ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ

ТҰРАР РЫСҚҰЛОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

«БАСҚАРУ» ФАКУЛЬТЕТІ

«МЕНЕДЖМЕНТ» КАФЕДРАСЫ

Күндізгі оқу бөлімінің

ІV курс студенті

(4 жылдық оқу)

Ембергенов руслан Адилович

(Тегі, аты, әкесінің аты)

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

КӘСІПОРЫННЫҢ БАНКРОТТЫҒЫН ДИАГНОСТИКАЛАУ ЖӘНЕ БЕЙДАҒДАРЫСТЫҚ БАҒДАРЛАМАНЫ ӘЗІРЛЕУ

(«Прогресс» фирмасы» ЖШС мысалында)

Қорғауға «Менеджмент» Ғылыми жетекші

кафедрасының меңгерушісі Саткалиева Тамара Сагимбаевна

э.ғ.к., доцент Смагулова Н. Т.

жіберілді

________________________

«____»__________2006 жыл.

АЛМАТЫ 2006

МАЗМҰНЫ

Кіріспе

1 бөлім. Кәсіпорынның банкроттығын диагностикалау: мәні және мазмұны.

1. 
   Банкроттылық түсінігі, себебі және дәрменсіздік түрлері.
   
2. 
   Қазақстан Республикасында төлем қабілетсіз кәсіпорындардың дамуын талдау.
   
3. 
   Кәсіпорынның қаржылық жағдайын диагностикалау әдістері.
   

2 бөлім. «Прогресс» фирмасы» ЖШС-нің қаржылық жағдайын талдау.

2.1 Кәсіпорынның сипаттамасы және оның даму деңгейі.

2.2 Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалау.

2.3 Кәсіпорынның төлем қабілетсіздігінің қауіпін бағалау.

3 бөлім. Кәсіпорынды дағдарысты қаржылық жағдайдан шығару шараларын әзірлеу.

1. 
   Қаржылық стратегияны құрудағы негізгі бағыттар.
   
2. 
   Ұсыныстардың сандық бағасы.
   
3. 
   Бейдағдарыстық бағдарлама жобасының экономикалық негіздемесі.
   
4. 
   
   

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Переход к рыночной экономике вызвал появление нового для нашей финансовой политики понятия - банкротство предприятия. В соответствии с действующим законодательством под банкротством предприятия понимается ситуация, связанная с недостаточностью активов в ликвидной форме, неспособность предприятия удовлетворить в установленный для этого срок предъявленные к нему со стороны кредиторов требования, а также выполнить обязательства перед бюджетом.

В условиях нестабильной экономики, замедления платежного оборота, высокой инфляции, нестабильности налоговой системы, политической нестабильности, неопределенности, недостаточной квалификации менеджеров предприятия институт банкротства получает все большее распространение. Вместе с тем, в хозяйственной практике последних лет участились случаи умышленной самоликвидации предприятий, которые, обеспечив привлечение значительного объема заемного капитала (в денежной, товарной и других формах) и использовав его в целях наживы отдельных лиц, объявляют себя банкротами для того, чтобы уйти от расчетов. Механизм таких действий квалифицируется как "фиктивное банкротство" и преследуется в уголовном порядке.

Банкротство является кризисным состоянием и его преодоление требует специальных методов финансового управления. Рыночная экономика выработала обширную систему финансовых методов диагностики банкротства и выработала методику принятия управленческих решений в условиях угрозы банкротства. Эта методика предназначена не только для предприятий, где кризис очевиден и необходимо принимать неотложные меры по стабилизации, а для всех предприятий, работающих в рыночных условиях, поскольку ее особенности таковы, что позволяют выявить на ранней стадии и устранить негативные факторы развития предприятия, наметить пути их устранения.

Основой методики являются три положения:

-диагностика банкротства;

-выявление факторов, влияющих на кризисное развитие;

-выработка антикризисных механизмов управления финансами.

