1 Осы ақпараттық жүйелерді құруға, дамытуға және сүйемелдеуге арналған нормативтер (бұдан әрі - Нормативтер) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 29 қыркүйектегі № 983 Қаулысымен бекітіліген Қазақстан Республикасында ақпараттық және коммуникациялық технологияларды дамыту жөніндегі 2010 - 2014 жылдарға арналған бағдарламаны іске асыру бойынша іс-шаралар Жоспарының 31 тармағына сәйкес әзірленген.

1. 
   Нормативтер мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерін әзірлеуге жұмыстардың жұмысқа қабілеттіктерін есептеу әдістемесін қолдану үшін арналған.
   

2. Негізгі түсініктер

2. 
   Осы нормативтерде келесі ұғымдар қолданылады:
   

1. 
   ақпараттық жүйені бағдарламалық қамтамасыз етуді сүйемелдеу – іске қосылған қолданбалы бағдарламалық қамтуды оның алғашқы қызметін өзгертусіз модификациялау үдерісі;
   
2. 
   ақпараттық жүйені бағдарламалық қамтамасыз етуді құру – қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуді жасау үдерісі, келесі жұмыстарды өзіне қосады: талаптар талдауы, жобалау, бағдарламалау, жинақтау, тестілеу, әрекетке енгізу және қабылдау;
   
3. 
   ақпараттық жүйені бағдарламалық қамтамасыз етуді дамыту – іске қосылған қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз ету үдерісін оның модификациялау;
   
4. 
   ақпараттық жүйе – ақпараттарды аппараттық-бағдарламалық кешенді қолдана отырып сақтауға, өңдеуге, іздеуге, таратуға, беруге және ұсынуға арналған жүйе;
   
5. 
   ақпараттық жүйені жасаудың еңбекке қабілеттілігі – ай сайынғы адам басына өлшенетін ақпараттық жүйелерді бағдарламалық қамтамасыз ету өндірісіне жұмсалған жұмыс уақытындағы еңбек шығындары;
   
6. 
   ақпараттық жүйенің қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз ету кодының өлшемі – ақпараттық жүйені қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етудегі шығыс кодының мың логикалық жолдары;
   
7. 
   ақпараттық жүйені қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етудің функционалдық өлшемі – фнкционалдық балымен өлшенетін ақпараттық жүйенің қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз ету функционалының көлемі;
   
8. 
   жасаушы – бағдарламалық қамтамасыз етудің өмірлік топтамасы үдерісіндегі әзірлеулер (талаптар талдауы, жобалау, қабылдау сынақтарын қоса алғанда) жөніндегі жұмыстарды орындайтын ұйым;
   
9. 
   кодтың логикалық жолдары – бағдарламалық қамтамасыз етудің белгілі функционалдық өлшемі бойынша оның коды өлшемін бағалау үшін пайдаланылатын бағдарламалық қамтамасыз ету өлшемі;
   
10. 
    қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз ету – қолданбалы тапсырмаларды шешуге арналған бағдарламалық қамтамасыз ету;
    
11. 
    тапсырыс беруші – жеткізушіден ақпараттық жүйені алатын немесе қабылдайтын ұйым;
    
12. 
    функционалдық балл – бұл ақпараттық жүйені қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз ету функционалының өлшем бірлігі.
    

3. Ақпараттық жүйенің қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз ету функционалды ауқымын есептеу үшін нормативтер

3. 
   1-кестедегі Әдістеме (Ф1) формуласы бойынша қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз ету функционалды ауқымын есептеу үшін пайдаланылатын ақпараттық жүйені құру жоспарын топтастырушылардың нормативтері:автоматтандыру объектісінің ауқымы – K₁, тапсырыс берушінің түрі – K₂, бағдарламалық қамтамасыз ету түрі – K₃ қамтылған.
   

