Казакстан Азамат согысы мен шетел интервенциясы жылдарында.

Казак Автономиялы Кенестик Социалистик Республикасының ( КазАКСР)

Курылуы.
1918 жылы коктемде Кенес республикасы аумагында шетелдик согыс интервенциясынын орти тутанды.

Шетелдик согыс интервенциясынын етек алуына Антанта елдери дайындап, солардын нускауымен жасалган 1918 жылы 25 мамырдагы Чехословак корпусы булигинин улкен манызы болды.

Кенес окиметине карсы колдарына кару алган атаман А.И. Дутов бастаган Орал жане Орынбор ?аза?тары котерилди.

1918 жылы 16 шилдеде 2 Николай мен онын отбасынын барлыгы атылды.

1918 жылы 2 кыркуйекте БОАК Кенес республикасын « аскери лагерь » деп жариялады.

Азамат согысын « оз агайынын олтиру» деп те атайды.

Казакстандагы Азамат согысынын ен алгашкы ошактарынын бири 1917 жылдын карашасында Орынбор каласында пайда болды.

Омбыда адмирал Колчак баскарган Уакытша сибирлик ак гвардияшыл окимет курылды.

1918 жылы шилдеде Орынборды атаман Дутов басып алып Кенестик Туркистанды Ресейден болип тастады.

Алашорда Самарадан 600 винтовка мен пулемет, 300 берденке, 20 мын патрон мен ким-кешек.

Ак гвардияшылармен куресте партизандык козгалыстын ошактары – Акмола, Семей облыстарында курылды.

1920 жылыдын сонында Азамат согысы аякталды.

РКФСР Халык Комиссарлары Кенесинин 1919 жылы 10 шилдеде В.И. Ленин кол койган декретимен « Кыргыз олкесин баскару жониндеги революциялык Комитет (Казревком) курылды ». Казревком мемлекеттик билик пен мемлекеттик жогаргы баскару органынын миндетин аткарды.

Ревкомнын баскаруына Астрахан губерниясы аумагындагы Орал, Торгай, Акмола, Семей облыстары кирди.

1920 жылы 9 наурызда Казревком «Алашорда» окимети мен онын аймактык болимшелерин толык жою туралы буйрык шыгарды.

Казревком 1919 жылдын шилдесинен КазАКСР курылган 1920 жылгы казан аралыгында 15 ай кызмет етти.

1920 жылы 26 тамызда Кенес окимети – БОАК мен РКФСР ХКК Кенес автономиясынын негизинде курылган федерациялык социалистик мемлекет РКФСР – дин курамында, астанасы Орынбор каласында болатын « Казак АКСР куру туралы» Декрет жарияланды. Казак АКСР куру туралы декрет Казакстан аумагын аныктады.

1920 жылы 4-12 казан аралыгында Орынборда Казак АКСР Кенестеринин Курылтай съези болып отти. Бул кун – 1920 жылдын 4 казаны казак кенестик улттык мемлекеттиликтин туган куни болып табылды.

Казак АКСР ОАК-нын торагысы болып Сейткали Мендешев, Казак АКСР ХКК – нин торагасы болып В. Радус-Зенькович сайланды.

Съезде казак кенестик мемлекеттилигин курудын негизги кагидаларын Конституциялык негизде аныкталган « Казак АКСР енбекшилери кукыктарынын декларациясы » кабылданды. Декларация Казак Кенестик Социалистик Республикасынын биринши конституциясы кабылданган 1937 жылга дейн республика енбекшилеринин кукыктарын бекиткен конституция ретинде колданылды.

1925 жылы 15-19 сауир аралыгында Кызылорда каласында Казак АКСР Кенестеринин 5 съези отти. Оган алгаш рет букил Казакстаннын окилдери катысты. Съезде Республика астанасы Орынбордан Кызылордага ауысты.

1926 жылгы санак бойынша казак халкынын саны 5 230 мынга жетти, букил олке тургындарынын 61,3 % курады.

« Аскери коммунизм » саясаты.

Аскери коммунизмнин тикелей миндети ондирис пен болуди орталыктандыру, мемлекеттин колына корганыс мудделерин сай елдин азыктык , шикизат т.б. ресурстарын шогырландыру мен оны тимди пайдалану еди.

