1 Бақылау жұмысының мақсаты мен міндеттері

Кіріспе
Кәсіпорындардың нарықтық қарым – қатынастарға көшуі олардың мәнділік мәртебесін нығайтты, шаруашылық жүргізуші субъектілер болып алдарынан кең мүмкіндіктер ашылып, көптеген өндірістік және қаржы сұрақтарына дербес шешім бере алатын болды.

Оларға көбінесе білікті таңдаулы серіктестері бар ішкі немесе сыртқы нарық жатады, өйткені келешектегі тәуелділік тиімділігі бұдан сайын ынтымақтасады. Қазір кәсіпорындар контрогенттерін (жеткізушілер, мердігерлер сатып алушылар, банктер және т.б.) өздері таңдайды, бұрынғыдай жоғарыдан бұйрық алмайды. Олардың өздеріне іскерлі серіктестерін, қаншама дәл және қатегіз таңдаса, соншама тез және дұрыс бағдарландырылады және жұмысының тиімділігін арттырады. Бір сөзбен айтқанда, шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызметі тікелей басшылық деңгейіне, олардың шешім қабылдаудың дәйектілігі, нақтылығы, оралымдылығы және ғылыми негізділігіне тәуелді. Ақырғыларын қабылдау елдің ұзақ мерзімді бағыттарына жету – экономикалық өсу үшін, материалдық, еңбек және қаржы ресурстарын оңтайлы, тиімді пайдалану қажет.

Кәсіпорын шаруашылық қызметінің кешенді талдау бөлігі - әртүрлі көрсеткіштермен коэффициентер арқылы, қаржылық талдау ол ғылыми негізділік мөлшерін және кәсіпорындардың дамуын анықтайтын беталыс өлшем бағасы, төлем қабілеттерін және қаржы тұрақтылығын бағалайтын тиімділік қызметтерін анықтайтын факторлар, қаржы – шаруашылық қызметтерінің нәтижесіне теріс ықпал етеді.

«Қаржылық талдау» пәнінің негізгі мақсаты – студенттерге кәсіпорынның қаржылық-экономикалық зерттеудің аналитикалық облысында теоретиялық және тәжірибелік білім беру, сонымен қатар басқармашылық шешімдердің экономикалық дәйектілігі үшін арнайы әдіс-тәсілдерді қолдану үдерісінде көмектесу болып табылады.

1 Бақылау жұмысының мақсаты мен міндеттері
Бақылау жұмысының мақсаты студенттердің жалпы теориялық біліммен қаржылық талдауды тәжірибеде жеке орындау мүмкіншілігі.

Бақылау жұмысын орындау барысында студент тақырыптың теориялық негізін арнайы әдіснамалық әдебиетті қолдданып зерттеу қажет.

Бақылау жұмысы келесі тақырыптардан құралады: «Өтілімділік пен төлем қабілеттілігін талдау», «Қаржылық тұрақтылықты талдау». Студент А қосымшасында келтірілген, өз нұсқауына сәйкес тапсырманы орындау тиіс.
2 Нұсқау бойынша бақылау жұмысына арналған сұрақтар
1 нұсқау

АҚ «Лама» өтілімділігі мен төлем қабілеттілігін талдау
АҚ «Лама» қаржылық тұрақтылығы коэффициенттерін талдау

2 нұсқау

АҚ «Тулпар» өтілімділігі мен төлем қабілеттілігін талдау
АҚ «Тулпар қаржылық тұрақтылығы коэффициенттерін талдау

3 нұсқау

АҚ «Базис» өтілімділігі мен төлем қабілеттілігін талдау
АҚ «Базис» қаржылық тұрақтылығы коэффициенттерін талдау

4 нұсқау

АҚ «Вега» өтілімділігі мен төлем қабілеттілігін талдау
АҚ «Вега» қаржылық тұрақтылығы коэффициенттерін талдау

5 нұсқау

АҚ «Промет» өтілімділігі мен төлем қабілеттілігін талдау
АҚ «Промет» қаржылық тұрақтылығы коэффициенттерін талдау

6 нұсқау

АҚ «Турмыс» өтілімділігі мен төлем қабілеттілігін талдау
АҚ «Турмыс» қаржылық тұрақтылығы коэффициенттерін талдау

