Казакстаннын 8 гасырдагы гылымы мен билими жане

мадениети
1768- 1774 ж. Казакстанга жиберилген алгашкы экспедициялардын бирин академик табигат зерттеушиси П.С.Паллас (1741-1811) баскарды. Экспедиция багыты Солт Батыс, Солтустик жане Солт Шыгыс Казакстаннын жерлерин басып отетин болып белгиленди. Бул экспедиция жумысынын натижеси ретинде П.С.Палластын «Ресей империясынын артурли провинциялары бойынша жасалган саяхат» атты 3 болимнен туратын енбеги шыкты.
И.Г.Георги 1796 ж. ол «Ресей мемлекетин мекендейтин барлык халыктардын сондай ак олардын турмыстык адет гурыптарынын...» атты жан-жакты да байсалды енбеги жарык корди.
И.К. Кириллов «1689-1737» «Кыргыз-кайсак жане Каракалпак ордалары туралы » енбек жазып калдырды.
В.Н. Татищев (1686-1750) ол Орынбор олкесинде озинен бурынгы изашар галымдар бастаган гылыми зерттеу жумыстарын одан ари жалгастырды.
П.И.Рычков (1712-1777) «Орынбордын тарихы» жане «Орынбор губерниясынын топографиясы немесе сипаттамасы» деген енбек жазды. Ол «Орынбор олкесинин Колумб » деген данкка боленди.
П.И. Рычков Е.Пугачев котерилисин жан-жакты суреттеди.
1759 ж. Г.Ф. Миллердин (1705-1783) «Сибир патшалыгынын тарихы» атты енбеги жарык корди.
И.Г. Андреевтин «Кыргыз-кайсактардын Орта жузинин сипаттамасы» (1795 ж енбеги жарык корди.)
А.Д.Скалон алгашкылардын бири болыып бирегей орыс-казак создигин жасады.
Актамберди жырау Сарыулы (1675-1768 ж.) онын кесенеси Шыгыс Казакстан обылсы Журекжота шокасынын баурайында бой котерип тур.
Бухар жырау Калкаманулы (1693-1788) Павлодар обылсынын Баянаул ауданындагы Далба тауынын етегинде туган. «Комекей аулие» атанды.
Умбетей Тилеуулы (1706-1778) болды. Канжыгалы карт Богенбайды жоктау жане онын олимин Абылай ханга естирту сиякты жырлары жадында сакталган.
Котеш (1745-1818)
Шал (Тилеуке Кулекеулы) (1748-1819)
Монголдарда «Цэжере» сози «Есте сактау» дегенди билдиреди.
Атакты кобызшылардын бири Тилеп Аспантайулы (1757-1820) болды. Ол 13 жасынан кобыз тарта бастады. «Толгау», «Аллам жар», «Баксы» куйлери бар.
Керей руынан шыккан домбырашы ари акын. Байжигиттин «Актабан шубырынды, Алкакол сулама» , «Кайын сауган», «Аншынын зары» атты тамаша куйлери бар.
1765 ж. Сибир шекара шебинин бастыгы генерал Шпрингер Омбыда, Петропавлда жане Жамишевте мектептер ашты.
1786 ж. Омбыда Азиялыктарга арналган мектеп ашылды.
1789 ж. Орынборда айырбас сарайы жанынан мектеп ашылды.

Бокей хандыгынын курылуы
1797 жылы картайган Айшуак султан Киши жуздин ханы болып шыга келди.

1799 жылы Бокей султан Ресей императорынын атына хат жазып озинин кол астындагы казактардын бир болигинин Жайыктын он жак бетине кошип баруына руксат сурап,отиниш жасады.

1801 жылгы 11 наурызда Ресей монархы I Павелдин жарлыгы шыгып,Бокей султан мен онын кол астындагы казактардын Жайыктын он жак бетине кошуине руксат етилди.