Акшалай жалакынын орнына комуналдык кызмет, транспорт т.б. ушин карточкалык « паек» берилди.

« Аскери коммунизм» саясатынын кориниси - азык-тулик саясаты болды.

Казакстанда 300-ден аса ири онеркасип орындары мемлекет карамагына алынды.

Бир жылдар ишинде малдын барлык турлеринин саны 10,5 млн-нан астам баска кемиди.

Казакстандагы азамат согысы 1918-1920 жылдар.

1920 жылы Казакстанда жаппай аштык болды.

Турар Рыскулов озинин « Даладагы аштык» макаласында осы жылдардагы аштык туралы ашып корсетти. 1 млн-га жуык дамдар аштыктан, суыктан, аурудан каза болды.

20 гасырдын басындагы Казакстан мадениети.

Алгебрадан казак тилиндеги биринши окулыкты Каныш Сатбаев, географиядан- Алихан Бокейханов, Казакстан тарихынан профессор Санжар Асфендияров курастырды.

1929 жылы араб жазуы негизиндеги казак алипбиинен латын алипбиине кошу жузеге асырылды.

С. Кобеевтин И. Крыловтан аударган мысалдар жинагы 1910 жылы жарык корди. 1913 жылы басылган « Калын мал » романы казак адебиетинин тарихындагы елеули окига болды.

Мухамеджан Сералин 1900-1903 жылдары «Топжарган», « Гулкашима», поэмаларын жазды.

1914 жылы М.Сералин Фирдаусидин « Шахнамасынан » « Рустем - Зухраб» поэмасын казак тилине аударган.

«Кырык мысал» жинагы 1909 жылы Петербургте жарык корди.

1911-1914 жылы Орынборда «Маса » атты олендер жинагы жеке басылып шыкты.

Магжан Жумабаев оленди 14 жасынан жаза бастады.

М. Жумабаев 1912 жылы онын Казанда «Шолпан» атты жинагы шыкты.

М. Жумабаев туткындалып, алдымен Беломорканал, сонынан Соловкидеги лагерьге жиберилди. 1938 жылы ату жазасына кесилди.

Ш. Кудайбердиевтин 1911 жылы басылып шыккан « Мусылмандык шарты» еди. Шыгармалары: « Казай айнасы», « Калкаман - Мамыр», « ЕНлик-Кебек», « Уш анык» т.б.

Жусип Копеевтин 1907 жылы Казак каласында « Хал-ахуал, « Сарыарка киндиги», « Тирликте коп жасагандыктан корген бир тамашамыз» деген 3 китабы жарык корди.

Мухаммед Салим Кашимов шыгармалары : « Адеп», « Угит», « Акыл китабы», « Насихат казакия» т.б. Романы « Мунлы Мариям»

1926 жылы озинин « Кус жолы» атты баспа органы болган пролетарлык жазушылардын Казак ассоциациясы « КазАПП» курылды. «Кус жолы» альманахы « буржуазияшыл» жане « ултшыл» адебиетшилерди сынаудын негизги куралына айналды.

1911 жылы Троицкиде «Айкап » журналынын биринши номери басылып шыкты. Редакторы Мухаммеджан Сералин болды.

1911 жылдан бастап редакторы Сагынгерей Бокеев болган « Казакстан» газети шыга бастады.

Торгайда 1913-1918 жылдар аралыгында « Казак» газети жумыс истеди.

1913 жылы кыпкуйектен Петропавловсиде татар жане казак тилинде « Есил даласы» атты газет шыга бастады.

1916 – 1917 жылдар аралыгында Ташкентте « Алаш » газети шыгып турды. Редакторы К. Тогысов.

Ш. Кудайбердиев ( 1858-1931)

М. Жумабаев ( 1893-1938)

Ж. Аймауытов ( 1895-1930)

С. Торайгыров ( 1893-1920)

Казакстаннын музыка, бейнелеу жане колданбалы онери.

Жетису облысы акындарынын биринши слети 1919 жылы Верный каласында откизилди.

1921 жылы Бас саяси агартушылык комитет курылып, онын музыкалык болими халык музыкасын жазып алумен, музыкалык ужымдар уйымдастырумен айналысты.

Белгили галым-этнограф А. Затаевич оз омирин казактардын музыкалык шыгармаларын жинау мен оны бир жуйеге келтируге арнады. 1925 жылы ол озинин копжылдык енбегинин жемиси – « Казак халкынын 1000 ани», 1931 жылы «Казактын 500 ан мен куйлери» атты енбектерин жариялады.

