Alasha Khan lived in the central part of the Dasht-and- Kipchak. The mausoleum of Alasha khan – example of the dome architecture cubed form (9,73x11,9 m), height -10 m. Constructed from burnt brick of different sizes (230x14x60 mm, 160x230 mm, 320x320x60 mm). Windows and decorated by the wood. Dome construction consist of 16 boarders drum and dome. In the central part of the facade there is a two-folded door with deep niche, framed with figured bricks. Such style in architecture of the Middle Asia meets rarely. Round gallery organized on the height of 3,65 m from the floor and connects the first floor of the building with the squares round the dome.

По данным исследователей мавзолей Жоши-хана воздвигнут в 1227-1255 г.г. его сыном Берке. Могила Жоши находится в Карагандинской области, в районе Улытау, в долине реки Кенгир. Жоши (1187-1227) монгольский военачальник, старший сын Чингисхана, один из главных исполнителей его военных планов, участник завоевания Китая и Средней Азии, Дешт-и-Кыпчака, основатель улуса Жоши. Весной 1218 году войска под предводительством Жоши захватили Дешт-и-Кыпчак, города Семиречья на побережье рек: Чу, Таласа, Сырдарьи. В 1999 году на мавзолее завершены реставрационные работы силами НИИ памятников материальной культуры Министерства культуры, информации и общественного согласия Республики Казахстан и Центра реставрации, экологии и культуры ЗАО «Центр делового развития» г. Санкт-Петербурга.

Шыңғысұлы Жошы хан (1187-1227 жж.) – моңғол шапқыншылығынан кейін қыпшақ даласында құрылған жаңа мемлекеттің негізін салушы. Жошы ұлысының негізін қалаушы. Атақты Шыңғыс ханның қоңырат қызы Бөрте бәйбішесінен туған төрт ұлдың үлкені. Ол күшті, ержүрек, алған бетінен қайтпайтын қайсар жан болған.

Жошы хан кесенесі – Жезқазған қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 50 шақырым жердегі Қаракеңгір өзенінің жағасында орналасқан көне архитектуралық ескерткіш. Кесене XIII ғасырға жатады. Кесененің құрылымы пештақты-күмбезді, ауданы – 7,25х9,52 метр, пештақтың биіктігі – 7,9 метр, күйдірілген кірпіштен тұрғызылған. Оның маңдай алдын сүйір арка түрінде шығарып, екі жақ босағасын үстіңгі салмақты еркін көтеріп тұруы үшін берік етіп тұрғызған. Пештақ жақтаулары басқұрға ұқсатылып өрнекті кірпішпен өрілген. Өрнекке пайдаланған тақта кірпіштің ауданы – 45х45 см. Кірпіштерде өрнекпен бірге жазу да болған. Жошы хан күмбезі республикалық маңызы бар тарихи, мәдени ескерткіштерінің мемлекеттік тізіміне енгізілген.

THE MAUSOLEUM OF HOSHI KHAN

According to the investigation the mausoleum of Hoshi Khan was built in 1227-1255 by his son Berke. The grave of the Djuchi located in the Karaganda region, in Ulitau district, in the valley of the river Kengir. Djoshi (1187-1227) Mongol military authority, the oldest son of Chingizkhan, one of the main performer of his military plans, participant of the China and Middle Asia winning. In the spring of 1218 year the army, headed by the Djuchi, conquered Desht-i- Kipchak, cities of Semirech`ya on the banks of the rivers: Chu, Talas, Sirdariya. In 1999 year by the powers of investigators the restoration works of the monuments ended with the help of the Ministry of Culture, information and social consent of Kazakhstan Republic and Center of Restoration, ecology and culture “Centre of business development of the Saint-Petersburg”.