Бокей султаннын кол астындагы казактар орналаскан бул аймак Ишки Орда деп аталды.Ишки Орда батысында Астрахан,солтустиги мен шыгысында Саратов жане Орынбор губернияларымен шектести ,онтустиги мен онтустик –шыгысында Каспий тенизи мен Жайык шекара шебине барып тирелди.

1801 жылы Жайыктын он жагасына 5 мынга жуык отбасы кошип барды.

1897 жылгы Ресей империясынын Жалпыга бирдей алгашкы халык санагынын корсеткен натижеси бойынша,Ишки Ордада 207 мын казак болды.

1812 жылы Бокей султанга хан лауазымы берилди.

Бокей хан 1815 жылгы 12 мамырда кайтыс болады.

Жангир ер жетип камелеттик жаска толганша Астрахан губернаторы Андреевскийдин

уйинде турды.

Жангир 1824 жылы Орал каласында хан болып жарияланды жане хандыкты 20 жыл бойы баскарды.

1827 жылы ол хандыктын орталыгы –Хан ордасынын негизин калады.Хан ордасы Нарын кумынын батыс болигинде салынды.

Жангир хан билер сотынын окилдигине едауир шек койды.

Жангир ханнын озинин жеке меншигинде 400 мын десятинага жуык жери болды.

Би Балкы Кудайбергенулынын жери де 300 мын десятинага жетти.

1832 жылы Жангир хан Бокей хандыгынын оз жарменкесин уйымдастырды.

1835 жылы Жангир ханнын тикелей нускауы бойынша мусылман мешити ашылды.

А.Алекторовтын айтуына караганда ''хан бирде-бир рет намазын каза кылмаган жума сайын султандармен бирге мешитке барып турган рамазан айындагы ораза кезинде онда тан атканша болып журген ''

1841 жылы Жангирдин оз бастамасы бойынша алгашкы зайырлы мектеп ашылды.

Жангир хан ан аулауды оте жаксы корди.\Жангир агаш отыргызу исине коп конил болди.Онын тикелей нускауы бойынша 50 мын гектар жерге агаш отыргызылып,когалдандырды.Агашты кескен сындырып булдирген айыпты адамга 25 рет дуре согылган.

Жангир хан 42 жасында генерал-майор шенине ие болды,43 жасында Казан университети Гылыми кенесинин курметти мушеси болдып сайланды.

Жангир хан 1845 жылы кайтыс болды.

Онын отбасында еки айели алты улы уш кызы калды.Жангирдин торт улы Ресей императорлык паж корпусында арнаулы курстарда окып,сол кездеги ен тамаша билим алып шыкты.

1846 жылы Ишки Орданы баскару ушин Адил султан(Бокейдин улы)торагасы болып тагайындалган Уакытша Кенес курылды.

1872 жылы Ишки Орда Астрахан губерниясынын курамына берилди.

Зайырлык-дини емес азаматтык омир салты.

Казактардын 1812 жылгы Ресеймен отан согысына катысуы
1808 ж 23 мамырда Орынбордын аскери губернаторы князь Г.С. Волковскийдин атына жолданган жолданган жарлык шыкты. Ол жарлык « Орынбор шекара шебине таяу кошип коныа журген кыргыздарды ишки жакка жиберу таралы.»

1820 ж шекара шебинин ишки жагына откен казактардын жалпы саны 20 мын адамга жуыктады.

Хиуалыктар казак балаларын 25 сомнан 50 сомга дейн багамен сатып алады екен. Кеденшилер бир жолы оларды 100 казак баласын алып бара жаткан жеринен устаган болатын.

1808 ж 23 мамырда патшанын Орынбор аскери губернаторынын атына жеке жолдаган жарлыгы шыкты. Ол жарлык «Ресейдин кол астындагы жагдайы еркин котеретиндердин кыргыз балаларын сатып алуына не айырбас жасап алуына руксат ету туралы.»

1812 ж 1 Наполеоннын армиясы Ресей аумагына басып кирди.