7 нұсқау

АҚ «Барыс» өтілімділігі мен төлем қабілеттілігін талдау
АҚ «Барыс» қаржылық тұрақтылығы коэффициенттерін талдау

8 нұсқау

АҚ «Жулдыз» өтілімділігі мен төлем қабілеттілігін талдау

АҚ «Барыс» қаржылық тұрақтылығы коэффициенттерін талдау

9 нұсқау

АҚ «Заман» өтілімділігі мен төлем қабілеттілігін талдау
АҚ «Заман» қаржылық тұрақтылығы коэффициенттерін талдау

10 нұсқау

АҚ «Акжол» өтілімділігі мен төлем қабілеттілігін талдау
АҚ «Акжол» қаржылық тұрақтылығы коэффициенттерін талдау

3 Тапсырма нұсқауын таңдау
Бақыла жұмысының нұсқауы студентпен келесі кесте бойынша анықталады.
1 кесте

Фамилияның бірінші әріпі	Сынақ кітапшасының соңғы нөмері
Фамилияның бірінші әріпі	1 немесе 6	2 немесе 7	3 немесе 8	4 немесе 9	5 немесе 0
А,Б,В,Г	1 нұсқау	6 нұсқау	5 нұсқау	7 нұсқау	3 нұсқау
Д,Ж,К,Л	2 нұсқау	7 нұсқау	4 нұсқау	8 нұсқау	5 нұсқау
М,Н,О,П	3 нұсқау	8 нұсқау	2 нұсқау	6 нұсқау	7 нұсқау
Р,С,Т,Ш	4 нұсқау	9 нұсқау	3 нұсқау	9 нұсқау	4 нұсқау
Қалған әріптер	5 нұсқау	10 нұсқау	1 нұсқау	2 нұсқау	3 нұсқау

Бақылау жұмысын орындауға әдіснамалық нұсқаулар

4.1 Өтілімділік пен төлем қабілеттілігін талдау

Кәсіпорынның өтілімділік пен төлем қабілеттілігін талдауына баланс өтілімділігін, оның салыстырмалы көрсеткіштерін (коэффициенттерін) және төлем қабілеттілігін талдау кіреді.

Баланс өтілімділігін талдауына құралдары өтімділік дәрежесіне қарай топталған активтерді пассив бойынша топталған міндеттемелермен салыстыру.

Кәсіпорының активтері өтімділік дәрежесіне қарай төмендегі 1 сурет бойынша бөлінеді.

Кәсіпорын активтері

1 топ

Өте жоғары өтімділікті активтер

Ақша қаражаттары, қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар.

2 топ

Жылдам өтелетін активтер

Дебиторлық қарыздар, төлемдер 1 жыл ішінде орындалады

3 топ

Баяу өтелетін активтер

Дебиторлық қарыздар, 1 жылдан астам төлемдер

Қиын өтелетін активтер

Негізгі құрал-жабдықтар, материалдық емес активтер, ұзақ мерзімді активтер

4 топ

1 сурет – Активтерді өтелімділік деңгейі бойынша топтастыру

Баланс пассивтері (міндеттемелері) төлем уақыттылығына қарай топтастырады (2 сурет).

Баланс өтелімділігін анықтау үшін активтер мен пассивтер топтарын салыстырамыз. Баланс абсолютті өтімді болып есептеледі, егер төмендегі қатынас орын алса

(1)

Кәсіпорын пассивтері

Жедел міндеттемелер

Несиегерлік берешек

1 топ

Аз мерзімді несиелер, ұзақ мерзімді несиелердің ағымдағы бөлігі

2 топ

Қысқа мерзімді міндеттемелер

Ұзақ мерзімді міндеттемелер

Ұзақ мерзімді несиелер, кеден міндеттемелері

3 топ

4 топ

Тұрақты (орнықты) пассивтер

Меншікті капитал

2 сурет – Кәсіпорын пассивтерін топтастыру
Өтімді қаражаттарды және міндеттемелерді салыстыру төмендегі көрсеткіштерді анықтауға мүмкіндік береді:

1 Ағымдық өтімділік (АӨ)

Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі немесе төлем қабілетсіздігі туралы алдағы қаралып отырған мерзім аралығын куәландырады.
АӨ = (А1+А2) – (П1+П2) (2)
2 Болашақ өтімділік (БӨ)

Өтеу қабілеттілік болжамы алдағы уақытқа және төлемдерді салыстыру негізінде анықталады

БӨ = А3 – О3 , (3)

Баланс өтелімділігін талдау нәтижелерін 1 кестеге орнату.

