Казакстан 1960 жылдардын соны мен 1980 жылдарда

КСРО Министрлер Кенесинин торагасы А.Н. Косыгин бастаган реформашыл куштер экономиканы баскарудагы акимшилдикти сынай отырып, онеркасипти баскаруды салалык кагидамен жузеге асыруды, онеркасип салалары бойынша одактык –республикалык министрликтер куруды усынды.

1965 жылы алтыншы шакырылган КСРО жогаргы Кенесинин сессиясы онеркасипти баскару жуйесине озгеристер енгизу мен биркатар мемлекеттик жоспарлау органдарын кайта куру жонинде зан кабылдады.

Гылымнын ерекше жетистиги – 1961 жылы 12 сауирде Ю.А. Гагариннин адамзат тарихында алгаш рет гарышка сапар шегуи болды. Бул окиганын курметине казактын жас акыны Олжас Сулейменов « Адамга табын, Жер, енди!» атты поэмасын жазды.

Узындыгы 45 мын км –ден астам электр тасымалдаудын жогары куатты желилери республиканы барлык багыттар бойынша коктей киып отти.

Кондыргыларды автоматтандыру «Карагандыкомир» комбинатында 2700 адамды босату мен комбинат бойынша енбек онимдилигин 6 % арттыруга мумкиндик берди.

1965 жылы Ащысай полиметалл комбинаты жумысшылары мен республика галымдарынын улкен бир тобына Лениндик сыйлыктын лауреаты атагы берилди.

1965 жылы Озен кен орны озинин биринши мунайын берди.

Женил жане тамак онеркасиби жана касипорындармен толыкты. Алматы, Шымкентте макта-мата онеркасиби касипорындары, ал Жезказган, Семей, Актобеде – токыма фабрикалары иске косылды.

1966 жылы Казакстанда жоспарлаудын жана тартибине 11 онеркасип орны, онын ишинде Оскемен коргасын-мырыш комбинаты, Шымкент цемент зауыты, Алматыдагы «жетису» аяк киим фабрикасы т.б. кошти.

1967 жылдын сонында онымен 193 касипорын, ягни республикадагы барлык онеркасип орындарынын 10%-ы жумыс истеп, онда барлык жумысшылардын торттен бир болиги камтылды, олар жалпы онеркасип онимдеринин уштен бирине жуыгын ондирди.

1970 жылга карай касипорындардын 80%-ынан астамы жоспарлаудын жана жуйеси бойынша жумыс истеди.

1970 жылга карай КСРО халык шаруашылыгында комир жане темир кенин ондиру, болат балкыту мен кара металдарды прокаттаудын меншикти улеси ости.

Каспий тенизинин жагасында, Шевченко каласынын жанында дуние жузинде тунгыш рет су тущытатын атомдык кондыргы орнатылды.

Республиканын демографиялык жагдайы бурынгыдан да киындап кетти. Маселен, 1959-1964 жылдары Казакстанга жылына орта есеппен 64 мын адам келген болса, 1965-1975 жылдары Казак КСР халык шаруашылыгына баска республикалардан 115 мын адам келип косылды.

1970 жылы Казакстандагы тас тоселген автомобиль жолдарынын жылпы узындыгы 40 мын шакырымга жетти.

КОКП ОК –нин 1965 жылгы наурыз Пленумында ел басшылары тиимди аграрлык саясат талдамасын тузеуге кезекти арекет жасады.

КСРО укимет проблеманы шешудин жана жолдарын издестире бастады. 1967 жылы сауирде КОКП Ок мен КСРО Министрлер Кенеси « Совхоздар мен озге мемлекеттик ауыл шаруашылык касипорындарын толык шаруашылык есепке коширу туралы » каулы кабылдады. Ауыл шаруашылыгына жургизилетин тажирибелер жалгаса берди.

1968 жылы Казакстанга баска республикалардан 16 мын комбайншы мен Кенес армиясынын мындаган аскери кызметшилери жиберилди.

1971-1980 жылдары республиканын ауыл шаруашылыгына 18 млрд сомнан астам курдеои каржы жумсалды.

Алайда ауыл шаруашылык онимдерин жалпы колеми биртиндеп тежеле берди. 9 бесжылдыкта – 14%, 10 бесжылдыкта – 1,3%, 11 бесжылдыкта 0,4% кемиди. 1965-1985 жылдар арасында ири кара мал басы 4,2 млн-га, кой мен ешки 55 млн-га6 шошка 5,1 млн-га дейн азайды. 100 бастан алынган тол саны 69 баска кемиди.