Современное состояние большинства хозяйственных объектов таково, что первоочередными тактическими задачами для них является «латание дыр» и недопущение банкротства. Подобный подход не позволяет достичь устойчивой работы предприятия в долгосрочной перспективе. Потому особое значение в сегодняшних условиях приобретает формирование эффективного механизма управления предприятиями, основанного на анализе финансово-экономического состояния, с учетом постановки стратегических целей деятельности адекватных рыночным условиям и поиска путей их достижения.

В связи с этим возникает необходимость проводить систематический финансовый анализ предприятия. Финансовый анализ позволяет не только выяснить, в чем заключается конкретная болезнь экономики предприятия-должника, но и заблаговременно продумать и реализовать меры по выходу предприятия из кризисной ситуации.

Актуальность проблемы банкротства отечественных предприятий обуславливает выбор темы данной дипломной работы.

Целью данной дипломной работы является изучение и проведение комплекса мероприятий на предмет возможного банкротства, а также рассмотрение финансовых механизмов выхода предприятия из кризисного экономического состояния.

Для реализации поставленной цели в дипломной работе поставлены и решаются следующие взаимосвязанные задачи:

- изучить понятие, виды и процедуры банкротства;

- рассмотреть сущность и принципы политики антикризисного управления предприятием в современных условиях;

- осуществить диагностику финансового состояния предприятия, включая проведение анализа и оценки имущественного положения, ликвидности и платежеспособности и финансовой устойчивости предприятия;

- совершенствовать систему диагностики банкротства предприятия;

- разработать систему механизмов стабилизации предприятия при угрозе банкротства.

Объектом исследования является общество с ограниченной ответственностью «Прогресс». Информационно-аналитической базой исследования послужили данные оперативной и бухгалтерской информации за 2004 год.

Дипломная работа состоит из трех разделов. Первый раздел посвящен теоретическим вопросам понятия банкротства и методике антикризисного управления финансами.

Во втором разделе проводится комплексный финансово-экономический анализ исследуемого предприятия с использованием моделей диагностики банкротства. Объектом исследования является общество с ограниченной ответственностью «Прогресс». Информационно-аналитической базой исследования послужили данные оперативной и бухгалтерской информации за 2004 год.

В третьем разделе дипломного проекта на основании результатов анализа финансово-хозяйственной деятельности, проведенного во втором разделе, разрабатывается программа антикризисного управления финансами для исследуемого предприятия в соответствии с методикой антикризисного управления финансами.

При написании работы было использовано множество различной литературы, включая гражданское законодательство, законодательство о банкротстве, а также методические материалы по анализу и статьи практикующих юристов и экономистов, рассматривающих проблемы банкротства и антикризисного менеджмента.
1 бөлім. Кәсіпорынның банкроттығын диагностикалау: мәні және мазмұны.

1.1 Банкроттық түсінігі, түрлері және себептері.

Кәсіпорынның банкроттығы нарықтық қатынастарды қамтыған Қазақстан экономикасы үшін жаңа құбылыс емес. Қазақстан экономикасында шаруашылық субъектілердің банкротқа ұшырауының көптеген алғы шарттары бар. Кәзіргі уақытта бұл саладағы нормативтік база қабылданып және дамытылып жатыр. Банкроттық нарық шаруашылығының бір категориясы болып табылады. Ол соттың шешімі мен немесе кредитордың келісімі бойынша соттан тыс ресми түрде жарияланады. «Банкроттық туралы» Қазақстанда үш заң актісі қабылданды. Бірінші заң 1992 жылы 14 қаңтарда қабылданып, 1992 жылы 1 ақпанда күшіне енді, ал екіншісі – Президенттің 1995 жылғы 7 сәуірдегі заң күші бар Жарлығы. Бірақ қабылданған заң актілері көп мәселелерді шешпеді, дауларды қарау кезінде көптеген қиындықтар байқалды. Мұндағы заңдарды жаңарту қажеттігін туғызатын ең басты себеп – банкроттыққа байланысты мәселелердің біріңғай жүйеленбегендігі еді. Мәселен, қайта ұйымдастыру, кредиторлардың мүдделерін қорғау жолдары шешілмеген. Кредиторлардың өз мүдделерін қорғауларына мүмкіндік беретін құрылтай жиналысы қалыптаспаған екен.