1925 жылы Парижде Кенес артистеринин курамында анши А. Кашаубаев онер корсетип, француз баспасозинин ыстык ыкыласына боленди.

Музыкалык-драматургиялык онер 1930 жылдардын басынан бастап каркынды дами бастады.

1933 жылы Маскеуде, Ленингред ( казирги Санкт-Петербург каласы) пен Алматыда казак театр жане музыкалык студияларын уйымдастыру колга алынды.

1934 жылы Казак драма театры жанынан музыкалык театр ашылып, онын биринши койылымдары : М. Ауезовтын « Айман-Шолпан », Б. Майлиннин « Шугасы», Е. Брусиловскийдин «Кыз Жибек», «Ер таргын», « Жалбыр» койылды.

Урлемели аспаптар: саз сырнай, кос сырнай, камыс сырнай, муиз сырнай, сыбызгы, адырна, уран, керней.

Шекти аспаптар: жетиген, шертер, еки жане уш шекти домбыра, кылкобыз.

Оздигинен ун шыгаратын аспаптар: шанкобыз, шанкауыз.

Бетине керилген затты согу аркылы ун шыгаратын аспаптар: дангыра, дауылпаз, шындауыл, дабыл, кепшик, шын.

Казакстан жане Орта Азия такырыбы белгили орыс суретшиси В.Верещагин шыгармаларында ерекше орын алады. В. Верещагин ( 1842-1904) орыс суретшиси.

В. Верещагин картиналары : « Темир какпасы», « Апиыншылар », « басыбайлы баланы сату», « ауыр жаралы», « Комусиз калган».

Николай Гаврилович Хлудов суретши 1877 жылы Казакстанга келди. Онын мурасынын ен елеули болиги ( 211 полотно ) Казакстаннын Орталык мемлекеттик муражайынын корларында сактаулы.

Негизинен кииз уй кереге, уык, шанырактан турады.

Ески Алматынын алгашкы саулетшиси А.П. Зенков ( 1863-1936) болды. Онын Верныйдагы жумысы 1887 жылы болган жер силкинисинен кейн басталды. Онын комекшиси инженер Криштановский болды.

Зенковтын саулетшилик шеберлигинин шыны, тамаша туындысы, агаштан салынган курылыстын гажап улгиси – Аулие Вознесенск Кафедралык соборы. Биктиги 56 м болган каладагы сол кездеги ен адеми гимарат 20 гасырдын басында салынды.

1887 жылы 10 маусымда болган жер силкинисинен каладагы 1799 уйден тек осы Кафедралык собор аман калды.

Ол собор 1911 жылы болган жер силкинисине де тотеп берди.

Юрий Домбровский озинин « Коне дуниени сактаушы» романында «...Алматыны Зенковтын курылыстарынсыз таныстыру мумкин емес...» деп жазды.

Амире Кашаубаев ( 1888-1934)

Казакстан Жана экономикалык саясат жылдарында ( 1921-1926)

Азамат согысы аякталганнан кейн Кенес елинин жагдайын В.И. Ленин « куйзелис, жокшылык, кайыршылану» деп сипаттады.

1920 жылы мемлекет кармагына алынган 307 касипорыннын 250 жумысын токтатты.

Егистик колеми Орал губерниясында 2,5 есеге, Жетисуда 3 есеге кыскарды. Мал басы республикада 29,9 млн-нан 16,3 млн баска кемип кетти.

В.И. Лениннин пикиринше, ЖЭС негизги мани - елдин экономикалык жагынан артта калу проблемасын шеше алатын жумысшылар мен шаруалардын одагын жасау болды.

ЖЭС-ке багыт алу РКП(б) 10 съезде кабылданды.

1921 жылы 20 наурызда Компартиянын 10 съезинин кун тартибине еки манызды маселе койылды. 1-ши -партиянын ишиндеги фракцияларга тыйым салу, 2-ши - шаруаларга уш жыл бойы салмак болган азык-тулик салгыртын азык-тулик салыгымен ауыстыру.

1924 жылдан бастап шаруалар толеген салыктын тури акшалай.

Жетису мен Онтустик Казакстанда жер-су реформасы жургизилген жыл 1920 жыл.