Ресей мемлекетин коргау ушин Орынбор олкеси согыска 31 атты аскер полкин аттандырды. Олардагы солдаттар ар турли хылыктардын окилдери: Орынбор ?аза?тарынын 5 полки, Жайык ?аза?тарынын 5 полки , башкурттардын 19 полки, тептярлардын 2 полки еди. Казактардан жасакталган жок.

Генерал М:И: Платовтын ?аза? корпусынын 1 Тептяр полкинин курамында казактар француз баскыншыларына карсы атакты Бородино шайкасы кезинде ерекше ерликпен согысты.

Осы шайкаста жауынгер Майлыбайулы кумис медальмен марапатталды. Ал старшин Карынбай Зындагулулы когилдир лентага тагылган медаль алды. Ер журек жауынгерлер Мурат Кулшаранулы мен Еркин Азаматулына хорунжий шени берилди.

Вьязма тубиндеги шайкаста корсеткен ерлиги ушин 1 Тептяр полкинин жасауылы Сагит Хамитулы ушинши жарежели Касиетти Анна орденимен марапатталды.

Бащкурт курамаларынын катарында согыскан Нарынбай Жанжигитулы Георгий орденине ие болды.

Яков Беляков орыстын атакты аскери колбасшысы , генерал –фельдмаршал М.И. Кутузовтын оз колынан награда алган болатын.

Ишки Орда казактары 1804 жылдан 1815 жылга дейн 47,2 мын жылкы жонелтти.Шыгыс Казакстандагы Риддер, Зырян кеништеринде жумыс истейтин казактар Ресейди баскыншылардан коргау ушин 22 мын сом акша жинады.

1810 ж казактардын Елек калашыгы манындагы жалпы колеми 600 мын десятина келетин кыруар коп жкрлерин тартып алган.

1 Наполеон Бонапарт (1769-1821) аскери колбасшы. 1812 ж Ресейге жорык жасаган Франция императоры.

Казакстанда хандык биликтин жойылуы
1812 ж Киши жуздин Жайыктын он жак бетиндеги казактарга Бокей султан хан болды.

1815 ж Орта жузде Уали ханмен катар жане Бокей султан да хан болып тагайындалды.

1788 ж Ертис бойындагы казактырдын султан Султанбек баскарган бир болиги Ертис озенинин он жагында «мангилик кошип-конып журу» кукыгына ие болды.

1801 ж Жайыктын он жагалауында Киши жузден болинген Ишки Орда курылды.

1808 ж ашаршылык кезинде Киши жуздин 20 мынга жуык казагы башкурт кантондарынын аумагына уакытша кошти.

1817 ж Бокей хан, 1819 ж Уали хан кайтыс болды. (содан кейн хан сайлап кереги жок деп шешти)

1822 жылы Батыс Сибир генерал-губернаторы М.М. Сперанский жасаган жане Ресей императоры 1 Александрдин жарлыгымен бекитилген «Сибир кыргыздары туралы жаргы» шыкты.

Округ 15-20 болыс (ага султандар )

Болыс 10-12 ауыл ( болыстар )

Ауыл 50-70 уй (ауыл старшындары)

1854 ж бастап ага султандыкка шыккан теги Шынгыс аулети емес адамдар да сайлана алатын болды.

1822 ж Жаргы 60-жылдардын ортасына дейин колданылды.

1824 ж Каркаралы жане Кокшетау округтары, 1831 жылы Аягоз, 1832 ж Акмола, 1833 ж Баянауыл жане Ушбулак , 1834 ж Аманкарагай (кейин Кусмурын аталды), 1844 ж Кокпекти округтары курылды.
1854 ж Ертистин он жагалауындагы казактар ушин Семей ишки округы ашылды.

1856 ж Жетису жеринде Алатау ерекше округы ашылды.

1838ж патша окимети Сибир кыргыздарын шекаралык баскару баскармасы курылды.

1822 жылы Орынбор олкесинин губернаторы П.К. Эссен Ресей астанасына «Орынбор кыргыздары жониндеги жаргынын» жобасын жонелтти.