Ерекше талаптарды қажет етпейтін істерді жүргізу процесі нақты реттелмеді, іс жүргізуді қозғау үшін қажетті құжаттар тізімі болмады. Осыған байланысты соттар өтініштерді қабылдаудан бас тартты. Яғни, заңды жүзеге асыру механизмі болмады. 1995 жылы және 1996 жылдың алғашқы жартысында шаруашылық субъектілерін банкрот деп тану туралы келіп түскен барлық 257 өтініштің 98-і қайтарылды, 15 өтініш қабылданбады, сөйтіп, тек 144 талап – арыз материалды қарауға қабылданды, бұл берілген арыздардың 56 пайызы ғана. Ең негізгі мәселенің бірі – талап-арыз, өтініштерді орындау реттелмеді. Мысалы, талап-арыз иесінің сотқа шағымданған сәтінен бастап, сот шешімі қабылданғанға дейін 1 айдан 3 айға дейін уақыт берілетін. Ал осы мерзім ішінде ұяты шамалы борышкер негізгі қаржыны жұмсап немесе несие берушіні шығынға отырғызатын басқа да әрекеттер жасап үлгеруі мүмкін ғой.

Банкроттық туралы заңдардың жетілмеуінен және борышкердің дәрменсіздігіне қатысты нақты критерийлердің және сот шешімін орындау механизмінің жоқтығынан төлем қабілеттілігі жоқ көптеген шаруашылық жүргізуші субъектілер күнделікті айналымнан шығарып тасталынбады, мұның өзі экономиканың дамуына кері әсер етті. 1996 жылдың бірінші жартысында берілген талап-арыздың 17 пайызын және іс жүргізуге қабылданған істердің 30 пайызын құрайтын бар-жоғы 43 іс бойынша шаруашылық жүргізуші субъектілер (бұлар негізінен шағын жеке фирмалар) дәрменсіз деп танылған (сот қорытындысы материалдарынан), ал шын мәнінде тап қазір банкроттыққа ұшырау жағдайындағы кәсіпорындар бұдан әлдеқайда көп кой. Банкроттық туралы заң тәжірибесі көрсеткеніндей, арыз бергеннен бастап, сотпен белгіленген әрекет – кәсіпорын таратылғанша немесе қайта ұйымдастыру жөн-жосығын қолдану аяқталғанға дейінгі сот өндірісінің бүкіл жөн-жосығын қамтуы керек.

Жаңа заң жұмыс жасаушы субъектілердің дәрменсіздігін реттеудің тиімділігін арттыру, төлем дағдарысын, экономикалық процестерге мемлекеттік әсер етудің түрлері мен реттемеуді жеңу, кәсіпорындар дәрменсіздігін болдырмау мақсатында құрылымдық саясатқа бағыттау, қолдағы қаржы ресурстарын тиімді пайдалану, экономиканы дамытудың артықшылық бағыттарын қолдау, әлеуметтік салаларды жеңілдету мүддесін қамтамасыз етуге арналған.

Қазақстан Респупликасының Президенті 1997 жылы 21 қаңтарда дәрменсіз борышкерді ақтауға бағытталған арнаулы жөн-жосықтарды жүргізудің шарттары мен тәртібін айқындайтын, «Банкроттық туралы» Заң күші бар нормативтік-құқықтық актіге қол қойды.

Аталған заң Азаматтық кодекстің 44-бабына (2-бөлім) сәйкес қазыналық кәсіпорын мен мекемеде ақша қаражаты жетіспеген жағдайда олардың міндеттемелері бойынша тиісті мүлік иесі субсидиялық жауап беретін болғандықтан қазыналық кәсіпорындар мен мекемелерден басқа заңды тұлғалардың банкроттығы туралы істерге қолданылады. Азаматтық кодекстің аталған ережесі осындай заңды тұлғаларға қатысты банкроттық жөн – жосықтарды қолданудың практикалық мәнін жоққа шығарады. Сонымен бірге ауыл шаруашылығы кәсіпорындарына қатысты (олардың ұйымдық – құқықтық түріне тәуелсіз) банкроттық жөн-жосықты қолдану ерекшеліктері арнайы заңдарда көзделуі керек.