1921 жылы аштыкпен курес мксатында иске асырылган шара кедейлер азык-тулик салыгынан босатылды.

1921-1922 жылдардагы аштык

1921 жылы катты куаншылык болып, жут басталды.

1921 жылдын карашасында елдеги ашыгушылар саны букил республика халкынын 3 тен бир болигин курап, 2 млн 300 мын адамнан асып тусти.

В.И. Ленин 1921 жылы 14 маусымда « Накты ет салыгы туралы» Декретке кол койып, ол бойынша кошпели жане жартылай кошпели казак шаруаларын ет салыгынан босатты.

Республикага ауыл шаруашылык машиналары мен куралдарын сатып алу ушин 1922 жылы 25 млн сом, мал сатып алу ушин 2131 мын сом каржы болинди. Олкеде 575 балалар уйлери мен 9 балалар баспанасы уйымдастырылып, 18,5 мындай ата-аналарынан айырылып, камкорсыз калган балалар РКФСР балалар уйине орналастырылды.

1921-1922 жылдардагы аштыктын салдарынан 700 мыннан астам адам Казакстаннан тыскары аймактарга кошип кетти.

1921 жылы жалпыга бирдей енбек миндеткерлиги мен карточкалык жуйе жойылды.

1922-1924 жылдары ески жане жана акша белгилеринин катар колданылуына руксат етилген акша реформасы жургизилди.

1926 жылы Казакстан аумагында 200-ге жуык жарменке жумыс истеди.

1921 жылдын акпан-сауир айларында Казак АКСР ОАК казак енбекшилерине коныс аудару баскармалары патша окимети ?аза? аскерлеринин пайдасына 1916-1917 жылдары тартып алган, помещиктер мен капиталистерге кеткен, коныс аударушылар зансыз басып алган жерлерди кайтарып беру жонинде декреттер кабылданды. Казактарга Жайык озенин сол жагалауындагы жерлер кайтарып берилди.

1921 жылы кантарда болган казак жане кыргыз кедейлеринин съезинде Казакстаннын онтустигинде жер-су реформасын жургизу жонинде маселелерди шешуге тиис « косшы » одагын куру шешими кабылданды.

«Косшы» одагын куру, онын жумысын жолга кою жане жер-су реформанын жургизудин белсенди кайраткерлери О. Жандосов, А. Розыбакиев.

1924 жылы 16 кыркуйекте Туркистан ОАК-нин тотенше сессиясы Орта Азия республикаларын улттык-мемлекеттик тургыдан межелеу жонинде каулы кабылданды. Межелеудин натижесинде Казак АКСР-ине бурынгы Туркистан, Хорезм, жане Хиуа республикасынын 1,5 млн-дай адам туратын 40 % аумагы берилди.

Казакстаннын аумагы 1920 жылгы 2 млн шаршы шакырымнан 1925 жылы 2,8 млн шаршы шакырымга артты.

Казак АКСР-не онтустик аумактарды коскан сон онын халкы 1920 жылгы 4,8 млн-нан 1925 жылы 6,5 млн адамга жетти.

Экспроприация – мешикти кушпен тартып алу.

Казакстандагы 1926-1941 жылдардагы индустрияландыру.

1920 жылы халык шарушылыгы салаларын машиналык техника базасына коширудин кешенди багдарламасы белгиленди. Индустрияландыруды бастау туралы шешим 1920 жылы желтоксанда БК(б)П-нын 19 съезинде кабылданды.

Индустрияландыруга каржы табу максатымен мемлекет шаруаларды астыгын рыноктык нарыктан арзан багамен сатуга мажбурледи. Бул миндетти орындаудан бас тарткандар кугын-сургинге ушырады. 1928 жылдын казанынан 1929 желтоксанына дейн 56498 адам кылмыстык жазага тартылып, 277 адам ату жазасына кесилди.

Алматыдан Семейге дейн созылуга тиис болган Туркистан Сибир темир жолы сол кездеги Казакстандагы ен манызды курылыс объектиси болды.

Турксиб темир жолы курылысы 1927 жылы басталып 1931 жылы аякталды. Онын узындыгы 1145 шакырым.

Турар Рыскуловтын торагалыгымен Турксиб курылысына ынтымактастык комитет курылды.