Жаргынын тупкиликти жобасын Ресей патшасы 1 Александр 1824 ж коктемде биржолата бекитти.

Бул реформа бойынша Киши жуз аумагы Жайыктын сырт жагындагы уш округке болинди.

1828 ж ондагы акимшилик бирликтеринин аттары озгертилип Батыс, Шыгыс, Орта округтери деп болинди.

1831 ж шекара шебине жакын туратындар дистанцияларга, ал олар старшындыктар мен ауылдарга болинди.

1850 ж олардын саны Киши жуз жеринде 57-ге жетти.

1844 жылы «Орынбор кыргыздары туралы ереже» шыкты.

1844 жылы Киши жуз жериндеги шекара шебине жакын туратын казактар ушин камкоршы деген кызмет пайда болды.

Немис зерттеушилеринин бири Ф. Фон Шварц былай жазды: « Округ басшылары негурлым тимди де пайдалыболыс лауазымын параны ким коп берсе, соган сатудан типти де тартынбайды».

Кантон – Башкуртстанда 1917 ж дейинги акимшилик-аумактык бирлик.

Баж салыгы – мемлекеттик органдар алып туратын акшалай салык туриндеги ерекше толем тури.

Бөкей Баракулы (1735-1819) султан Орта жузди катар билеген еки ханнын бири.

Сперанский Михаил Михайлович (1772-1839) орыстын белгили мемлекет жане когам кайраткери. Ол 1822 жылы бекитилип, омирге енгизилген «Сибир кыргыздары » туралы жаргынын жобасын жасаган.

Эссен Петр Кириллович (1772-1844) Орынбордын аскери губернаторы (1817-1829). Ол «Орынбор кыргыздары » туралы жаргыны жазуга катыскан (1824 ж)

Акмола бекинисинин салынуы мен дамуы.
1824 ж еки округтик приказ- Кокшетау жане Каркаралы приказдары ашылды

Дербес Сибир корпусы штабынын бастыгы генерал-майор С.Б.Броневский 1829 ж кыркуйекте озинин Омбыга жолдаган рапортында «султан Коныркулжа Кудаймендиулы баскаратын Карпык болысы Акмола шаткалында округ ашуды сурайды » деп жазды

Батыс Сибир генерал губернаторынын буйрыгы бойынша Петропавл бекинисинин коменданты подполковник Ф.К.Шубин 1830 ж жазда курамында 200 ??аза отрядын бастап ,кажетти жуктери мен азык-тулик коры тиелген керуенмен болашак бекинис салынатын жакка бет алды

1830 ж ол болашак округтык приказ Есилдин он жак бетине салына бастады

1832 ж 9 кантарда ресей императоры 1 Николай сырткы жана округтын ашылуына руксат етти

Акмола сырткы округынын ресми ашылуы 1832 ж 22 тамызда салтанатты жагдайда ашылды Акмола округыннын ага султаны болып осы аймактагы ыкпалды султан Коныркулжа Кудайменди улы сайланды

1838 ж тамыз айында Кенесары Касымулы 80 ??аза коргап турган Акмола бекинисине шабуыл жасады котерисшилер. Коныркулжа Кудаймендиулынын 12мын жыкысын айдап кетти

1838 ж округтык приказдын орталыгында агаштан курастырылган мешит ашылды.(Карабек Байбеков молда болып балаларга ислам динин уйретти)

1845 ж Акмола бекинисине ащы су шекара шебинен 100 ге жуык казактын отбасы коширилди

1852 ж Акмола станисасында еки жарменке ашылды.Онын биреуи Константинов жарменкеси 21мамырдан-10маусымга дейин ,екинши Дмитриев жарменкеси(19 гасырдын сонына карай жылдык сауда айналымы 4 миллион ) 26 казан-10карашага дейин жумыс истейтин болды