Памятник истории и архитектуры, памятник республиканского значения. Автор, строитель и история создания не известны. Первое письменное упоминание о мавзолее Домбаул встречается у Ч.Ч. Валиханова в статье «О киргиз-кайсацких могилах (молах) и древностях вообще». В 1946г. Центрально-Казахстанская археологическая экспедиция АН КазССР (А.Х. Маргулан) совместно с представителями Управления по делам архитектуры архитекторами М.Б. Левинсоном и Г.Г. Герасимовым, обследовали мавзолей. Мавзолей построен из камня-плитняка на глиняном растворе. План внутреннего помещения трапециевидной формы. Вход ориентирован на восток. Общая высота конусообразного здания составляет 6 м. Толщина стен достигает 2,5 м. Размеры в плане по внешнему периметру – 8,5 х 7,5м. Одно из крупнейших сооружений из камня в Казахстане, построенное в доисламский период.

Көне кесене Жезқазған қаласының солтүстік шығыстан 50 шақырымдай жердегі Қаракеңгір өзенінің сол жақ жағасында орналасқан. А.Х.Марғұлан басқаруымен Орталық Қазақстан экспедициясы (1947-48 жж.) кесенені зерттеп, ашқан. Фундамент тас пен балшықтан салынған. Домбауыл кесенесі архитектуралық (XVI-XVII ғ.ғ.) ескерткіш болып табылады. Ол – мемлекеттік қорғауға алынған.

The monument of the history and architecture, the monument has republican meaning. Author, builder and history of foundation is still unknown. The first writing mention about the mausoleum was found in the article of C.C.Valikhanov “ About Kirgiz – keisack graves and antiquities”. In 1964 year Central – Kazakh archeological expedition KazSSR (A.H.Margulan) within representatives of the Department of the architecture, architects M.B.Levinson and G.G.Gerasimov inspected the mausoleum. The mausoleum built of the stone. Plan of the inside building is of trapeze form. The entrance oriented on the east. Total height is 6 meters. Thickness of the walls is almost 2,5 meters. Sizes in the plans – 8,5x7,5 meters.One of the large buildings from the stones in the Kazakhstan, built in pre-Islamic period.

В октябре 1943 года был организован трест Казметаллургстрой. Оборудование для первых цехов новостройки подбирали на эвакобазах Закавказья. Через Баку, морем до Красноводска, затем через бескрайние степные просторы шли эшелоны к Караганде. 31 декабря 1944 года 35-тонный мартен выдал первую плавку. Это были первые тонны казахстанской стали, укрепившие роль республики как одного из важнейших арсеналов страны в годы войны. Первая домна Карагандинского металлургического комбината была задута в самом зените лета – 2 июля 1960 года. Помощь в подготовке к пуску первой очереди Казахстанской Магнитки оказали металлурги Магнитогорска, Макеевки, Челябинска, Нижнего Тагила, Череповца. Из этих регионов на стройку прибыло около полутора тысяч опытных доменщиков, газовщиков, машинистов, энергетиков, инженерно-технических работников.

В получении первого казахстанского чугуна принимал участие молодой металлург Нурсултан Назарбаев – будущий Президент Республики Казахстан. С приходом в Темиртау LM GROUP у Кармета, впоследствии переименованного в ИСПАТ КАРМЕТ, открылось «второе дыхание». За короткий срок компания с мировым именем вложила в реконструкцию комбината и модернизацию производства большие инвестиции.