1 - кесте

Ақпараттық жүйені құрушы жоба жіктеуіштерінің нормативтері

Автоматтандыру обьектісінің ауқымы	K1	Тапсырыс берушінің түрі	K2	Бағдарламалық қамтамасыз ету түрі	K3
Бір құрылымдық бөлімшенің бизнес үдерісін автоматтандыру	1	Жергілікті атқарушы орган	8	Күйге келтіруді талап ететін, дайын бағдарламалық қамтамасыз ету	1
Бір ведомствоның бизнес үдерісін автоматтандыру	8	Орталық атқарушы орган	14	Деректер қоры	6
Аумақтың бөлімшелері бар бір ведомствоның бизнес үдерісін автоматтандыру	9	Өмірге қауіпті қызметпен байланысты мемлекеттік орган	15	Серверлі -клиент- (толстый клиент)	8
Ведомствоның және сыртқы ақпараттық жүйелермен ықпалдасу бизнес үдерісін автоматтандыру	10			Серверлі -клиент- (тонкий клиент)	11
Бірнеше ведомстволардың бизнес үдерісін автоматтандыру	12			Бейімделген - сервис-	15
Бірнеше ведомстволардың және сыртқы ақпараттық жүйелермен ықпалдасу бизнес үдерістерін автоматтандыру	13

Ескертпе. 1 - кестедегі деректер үшін Ресей ғылым академиясының Жүйені талдау институтының ISBN 978-5-9710-0154-6 «Жобалаудың бастапқы сатыларында күрделі жүйелердің ақпаратты-техникалық кешендерін әзірлеу және енгізу барысындағы жиынтық құнын анықтау бойынша кеңестік әдістемес» деректер көзі ретінде пайдаланылды.

4. Ақпараттық жүйенің қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз ету кодының ауқымын есептеу үшін нормативтер

4. 
   2-кестедегі Әдістеме (Ф1) формуласы бойынша қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз ету кодының ауқымын есептеу үшін пайдаланылатын кодтардың логикалық жолдарының функционалды балдарының аударма коэффициенттерінің тиісті нормативтерін және бағдарламалау тілдерінің атаулары қамтылған
   

2 - кесте

Бағдарламалау тілдері		АК (Бір функционалды орынға кодтардың логикалық жолдарының саны)
Basic Assembler	320
Autocoder	320
Netron/CAP	296
Macro Assembler	213
C	128
DOS құжатты файлдар	128
Basic	107
Макросы Lotus	107
ALGOL	105
COBOL	105
FORTRAN	105
JOVIAL	105
Бағдарламалаудың араласқан тілдері	105
JCL	96
VPF	95
Pascal	91
COBOL (ANSI 85)	91
APS	86
Slogan	81
RPG	80
Modula-2	80
PL/1	80
Параллельный Pascal	80
Fortran 95	71
Mantis	71
Sabretalk	70
Mapper	69
ColdFusion	68
Datastage	67
Ideal	66
Basic (ANSI)	64
FORTH	64
LISP	64
PROLOG	64
Powerhouse	63
Uniface	61
.NET	60
JSP	59
LOGO	58
C#	58
J2EE	57
Кеңейтілген LISP	56
RPG III	56
ASP	56
Java	55
JavaScript	54
C++	53
YACC	53
Culprit	51
Natural	51
KML	50
Visual Basic	50
REXX	50
Ada 95	49
PL/SQL	47
CICS	46
SIMULA	46
Taskmate	45
Focus	45
Web Scripts	44
Pacbase	42
Языки баз данных	40
Clipper DB и dBase III	40
Informix	40
Oracle и SYBASE	40
Openroad	39
Access	38
VBScript	38
Advantage	38
PeopleSoft	37
Cool:Gen/IEF	37
DBase IV	36
Шешімдерді қабылдауды қолдау тілдері	35
FoxPro 2.5	34
APL	32
Статистикалық тілдер (SAS)	32
Maestro	30
DELPHI	29
Стандартты объектілі – бейімделген тілдер	29
Powerbuilder	28
VB.Net	28
OBJECTIVE-C	27
Lotus Script	23
Oracle Developer /2000	23
Smalltalk	21
awk	21
EIFFEL	21
Shell-сценарии (Perl)	21
4-ші деңгейдің стандартты тілдері (4GL)	20
OR3 (4GL)	20
Application Builder	20
CORBA	20
Cristal Reports	20
Datatrieve	20
CLIPPER	19
ABAP (SAP)	18
HTML 3.0	15
Siebel Tools	13
SQL	13
Easytrieve+	13
SQL Forms	11
Excel	6
QUATTRO PRO	6
Пиктограммаларды құру тілдері	4