Заң актілерінде банктерге, сақтандыру компанияларына, кейбір заңды тұлғалардың зейнеткерлік қорларына қатысты банкроттық жөн – жосықтың ерекшеліктері белгіленуі мүмкін. Заң, сондай-ақ Азаматтық кодекстің 21-бабымен және арнайы заңдармен реттелетін жеке кәсіпкерлерге қолданылмайды.

«Жеке кәсіпкерлік туралы» жаңа заң кәсіпорындар дәрменсіздігін болдырмау, құрылымдық саясатқа бағыттау, экономиканы дамытудың артықшылық бағыттарын тиімді қолдану мақсатында банкроттың әлеуметтік салдарын жеңілдету үшін қажетті шаралар қабылдап, экономикалық процестерге әсер етудің түрлері мен тәсілдерін айқындайды.

Нақты шаруашылық үрдістегі кәсіпорынның банкроттығын іс - әрекеттегі әлді және әлсіз байланысқан әртүрлі факторлармен түсіндіруге болады. Артық жағдайдағы факторларды белгілеп, кәсіпорын банкроттығын былай бөлуге болады:

• 
  кәсіпорынды дұрыс басқармағандықтан туындаған банкроттылық (маркетингтік стратегияны ойластырмағандықтан);
  
• 
  ұдайы өндірісті қолданудағы өнім сұранысын кеңейтіп жүзеге асыруда инвестициялық ресурстың жетіспеушілігінен туындаған банкроттылық;
  
• 
  келісілген өндірістегі өнімнің бәсекеге қабілетсіздігінен туындаған банкроттылық.
  

Банкроттылық түсінігі оның түрлерімен сипатталады. Заң және қаржылық тәжірибесінде кәсіпорын банкроттылығының келесі түрлері анық көрініс табуда:

1. Нақты банкроттылық. Кәсіпорынның болашақ кезеңде өзінің қаржылық тұрақтылығы мен төлем қабілеттілігін қалпына келтіруге толық қабілетсіз.

2. Техникалық банкроттылық. Кәсіпорынның төлем қабілетсіздігін сипаттайды, яғни дебиторлық қарызының мерзімінен өтіп кетуінің себебінен. Кәсіпорынның дебиторлық қарыз көлемі кредиторлық қарыз көлемінен артық болады, ал активтерінің сомасы қаржылық міндеттемелер көлемінен артық болады.

3. Әдейі банкроттылық. Кәсіпорынның төлем қабілетсіздігін басшысы немесе құрылтайшысы әдейі жасайды. Кәсіпорынды өзінің мүддесі немесе басқа тұлғаның мүддесі үшін экономикалық зардапқа әкеледі.

4. Тиімді банкроттылық. Несиелік міндеттемелерінің мерзімін ұзарту немесе несиелік қарыз сомасын жеңілдету мақсатында кәсіпорын өзінің өтірік төлем қабілетсіздігін кредиторларға жариялаумен сипатталады.

Борышкетдің банкроттылық ісі қаралғанда келесі процедуралар қолданылады:

• 
  бақылау;
  
• 
  қаржыны қалпына келтіру;
  
• 
  сыртқы басқару;
  
• 
  конкурстық өндіріс;
  
• 
  халықаралық келісім.
  

Бақылау процедурасы. Оның мақсаты борышкердің мүлігін сақтауды қамтамасыз ету және борышкердің қаржылық жағдайын талдаудан өткізу.

Қаржыны қалпына келтіру – борышкердің толығымен төлем қабілеттілігін қалпына келтіру және қарызын қайтару, қарызды төлеу кестесіне сәйкес.

Сыртқы басқару – төлем қабілеттілігін қалпына келтіру мақсатында борышкер өз өкілеттілігін сырттан келген басқарушыға береді.

Конкурстық өндіріс кредиторлардың талабын қанағаттандыру мақсатында банкрот болған борышкерге қолданылады.