1930 жылы 25 сауирде магистраль бойынша биринши жумысшы пойызынын жургизуили айтулы окига болды. Оны жургизген бурын бактаршы болган, Казакстаннын биринши машиниси Кошкинбаев жургизди.

1927 жылы Петропавл-Кокшетау жолы салынып, 1931 жылы ол Акмолага дейн созылды.

1939 жылы Казакстаннан шикизат тасымалдау ушин Акмола-Караганды, Иленцк-Орал, Рубцовск-Риддер темир жолдары салынды.

1940 жылы Караганды-Жезказган жолдары салынды.

1928-1940 жылдары республиканын темир жол желиси 50 % остип, 1658 км-ге жетти.

Туркистан Сибир темир жолы Сибир мен Орта Азияны байланыстырады.

Республиканын биринши бесжылдык кезени 1928-1932 ж.

1931-1940 жылдары республикага 559 мын жумысшы келди.

Смагул Садуакасов 1928 жылы « Большевик» журналына жарияланган «Улттар жане улт адамдары » деген макаласында индустрияландырк туралы ойын ашык жазды.

Партиянын аймактык комитети бюросынын мушеси Смагул Садуакасов онеркасиптин ондеу салаларынын кен желисин куру туралы идеясын усынды.

1926-1940 жылдардагы Индустрия.

1940 жылы комирдин 90 пайызы Караганды бассейнине тиисти болды.

1939 жылы сонында Актобеде химкомбинат ашылды.

1913 жылымен салыстырганда 1940 жылы республикада электр куатын ондиру 486 есе ости.

Екинши бесжылдык мерзими 1933-1937.

1940 жылы халык шаруашылыгындагы ауыл шаруашылыгынын оними 41,1 пайыз болса, онеркасип ониминин улеси 58,9 пайызга жеткен.

Урбанизация - кала тургындарынын осуи.

Индустрияландыруды бастау туралы шешим кабылданган БК (б) П-нын 14 съезинде болган уакыты : 1926 ж желтоксан

Турар Рыскулов ( 1894-1943)

Каныш Сатбаев Имантайулы (1899-1964) – геолог, когам кайраткери, геология-минералогия галымдарынын докторы (1942), профессор (1950). 1929-1931 жылдары Жезказган – Улытау аймактарында онын айтуымен Жезказганнын кайта карауга мумкиндик берген жана зерттеу багдарламасы белгиленди.

Смагул Садуакасов ( 1900-1933) . 1918- 1920 жылдары «Кедей дауысы» газетинин редакторы. «Енбекши казак» газетинин бас редакторы болды.


Казакстандагы ауыл шаруашылыгын ужымдастыру.

1927 жылдын желтоксаны ауыл шаруашылыгын ужымдастыруга багыт алуды жарияланды.

1928 жыл « жаппай колхоз козгалысы» жылы болып жарияланып, ужымдастыруга багыт алынды.

Казак АКСР-инде ужымдастыру науканын аяктау негизинен 1932 жылдын коктемине белгиленди.

Казакстандагы ужымдастыру торт кезенде жузеге асырылуга тиис еди:

1. 1929 жылгы мамыр мен 1930 жылгы наурыз –жылдамдатылган ужымдастыру науканы.

2. 1930 жылдын наурызы мен 1932 жылдын тамызы – ужымдык шаруашылыктардын ар турли типтерин тажирибеден откизу.

3. 1932 жылдын кыркуйеги мен 1934 жылдын карашасы – ТОЗ –дарды ужымдастырудын жана толкыны ретинде пайдалану.

4. 1934 жылдын желтоксаны мен 1938 жылдын желтоксаны – ТОЗ шаруашылыктарын ауыл шаруашылык артельдери етип кайта куру.

Казакстандагы мал басын кайта калпына келтиру тек 1959 жылы гана иске асты.

1930 жылы 5 кантарда « Ужымдастырудын каркыны мен колхоздык курылыска комек корсету шаралары туралы» каулы кабылданды.

Егер Казакстанда 1928 жылы ужымдастыруга барлык шаруашылыктардын 2 % камтылса, 1930 жылдын 1 сауиринде 50,5 %, 1931 жылдын кузине карай 65 %, 1934 жылы 89,9 % тартылды.