ҚАРАҒАНДЫ МЕТАЛЛУРГИЯ КОМБИНАТЫ

1943 жылы қазанында «Казметаллургстрой» тресі құрылды. Жаңа құрылыстың алғашқы цехтарына арналған құрал-жабдықтар Кавказға көшірілген кәсіпорындардан әкелінді. Құрал-жабдықтар тиелген эшелондар Бакуден Красноводскіге теңіз арқылы, одан кейін ұшы-қиырсыз қазақтың жазық даласымен Қарағандыға ағылып келіп жатты. Жүздеген, мыңдаған кеңес адамдары да бірге келіп, алыс тылда соғыс кезеңіндегі ауыртпалыққа мойымай, жан қиярлықпен еңбек етті. Олар осы жерде тер төгіп, күресе білді. Жеңіске де жетті. 1944 жылдың 31 желтоқсанында 35 тонналық мартен пеші тұңғыш балқыма берді. Ал, қазіргі күннің тұрғысынан қарағанда, сол кездегі мартен пеші тым кішкене-ақ екен. Бірақ, Қазақстан болатының алғашқы тонналары соғыс жылдарындағы республиканың рөлін арттыра түсті. Отанымыздың маңызды арсеналдарының біріне айналды. Қарағанды металлургия комбинатының бірінші домнасы 1960 жылдың 2 шілдесінде қыздырылды. Қазақстан Магниткасы бірінші кезегінің іске қосылу дайындығына Магнитогор, Макеев, Челябі, Днепродзержинск, Төменгі Тагил, Череповец металлургтері көмек көрсетті. Осы аймақтардан құрылысқа мың жарымға жуық тәжірибелі домнашылар, машинистер, энергетиктер, инженерлік-техника қызметкерлері келді. 3 шілдеде Вадим Романовтың ауысымында бірінші қазақстандық шойын берілді. Алақайлаған дауыстар артынша шөмішке теміртау шойыны құйылды. Шойынды бірінші балқытуға жас металлург Нұрсұлтан Назарбаев, Қазақстан Республикасының болашақ Президенті қатысты. Теміртауға ЛНМ тобының келуіне байланысты Қарметтің, кейіннен атауы өзгертілген Испат-Қарметтің «екінші тынысы» ашылды. Әлемге әйгілі компания өз мерзімінде комбинатты жаңғыртуға үлкен инвестиция салды. Негізгі металлургиялық агрегаттар жөнделді. Жаңа ыстықтай қалайыландыру және алюминийлендіру цехында өнімдер өндіре бастады. Бүгінде «Қазақстанда жасалды» деген таңбасы бар Испат-карметтің өнімдері әлемнің 97 еліне тиеліп, жөнелтіледі.

The trust Kazmetallurgstroi was organized In October 1943. The equipment for the first sections was picked up on the bases of Transcaucasus. Through the Baku, by sea to the Krasnovodsk, after that through the steppes went the echelons to the Karaganda. On 31 December 1944 year 35-tonnes open-hearth furnace betrayed the first melt was received. That was the first tones of the Kazakh steel. The first blast furnace of the Karaganda metallurgical complex was blown in 2 July 1960 year. Assistance in the preparation of launch rendered the metallurgists of Magnitogorsk, Makeevka, Chelyabinsk, Nizhnii Tagil, Cherepovec. about 1500 blast-furnace operators, gasmen, machine operators, power engineers, engineers regions arrived In receiving first Kazakh cast-iron took part a young metallurgist Nursultan Nazarbaev – the future President of the Republic of Kazakhstan.

Железнодорожный вокзал Караганды находится в центре города. Рядом расположен автовокзал, образуя очень удобный транспортный узел. В год обслуживает 1,5 млн. пассажиров. Был построен в 1956 году. Проект здания разработан институтом Ленгипротранс (авторы П.А. Ашастин, М.Б. Бениолинсон). В типовом здании вокзала функционируют 2 пассажирских зала ожидания, комнаты отдыха транзитных пассажиров, отделение почтовой связи и переговорный пункт, справочное бюро, кассы по продаже билетов, камера хранения, парикмахерская, киоски. Фойе и залы ожидания вокзала украшены барельефами заслуженного художника Казахской ССР П.К. Антоненко.

Қарағанды теміржол вокзалы қаланың орталығында орналасқан. Жанында автовокзал орналасқан. Жылына 1,5 млн адамға қызмет көрсететін вокзал 1956 жылы салынды. Мекеме Ленгипротранс институтының жобасымен салынған. Авторлары – П.А.Ашастин, М.Б.Бениолинсон. Вокзалда 2 үлкен жолаушылар залы, жолаушылар демалатын бөлмелері, анықтама бюросы, билеттер сататын кассалары бар. Фойе мен залды Қазақ АКСР-ның белгілі суретшісі П.К.Антоненко безендірді.

Railway station of the Karaganda located in the centre of the city. Close to it the bus terminal is located. Served 1,5 mln customers a year. It was built in 1956. Project of the building developed by the Lenginprotrans (authors P.A.Ashastin, M.B.Beniolinson). As the typical railway station the building consists of 2 waiting areas, break area of the transit passengers, post office and call office, information desk, tickets offices, luggage room, hair salon, kiosk. Lobby and waiting hall decorated by the bas-relief, made by the honored artist Kazakh SSR P.K.Antonenko.