1862 ж 26 кыркуйекте Акмоланы ресми турде округтык кала деп жарияланды

1868 ж каланын Акмола уезимен осы аттас аймактын орталыгына айналды

1870ж Акмолада калалык дума жане онын аткарушы органы калалык баскарма курылды

1875 ж Акмолада полиция баскармасы курылды

1876 ж Акмолада казак балаларына арналган интернат ашылды

1880ж Акмолада казактарга карыз беретин каржы кассасы ашылды (карыздын молшери 10 сомнан 300 сомга дейин жетти)

1893 ж уезд бастыгы подполковник Тройцкийдин тикелей ыкпалымен калалык бак отыргызылды

Акмолага жер аударылгандар М.Кутневский ,П.Румянцев ,Б.Ендрущек,Ф.Иваницкий ,А.Богомолец,А.Уфимский т.б

Акмолада 1902-1906 ж болган А.Уфимцев белигили онертапкыш ари авиаконструктор еди

1890 ж Акмолада 5640 адам турды

1914 ж тургын саны 16,5 мын адамга жуыктады

Исатай Тайманулымен Махамбет Отемисулы бстаган халык-азаттык котерилиси
1836-1838 жылдары Бокей хандыгында аса ири улт-азаттык котерилис болды онын басты себеби жердин жетиспеуи

Ресей помещиктери Юсупов пен Безбородконын Каспий тениз жагасында колеми орасан зор жер телимдери болды

Патша укимети ханнын ози жасап алган фескалдык каржы жуйесине араласпады

Исатай Тайманулы(1791-1838) мен Махамбет Отемисулы(1802-1847) бериш руынын Жайык атасынан болатын

Исатай Тайманулы 1791 ж дуниеге келген

Исатай 21 жасында оз руына старшын болды

Махамбет Отемисулы орыс жазушысы этнографы В.И.Дальмен жаксы таныс

Махамбет саяхатшы галым Г.С.Карелинмен араласкан

1836 ж акпанда котерилисшилер Жангир ханга шабуыл жасады

1836 ж коктемде Исатай Тайманулы 200 жигитпен Карауылкожа Бабажанулына карсы шыкты

1837 ж котерилисшилерге байбакты руынын старшыны Жунис Жантелиулы косылды

1837 ж котерилисшилер Карауылкожа Бабажанулынын ауылын кул талкан етти

1837 ж 15 карашада Тастобе жеринде канды шайкас болды

1837 ж 13 желтоксанда Баймагамбет Айшуакулы котерисшилерди кудалады

1838 ж Исатай шекти руына косылды

Елек озенинин бойында Жоламан Тиленшиулынын жасагы ис кимыл жасады.Арал-Каспий аралгыгнда Жусип батырдын жасактары пайда болды

Исатай Тайманулы Хиуа хандыгынан болинип шыккан султан Кайыпкали Есимулымен куш бириктирди

1832 ж 2 шилде куни Киылмен Акбулак озендеринин бойында шешуши шайкас болды

1845 ж Баймагамбет Айщуакулы каза болды

1842 ж Жангир ханга карсы Аббас Кошайулымен Лаубай Мантайулы бастаган бас котеру болды

Казакстанда отаршылдык езгинин кушеюи

1810-1822 ж Жанаелек шебинин курылуы.

Жанаелек аймагында тама жане табын рулары мекендеген.

Жанаелек туралы орыс зерттеушиси И.С. Хохлов былай деп жазды «Бул аймакка орыстар келмей турып-ак коп бурын жаздыкундери кыргыздар Електин тузды колдерине тусип, шомылып жататын, онын тузды суынын толып жаткан ауруга шипа болар касиети бар деп билетин.»

Табын руынын батыры Жоламан Тиленшиулы бастаган котерилис (1822-1825)

Жоламан Тиленшиулы( 10 улы, 2 бауыры болды ) Елек бойында котерилиске шыкты (Богенбайдын немереси)

Жоламан батыр кол астында 3 мынга жуык жауынгер болды

Елек бойын тартып алу туралы жазган Орынбор олкесинин зерттеушиси : И.Ф. Бларамберг.