1971 жылдан 1985 жылга дейн Казак КСР-и жыл сайын одактык корга бир килограмы 2 сомнан аспайтын 300 мын тонна ет откизип отырды. Киристин колеми 9 млрд-тай сом болса, ондириске кеткен шыгын колеми 18-27 млрд сомга жетти.

Экономиканын ауыл шарушалык секторында реформалар , электрлендиру саясатын жургизуде сол кездеги Министрлер Кенесинин торагасы Байкен Ашимулы Ашимов улкен енбек синирди.

1962-1963 жылдары 7 жылдык мектептен 8 жылдык мектепке кошу аякталды.

Мысалы зерттеуши Б. Биржановтын есептеулери бойынша, тек Атырау облысынын озинде гана 1970 жылы 69,6 шаршы метр тургын колеми бар 1807 патер, 109 орынга арналган асхана, сагатына 156 адамга арналган 15 монша, 250 орынга арналган 6 балалар бакшасы, 880 орны бар 2 мектеп салынып, иске косылды, 46 елди мекен электрлендирип, 2551 патерге газ берилди.

1976 жылы Петропавл жылу-электр орталыгынын иске косылуымен Солтустик Казакстан республикадагы толык электрленген олкелердин бирине айналды.

1970 жылдан 1975 жылга дейн Солтустик казакстан облысындагы актас шагын ауылында 8 жылдык мектеп уйи, медицина пункти, монша, оннан астам тургын уйлер салынып, иске косылды.

И.Н. Худенконын тиимди ари болашагы зор адисинин тамырына балта шабылды. Оган коса онын иси сотка берилип, сотталды. Турмеге отыргызылган И.Н. Худенко сонда кайтыс болды. Тек бирнеше жылдан сон , елде кайта курулар басталган кезде И.Н. Худенко Казак КСР Жогаргы Соты алкасынын шешимимен акталды.

Бюрократия - бастапкыда укимет аппаратындагы шенеуниктер мен басшылардын билиги мен ыкпалы, одан кейн – когамнын ар турли салаларында пайда болган ири уйыидардагы кызметшилер тобынын атауы.

1970 жылдары Казакстанда биринши болып фермерлик шаруашылыкты куру мен дамытуга арекет жасаушы И.Худенко

Азык-тулик багдарламасы кабылданган жыл 1982

Республика галымдары мен Ащысай полиметалл комбинаты жумысшыларынын бир тобына Лениндик сыйлыктын лауреаттары атагы берилген жыл 1965 ж

Гагарин Юрий Алексеевич (1934-1968)

Олжас Сулейменов Омарулы ( 18,05,1936 ж. Алматы)

Саяси омир мен улттык катынастар ( 1960-1980)

1964 жылы 14 казанда КОКП Ок-нин Биринши хатшысы Н.С. Хрущевти озинин бурынгы сериктеринин бир тобы орнынан алды. Казакстандагы басшылар да ауысты. 1960 жылы 19 кантарда Н.И. Беляевтин орнына буган дейн республика Министрлер Кенесинин торагасы болып истеген Динмухамед Ахметулы Конаев Казакстан Компартиясы Орталык Комитетинин биринши хаьшысы болып сайланды.

1969 жылы 13 маусымда Даман аралында аскери кактыгыс болып отти.

1969 жылгы 13 тамызда Семей облысынын Жаланашкол бойында тагы да бир аскери кактыгыс орын алды.

1969 жылы 11 кыркуйекте Пекин каласынын ауежайында ядролыу кактыгыстын алдын алуда шешуши рол аткарган А.Н. Косыгин мен Чжоу Эньлайдын кездесуи отти.

Жуйе дагдарысынын айкын кориниси – сол елдин укиметинин тилегимен деген желеумен Ауганстаннын аумагына 1979 жылдын желтоксанында Кенес аскерлери шектеули болигинин енгизилуи болды. Согыска 21979 казакстандык катыстып, олардын 780-и каза тапты, 393-и мугедек болды, 22-си хабар-ошарсыз кетти.

1945 жылы 29 тамыз Семей полигонында ядролык каруды ен алгаш сынау.

1962 жылы радиацияга ушыраган адамдарды медициналык тексерудин басталуы.

1977 жылы КСРО конституциясы кабылданган.

Мамандыгы жогары, терен билимди философ Махмет Кулмагамбетов 1962 жылы кенестик тартипке карсылыгы ушин Костанай облысынын Рудный каласында туткындалып, Кылмыстык истер кодексинин 58-бабы бойынша 20 жыл мерзимге сотталды.