Монумент является символом города, был открыт в 1974 г. Установлен на главной магистрали г. Караганды - проспект Бухар-жырау у входа в центральный парк города. Монумент посвящен прославлению труда и интернациональной дружбе. Скульптор - Заслуженный деятель искусств Каз.ССР, почетный гражданин г. Караганды Анатолий Билык, архитектор- заслуженный архитектор РФ Анатолий Пантелеевич Малков. Композиция из двух бронзовых фигур, установлена на гранитной стойке. Общая высота монумента - 11 м. Автор искусно представил образ русского и казахского шахтеров, в руках высоко поднимающих глыбу угля.

Монумент қаланың символына айналды. Ол 1974 жылы ашылды. Қарағандының басты магистралі Бұқар жырау даңғылындағы қаланың орталық бағында орналасқан. Монумент еңбек пен халықаралық достыққа арналған. Мүсінші – ҚазАКСР-ның белгілі қоғам қайраткері, Қарағанды қаласының құрметті азаматы – Анатолий Билык, архитекторы – Ресей Федерациясының атақты архитекторы Анатолий Пантелеевич Малков. Мүсін қоладан құйылып жасалды. Жалпы биіктігі – 11 метр.

The monument is a symbol of the city, was open in 1974. Established on the main road of the Karaganda – avenue Buhar-jirau at the entry of the central park. Monument devoted to the celebration of the work and international friendship. Sculptor – Honored man of the art, citizen of the Karaganda Anatoliy Bilyk, architect – honoured architect Russian Federation Anatoliy Panteleevich Malkov. Composition consists of 2 bronze figures, established on the granite basement. Total height – 11 meters. The author presented the figure of the Russian and Kazakh miner, lifted the block of the coal.

Расположен в центре г. Караганды. В 1971 г. возведен ледовый Дворец спорта "Октябрьский" и легкоатлетический манеж, построен по типовому проекту, разработанному институтом «Индустройпроект». В 2003 году после реконструкции Дворец Спорта принят в эксплуатацию с новым названием «Акжолтай» В настоящее время Ледовый Дворец Спорта «Акжолтай»- это спортивно-оздоровительный комплекс с сетью бытовых услуг на 2000 мест.

Қарағанды қаласының орталығында орналасқан. (Бұхар-жырау даңғылы, 53а). «Индустройпроект» институтының жобасы бойынша 1971 жылы салынған. 2003 жылы Спорт Сарайы қайта жөндеуден өткен соң, пайдалануға берілді. Қазіргі кезде Мұзды Спорт Сарайы 2000 орындық спорттық-сауықтыру кешені болып табылады.

Located in the center of Karaganda. In 1971 the ice stadium “ Oktyabr” and field-and-track riding hall were erected. Built according to the project of the institute “Industroproject”. In 2003 after the reconstruction of the Stadium was put into operation with new name –Akjoltai. Today Ice Stadium Akjoltai – is a sports and health complex on 2000 places.

На сегодняшний день аэропорт «Сары-Арка» — это современный аэропортовый комплекс, имеющий высокие технические и эксплуатационные характеристики, соответствующие международным стандартам и располагающий мощным потенциалом для развития. Аэропорт работает в круглосуточном режиме, обеспечивает таможенный, пограничный и санитарно-карантинный контроль Проектирование и строительство нового аэропорта г.Караганды началось в 1980 г. Сначала были построены взлетно-посадочная полоса, уникальная для того времени, способная принимать любые типы самолетов и здание гостиницы. Вторым этапом началось проектирование и строительство здания командно- диспетчерского пункта и основного здания аэропорта, пассажирского терминала. Авторский коллектив «КАЗАЭРОПРОЕКТ» Неровня В.В.- руководитель авторского коллектива.

Қарағанды қаласының жаңа әуе портының жобалауы мен құрылысы 1980 жылы басталды. Алғашында кез-келген ұшақтар түрін қабылдау мүмкіндігі бар ұшып-қону алаңы, кейін қонақүйі ғимараты салынды.

Екінші кезеңде басқару-диспетчерлік пункті және әуе портының жолушылар терминалының негізгі ғимаратының жобалауы мен құрылысы басталды.