1825 ж жазалаушы экспедиция Булдырты, Шиели жане Тамды озендеринин бойындагы котерилисшилерди басып – жаншыды. (195 сарбаз каза тапты, 125 адам туткынга алынды)

1835 ж киши жузбен Орта жуздердин жагалбайлы, жаппас, алшын, аргын, жане кыпшак рулары котерилиске косылды.

1835 ж 5 наурызда Министрлер кабинетинин «Орынбор губерниясынын кыргыз даласымен шекарасында жана шекара шебин куру туралы » Ереже бекитилди.

1855 ж Жана шекара шебинде казактар саны 28 адамга жакын болган

1891 ж 50 мынга жетти.

1825-1826 ж Касым Абылайулы Сибир мен Орынбор аймактык окиметине ызага толы хаттар жазды.

Уали ханнын улкен улы Губайдулла Тобыл губерниясына Березов каласына жер аударылды. (1840 жылы кайтып келди)

1825 ж Каркаралы округынын баскарушы-султаны Саржан Касымулы баскарды.

1826 ж 31 кантарда Саржан Касымулы ресей окиметине шабуыл жасады.

1831 ж 500 солдаты бар отряд Саржан Касымулынын ауылын жойып кетти. 450 тургын каза тапты.

1836 жылы жазда Ташкенттин билеушилери Саржанды жане онын бауырлары Ержан мен Есенгелдини Кокан хандыгынын буйрыгымен олтирди.

1840 ж Касым султанда каза болды.

Десятина 1,09 гектарга тен жер колеми

Тракт - куре жол

Шергазы (Сергазы) Айшуакулы –Киши жуздин ханы. 1812-1824 жылдары билик етти. 1835 жылы кайтыс болды.

1837-1847 жылдардагы Кенесары Касымулы бастаган улт-азаттык

котерилис.

1837 жылы Кенесары бастаган котерилис басталды. (Уш жуз тугел катысты)

Кенесары 1802 жылы дуниеге келген.

Кенесары Касым султаннын бел баласы.

Л. Майер «Кенесарыга козсиз ерлик тан еди»

1837 жылыдын аяк кезинде Кенесары хорунжий Рытовтын отрядын талкандады.

1838 ж Кенесарынын сарбаздары Коныркулжа Кудаймендиулынын ауылына шабуыл жасады.

Султан Кенесарынын туган карындасы Бопай бастаган сарбаздар Кокшетау округына шабуыл жасады.

1838 жылы 7 тамызда Кенесары сарбаздары Акмола бекинисин ортеп жиберди.

Акмола бекинисин К. Кудаймендиулы мен Карбышев коргады.

1840 жылы Орынбор Орынбор губернаторы патша окиметинин Кенесарыга кеширим жасауына кол жеткизди.

1841 жылы Кенесары хан сайланады.

Кенесары тусында мал осирушилер – зекет, ал дикандар – ушыр толеди.

Кенесары егиншиликпен айналысуды катты колдады.

Кенесары 20 мыннан туратын жасак курастыра алды.

1842 жылы Орынбор губернаторы Перовскийди Обручев алмастырды.

1842 жылы Сотниковтын отряды Кенесарынын ауылына каракшылык жасады.

Кенесарынын айели Кунимжан

1843 жылы Ресей императоры Кенесарыны устауга жарлык берди.

Кенесарыны устауга Лебедев бастаган 300 солдаттан туратын отряд жиберилди.

1843 жылы тамыз айында А. Жантореулы мен Б.Айшуакулы бастаган жасак курылды.

1844 жылы шилденин 20-сынан 21-ине караган туни Кенесары хан Тобыл озенинин жогары агысында Жанторе султаннын аскерине куйрете соккы берди.

1844 жылы тамызда Кенесары солдаттары Екатерина станицасына шабуыл жасады.

1845 жылы акпан айында Орынбор басшылыгы Кенесары ханга Долгов жане Герн бастаган елшилик жиберди.

1845 жылы Долгов пен Герн ханга келди.айели Кунимжан кайтарылды.