Халықаралық келісім бір жақтың ерікті түрде талаптарын жарым – жарты қайтарып алуын және екінші жақ қалған талаптарды қабылдайтынынбілдіреді.

Банкроттық кәсіпорынның ұдайы өндіріс капиталының шаруашылық механизмінің балансының бұзылуынан, яғни оның қаржылық және инвестициялық саясатының тиімсіз болуынан туындайды.

Банкроттықтың пайда болуының негізгі себептерін келтірейік:

1. 
   Шаруашылық жүргізу жағдайын жасаудың объективті себептері:
   

- экономиканы реформалаудың нормативті және заң шығаратын базаларының, қаржылық, ақша, несие, салық жүйелерінің жетілмегендігі;

- инфляцияның аса жоғары деңгейі;

• 
  фирманың құнды қағаздарының нарықтық құнының төмендеуі;
  
• 
  бәсекелестіктің жоғары деңгейі және соның нәтижесінде пайда болған сәйкес келмейтін өндіріс шығындары төмендемей, өнім бағасының төмендеуі.
  

2. 
   Шаруашылық жүргізуге тікелей қатысты субъективті себептер:
   

• 
  банкроттықты уақытында болжап және келешекте одан сақтана алмауы;
  
• 
  жарнама, өтімділік жүйесінің болмауы, сұранысты дұрыс зерттемегендіктен сату көлемінің төмендеуі;
  
• 
  өндіріс көлемінің төмендеуі;
  
• 
  ұқсас, бірақ сапасы жоғары өнімдердің бағасына кейбір түрлердің бағаларының жақындауы;
  
• 
  ақталмаған жоғары шығындар;
  
• 
  өнімнің төменгі рентабельділігі;
  
• 
  өндіріс циклінің өте көлемді болуы;
  
• 
  үлкен қарыздар мен өзара төлей алмаулар;
  
• 
  ескі басқарма басшыларының нарықты құруға бейімделе алмауы, сұранысы жоғары өнімдерді шығаруда іскерлік көрсетпеуі, инвестициялық, бағалық, қаржылық саясаттың тиімдісін таңдай алмауы [Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау].
  

Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай, кәсіпкерлердің көбісі мұндай жағымсыз жағдайдан сәтті құрылуда, бірақ банкротқа үшырау құбылысы кәсіпкерлік әлемде сирек кездеседі деуге болмайды. Зерттеулер бойынша алғашқы жылдар ағымында 23,7%, алғашқы 4 жыл ішінде – 51,7%, алғашқы 6 жыл ішінде – 62,7% банкротқа ұшырағандығын көрсетіп отыр. Банкротқа ұшыраудың негізгі себептері мыналар:

• 
  Экономикалық факторлар – 47,4%6
  
• 
  Қаржылық қиыншылықтар –38,4%,
  
• 
  Кәсіпкерлік тәжірибенің болмауы – 7,1%,
  
• 
  Кәсіпкелік нәтиженің жаман болуы – 3,4%,
  
• 
  Басқалар – 3,7%
  

Банкротқа ұшырау себептері сыртқы және ішкі де сипатқа ие болуы мүмкін. Сыртқы факторларға жалпы экономикалық құлдырау, процент ставкасының өзгеруі, мемлекеттік саясаттағы өзгеріс, анағұрлым жетілген құрылыс материалдары мен құбылыс өндірісі технологиясының пайда болуын жатқызуға болады. Іс – жүзінде бұл сыртқы әсерлер барлық фирмаларға бірдей, бірақ кейбіреулері оларға төтеп беріп, қызметін одан ары қарай тиімді жүргізе алуда, ал басқалары сәтсіздікке ұшырауда. Фирманы банкрот болуға алып келетін көптеген себептерн тиімсіз менеджментпен байланысты және оларды үш бағытта топтауға болады:

• 
  Стратегиялық сипаттағы қателіктер
  
• 
  Жалпы менеджмент проблемалары
  
• 
  Қаржы есептік жүйе мен тәжірибедегі кемшіліктер.
  

Осы бағыттардың әрқайсысын 1 кестеде жете, толық қарастырамыз.

следующая страница>