Сұрақ: Кредит бойынша пайыздық ставканы төмендету қай кезде және қаншаға деп шамаланып отыр? Біз 2005 жылы жеті жылға ипотекалық кредитпен пәтер сатып алдық. Осы кезең ішінде біз алынған соманың жартысынан көбін еселеп төлеп үлгердік. Егер % пайызды төмендетсе, төлемеушілер азаяр еді. Сонда біз адал төлем жасай отырып, бөгде заемды жауып отырмыз.

Жауап: Қолданыстағы заңнамаға сәйкес сыйақы ставкаларын және сыйақылар мен комиссияларды, сондай-ақ банктік қызмет көрсету тарифтерін банктер, банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асырушы ұйымдар дербес белгілейді.

Банктер өз пайыздық саясаттарын өздерінің пайдасын негізге ала отырып, және нарық принциптеріне сәйкес жүргізеді. Кредиттердің пайыздық ставкалық деңгейіне көптеген факторлар әсер етеді.

Ең бастысы, бұл -халықаралық нарық капиталдарындағы тенденциялар, елдегі құнсыздану деңгейі, ұлттық валютаның айырбас бағамы және қорландыру құны, яғни тартылып отырған депозиттер мен банктердің басқа да қарыздары бойынша ставкалары. Сонымен қатар, банк кредит құнына (кредиттің пайыздық ставкасы) тәуекелдер мен операциялық шығыстарды жабатын шығындарды, сондай-ақ өз пайдасын қамтамасыз ету үшін белгілі бір пайызды (маржа) қосады.

Сонымен қатар, нарықтық экономика талаптары бойынша тауарлар мен қызмет көрсету бағасы сұраныс мен ұсыныс негізінде қалыптасады.

Осыған байланысты, коммерциялық банктің кредит бойынша ставкаларының деңгейін осы көрсеткіштерге сәйкес келетін деңгейден төмен белгілеуі - оның қызметіндегі тәуекелдің өсіп, тұрақтылықтың төмендеуіне әкеліп соғады.

Қазіргі сәтте, тұрғын үй кредитін берудің ішкі нарығы - қаржы нарығының ең серпінді және белсенді дамып отырған секторларының бірі болып табылады, осы сегменттегі банктер арасында бәсекелестіктің өсуімен, сондай-ақ ипотекалық кредит беру бойынша пайыздық ставканың төмендеуімен және оларды беру мерзімдерінің ұлғаюымен сипатталып отыр.

Ипотекалық кредит беру бойынша отандық нарықта қалыптасқан сәттерден бастап бес жыл ішінде қомақты нәтижелерге қол жеткізілді, нақты айтар болсақ:

- бастапқы жарна 30% бастап 10-15% кеміді;

- ипотекалық тұрғын үй кредитін берудің мерзімі 3-5 жылдан бастап 20-25 жылға ұзарды;

- пайыздық ставкалар жылдық 24% бастап 13% дейін төмендеді.

Бірақ, ипотекалық кредит берудің тез дамуына қарамастан, ол тұрғын үйді қаржыландырудың нарықтық схемасының бірі ретінде ортадан жоғары кірісі бар халықтың бөлігі үшін ғана қол жетімді болып қалып отыр, өйткені өз мәні бойынша ипотекалық кредит әлемдік практикадағы ең көп таралған 11 қымбат банктік кредиттер қатарына жатқызылады.

Осыған байланысты, тұрғын үй заемдарының жұмыс істеп отырған мынадай баламалы түрлерінің бар екендігін атап өтеміз:

- халықтың әлеуметтік жағынан қорғалатын топтарына бейімделген кредит беру жүйесі болып табылатын жеңілдікті талаптары бар құрылыс жинақтары жүйесі арқылы. Сөйтіп, Тұрғын үй Құрылыс Жинақ Банкінің (ТҚЖБ) салымшысы бола отырып, және белгілі бір кезең аралығында қажетті соманы жинақтау арқылы нарықтық ставкадан мейлінше төмен ставка бойынша тұрғын үй кредитін алуға болады;

- халықтың әлеуметтік жағынан қорғалатын топтарына (балалары бар жас отбасылар; мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен тұтынылатын мемлекеттік органдар мен мекемелер қызметкерлері; әлеуметтік сала бойынша мемлекеттік кәсіпорындар қызметкерлері) кредит беруді жүзеге асыратын Қазақстан Республикасында 2005 — 2007 жылдарға тұрғын үй құрылысын дамытудың Мемлекеттік бағдарламасы аясында – кредит беру мерзімдері – 20 жыл, сыйақы ставкасы жылдық 10 %, бастапқы жарна мөлшері – 10 % жеңілдікті талаптары бар кредиттер пайдаланады.

Сонымен қатар, бірқатар жылдар бұрын ипотека алған және пайыздық ставкалары қазіргі кездегі қолданыстағыларынан асып кететін пайызбен кредит төлеп отырған заемшылар осының алдында алған кредиттерін қайта қаржыландыра (кері кредиттеу) алады.