Тәуелсіздігімізді алғаннан кейін әуежайда технологиялық қайта жөндеу жүргізілді. Әуежай ғимаратының ішін және алдыңғы жағын безендіруде сапалы және қазіргі заман талаптарына сай материалдар пайдаланылды. Ғимараттың қасбеті гранитпен, керамикалық плиталармен қапталды.

Авторлық ұжым – «Қазәуежоба»

В.В.Неровня – авторлық ұжымның жетекшісі.

Today Sari-Arka is a modern airport, has a high technological and performance characteristics, conforms to international standards and high potential for development. Airport works 24 hours, provides custom, boundary and sanitary control. Design and construction of the new airport began in 1980. Firstly the runway strip was built, unique for that time, able to take any types of the planes and hotel. The second part was the designing and construction of the control tower and main building of the airport, terminal. Author – KAZAEROPROJECT, Nerovnya V.V. – leader of the team.

Памятник Металлургам расположен в городе Темиртау, второе имя которого «Казахстанская Магнитка». Темиртау переводится как «Железная гора», эти оба названия отражают тот факт, что основным градообразующим элементом является крупнейшее в Казахстане, а так же во всем мире металлургическое производство полного цикла АО «Арселор Миттал Темиртау». Монумент изготовлен из нержавеющей стали и бронзы в 2001 году. Автором композиции является заслуженный деятель искусств Казахстана, академик Академии художеств, почетный гражданин Караганды – Анатолий Билык.

Ескерткіш Теміртау қаласында орналасқан. Оны «Қазақ Магниткасы» деп те атайды. Қаланың атауы айтып тұрғандай, бұл өңір жер байлығына аса бай. Сол себепті металлургтер ескерткіші орнатылды. Ескерткіш 2001 жылы ашылды. Ескерткіштің авторы – А.Билык. Тот баспайтын құрыш пен қола металынан жасалған.

The monument located in Temirtau. Temirtau translated as the “Stone mountain”. Monument built from stainless steel and bronze in 2001. Author of the composition – honored man of the arts of Kazakhstan, academician of the Art Academy, honored citizen of Karaganda – Anatoliy Bilik.

Каркаралы – горный массив на востоке Сарыарки, в Каркаралинском районе Карагандинской области. Простирается с северо-запада на юго-восток на 35 км, ширина 20-25 км. Состоит из отдельных куполообразных грядовых гор, резко выделяющихся на фоне окружающей мелкосопочной равнины, разделенных широкими межгорными долинами (Кендара, Курозек и др.). На севере массива находится г. Шанкоз, на западе – г. Коктобе, и другие. Каркаралы характеризуются скалистым рельефом с экзотическими формами выветривания. Каркаралы богаты родниками (Сумбулак, Тасбулак и другие, из которых берут начало реки Каркаралы, Жырым, правые притоки рек Жарлы, Кендара и другие). В горах много живописных озёр: Улькенколь, Шайтанколь, Бассейн, Пашенное, Кишиколь и другие. Склоны гор и межгорные долины покрыты сосновыми, березовыми, осиновыми лесами, зарослями можжевельника, разновидные ивы, шиповника, малины, смородины и других кустарников.

ҚАРҚАРАЛЫ ТАУЫ

Қарқаралы таулары кейінгі тас көмір граниттарынан, тұнба шөгінділерінен түзілген. Оның шыңдары табиғи мүжілу салдарынан ғажайып пішінде болып келеді. Тау бөктерінде қарағай, қайын, көктерек, арша, тал, қараған, тобылғы, итмұрын, таңқурай, қарақат т.б. өседі.

Karakali is a mountain group on the east Sariarka, in Karakalinsk region. Lies from the north-west to the south-east on 35 km, weight 20-25 km. Consist of separated domelike ridge mountains, is outlined against among plain, separated by the valleys ( Kendara, Kurozek etc.). On the north of the massive located city Shankoz, on west – Koktobe and others. Karakali characterized by the reliefs with exotic forms of airing. Karakali is rich with the spring-wells (Sumbulak, Tasbulak and others). There are a lot of picturesque lakes: Ulkenkol, Shaitankol, Pashennoe, Kishikol and others In the mountains.