Кокан хандыгына карсы куресте Кенесары Жанкожа Нурмухаммедулы батырдын комегине суйенди.

1845 жылы Кенесары хан Кокан хандыгынын Жанакорган,Жулек жане Созак бекинистерин тартып алды.

1846 жылы Коканнын Мерке бекинисин басып алды.

Кенесарыга улы жуздин Сураншы ,Байсейит ,Тайшыбек колдау корсетти.

Кенесары кыргыздарга «менин мунда келген максатым ,сендермен жауласу ,кан тогису емес ,кайта казактар мен кыргыздардын басын косып ,оларды кушейту,Коканнын кол астынан болип алу ,кокандыктардын кысымынан куткару болып табылады »

Кыргыздар келисимди бузып Саурык батырдын ауылына шабуыл жасады Саурык батырды олтирди

1847 жылы сауирде Кенесары он мындай колмен Кыргызстаннын жерине басып кирди

Кыргыздармен шайкас Ыстыккол мен Шу озеннин жогаргы агысы аралыгында Кекилик сенгир тауында отти.

Кенесары мен кыргыздар шайкасы жайлы жазып калдырган Л.Мейер

Нысанбай Жаманкулулы(1812-1871) «Наурызбай- Каншайым »дастанында баяндайды.

Кенесарынын кегин алу ушин улы Сыздык Кыргызстанга бирнеше жорык жасады.

Манап –кыргыздардын аксуйек рубасылары

Номадтар –кошпели казактар.

Агыбай Конырбайулы (1802-1885)- атакты батыр аскери колбасшы Кенесарынын сериктеринин бири аргын тайпасынын шубыртпалы руынан шыккан.

Наурызбай батыр Касымулы (1822-1847)-султан батыр Кенесарынын бауыры

Горчаков Петр Дмитриевич (1775-1868)-батыс Сибирдин 1836 жылдан 1850 жыга дейиинги генерал –губернаторы
Улы жуздин Ресейге косылуы

Сырдария ониринин казактары ыкпалды хан Аргынгазыга улкен умит артты.Бирак оны Петербургке бара жатканда устап алып,Калуга каласына жер аударды .

1812 жылы Улы жуз казактары ресейдин кол астына отуди сурады

1819 жылы Ресей окимети Суйик султаннын отинишин кабылдап,55 мын 500 казак Ресей кол астына отти

1824 жылы Улы жуздин 14 султаны ,165 мынга жуык ер адам Ресей кол астына отти.

Аягоз 1831 бекинистери курылды

Актау 1835 бекинистери курылды

Улытау 1835 бекинистери курылды

Капал 1846 бекинистери курылды

1848 жылы Ресей империясы Улы жуз ушин пристав тагайындады,пристав Батыс сибир генерал-губернаторына багынды .приставтын миндети Жетису мен Онтустик Казакстан аймактарын басшылык ету.

1851 жылы Карбышев экспедициялык аскери балендей карсылыкка душар болмай ,Коканнын Тайшубек бекинисин басып алды.

1854 жылы Верный бекиниси курылды .

1857-1858 жылдары Шымкент пен Аулиеата аймактарынын жергиликти казактары Кокандыктарга карсы шыкты .

1860 жылы полковник Циммерман бастаган аскер Шу ангарына келип кирди

Кокан хандыгы Токмак жане Пишпек бекинистерин басып алды

1860 жылы кузде Ташкентте жалпы саны 20 мын адамга жететин армия курылды

Кокан аскерин Ташкенттин билеушиси Канат Ши баскарды

1860 жылы 21 казанда Узынагаш бекинисинде шешуши шайкас болды

1863 жылы Проценко командашы болган орыс отряды Жумгал жане Куртка бекинистерин басып алды

1864 жылы Ресей аскерлери Мерки бекинисин басып алды,Аулиеата Шымкент Туркистан калаларына шабуыл жасады

1865 жылы Ресей Туркистан каласын басып алды.

