Тауелсиз Казакстаннын халыкаралык жагдайы.

1992 жылгы кантардын ортасына карай Казакстанды тауелсиз мемлекет ретинде алемнин 30-дан астам мемлекети таныды.

Тениз мунай алабын шетел фирмаларымен бирлесип барлау басталды, жана мунай кешинтерин игеруге « Бритиш петролеум», «Бритиш Газ», «Эльф-Акитен», «Аджип» т.б. ири крмпаниялары тартылды.

Казакстан президенти Назарбаев 1994 жылдын басында Еуразиялык мемлекеттик Одагын куру идеясын усынды.

1993 жылы 2 акпанда казакстан республикасы мен Еуропалык Одак арасында дипломатиялык катынас орнатылды.

Герхард Шредер Астанага келген сапарында « Казакстан Орта Азиядагы манызды ел жане Германиянын басты экономикалык ариптеси» деп атап корсетти.

2003 жылга карай республикада немис банки жане ири компанияларынын 145 окилдилиги мен болимшелери жумыс жасады, ал тиркелген Казакстан-герман бириккен касипорындарынын саны 266-га жетти.

1994 жылы 7 наурызда республика парламентине сайлау болып отти. Бирак кейбир жерлерде зансыздык орын алып, сол себепти 1995 жылгы 6 наурыздагы Конституциялык сот каулы кабылдап, сайлау зансыз деп табылды.

Осыган байланысты 1995 жылгы 11 наурызда республика президенти Назарбаев Конституциялык соттан томендегидей сурактар бойынша тусиниктемелер беруди талап етти.

Казакстан Республикасынын Президенти усынган жана Конституцияны казак халкы 1995 жылы 30 тамыздагы Республикалык референдумда кабылдады.

Экономиканы ари интеграциялау максатымен казакстан 1995 жылы 28 кантарда Ресей федерациясы жане белоруссиямен кедендик одак куру туралы шартка кол койды.

2003 жыл Ресейдеги Казакстан жылы, 2004 жыл Казакстандагы Ресей жылы болып жарияланды.

2005 жылга карай Кытаймен, Озбекстанмен жане Ресеймен шекара маселеси шешилди.

1995 жылы желтоксанда казакстан «Ислам конференциясы» уйымына толык кукыкты муше болып енди.

Казакстан Республикасына инвестиция тарту максатымен 2000 жылы 26-28 сауирде Алматыда « Еуразия-2000» экономикалык саммити болып отти.

2001 жылдын 22 кыркуйегинде Рим папасы 2 Иоанн Павел Казакстанда болып кайтты.

Дин басшыларынын алгашкы съези 2003 жылдын 24 кыркуйегинде болды. Бул баскосуга 17 конфессия окили катысты.

Астанада 2006 жылдын 1 кыркуйегинде дин басшыларынын 2 съезинде Бийбитшилдик келисим сарайы ашылды.

Кайта куру мен тауелсиздик жылдарындагы мадени курылыс.

Казакстан гылымы дамуынын жана кезени гылым мен жана технологиялар министрлиги курылган 1992 жылдан басталды.

ЮНЕСКО шенберинде К. Сатбаевка 100 жыл толуы аталып отилди жане А. Кунанбаевтин 1995 жылы 150 жылдыгы.

2001 жылы 12 шилде де «Гылым туралы » Зан кабылданды. 2003 жылы казанда гылым академиясы заманга сай кайта курылды.

2005 жылы сауирде астана тургындары араб елдери комегимен салынган Астанадагы Орталык мешиттин ашылуынын куаси болды.

Республиканын мадени омириндеги елеули окига – касиетти Кураннын казак тилине аударган – Халифа Алтау, У.Кыдырханов, орыс тилине аударган – валерия Порохова.

2000 жыл Казакстаннын мадениет жылы болып жарияланды.

Бугинги куни елимизде 48 театр, 62 концерттик уйым, 3539 китапхана, 154 мемлекеттик муражай, 8 тарихи-мадени корык-муражай, 2259 клуб туриндеги мекемелер, 42 луна-парк пен демлыс саябактары, 4 хайуанаттар парки жумыс истеди.