Улытау - это национальная святыня казахского народа, вобравшая в себя тысячелетний дух наших предков, овеянная легендами, воспетая поэтами. На территории заповедника расположено более 700 историко - археологических и архитектурных памятников. 29 ноября 2006 года в национальный историко - культурный и природный заповедник музей «Улытау» Министерством Культуры и информации Республики Казахстан был принят «Монумент – символ Государственной целостности и единства народов Казахстана». Памятник на горе Улытау символизирует государственную целостность и единство народов, живущих в Казахстане. Архитектор - Т. Торекулов.

Ұлытау – қазақ халқының әулие тауы. Оның қойнауында ата-бабамыз нәр алып, ақын-жырауларымыз бой түзеген. Ұлытауға арналған елімізде өлең-жырлар, әндер жетерлік. Қорық орналасқан жерде 700 тарихи-археологиялық және архитектуралық ескерткіштер орналасқан. 2006 жылы 29 қарашада халықтар бірлігі монументі ашылды. Архитекторы – Т.Төреқұлов.

Ulitau – is a national holy place of the Kazakhs. On the reservoir territory located more than 700 historical and architectural monuments. On 29 November 2006 in national cultural reservoir Ulitau “Monument – is a symbol of State wholeness and unity of the Kazakh people was agreed by the Ministry of culture and information. Architect – T.Torekulov

Существует древняя казахская легенда: у могущественного бая Балкаша была красавица дочь Или. Бай объявил праздник – Той, а победителю обещал в жены дочь. Но красавица Или любила бедного пастуха Каратала. Или помогла Караталу выиграть состязание женихов. Бай Балкаш не захотел отдать дочь бедняку. Тогда Каратал и Или бежали. Разгневанный отец не смог догнать беглецов. И тогда он обратил их в реки, а сам превратился в озеро цвета седой голубизны, поглощающее непослушную дочь.

Озеро Балхаш одно из крупнейших бессточных озер после Каспийского и Аральского морей. Расположено в обширной Балхаш-Алакольской котловине на высоте 340 м над уровнем моря в восточной части Казахстана. Примыкающая к озеру горная цепь Бектау-ата - красивейшее место Северного Прибалхашья. Розоватая вершина пика Бектуата взмывается ввысь на 1000 метров. В ясную погоду видимость живописного пейзажа простирается на 100 км. Несмотря на небольшую протяженность (4000 га), разнообразные гранитные скалы причудливых форм оставляют незабываемое впечатление, что отражается в их названиях: гриб, ствол, черепаха и т.п. Общая площадь-18200 км, длина-614 км, ширина-74 км. глубина-6 м. Озеро разделено на две части, вода в нем горькая и соленая.

БАЛҚАШ КӨЛІ

Балқаш - Қазақстанның оңтүстік-шығысында жатқан көл. Ол – Балқаш Алакөл ойысының терең шараларының бірінде орын тепкен. Теңіз деңгейінен 342 метр биіктікте жатыр. Ауданы – 18200 шаршы шақырым. Ұзындығы - 614 шақырым, ең енді жері - 74 шақырым, орташа тереңдегі – 6 м, ең терең жері – 27 м. Балқаш көлі туралы алғашқы деректер саяхатшылар В.Рубрук пен И.Карпинидің еңбегінде жазылды. 1850-1860 жылдары Балқаш ойысы мен Іле алыбын қазақтың ұлы ғалымы Ш.Уәлиханов зерттеді. Ол – Балқаш алыбында тығыз байланысты Іле және Жоңғар Алатаулары табиғатына ғылыми сипаттама жасады, бұларды биік таулық белдеулерге бөлді, Балқаш пен Алакөл шараларының пайда болуы мен қалыптасу тарихының өте ұқсастығын алғаш рет дәлелдеді. Балқаш көліне Іле, Қаратал, Ақсу, Лепсі, Аягөз, Бақанас, Тоқырау және Мойынты өзендері құяды.