Композитор Хасен Кожахметов Алматы облысындагы Есик каласында турып, енбек еткен ол 1975 жылдын кузинен 1977 жылдын сауирине дейинги кезенде баспа кызметимен айналысты. 1977 жылы 30 карашада жала жабылып 2 жыл бас бостандыгынан айырылды.

1975 жылы Олжас Сулейменовтин «Аз и Я» атты китабы жарык корди.

1979 жылдын коктеми немис автономиясын куру жониндеги шешим.

1976 жылы 13 акпанда «Аз и Я» китабын талкылап , сынады сол кездеги КОКП ОК-нин хатшысы А. Суслов карсы угит жургизди, оны академик Б. Рыбаков колдады.

Немис автономиясынын орталыгы Целиноград облысында орналаскан Ерейментау каласы болып белгиленип, курамына Кокшетау, Караганды жане Павлодар облыстарынын биркатар аудандары енгизилуи тис еди.

1979 жылы 13 маусымда казак жастарынын топтары Целиноградтын орталыгына, Ленин аланына топталып жинала бастады.

Жастар колдарына «Казакстан биртутас», жане « Немис автономиясына жол жок » деген урандар котерип шыкты.

1979 жылгы толкулар жониндеги создер республикада коп уакыт бойы айтылып журди. Белгили мемлекет жане когам кайраткери, 1955-1961 жылдары Казак АКС-и Жогары кенеси, Министрлер Кенесинин торагасы кызметтерин аткарган Жумабек Ташенов казак жеринин аумактык тутастыгынын сакталуына коп енбек синирди.

1976 жылы жасуша ишиндеги болшектердин жана класы – инофорумдарды ашу мен оны зерттеу жониндеги жумыстары ушин авторлык ужымнын ишинде жас галым Мурат Айткожин жогары атакка ие болды.

1977 жылы КСРО Конституциясында «КСРО кенес халкынын мемлекеттик бирлигин бейнеледи» деп накты атап корсетилди.

1982 жылы карашада кайтыс болган Л.Брежневти КГБ-нин бурынгы торагасы, ауыр наукасты Юрий Андропов алмастырды.

1984 жылы Ю.Андропов кайтыс болды онын орнына Константин Черненко отти.

1992 жылы 29 сауирде Казакстан Республикасы Министрлер Кабинети каулысынын №2 косымшасында республика аумагында орналаскан полигондардын тизими берилди. Сынак аландарынын жалпы саны 12-ге жетти.

Семей полигоны бурынгы Семей облысы Абыралы ауданы жане Павлодар мен Караганды облыстарынын бираз жерин камтыды. 1949-1989 жылдар аралыгында куаты ар турли 470-тей жарылыстар жасалды. Онын 90-ы ауеда, 26-сы жер устинде, 354-и жер астында откизилген. Алгашкы сынак 1949 жылы 26 тамызда тангы сагат 6-30 да Абай мен Абыралы аудандарында откизилди (жарылыстын куаты 30 кт).

Семей полигонында 1951 жылдын 18 казан айында уран бомбасы, 1953 жылдын 12 тамызында жер устинде алгаш рет куаттылыг 500 кт болатын сутеги бомбасы сыналды.

1963-1988 жылдары жылына 14-18 сынак откизилип, жер астында барлыгы 343 ядролык жарылыс жасалган.

Сынак жургизилген жерлердеги радтациянын денгейи 448 БЭр-ге жеткен.

Арал тенизи 1960-1970 жылдары дуниежузилик тениз денгейинен 53,0 бииктикке жетсе, 1998 жылы 18 метрге томендеген. Сонын салдарынан тениз 2 су айрыкка Улкен Арал жане киши арал болып болинди 1992 ж.

Динмухамед Ахметулы Конаев ( 1912-1993). 1992 жылы 13 карашада Алматыда Конаевтин муражайы ашылды.

Брежнев Леонид Ильич ( 1906-1982) КОКП ОК-нин бас хатшысы.

Сахаров Андрей Дмитриевич ( 1921-1989) орыс физиги жане адам кукыктары жолындагы курескер.


Казакстандагы мадени омир ( 1946-1985)

Кенес окимети 1947 жылгы карашада « Казак КСР –инде жогары жане орта билимди бурынгыдан ари жетилдиру шаралары туралы» каулы кабылдады.