Голощекиннин «Киши Казан » багыты :

Казакстандагы тоталитарлык жуйенин кушейюи Ф. Голощекин есимимен байланысты болды.

1926 жылдын озинде С. Садуакасов жане С. Кожановка « ултшыл » деген кина тагылды.

1928 жылдын аягында Голощекиннин саяси карсыластары алгаш рет туткындалды, олардын катарында А. Байтурсынов, М. Дулатов, Ж. Аймауытов, М. Жумабаевтар болды.

1926-1927 жылдары жыртылатын жерлер жане жайылымдар кайта болинди. 1360 ка жуык десятина шабындык жане 1250 десятина жыртылатын жерлер аукатты шаруашылыктардан тартылып алынып, кедейлер мен орта шаруаларга берилди.

Астык пен етти жасырды деген айыппен 33 мыннан астам адам кугынга ушырады.

1927 жылдын 15-23 караша аралыгында откен 6 Букилказактык партия конференциясында казак байларын кушпен таркилеу туралы шешим кабылданды.

Казак байларын таркилеу туралы декрет 1928 жылдын 27 тамызында кабылданды. Казак байларын таркилеу 1928 жылдын 20 кыркуегинен басталып, 1 карашада аякталады деп ескертилди.

1930 жылы кантарда «Правда» газетинин бас макаласында « кулакка омир ушин емес, олим ушин согыс жариялау, ен сонында оны жер бетинен жою!» ураны тасталды.

Кошпели жане жартылай кошпели шаруашылыктардын 1930 жылы – 87136-сы, 1931 жылы – 77508-и, 1932 жылы – 77674-и, 1933 жылы – 242208 – и отырыкшыландырылды.

1938 жылы кошпели жане жартылай кошпели казактардын отырыкшылыкка кошу процеси негизинен аякталды.

1931 жылы тамызда Казкрайком жергиликти партия жане кенес уйымдарына кошпели, жартылай кошпели казак шаруаларын жеделдетип ужымдастыру мен оларды отырыкшы омир салтына коширу жонинде нускау берилди.

1931-1933 жылдардагы аштык

1929-1930 жылдын кысында жут болды.

1931-1933 жылдары аштыктан, суыктан жане озге де аурулардан 2 млн-дай казактар мен 200-250 мындай баска улттардын окилдери каза тапты.

Республика халык комиссарлары Кенесинин торагасы О. Исаев казак халкынын мушкил жагдайы жонинде Салинге жазаган хатында хабарлады. О. Исаев оз хатында Казак олкелик партия комитетинин биринши хатшысы Ф.И. Голощекинди орнынан босатуды усынды. 1933 жылы Ф.И. Голощекин кызметинен босатылып, онын орнына Казак олкелик партия комитетинин биринши хатшысы болып Л.И. Мирзоян сайланды.

1932 жылы Т. Рыскулов та Сталинге хат жазган болатын.

1932 жылы «Бесеудин хаты» Г. Мусирепов, М. Гатаулин, М. Даулеткалиев, Е. Алтынбеков, К. Каунышевтер Сталинге хат жолдады.

Аштык, Аштыктан 1 млн 750 мын казак кырылды.

Геноцид – халыкты тупкиликти жою

«Киши казан» идеясына карсылардын устанымы : «туйеден социализмге кошу » мумкин емес.

Султанбек Кожанов ( 1894-1938)

Халел Досмухамедов ( 1883-1939)

Сейткали Мендешев ( 1882-1937)

Филипп Исаевич Голощекин ( 1876-1941)

Левон Исаевич Мирзоян ( 1897-1939)

1929- 1931 жылдардагы шаруалар котерилистери
1929-1931 жылдаргы халыктын барлык бой корсетулери женилиске ушырады.

Сырдария округы, Бостандык ауданындагы котерилис киян-кески сипат алды. 1929 жылы 27 кыркуйекте оздеринин басшысы етип Талип Мусабаевти сайлаган Некем ауылынын тургындары котерилиске шыкты. 500-ге жуык мушелери бар котерилисшилер отряды курылды.

1929 жылы кузде Костанай округинде котерилис бурк ете тусти. Котерилис Батпаккара ауданында 1 карашада басталып, котерилисти А. Бекежанов, С. Кадиев, А. Смагулов, баскарды.

Созак котерилиси.

1930 жылы коктемде Онтустик Казакстанда Созак котерилиси басталды. Котерилиске 5 мындай адам катысты.