Таблица 1 – Баланс өтілімділігін талдау

Активтер

Кезен басы

Кезен соңы

Пассивтер

Кезен басы

Кезен соңы

Төлем артығы (+), кемшілігі(-)

кезен басы

кезен соңы

А1

П1

А2

П2

А3

П3

А4

П4

Баланс

Баланс

Неғұрлым нақты талдау бұл қаржылық коэффициенттері бойынша өтелімділікті талдау (2 кесте).

2 кесте - Өтімділік және төлем қабілеттілік коэффициентері

Көрсеткіштер аттары	Есептеу әдістері	Нормативтік шамалар	Түсініктеме
Өтімділіктің жалпы көрсеткіші	А1+0,5А2+0,3А3 L1 = ------------------------ П1+0,5П2+0,3П3	>1	Кәсіпорынның міндеттемелердің барлық түрлері бойынша қабілеттілігін көрсетеді, жақын арадағыны да және алдағы уақыттағы да.
Абсолютті өтімділік коэффициенті	А1 L2 = ------------------------ П1 + П2	0,2-0,5	Жақын арада қай қысқа мерзімді несиенің бөлігін кәсіпорын жабатының көрсетеді.
Сыни өтімділік коэффициенті	А1 + А2 L3 = ------------------------ П1 + П2	0,7-0,8	Ағымдағы міндеттемелердің қай бөлігі қашан жабылатының ақшалай ғана емес, алдағы келіп түсітін несиегерлердің есебінен, көрсетеді.
Ағымдағы өтімділік коэффициенті	А1 + А2 +А3 L4 = ------------------------ П1 + П2	Қажетті шама 1 Оптималді шама 2	Ағымдағы міндеттемелердің қай бөлігін барлық айналымдық қаражатты жіберу арқылы жабуға болатының көрсетеді
Меншікті қаражаттар мен қамтамасыз етілген коэффициент	П4 – А4 L5 = ------------------------ А1 + А2 +А3	≥0,1	Кәсіпорынның айналымдық қаражаттарының қай бөлігі меншікті көздер есебінен құралатының көрсетеді

Қаржылық коэффициенттерді талдау олардың мәндерін базистік көрсеткіштермен салыстыру және есептік жыл бойынша серпінін зерттеу жатады.

Өтелімділік коэффициенттерін 3 кестеге келтіру.

4 кесте - Өтімділік және төлем қабілеттілігі коэффициентерін талдау

Көрсеткіштер аттары	Кезен басы	Кезен соңы	Өзгеріс
1 Өтімділіктің жалпы көрсеткіші
2 Абсолютті өтімділік коэффициенті
3 Сыни өтімділік коэффициенті
4 Ағымдағы өтімділік коэффициенті
5 Меншікті қаражаттар мен қамтамасыз етілген коэффициент

4.2 Қаржы тұрақтылығын талдау

Кәсіпорынның қаржы тұрақтылығын келесідей сипаттауғ болады:

тұрақты төлем қабілеттікпен қамтамасыз ететін кәсіпорын шоттарының жағдайын анықтау;
кәсіпорынның қарыз және меншік құралдарын салыстыру;
кәсіпорынның меншік құралдары оңтайландыру мүмкншілігі.

Кәсіпорынның қаржы тұрақтылығы 4 кестеде келтірілген қаржылық коэффициенттер жүйесі арқылы талданады.