Мемлекет мектептердеги билим беруге мол каржы болди. Егер 1946 жылы бул максатка 85,6 млн сом болсе, 1950 жылы 146,5 млн сом болди.

1950 жылга карай республикада жалпы билим беретин 9088 мектептер жумыс истеп, оларда 1 млн 439 мын окушы окыды.

1950 жылдын сонында Казак КСР Га-нын жуйесинде 50 гылыми-зерттеу мекемеси, онын ишинде 19 институт, 13 сектор, 2 муражай, обсерватория, 3 ботаникалык бак пен 8 гылыми база жумыс истеди.

1985 жылы республикада 40377 гылыми кызметкер жумыс истеди. Олардын 864-и гылыми докторы, ал 650 –и Гылым академиясынын академиктери, корреспондент мушелери, профессорлар болды.

1951 жылы 31 маусымда «биркатар жат угымдарды баяндайтын Казак адебиети окулыктарынын барлык басылымдарын алып тастауга...» буйрык берилди.

Кез келген шыгарманы жарыкка шыгару Главлиттин руксатымен жузеге асырылды.

Казакстан Компартиясы ОК-нин 1947 жылгы 21 кантардагы «Казак КСР Гылым академиясы Тил жане адебиет институтынын жумысындагы орескел саяси кателиктер туралы» атты арнайы каулысында ешбир негизсиз Есмагамбет Ысмайылов, Мухтар Ауезов, Кайым Мухаметканов, Кажым Жумалиев, Сабит Муканов т.б. « ултшылдык пен байшылдыкты « ансаушылар» » деп айыпталды.

Ермукан Бекмаханов дарынды тарихшы еди. Ол 1943 жылы Алматыда жарык корген « Казак КСР тарихы» атты курдели енбектин негизги авторларынын бири. Китаптын 14-ши тарауында Кенесары Касымовтын басшылыгымен болган котерилис туралы жазылган.

Е.Бекмаханов 1946 жылы КСРО Гылым академиясында докторлык диссертация коргап, онын колжазбасын 1947 жылы « 19 гасырдын 20-40 жылдарындагы казакстан» деген атпен жеке монография етип жарыкка шыгарган болатын.

Е. Бекмаханов 25 жыл бас бостандыгынан айырылды. А.М. Панкратов деген кисинин аркасында 1954 жылы акталып шыкты.

КОКП 20 съезинин когамдагысталинизмнен арылту жониндеги арекети « жылымык» деген атау алды.

1947 жылы М.Ауезов « Абай» роман-эпопеясынын екинши китабын аяктады. 1949 жылы оган алгашкы еки китабы ушин биринши дарежели КСРО Мемлекеттик сыйлыгы берилди.

С. Кожыков «Менин атым Кожа»

А. Нурпейисовтин « Кан мен тер » трилогиясына 1974 жылы Мемлекеттик сыйлык берилди.

Бекмаханов Ермукан Бекмаханулы ( 1915-1966)

Мухтар Ауезов Омарханулы ( 1897-1961)

Казакстан кайта куру кезенинде ( 1986-1991)

1985 жылы наурызда К.У. Черненко кайтыс болганнан кейн КОКП ОК Бас хатшысынын кызметине М.С. Горбачев сайланды.

1986 жылы акпан-наурыз айларында Казакстан Компартиясынын 16 съези болды.

Д. А. Конаевтин тагдыры Кремльде шешилди.

1986 жылы 16 желтоксан куни танертен Казакстан Компартиясы ОК-нин 5 Пленумы болып отти. Кун тартибине бир гана уйымдастыру маселеси койылды. Пленум 18 минутка созылды. Конаевтин орнына Колбин тагайындалды.

Д.А. Конаев «Отти даурен осылай» атты китабында озинин басшылык кызметтен кетуи жайлы былай деп жазды: «бул жолы мен Бас хатшыга жеке маселеммен бардым. Амандасканнан сон, ангимени созбастан, мен онын устелинин устине оз отинишимди койдым. Горбачев, менин ойымша, мундай ангимене дайындалган таризди. ..»

1986 жылы 14 желтоксанда республикада толкулар басталды.

1990 жылы 24 кыркуйекте Казак КСР Жогаргы Кенеси Президиумынын каулысы шыкты.

Уакытша устау болмелерине, арнайы болимдерге, тергеу болимдерине жеткизилген, кала сыртына акетилген адамдардын саны 8,5 мынга жетти.

Сотталган 99 адамнын 46-сы бираз уакыт откен сон акталды.