1833 жылы Орынбор олкесинин аскери губернаторы болып В.А.Перовский болды

1834 жылы Мангыстауда Новоалександровский камалынын негизи каланды

1847 жылы Ресей аскерлери Сырдария озенинин сагасын басып алып ,онда Райым камалын ,1848 жылы Казалы бекинисин салу колга алынды.

1853 жылы Ресей Коканнын ири бекиниси Акмешитти басып алды.

1861 жылы патша окимети Жанакорганды басып алды

1867 жылы ол аумактар Туркистан генерал-губернаторлыгына курамына енгизилди

1873 жылы Ресей аскери экспедиция корпусы Хиуа хандыгынын астанасын басып алды

1865 жылы Туркистан аймагы курылды ол Орынбор генерал-губернаторына багынды

1867 жылы орталык Ташкент каласында орналаскан Туркистан генерал-губернаторлыгын куру туралы жарлык шыкты

Туркистан олкесинин басшысы генерал Г.А.Колпаковский алгаш болып Ресейден Казакстанга ?аза? шаруаларды кошируди бастады(коби славяндар)

1867 жылы Жетису ?аза?тарынын аскери курылды

Жетису олкесине коныс аударган арбир ер адамга 30 деситинадан жер берилди .олар 15 жыл аскери кызмет аткаруга миндетти

19 гасырдын 60 жылдарынын орта шенинде Казакстан Ресейге косылу аякталды

Плацдарм-аскери операциялар азирленетин,жаттыгулар откизетин алан

Арынгазы Абилгазыулы(1833кайтыс болган)1816-1821 жылдары билик еткен Киши жуз ханы

Казактардын Ортаазиялык хандыктар мен патша окиметине карсы котерилистери
1808 жылы Кокандыктар Ташкентти басып алды

1814 жылы Кокандыктар Туркистанды басып алды

1818 жылы Кокандыктардын Акмешит бекиниси Сырдариянын он жагалауына коширилди

1835 жылы Куандария озен бойында Куртобе бекиниси салынды

1847 жылы Казакстанга Хиуанын ири жорыктары болды

Жанкожа Нурмухаммедулы (1780-1860)туган

Жанкожа Кишкене шекти руынын басшысы

М.Тынышбаев Жанкожа туралы «барлык уш жузге ортак батыр ари би ,казактардын бостандыгы жолындагы атакты курескер Жанкожа батыр орыстарды да ,хиуалыктарды ,кокандыктарды да мойындамады»

1835 жылы Жанкожа Хиуанын Бабажан бекинисине жорык жасады

1836 жылы Жанкожа Хиуанын Бескала бекинисин тас талкан етти.

1843 жылы Жанкожанын жасагы Хиуанын Куандария бекинисинин тас талканын шыгарды

1845 жылы Жанкожа батыр Кенесары мен Созак бекинисин басып алуга катысты

1847 жылы Хиуанын Жанакала бекинисин талкандады

Жанкожа Нурмухаммедулынын патша окиметине карсы куреси (1856-1857 )

1856 жылы желтоксанда Сыр бойы казактарынын Ресейге карсы котерилиси басталды

1856 жылы желтоксаннын аяк кезинле Казалы камалы коршауга алынды

1857 жылы 9 кантар шешуши шайкас Арыкбалык шаткалында отти

1860 жылы Жанкара колинин басында Жанкожа батыр каза болды.

Жанкожа батырдын олими туралы суреттеген Л.Мейер

Есет Котибарулы (1807-1888)туган

Есет Котибарулы туралы жазган агылшын зерттеушиси Бульжер Демитриусь Чарлз

1838 жылы Есет батыр Елек бекинисине шабуыл жасады

1847 жылы жазда Жем озенинин бойында Есет батыр патша окиметине шабуыл жасады

1855 жылы Есет батыр билеуши султан Арслан Жантореулын олтирди

1858 жылы Есет батыр Ресей империясымен келисим жасады

1873 жылы Хиуага карсы Ресеймен белсене катысты

<предыдущая страница | следующая страница>