Ескертпе. 2-кестедегі нормативті мағыналар «Бағдарламалық жобаларды басқару» кітабында жарияланған Software Productivity Research компаниясының деректері және 2009 жылғы қазандағы Quantitative Software Management компаниясының Function Point Languages Table деректері кестелерінің негізніде құрылған. «Ең кіші шығын барысында қолайлы дәрежеге жету» ISBN: ISBN 5-8459-0413-7. Баспа: Вильямс, 2003 Роберт T. Фатрелл, Дональд Ф. Шафер, Линда И. Шафер.

Осы кесте әдістемеде көрсетілген формулалар бойынша, ҚР – мыңдаған логикалық жолдары бар ақпараттық жүйені қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз ету кодтарының мөлшерін анықтау үшін пайдаланылады.

5. Ақпараттық жүйенің қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуді құру (әзірлеу) қиындығын есептеуге арналған нормативтер

5. 
   3-кестедегі әр бір R_i әзірлеу көрсеткіштерінің олардың деңгейлеріне байланысты нормативтерді қамтиды. Әр бір R_i әзірлеу бойынша барлық деңгейлерінің сипаттамалары 4 кестеде көрсетілген. R_i әзірлеудің барлық көрсеткіштерін анықтау Әдістеме (Ф3) формуласы бойынша қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуді құру (әзірлеу) қиындығының ауқымын есептеу үшін.
   

3 - кесте

Ri әзірлеу көрсеткіштері	Төменгі деңгей	Орташа деңгей	Жоғары деңгей
R1 әзірлеуші үшін жобаның болжамдылығы	4,96	3,72	2,48
R2 әзірлеу үдерісінің икемділігі	4,05	3,04	2,03
R3 тәуекелдерді жою деңгейі	5,65	4,24	2,83
R4 жоба командасының ауызбіршілігі	4,38	3,29	2,19
R5 әзірлеуші ұйымында үдерістердің жетілгендігі	6,24	4,68	3,12

4 - кесте

Ri Әзірлеу көрсеткіштері	Төменгі деңгей	Орташа деңгей	Жоғары деңгей
R1 әзірлеуші үшін жобаның болжамдылығы	Айтарлықтай деңгейде болжамды	Айтарлықтай деңгейде болжамды	Жалпы болжамды
R2 әзірлеу үдерісінің икемділігі	Кейде	Кейбір деңгейде	Бүтіндей сәйкес
R3 тәуекелдерді жою деңгейі	40%	60%	75%
R4 жоба командасының ауызбіршілігі	Қиындау іс-әрекеттесу	Келісілген іс-әрекеттесу	Айтарлықтай деңгейдегі іс-әрекеттесу
R5 әзірлеуші ұйымында үдерістердің жетілгендігі	SW CMM 1 деңгей	SW CMM 2 деңгей	SW CMM 3 деңгей

Ескертпе. 3, 4 – кестедегі нормативті мәндері : COCOMO II. Model Definition Manual. Version 2.1. Center for Software Engineering, The University Southern California, 2000. деректеріне құрылған.