There is an ancient Kazakh legend: powerful Balkhash has a beautiful daughter Ili. Bai announced a party –toi, winner was promised to get his daughter as the wife. But his Ili loved pure shepherd Karatal. Ili helped Karatal to win the competition. Balkhash didn`t want to marry his daughter this shepherd. Then they ran away. Anger father couldn`t catch them. And then he turned them into rivers, and turned himself into the lake.

The Balkhash lake is one of the large lakes after Caspian and Aral. Located in Balhash-Alakol trench on the height of 340 m above the sea in east part of the Kazakhstan. Bektau-ata, mountains, - the most beautiful place of North pre-Balkhash. Total area – 18200 km, length – 614 km, width – 74 km, deep – 6m. The lake is separated on two parts, water is bitter and salty.

В 1958 году в Караганде был установлен памятник Герою Советского Союза летчику Нуркену Абдирову, который совершил подвиг в годы Великой Отечественной Войны. (Скульпторы –Билык А.П. и Гуммель Ю.) Звание «Герой Советского Союза» было присвоено 31 марта 1943 года посмертно, награждён Орденом Ленина. Одна из улиц города названа его именем. Есть памятник лётчику в городе Алматы, мемориальная плита с его именем установлена на Мамаевом Кургане в Волгограде.

В Великой Отечественной войне за 16 боевых вылетов Нуркен Абдирович Абдиров на своём самолёте Ил-2 уничтожил несколько танков и более двадцати автомашин. Во время выполнения боевого задания 19 декабря 1942 года Нуркен Абдиров уничтожил несколько дзотов, 2 точки зенитной артиллерии, 6 танков, но его самолет был подбит. Абдиров направил объятый пламенем самолет на скопление вражеской техники и погиб, повторив подвиг Н.Ф. Гастелло.

НҮРКЕН ӘБДІРОВ ЕСКЕРТКІШІ

1958 жылы Қарағанды қаласында Кеңес Одағының батыры, ұшқыш Нүркен Әбдіровке ескерткіш орнатылды. Мүсінші – А.П.Билык пен Ю.Гуммель. Батырға Кеңес Одағының батыр атағы 1943 жылы 31 наурызда өлгеннен кейін берілді. Ленин орденімен марапатталды. Батырға көшенің аты берілді. Алматыда ұшқышқа арнап ескерткіш тұрғызылды. Аты жазылған мемориалдық тақта Волгоград қаласындағы Мамай қорғанында орнатылды.

Батыр өзінің Ил-2 ұшығымен жаудың бірнеше танктері мен жиырмаға жуық қарулы машиналарын жойды. 1942 жылы 19 желтоқсанда Нүркен Әбдіров 2 зенит артиллериясын, 6 танкті жойды. Ұшағы қарудың астына қалып, ерлікпен қаза тапты.

MONUMENT TO NURKEN ABDIROV

In 1958 in Karaganda was established the monument to the Hero of Soviet Union aviator Nurken Abdirov, who performed many exploits during the World War (Sculptors – Bilik A.P. and Y.Gummel). Title of Hero of the Soviet Union was assigned to him on 31 March 1943 posthumously. Titled of the Order of Lenin. One of the streets named after Nurken Abdirov. One more his monument is located in Almaty, a memorial stone established in Volgograd.

In the World War through 16 battle flights Nurlan Abdirov destroyed several tanks and more than 20 machines. On 19 December 1942 during the combat mission he destroyed several earth-and-timber emplacements, 2 points of anti-aircraft, 6 tanks, but his plane was shot down.

Авторский коллектив архитекторов: Сауменов А., Букаев Т., Матайбеков Ш. Художники: Калмаханов С., Мансуров М. Строители: Лениснкое ШСУ комбината «Карагандашахтстрой».

Бұхар Жырау Қалқаманұлы – қазақтың суырып салма ақыны, жырауы. Абылай ханның ақылшысы. Халық арасына кең тараған, үгіт-насихат толғаулардың авторы. Ол – қазақ халқының рухани өмірінде елеулі роль атқарады. Қазіргі Ульянова а.ш.. бірлестігінің жеріндегі Далба тауының етегіне жерленген. Мола мемлекеттік қорғауға алынған. 1989 жылы кесенені орнатуға шешім қабылдады.