1986 жылгы желтоксан окигаларына катыскан ушин 787 адам комсомол катарынан шыгарылды, 1138 адамга комсомолдык жазалар колданылды. , 271 адам оку орындарынан жуздеген адам жумыстан куылды. Денсаулык сактау жане Колик министрликтеринен 309 адам , Ишки истер министрлигинен 1200 адам жумыстан шыгарылды. Жогары оку орындарынан 12 ректоры кызметинен алынды.

1987 жылы шилдеде КОКП ОК кабылдаган « Казак республикалык партия уйымдарынын енбекшилерге интерноционалдык жане патриоттык тарбие берудеги жумыстары туралы» каулыда 1986 жылгы Алматы каласындагы желтоксан окигасы «казак ултшылдыгынын кориниси » ретинде багаланды.

КОКП ОК-нин елдин алеуметтик – экономикалык дамуын жеделдету багытын жариялаган Пленумы болган мерзим 1986 жыл наурыз.

Д.А. Конаевтин Казакстан КОКП ОК биринши хатшысы кызметинде болган жылдар 1960-1962 жане 1964-1986.

Турар Рыскулов Ногайбайулы Жамбыл облысынын Мойынкум ауданында туган. 1987 жылы 1 кантарда К. Рыскулбеков туткындалды. Ату жазасына кесилип, сонынан бул уким 20 жыл турмеде отырумен алмастырылды. 1988 жылы жумбак жагдайда кайтыс болды.
Когамды жанарту шаралары.

1988 жылы Казакстан Компартиясы ОК-нин каулысымен 20-40 жылдар мен 50-жылдардын бас кезинде кугын-сургинге ушырап, сотталган халыктын данкты окилдеринин есими халкына кайтарылды.

«Казак КСР-инин тилдери туралы» Заны 1989 жылгы 22 кыркуйектеги Казак КСР Жогаргы Кенесинин кезектен тыс откен он тортинши сиссиясында кабылданды.

1922 жылдан бастап « Заман-Казакстан» атты бириккен казак-турик газети шыгарыла бастады.

1989 жылы «Невада-Семей» экологиялык козгалысы курылды Жетекшиси О.Сулейменов.

Мухтар Шахановтын бастамасымен Арал тенизи манайындагы тургындарга комек беру максатымен Балкаш пен Арал проблемалары бойынша комитет уйымдастырылды.

1990 жылы «Азат » азаматтык козгалысы дуниеге келди.

1990 жылы тамызда « Единство» ултаралык козгалысы дуниеге келди.

1990 жылгы караша айынын басына дейн Казакстанда 100-ден астам саясиландырылган когамдык курылымдар болса, онын 40-ка жуыгы республика астанасында курылды.

1990 жылы 4-27 маусы КСР Жогаргы кенесинин 4 сессиясы «Когамдык бирлестиктер туралы » зан кабылдады.

Орал ?аза?тары басшыларынын 1991 жылы 15 кыркуйекте Орал каласында оздеринин патша мен Отанга кызмет етуинин 400 жылдыгын атап отуи жониндеги шешеми копшилик ушин тусиниксиз болды.

1985 жылдын караша айынан 1988 жылдын желтоксан айына дейн М.С. Горбачев пен АКШ президенти Р. Рейганнын бес кездесуи болып отти.

1991 жылы 1 шилдеде Прагага жиналган мемлекет басшылары 1955 жылы 14 мамырда жасалып, 1985 жылы 26 сауирде Варшавада узартылган достык , ынтымактастык жане озара комек келисиминин жумысын токтату туралы хаттамага кол койды.

Экономикадагы озгеристер.

1976 жылы желтоксанда ондиристик емес салалар кызметкерлеринин жалакылары ости. Совхоз жумысшыларынын жалакысы артып, онын молшери 1985 жылы орта есеппен 186,5 сомды курады.

Когамдык тамактандыру жуйеси жаксара тусти.

1970 – 1985 жылдары ондаган мын жана асханалар ашылды.

1970 жылдан 1985 жылга дейн 3 млн адам коныстандырылган 887,7 мын патер салынды.

1993 жылы карашада Сауд Арабиясымен бирге, шетелдиктер катысуымен тунгыш « ал – Барака – Банк Казакстан » банки курылды. Корея республикасымен атап айтканда « Самсунг», « Голд Стар » жане баска коорпарицияларымен байланыс дами тусти.

1991 жылдын 1 жартысында Казакстанда 24 елдин катысуымен 35 бирлескен касип орындар тиркелди.