6. 
   5-кестедегі оның деңгейіне байланысты Z_i барлық шығынның әр бір көбейткіштерінің нормативтерін қамтиды. Әр бір көбейткіш бойынша Z_i барлық деңгейлердің сипаттамалары 6 кестеде көрсетілген. Барлық шығын көбейткіштерін анықтау Z_i Әдістеме (Ф4) формуласы бойынша қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуді құру (әзірлеу) қиындығы ауқымының шығындарының көрсеткіштерін есептеу үшін қажет.
   

5 - кесте

Zi, Шығындардың көбейткіштері	Төменгі деңгей	Орташа деңгей	Жоғары деңгей
Z1 қызметкерлердің ауызбіршілігі	1,20	1,00	0,83
Z2 қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етудің сенімділік және күрделілігі	0,83	1,00	1,33
Платформаның күрделілігі, Z3	0,87	1,00	1,29
Z4 қайталама пайдаланудың талап етілген деңгейі	0,95	1,00	1,07
Z5 қызметкерлердің тәжірибелілігі	1,22	1,00	0,87
Құралдарды пайдалану Z6	1,10	1,00	0,87
Z7 жоба кестесінің тығыздығы	1,14	1,00	1,00

6 - кесте

Шығындарды көбейткіштер Zi, затрат Zi	Төменгі деңгей	Орташа деңгей	Жоғары деңгей
Қызметкерлердің ауызбіршілігі Z1	Қызметкерлердің тұрақсыздығы 20%	Қызметкерлердің тұрақсыздығы 12%	Қызметкерлердің тұрақсыздығы 9%
Қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етудің сенімділік және күрделілігі Z2	Деректер қоры көлемінің аздығы	Деректер қоры көлемінің орташасы	Деректер қоры көлемінің көптігі қиындау
Платформаның қиындығы, Z3	Тұрақты платформа. Орындау және жедел жадыға уақытты шектеу ≤ 50%	Платформаның айтарлықтай тұрақтылығы. Орындау және жедел жадыға уақытты шектеу 65%	Тұрақсыз платформа. Орындау және жедел жадыға уақытты шектеу 80%
Қайталама пайдалануға талап етілгенен деңгей, Z4	-	Бір жобада модульдерді бірнеше рет пайдалану	ҚБҚ бір ұйымның бірнеше жобаларында пайдаланылуы мүмкін
Қызметкерлердің тәжірибелілігі Z5	6 ай	1 жыл	3 жыл
Құралдарды пайдалану, Z6	БҚ әзірлеуде бәсең ықпалдастырылған құралдарын теру	БҚ әзірлеудегі негізгі үдерістерді автоматтандыру үшін орташа ықпалдастырылған құралдарын теру	БҚ әзірлеудегі негізгі үдерістерді автоматтандыру үшін жылдам ықпалдастырылған құралдарын теру
Жоба кестесінің тығыздығы Z7	Кестені тығыздау 85%	Кестені тығыздау 100%	Кестені тығыздау 130%

Ескертпе. 5, 6-кестедегі нормативті мәндер COCOMO II. Model Definition Manual. Version 2.1. Center for Software Engineering, The University Southern California, 2000 деректеріне негізделіп жасалған.

6. Ақпараттық жүйеге қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуді құру (әзірлеу) құнын анықтау үшін нормативтер
8. 7-кестедегі келесі көрсеткіштердің нормативтерін қамтиды:

1. З_ОР – Зерттеулер мен әзірлеулермен айналысатын қызметкерлердің айлық есептік ақысының көрсеткіші Қазақстан Республикасы Статистика агенттігімен жыл сайындық есепте анықталады;

2. К_ӘС – міндетті әлеуметтік сақтандыру қорына аудармалар есебімен әлеуметтік салық көрсеткіштері Қазақстан Республикасы Салық кодексімен анықталады;

3. К_ҮШ – үстеме шығындар көрсеткіші;

4. К_КШ – кезеңдердегі шығындардың көрсеткіштері;

5. К_Р – рентабельдік көрсеткіші;

6. К_ҚҚС – қосылған құн салығының көрсеткіштері Қазақстан Республикасы Салық кодексімен анықталады.

