Қазақстан Республикасының жаңа Кодексі қабылданды

«Неке (ерлі зайыптылық) және отбасы туралы».

2011 жылдың 26 желтоқсан айында Қазақстан Республикасының Президентімен «неке (ерлі зайптылық) жане отбасы тұралы» жана кодексіне қол қойылды. Бұл жаңа кодекс 2012 жылы 18 қантар айында іске асырылып енгізілды. Кодексте көптеген өзгерістер байқалды, соның ішінде кодекстің атауы да өзгерілді бұрын «неке және отбасы» болса, жаңадан «неке (ерлі зайптылық) және отбасы» деп өзгерілді.

Және де неке терминімен қоса ерлі зайптылық деген ұғым пайда болды, бұл ұғымының терен мағынасы бар. Келешекте неке деген термин соңынан алыптастыру жоспарланады.

«Неке және отбасы (ерлі зайптылық)» кодексінде неке отбасылық қарым қатынас негізі бойынша мақсаттары, сауалдары,принциптеріне және отбасының құқықтарын қорғауға, Қазақстан Республикалық әлеуметік саяси бағытқа сай терен қарастырылған.

Бұл кодекс 283 баптан тұрады соның ішінде 110 жаңа болып келді. Кодексінің жалпы бөлімінде неке-отбасылық заңнамасы қарастырылған, келесі жаңа ұғымдар еңгізілді:

- «неке (ерлі-зайыптылық)» – ерлі-зайыптылар арасындағы мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтар мен міндеттерді туғызатын, отбасын құру мақсатында Қазақстан Республикасының заңында белгіленген тәртіппен тараптардың ерікті және толық келісімімен жасалған еркек пен әйел арасындағы тең құқықты одақ;

- «патронат» – жетім балалар, ата-аналарының (ата-анасының) қамқорлығынсыз қалған балалар қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган мен баланы (балаларды) тәрбиеге алуға тілек бiлдiрген адам жасайтын шарт бойынша отбасыларға патронаттық тәрбиеге берілетін тәрбие нысаны; 

- «подкидыш(тастамды бала)»;

- «ата-анасы бас тартқан бала (бас тартылған балалар)» – тиісті заңды құжаттарды ресімдеу жолымен оны одан әрі тәрбиелеуден, оқытудан, материалдық қамтамасыз етуден ата-аналары (ата-анасы) бас тартқан бала;

- «жетім бала (балалар)» – ата-анасының екеуі де немесе жалғыз анасы (әкесі) қайтыс болған бала (балалар); 

- «суррогат ана» – суррогат ана болу шартына сәйкес тапсырыс берушілер үшін қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологиялар қолданылғаннан кейін құрсақ көтеретін және бала (балалар) туатын әйел;

- «суррогат ана болу» – сыйақы төлене отырып, суррогат ана мен ерлі-зайыптылар арасындағы шарт бойынша күні жетпей босану жағдайларын қоса алғанда, бала (балаларды) көтеру және туу;


- «суррогат ана болу шарты» - некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) және балалы болғысы келетiн адамдар мен қосалқы репродуктивтік әдістер мен

технологияларды қолдану жолымен бала көтеруге және тууға өз келiсiмiн берген әйел арасындағы нотариатта куәландырылған жазбаша келiсiм.

- «бала асырап алу жөніндегі агенттіктер» - өз мемлекетінің аумағында балаларды асырап алу жөніндегі қызметті жүзеге асыратын және осы Кодексте белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасының аумағында осындай қызметті жүзеге асыру үшін аккредиттелген коммерциялық емес шетелдік ұйымдар;

Сонымен қатар бала тууының тіркелу рәсіміне жаңа өзгерістеріне көніл бөлінген.

Егер бұрынғы заң бойынша бала тууының тіркелуі ата аналары тұрған жерлері болса (мысалы бала Алматы қаласында дүниеге келді, ал Талдықорган қаласында тіркелсе,бұрын тұған жері деген бөлімінде, баланың тіркелген жері, тұрғылықтын атауы жазылса демек Талдықорған). Енді жаңа заң бойынша баланың тұған жері жазылады, тіркелген жеріне қарамастан.

Тегі, аты, жөні, әкесінің бойынша толықтай, нақтылай қарастылады. Баланың аты жөні ата-аналардын тілегі бойынша немесе заң бойынша азаматтар әкесінің рұқсатымен қоя алады. Және де балаға қос есім қоюға, бірақ бөлек жазылуы тиіс екі есімдер (мысалы Нұр- Әлі, Ғабит –Мүсіреп).

Егерде әкесінің аты екі есімді болса, онда балаға бір есімі немесе екі есімнің қос күйінде жазылады. Баланың әкесі атын өзгертсе сонда кәмелетке толмаған баланын әкесінің аты өзгеріледі, ал кәмелетке толған баланың – ол туралы өзі өтініш берілген кезден.

Ата-аналардың еркіндерімен ұлттық салт-дәстүрлері бойынша баланың тегі әкесінің немесе атасының атынан тіркеуі мүмкін, әкесінің жағынында, анасының жағынында.

Кодексте жаңа баптармен нұсқалартолықтырылған:

• 
  53 бап «неке және отбасылар құпия жеке өмірдің қолсуғымаушылық»
  
• 
  9 нұсқа «Сурогатты ана болу жане қосалуы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолдану» (54 , 59 бап)
  

Және босуа неке құруының жаңалығы неке құруын ҚР барлық тіркеү жеріне, тұрған жеріден тәуелсіз жүзеге болады.

Неке ерлі зайптылық, дің тәртібі бойынша заңдық неке сіз өткізілсе бұл заңды тіркелуі боп саналмайды.

Қосымша нормалар бір жынысы неке құры, бала тіркеуі заңсыз болып саналады.

Неке бұзу кезіндегі жаңа тәртіп «неке бұзу туралы (ерлі-зайыптылар) өтініштердің сол күнен бастап сотқа бергенен бір ай мерзімінде сот тәртібінде жүзен асырылады».

Сотпен неке бұзу туралы шешім шығарылған кезде, егер кәмелетке толмаған балалар екеуінің қайсысымен тұратыны, балаларды асырауға және (немесе) жұбайларының еңбек қабілетсіздігі қажеттілігіне қаражат төлеу тәртібі, жұбайлардың ортақ мүлігін бөлу туралы қаражат көлемі туралы шешім сот міндетімен регламенттеледі.

Жұбайы бірінші некенің ажыратуы тұралы күәлігі тіркелмесе заңды түрде болмаса жұбайы жаңа неке құралмайды.

Курчатов қаласы Әділет басқармасы

бас маманы Т.В.Божко