Көрсеткіштер аттары	Есептеу әдісі	Норм / шама	Түсініктеме
1 Автономия коэффициенті	Меншікті капитал U1=------------------------------------- Ақша балансы	≥ 0,5	Меншікті қаражаттардың қаржылық көздердің жалпы сомасында меншікті салмағын көрсетеді
2 Жартылай капиталдың шоғырлану коэффициенті	Ұзақмерз. міндет. + Ағымд. мінд. U2=------------------------------------- Ақша балансы	< 0,5	Қарыздық қаражаттың жалпы қаражаттағы бөлініп, кәсіпорынға салынатының көрсетеді
3 Қарыз және меншік қаражат қатынастарының коэффициенті	Ұзақмерз.мінд. + Ағымд.мінд. U3=------------------------------------- Меншікті капитал	≤ 1	Қанша қарыздық қаражат кәсіпорын 1теңге меншікті қаражаттан тартқаның активтерге салынғаның көрсетеді
4 Меншікті капиталдың оңтайландыру коэффициенті	Менш. капитал + Ұзақмерз. Мінд.– - Айналыстан тыс активы U4=------------------------------------- Меншікті капитал	≈ 0,5	Меншікті қаражаттың қай бөлігі ағымдағы істерді қаржыландыру үшін жайдаланылатының, яғни айналымдық қаражатқа салынғаның көрсетеді
5 Қорларды меншік көздермен қаржыландыру коэффициенті	Менш.капитал – Айнал.тыс активтер U5=-------------------------------------- Қорлар мен шығындар	≥0,6-0,8	Қорлар мен шығындардың қай бөлігі меншікті көздерден қаржыланатындықтарын көрсетеді
6 Орнықты қаржыландыру коэффициенті	Менш.капитал + Ұзақ мерз.мінд. U6=-------------------------------------- Ақша балансы	Оптим/ шама 0,8-0,9 Қауіп/ шама < 0,75	Активтердің қай бөлігі ұзақ пайдалану көздерінен қаржыланатындығын көрсетеді

Қаржылық коэффициенттер тұрақтылығын 5 кестеде талдау.

5 кесте - Қаржылық коэффициенттер тұрақтылығын талдау

Көрсеткіш атауы	Кезең басында	Кезең сонында	Өзгерістер	Нормативтік мөлшер
7 Автономия коэффициенті
8 Тартылған капиталдың шоғырлану коэффициенті
9 Меншік және қарыз қаражаттары ара қатынасының коэффициенті
10 Меншікті капиталдың икемділік коэффициенті
11 Қорларды қаржыландырудың меншікті көздерімен қамтамасыз етілу коэффициенті
12 Тұрақты қаржыландырудың коэффициенті

5 Мазмұны мен орындау тәртібі
Бақылау жұмысын келесі тәртіппен орындау:

тапсырманың вриан нөмері көрсетілуі тиіс;
есептеу нәтижелері кестеге келтіріліп, көрсеткіштердің есептік мерзімі бойынша өзгерісін анықтау;
әрбір тапсырмаға қорытынды жасалуы тиіс;

Бақылау жұмысы ПМУ–нің құжаттарды рәсімдеуге арналған әдіснамалық нұсқауларына сәйкес орындалуы тиіс.

Бақылау жұмысы емтихан басталардан алдын тапсырылуы тиіс. Оқытушының бақылау жұмысын тексергеннен кейін студент оны қорғау қажет.

Әдебиет
Негізгі

Донцова Л.В., Никифорова Н.А. Анализ финансовой отчетности: учебник. – 3-е изд., перераб. и доп. – М. : Издательство «Дело и Сервис», 2005. – 368 с.
Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ финансовой отчетности. – Алматы: Каржы–Каражат, 1998. – 225 с.
План счетов по МСФО  Бюллетень бухгалтера. – январь 2006 г. – № 3.
Салихова А.Р., Лысикова Е.А. Финансовый анализ: учебно–методическое пособие. – Павлодар, 2006. – 91 с.

Қосымша

Карлин Т.Р. Анализ финансовых отчетов: учебник. – М. : Инфра-М, 1998. – 420 с.
Ковалев В.В. Финансовый анализ: методы и процедуры. – М. : Финансы и статистика , 2002. – 250 с.
Налетова И.А. Анализ финансово–хозяйственной деятельности: учебное пособие / Налеттова И.А. – М. : ФОРУМ. ИНФРА – М., 2004. – 320 с.

А қосымшасы

(міндетті)

АҚ «Лама» талдау жүргізу мәлеметтері