Одно из самых знаменитых зданий города Караганды. Цирк был построен по проекту карагандинского архитектора Александра Георгиевича Бойкова. Здание строилось почти 7 лет и к ноябрю 1982 года строительные работы были практически завершены. Впервые цирк на 1640 посадочных мест принял зрителей 14 февраля 1983г. В центре здания манеж, просторный интерьер фойе с тремя входами к нижним рядам зрительного зала. Верхняя часть амфитеатра объединена с трехчастным фойе 2-го этажа переходами. Общая площадь 5256,7 кв.м. 29 августа 2004 года, на крышу здания была установлена 4-х метровая скульптура «девочки на шаре».

Қарағанды циркі – мәдени-сағыналық мекеме. Алғашқы ойыны 1983 жылы қойылды. Ғимараттың ортасында амфитеатрмен қоршалған манеж орнатылған. 1640 орынды көрерменге арналған жоба. Барлық алаңы – 5256,7 ш.м. Авторы – А.Байков, С.Мордвинцев. Конструкторшылар – А.Кузьмин, В.В.Ларенгель.

One of the well-known buildings of Karaganda. Circus was built according to the project of Karaganda architect Alexander Boikov. The building had been constructing almost 7 years and by the November 1982 construction works were almost finished. In 14 February 1983 circus, sized 1640 places, accepted spectators for the first time. In the center of the building riding hall is located, as well as wide lobby with three entrances. Total area 5256,7 sq.meters. On 29 August 2004 4-meters sculpture “girl on the ball” was established on the roof of the building

Улытау (Великие горы) - исторический центр казахского народа, эпицентр кочевой культуры степной цивилизации. Величие этих древнейших гор заключено в значимости событий национальной истории Казахстана. Улытау был излюбленным местом ханов кочевых племен. Здесь дислоцировалась ставка Жошы хана - старшего сына великого Чингисхана, отсюда начинал свой завоевательный поход на восток хан Батый. Система невысоких гор находится на юго-западе Сарыарки, средняя высота 400-800 м. Длина 230-240 км. Ландшафты главным образом пустынно – степные. У подножия Улытау разнотравно-злаковые луга, луговые солончаки. На склонах и каменистых вершинах растут представители редколесья (береза, арча на светло – каштановых почвах, у побережья рек кустарники: малина, смородина, ива и также типчак и полынь). Обитают волк, лиса, белка, барсук и т.д. Улытау богат полезными ископаемыми: железо, марганцевые руды, полиметаллы, бурый уголь, и т.д.

Ұлытау – Сарыарқаның Оңтүстігі мен Жезқазған, Торғай облыстары жерінде орналасқан. Ұлытау өңірінде шоқылы, қыратты бірнеше аласа тау жүйесі бар. Жалпы орташа биіктігі – 400-600 метр, көтеріңкі орта бөлігінің биіктігі – 800-1000 метр. Солтүстігін Жақсыарғанаты, орталық бөлігін Ұлытау мен Едіге таулары, оңтүстігін Кішітау жотасы алып жатыр. Оңтүстіктен солтүстік бағыттағы ұзындағы – 230-240 шақырым. Ұлытау өңірі көбіне бозғылт қызыл-қоңыр топырақты, шөлді далалы болып келеді. Тау басында, бөктерінде қайың, арша, қара ағаш, изен, қарақат, шалғын, боз, бидайық, сораң т.б. шөптер өседі. Ұлытау қазақ халқының ұлттық қалыптасуында тарихи маңызы бар өлкелердің бірі.

Ұлытау – қазақ жерінің нақ орталығындағы географиялық «кіндігі» іспетті тарихи тау.

MOUNTAIN ULITAU

Ulitau (Grand mountain) – historical center of Kazakh people. Ulitau was purlieu place of khans. That was the place of dislocation of general headquarters of Zhoshi Khan – the oldest son of Chingizkhan, from that place he began his expansion campaign to the east khan Batiy. Middle height is 400-800 meters. Length is 230-240 km. The Landscapes represents mainly in steppes. Such animals as t wolf, fox, squirrel, badger and others are inhabited this area. Ulitau is rich by its minerals: stone, manganese ores, base metals, brown coal etc.