Акпан айында Созактын тонирегине 400-дей адам жиналды. Болыс кызметин аткарушы С.Шолаков хан болып сайланды.

Созак котерилиси Сырдын бойындагы Туркистаннан Жанакорганга дейн аумакты камтыды.

Котерилисшилер мен ОГПУ отрядынын арасында алгашкы кактыгыс 1930 жылы 12 акпанда Созактын жанында болды.

Жетису котерилиси .

Жетисудагы Аксу деген жерде тагы сол жылы котерилис болды.

1930 жылы 27 наурызда 200 котерилисши Абакумовканы басып алды.

Орталык штаб Аксуда орналасты. Штабтын курамында Е. Жанбаев, К. Калиев жане Г. Сатырбаевтар болды.

ОГПУ отрядымен ен алгашкы шайкас 28 наурызда отти.

Актобе, Костанай жане Кызылорда округындагы котерилистер.

Кыска мерзим ишинде хан болып сайланган А. Канаев, Ж. Байимбетов, М. Саматов, И. Сатыбалдин баскарган 6 котерилисшилер отряды курылды.

Котерилисшилердин негизги куштери Костанай округынын Жетигара ауданынын онтустигинде орналаскан.

20 наурызда жазалаушылар Айжаркын хан мен М. Саматовтын отрядын талкандады. Хан каза тапты, М. Саматов берилди.

Каракумга А. Жангелдин бастаган окимет комиссиясы келди. Келиссозди Ж. Бейимбетов, Д. Караев, пен А. Айменовтер жургизди.

1930 жылы 20 акпанда Оскемен мен Зыряновск аудандарынын бес селосынын шаруалары котерилди.

1930 жылы коктемде « Киши казан» саясаты мен ужымдастыру саясатына карсы бой корсетулер Каратал ауданында да орын алды.

Мангыстау котерилиси.

1931 жылы коктем-жазда Мангыстауда болды. Негизги куштери Адайлыктар мен табындар.

1931-1932 аштыктан аман калган адамдар 1 млн 30 мын адам кошип кетти.

Олардын 414 мыны гана кайтып келди, ал 616 мыны кайткан жок. 200 мыны Кытай, Монголия, Ауганстан, иран мен Туркияга кашты.

Голощекинин Сталинге 1931 жылы жазган хатында Казакстан аумагындагы 15 ен ири котерилис туралы айтылды.

ГУЛАГ – лагерьлердин Бас баскармасы.

Жалау Мынбаев ( 1892-1929 )

Кадыр Куанышев ( 1906-1938)

Мансур Гатаулин ( 1903-1937)

Казакстанын 1920-1940 жылдарындагы когамдык – саяси жагдайы.

1922 жылы басшылык кызметтеги « Алаш » партиясынын барлык бурынгы мушелери куылып, ал 1924 жылы биркатар казак коммунистери республикадан Орталыкка шакыртылып алынды.

1924 жылы коммунистик партия катарына республикадан 7944 адам, онын ишинде 2000 казак мушеликке отти.

1930 жылдары Кенес елинде социалистик катынастар калыптасып, сталиндик жуйе толык орнады.

1925 жылы кыркуйекте Казак олкелик партия Комитетинин биринши хатшылыгы Ф.И. Голощекиннин келуимен катан сипат ала бастады.

1928 жылы сонында «буржуазияшыл ултшылдар» атанган «Алашорданын » бурынгы кайраткерлеринин бари туткындалды.

Жана конституция бойынша 1937 жылы 26 наурызда Казак АКСР-и одактас республика болып кайта курылды.

Казакстан кенесинин тотенше 101 съезде КСР-инин Конституциясын бекитти.

1937 жылы 12 желтоксанда республиканын Жогаргы кенесине сайлау болып отти.

1937 жылы Сталиннин кабылдануымен « Халык жауларын жою» кабылданды.

1928 жылы 44 алашордашы туткындалып, онын ишинде Ж. Аймаутов, А. Байдилдин, Д. Адилев ату жазасына кесилди.

1936-1938 жылдары казакстанда 25833 адам партиядан шыгарылып, олардын 8544-ине «халык жаулары» немесе «халык жауларынын сыбайластары» жане т.б жала жабылды.

<предыдущая страница | следующая страница>