1990 жылы Казакстандык студенттердин алгашкы тобы окуларын жалгастыру ушин Кытайга жиберилди.

Букил 1991 жылды халык шаруашылыгы 600 млн сом зиянмен аяктады.

1986-1990 жылдары жем-шоп дайындаудын колеми курт томендеди.

1989 жылы шилде де Донбасс пен Кузбасс кеншилеринен кейн иле-шала Караганды комир алабынын кеншилери де ереуилге шыкты.

Карагандыга ереуилшилерди тыныштандыру ушин келген КСРО комир онер касиби министри М.И. Щадов тын жауаптары кеншилерди канагаттандырмады. Осы кезде Карагандыга шугыл турде Н.А. Назарбаев ушып келди.

1980 жылдардын сонында экспортка тауар шыгару колеминде КСРО бойынша Казакстан 5 орынды иеленди.

1980-1990 жылдардагы Казакстаннын сырткы экономикалык байланыстарынын манызды багыты болган еркин экономикалык аудандар Жайрем-Атасу, Алакол.

Республика егемендигин жариялау.

Казак КСР – нин 1990 жылгы 24 сауирдеги 12 шакырылган Жогары Кенесинин биринши сессиясында Назарбаев республиканын тунгыш президенти болып сайланды.

Казакстан озинин мемлекеттик егемендиги туралы декларациясын 1990 жылы 25 казанда жариялады.

1991 жылга 19 тамыздагы тотенше жагдай жониндеги мемлекеттик комитет «ТЖМК».

Конституцияга карсы ТЖМК куруды мемлекеттик тонкерис деп атаудан баска жони болмады.

ТЖМК-нын №1 каулысы бойынша КСРо-нын барлык билиги мен баскару органдары, одактык жане автономиялы республикалар, олке, облыс, кала, аудан, кеттер жане ауылдар тотенше жагдай тартибин мултиксиз орындауга миндеттенди.

Республика президенти Назарбаев 1991 жылы 29 тамызда «Семей ядролык сынак полигонын» жабу туралы жарлыкка кол койды.

1949 жылы 29 тамызда ашылган полигонда 42 жыл ишинде 500 ден астам жарылыстар болды.

1991 жылы тамызда Казакстан президенти Назарбаев КОКП ОКсаяси бюросы мушелигинен шыгатына жайлы малимдеди.

1991 жылы 7 кыркуйек куни сагат 10 да Алматыда Казакстан компартиясынын кезектен тыс жане тотенше съези ашылды. Узакка созылган айтыстардын натижесинде съезде Казакстан компартиясын тарату жане жана партия куру кабылданды.

КОКП мушелеринин бир болиги 1991 жылы 5 казанда курылган. Казакстаннын халык конгреси партиясы курамына кирди.

Партиянын тен торагалары болып корнекти когам кайраткерлери, жазушылар О.Сулейменов пен М. Шаханов сайланды.

1991 жылы казанда Казакстан ЛКЖО 18 кезектен тыс съезинде Казакстан Лениншил Комунистик Жастар Одагы атауын Казакстан Жастар Одагы деп озгертуге шешим кабылдады.

КСРО-нын омир сурген жылдары 1922-1990 ж.

Казакстан компартиясы таратылганнан кейн 1991 жылы кыркуйекте курылган партия социалистик.

Н.А. Назарбаев 6.07.1940 жылы Алматы облысынын Каскелен казирги Карасай ауданындагы Шамалган ауылында туылган. Н. Назарбаев 1984 жылдан республика оуиметин баскарды. 1989 жылы Казакстан КП ОК-нин биринши хатшылыгына сайланды. 1990 жылы Казак КСР Жогара Кенесинин торагасы кызметин коса аткарды. 1990 жылы казак КСР жогаргы кенесинин сессиясында Н.Назарбаев Казак КСР – нин президенти болып сайланды. 1991 жылы 1 желтоксанда букил халыктык сайлау корытындысы бойынша КР президенти болып сайланды. 1995 жылгы букил халыктык референдумда онын президенттик окилеттилиги 2000 жылдын желтоксанына дейн узартылды. 1990 жылы 10 кантарда откен букил халыктык сайлауда Назарбаев тагыда мемлекет басшылыгына сайланды. Баламалы негизде откен осы сайлауда сайлаушылардын 79,78 % дауысына ие болды.

Казакстаннын тауелсиздик жылдардагы дамуы.

Вице – президент болып Е.М. Асанбаев сайланды.