Жоғарыда айтылған көрсеткіштерді анықтау (Ф6) әдістемесі бойынша ақпараттық жүйені қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуді әзірлеушінің ай сайынғы адам басына шаққандағы құнын есептеу үшін қажет

7 - кесте

№	Көрсеткіштің атауы	Мәні	Норматив
1	Зерттеулер және әзірлеулермен айналысатын қызметкердің орта айлық жалақысы	ЗОР	90325 теңге*
2	Міндетті әлеуметтік сақтандыру қорына аудармалар есебімен әлеуметтік салық	КӘС	11%
3	Үстеме шығындар (жалдау, іссапар, қажетті тауарлар және т.б.)	КҮШ	51%
4	Кезеңдердің шығындары (қызметкерлерді әкімшілік басқару және маркетинг шығындары)	ККШ	31%
5	Рентабельдік көрсеткіш	КР	10%
6	ҚҚС	КҚҚС	12%

Ескертпе:

* – Қазақстан Республикасы статистика агенттігі ұсынған 2009 жыл бойынша мәлімет.

Нормативті мәндер К_ҮШ, К_КШ, К_Р «Ұлттық ақпараттық технологиялар» АҚ 2011 жылғы талдаушы/әзірлеуші лауазым санаттары бойынша жасалған деректерге негізделген

7. Ақпараттық жүйені қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуді тәжірибелік қолданысқа енгізудің, дамытудың, сүйемелдеудің, аттестаттаудың жұмысқа қабілеттігін және құнын анықтау үшін нормативтер
9. 8-кестедегі келесі нормативтерді қамтиды:

1. К_Д – ақпараттық жүйенің қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуін дамыту қиындығының коэффициенті ақпараттық жүйенің қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуін құрудағы қиындықтарға ақпараттық жүйенің қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуін дамыту қиындығының пайыздық арақатынасын анықтайды;

2. К_С - ақпараттық жүйенің қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуін сүйемелдеу қиындығының коэффициенті ақпараттық жүйенің қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуін құру қиындықтарына ақпараттық жүйенің қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуін сүйемелдеу қиындығының пайыздық арақатынасын анықтайды;

3. К_А - ақпараттық жүйенің қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуін аттестаттау қиындығының коэффициенті ақпараттық жүйенің қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуін құру қиындықтарына ақпараттық жүйенің қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуін аттестаттау қиындығының пайыздық арақатынасын анықтайды;

4. К_Қ - ақпараттық жүйенің қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуін тәжірибелі пайдалану қиындығының коэффициенті ақпараттық жүйенің қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуін құру қиындықтарына ақпараттық жүйенің қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуін тәжірибелі пайдалану қиындығының пайыздық арақатынасын анықтайды.

8 - кесте

Коэффициента атауы	Қиындық коэффициенті	Мәні, %
Ақпараттық жүйенің қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуін дамыту коэффициенті	КД	30
Ақпараттық жүйенің қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуін сүйемелдеу коэффициенті	КС	10
Ақпараттық жүйенің қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуін атестаттау коэффициенті	КА	15
Ақпараттық жүйенің қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуін тәжірибелі пайдалану коэффициенті	КҚ	10

Ескертпе. 8 - кестедегі деректерге келесі дерек көздері пайдаланған:

1. «Жобалаудың алғашқы кезеңдеріндегі күрделі жүйелердің ақпараттық-техникалық кешендерін жасау және енгізу жұмысының жинақтық құны жөніндегі әдістемелік ұсыныстар», ISBN 978-5-9710-0154-6, Ресей ғылым академиясының жүйелік талдау институты ақпарат көздерінен алынған.

2. COCOMO II. Model Definition Manual. Version 2.1. Center for Software Engineering, The University Southern California, 2000.