Кредитті қайта қаржыландыру былайша жасалуы мүмкін:

1) кредит алған банкіне өтініш жасап, кредитті мейлінше төмен пайыздық ставка бойынша қайта қаржыландыру мүмкіндіктерін білу,

2) бір мезгілде заемды қайта қаржыландыру қызметін ұсынып отырған басқа банктердің талаптарын зерттеу және талаптары оған мейлінше тиімді болған кез-келген банктің бірін таңдау.

Сонымен қатар кері кредиттеудің тұтастығына ықпал ететін факторларға айырықша көңіл бөлу қажет, атап айтқанда: кредит өтеудің ұсынылып отырған тәсіліне, өтінішті қарауға, кредитті ұйымдастыруға, мүлікті сақтандыруға және басқаларға клиенттен шыққан қосымша шығыстарға.

Сонымен бірге, мәлімет үшін мынаны хабарлаймыз, соңғы жылдарда банктің ресурстық базасын ұлғаюы, шетелден қаражатты мейлінше төмен құнмен қамтуы банктердің жеке және заңды тұлғаларға беретін кредиттердің ставкаларын төмендетуге мүмкіндік берді.

Орташа алынған номиналды сыйақы ставкалары	01.01.02ж.	01.01.03 ж.	01.01.04 ж.	01.07.04 ж.	01.01.05 ж.	01.01.06 ж.	01.01.07 ж.
Берілген кредиттер бойынша, оның ішінде:	16,3	14,4	13,7	13,1	13.1	13.1	12,8
Қысқа мерзімді	16,4	14,2	13,2	12,7	12.8	12.3	11,2
Ұзақ мерзімді	16,2	15,1	14,9	13,9	13.8	14.2	14,6
Ұлттық валютада берілген кредиттер бойынша,оның ішінде	17,9	16,1	16,1	15,1	14.4	14.7	14,4
Қысқа мерзімді	18,2	16,1	15,1	15,1	14.5	14.4	13,3
Ұзақ мерзімді	16,5	15,8	16,0	15,2	14.3	15.2	15,5
Шетел валютасында берілген кредиттер бойынша,оның ішінде	14,9	13,3	11,6	11,0	10.9	10.7	10,7
Қысқа мерзімді	14,4	12,5	10,4	9,5	9.1	8.9	8,6
Ұзақ мерзімді	15,9	14,9	14,0	12,8	13.2	12.9	13,2

Дереккөз: 01.01.2007ж. ҚР Ұлттық Банкінің статистикалық бюллетені
Болашақта ставкалардың төмендеуіне Кредиттік бюро құру және заемшылардың кредиттік тарих базасын қалыптастыру және олардың қаржылық жай-күйі туралы анық мәліметтер алу, банктік қызмет нарығында бәсекелестікті күшейту, жаңа қаржы институттарын дамыту, халықтың төлем қабілеттігінің өсуі, құнсыздану деңгейінің төмендеуі, шағын және орта бизнеске кредит беру кезінде тәуекелдерді бөлу кезіндегі мемлекеттің қатысу механизмдерін жетілдіру, Қазақстан Республикасының тәуелсіз кредиттік рейтингін көтеру, корпоративті басқару деңгейін көтеру, шаруашылық субъектілерінің ақпараттары стандарттарының айқындылығы мен стандартталуын көтеру, кепілге қойылған мүлікті сату бөлігіндегі заңнаманы жетілдіру, экономиканың нақты секторының ҚЕХС-на көшуіне ықпал етеді деп жорамал жасауға болады.

Мынаны атап айтқан жөн, белгілі бір бастамаларды банктер өздері дербес қабылдайды. Сөйтіп, 2005 жылғы 7 қазанда «Қазақстан ипотекалық компаниясы» АҚ мен ипотекалық кредит беру бойынша қызмет көрсетіп отырған негізгі банктер, банктік емес ұйымдар арасында Қазақстан Республикасының азаматтарына ипотекалық кредит беруде қол жетімділікті қамтамасыз ету үшін ынтымақтастық Меморандумына қол қойылған.

Осы мемрандумға сәйкес тараптар мыналар жөнінде өзара түсіністікке қол жеткізді:

1) халықтың басым бөлігіне ипотекалық кредит бойынша сыйақы ставкасын төмендетуге ықпал ету жөніндегі жұмысты тұрақты негізде жүргізу;

2) ипотекалық кредит бойынша сыйақы ставкасын төмендетуге ықпал ететін талаптарды тудыру жұмыстарын мынадай шектерден асырмай жүргізу:

- 2006 жылы жылдық 12%;

- 2007 жылы жылдық 11%;

- 2008 жылы жылдық 10%;

3) ипотекалық тұрғын үй кредиттерін беру рәсімдерін жеңілдету және тиісті тарифтерді төмендетуге байланысты іс-шаралар жүргізу.

Сонымен қатар, Банктер туралы Заңның 7-бабының 3-тармағымен мемлекеттік органдар мен олардың лауазымды тұлғалары Қазақстан Республикасының заңнамасында тікелей көзделген жағдайлардан басқа жағдайда банктердің қызметіне кез-келген нысанда араласуына тыйым салынғандығы нақты көрсетілген.