10 желтоксан куни жергиликти уакытпен 15 сагатта Алматыдагы республика сарайында президенттин ох кызметине кирису салтанаты « Инагурация » болып отти.

1991 жылгы 10 желтоксанда республика жогаргы кенесинин сессиясында Казак Кенести социалистик республикасын Казакстан республикасы деп атау жонинде шешим кабылданды.

1989 – 1992 жылдары Гурьев каласы – Атырау, Целиноград – Акмола, Шевченко- Актау, Голощекин ауылы- Приуралье болып озгертилди.

Кыска мерзим ишинде жазыксыз кугынга ушыраган 33 мын – нан астам азаматтар акталды.

1991 жылы 12 желтоксанда Назарбаев « 1986 жылгы 17-18 желтоксан окигаларына катсыканы ушин жауапка тартылган азаматтарды актау жонинде » жарлык шыгарды.

РКФСР, Белорусь жане Украинанын басшылары 1991 жылдын желтоксан айынын басында Белорусь астанасы Минск каласында бас косты.

ТМД куру жонинде келисимге кол койды.

1991 жылы 13 желтоксанда Ашхабадка Казакстан мен Орта Азия республикаларынын басшылары жиналып, Минскиде кабылданган шешимди колдайтындыктары туралы айтты.

1991 жылы 20 желтоксан куни ТМД тонирегиндеги бир кыдыру маселелерди талкылау ушин Азирбайжан, Армения, Белорусь , Казакстан , Кыргызтан, Молдова, РКФСР, Тажикистан, Туркименстан мен Озбекстаннын басшылары Алматыга жиналды. Оган Грузия бакылаушы ретинде катысты.

1991 жылы 21 желтоксан куни жергиликти уакыт бойынша 11 сагат 30 мин-та тауелсиз мемлекеттер басшылары Казакстан президентинин резиденциясында жиналды. М.С. Горбачев бул жиынга шакырылган жок.

1993 жылы Казакстан республикасынын президенти Назарбаев Лиссабон хаттамасына кол койып, казакстаннын ядролык карусыз аймакка айналатына жонинде малимдеди.

1991 жылы 21 желтоксандагы Ксро-нын бурынгы республикаларынын ТМД-ны куру жониндеги хаттамасына кол коймаган Грузия.

Казак КСР-и Казакстан республикасы болып ата бастаган жыл 1991 жыл.

Тауелсиз Казакстаннын саяси дамуы.

1991 жылы 16 желтоксан « Казакстан республикасынын мемлекеттик тауелсиздиги туралы зан» кабылданды.

1922 жылгы 2 наурыз БУУ уйымына кабылданды.

1993 жылы 28 кантар Казакстаннын биринши конституциясы кабылданды.

1992 жылы кантарда Казакстан озинин тунгыш алтынын шыгарып мемлкеттин алтын корын жинауды бастады.

1992 жылы 4 маусыда жогаргы кенестин сессиясы республиканын жана мемлекеттик туы мен елтанбасын бекитти. Казакстан Республикасынын елтанбасынын авторлары Ш. Уалиханов, Ж. Малибеков.

1992 жылы маусыда Казакстан Республикасы ануранынын музыкалык редакциясы туралы зан, кейиннен ануран матини кабылданды.

Ал 2006 жылы кабылданган казирги ануран созинин авторлары Ж. Нажимеденов пен Н. Назарбаев, анин жазган Ш. Калдаяков.

Казакстан республикасынын алгашкы конституциясы 4 болимнен 21 тараудан турды.

Негизги занда Казакстан республикасынын жери буртутас ол болинбейди жане оган кол сугуга болмайды деп корсетилген .

1993 жылдын сонына карай Казакстанда ресми тиркелип, арекет еткен уш саяси партия – социалистик партия, казакстаннын республикалык партиясы, жане « Казакстаннын халык конгреси » мен когамдык козгалыстар – ядролык жарылыска карсы «Невада - Семей», «Казакстаннын халык бирлиги», «Азат» , азаматтык козгалысы, 11 республикалык улттык – мадени топтар болды.

1993 жылы кузде «Казакстан халык конгреси» сиякты бул партия да оз газетин шыгара бастады Казакстан социалиятик партия.

Оз тонирегине негизинен республикадагы словян халыктары окилдерин топтастырган «Лад» республикалык козгалысы оз катарын ныгайту жонинде белсенди жумыс жургизди осылауша 1993 жылдын сонында когамдык-саяси козгалыстар республикада накты саяси кушке айналды.

Курылтайда казакстан республикасынын президенти назарбаев Корнекти акын жане когам кайраткери О. Сулейменов, туркиядан келген динтанушы галым Халифа Алтай , Ресейден келген конак Аман Толеив т.б. соз сойледи .

Когам куштерин барынша жумылдыру мен халыктар достыган ныгайтуда 1992 жылгы желтоксанны ортасында откен Казакстан хылыктарынын форумы улкен рол аткарды.

1993 жылдын соны Казакстанда кенестердин жаппай озин-ози таратуымен де есте калды.

1993 жылдын 8 желтоксанда Алматы каласында республика жогары кенесинин 11 сессиясынын 2 кезени оз жумысын бастады.

КР-нын 1994 жылдын 6 шилдесиндеги «КР-нын астанасын ауыстыру туралы » каулысы тауелсиз мемлекетимиз астанасынын тагдырын шешти.

1995 жылы 15 кыркуйекте КР-ы президентинин « казакстан республикасынын астанасы» туралы зан куши бар жарлыгы, 1997 жылдын 20 казанында «акмола КР-нын астанасы етип жариялау туралы» жарлыгы шыкты.

1997 жылдын 10 желтоксанында президент Назарбаевтин торагалык етуимен парламент пен окиметинин бириккен мажилиси отти. Осы куннен бастап Акмола КР-нын астанасы болып танылды.

1998 жылыдн 6 мамырында КР-ы президентинин жарлыгымен Акмола каласынын аты Астана болып озгертилди. КР-ы астанасынын ресми туса кесери 1998 жылдын 10 маусымында отти.

Казакстан Республикасы конституциясы бойынша жергиликти аткарушы билик органы сенат.

КР-ы парламентинин палаталары Сенат пен Мажилис.

Калыптаскан жагдайда республика президенти жогаргы кенес президиумымен келисе отырып,республика аумагында 1992 жылы 6 кантарда бастап баганы бостау туралы жарлык кабылдады

Тек баганы бостаудын алгышкы кезенинде 1992 жылгы кантар 186,4 есе ,ал сауирдеги 1991 жыл реформадан кеийн 554,6 есе ости

1992 жылга карай 35 туракты когам ,75 салааралык жане сырткы экономикалык кауымдастыктар,30 концерн мен консорциум,30 дан аса коммерциялык банк курылды

Казакстанда нарыктык курылымнын дамуын жеделдету макстаныда мемлекет меншигинен алу жане жекешелендиру багдарламасы жасалды.

Казакстандагы жекешелендиру 4 кезенде отти

1 кезен 1991-1992

2 кезен 1993-1995

3кезен 1996-1998

4 кезен 1999 жылдан басталып бугинги кунге дейин жалгасып отыр

«кемелденген социализм »дауиринен ерекшелиги Кзакстандагы меншик азаматтар меншиги,ужымдык жане мемлекеттик меншик туринде болды

1993 жылы он бойында Назарбаев парламент пен окиметтин бар кушин ТМД елдери экономикасын интеграциялауга багыттады,ол озара пайдалы ынтымактастыктын артыкшылыгын барынша тиимди пайдалануга мумкиндик беретин еди

Карашанын басында республика премьер министири С.Терешенко бастаган Казакстан делегациясы Казакстаннын бирынгай сом аймагына енуии туралы шартка кол кою максатымен Маскеуге барды

1993 ж 15 карашада улттык ваюта тенге айналымга енгизилди

1995 жылгы 1 казанда жалакы бойынша карыз 25100,8 млн тенгеге ,ишки жалпы оним колеминин 23,97 пайызына жетти

1995 жылдын ишинде жумыс пен кату кызметтери 153 мын жумыссызды ресми турде тиркеди,бул 1994 жылмен салыстырганда 1,9 есе коп еди .

Жумыссыздыктын жалпы колеми 643 мын адамды курады.

Ондиристин толык токтауынан 192 мын адам ериксиз енбек демалысында журди,ондиристин жартылай жумыс истеу салдарынан 451 мын адам толык емес жумыс кунинде енбек етти

1995 жылдын 1 ши жарты жылдыгында 1671 совхоз шаруашылык жургизиудин мемлекеттик емес нысанына айналдырылды,бул 1992 жылдын 1 кантарындагы барлык шаруашылыктын 78,8 пайызын курады

1993 жылы агрокурылымдардын жалпы есебиндеги пайдасыз мемлекттик ауыл шаруашылык касипорындары 54,7 пайызды курады

<предыдущая страница | следующая страница>