1989 жылдан «Азия даусы» халыкаралык ан байкауы откизилип турды.

2001 жылдын акпан айында «Асыл мура» атты казакстаннын музыкалык мурасы жобасынын тусаукесери Алматы каласында отти.

Пирамида гамаратынын авторы британ саулетшиси Норман Фостер. Бииктиги 77 метр, аумагы 25,5 шаршы метр гимарат 2006 жылы колдануга берилди.

КР-нын президенти назарбаев 2004 жылы 13 кантарда «2004-2006 жылдарга арналган «мадени мура» мемлекеттик багдарламасы туралы» жарлыкка кол койды.

Казир «Мадени мура» багдарламасынын 2007-2009 жылдарга арналган екинши кезени игерилуде.

2008 жылдын кыркуйек айында 5 «Еуразия» халыкаралык кино-фистивали отти. 1996 жылы Алматыда тауелсиздик монументи мен Ж. жабаев ескерткиши, Астанада Кенесары касымов, Абылай хан, Толе би, Казыбек би, Айтеке би ескерткиштери салтанатты турде ашылды.

2003-2005 жылдарда казак-американ кинематографисттери «Кошпелилер» кинофильм тусирди.

9 Азиялык ойындарга алгаш катыскан казакстандыктар жалпы командалык 4 орынга табан тиреди. 77 медаль (25 алтын) женип алды. 2000 жыл 17 олимпиада ойындарында Ольга Шишигина, Ермахан Ибрайымов, Бекзат Саттарханов чемпион болды.

18 олимпиада ойындарында (Афины) Бахтияр артаев чемпион болды оган ен уздик спортшы ретинде Вэл Баркер кубогы берилди.

2006 жылы Доха каласындагы (катар) жазгы Азия ойындарында 82 медальга ие болды. Онын 23-и алтын, 20-сы кумис, 42-си кола медаль.

Испанияда откен «Вуэльта» веложарысында Александр Винокуров пен андрей Кашачкин жениске жетти.

2006 жылы нысана коздеуден жане ауыр атлетикадан Ольга Довгун мен Илья Ильин чемпиондар болды.

2008 жылы Бейжин олимпиадасында 13 медальга ие болды. 2 алтын, 4 кумис, 7 кола.

205 мемлекеттин ишинде 19-шы, жалпы есепте 29-шы орынга табан тиреди.

Алкей маргулан Хаканулы ( 1904-1985)


Билим беру мен денсаулык сактау,

баспа саласындагы реформалар.

1999 жылы маусымда «Билим туралы» зан кабылданды.

1996 жылдын сонында шетелдердеги отандастарга мемлекеттик колдау корсету шаралары белгиленди.

2003 жылы Казакстанда 8160 мемлекеттик жалпы билим беретин мектептер болса, олардын 2016-сы калалык, 6144-и ауылдык жерде орналасты. Казак тилинде окытатын мектептердеги окушылар саны 1 млн 684 мын бала, орыс тилинде 1 млн 300 мын бала, озбек тилинде 87 мын 300 бала, уйгыр тилинде 21 мын 500 бала окыды.

2009 жылы кантар айында Астанада Тунгыш Президенттин биринши интеллектуалдык мектеби ашылды.

2003 жылдын басына карай республикада 217 жогары оку орны болып , оларда 257 мын студент окыды.

1999 жылдан бастап арнайы гранттер мен несиелер болине бастады.

2004 жылдан бастап УБТ енгизилди.

1993 жылы 11 карашада КР-нын Президенти Назарбаев бастамасымен «Болашак» халыкаралык стипендиясы белгиленди.

1994 жылы алгаш рет 187 казакстандык студент АКШ,Улыбритания, Германия жане Франция елдеринин жогары оку орындарына аттанды.

2008 жылы 30 кантарда КР-сы президенти Назарбаевтин катысуымен «Болашак» халыкаралык стипендианттарынын 2 форумы отти.

Денсаулык сактау жуйесине 1994 жылгы укиметтин биркатар емдеу мекемелерин кыскарту туралы шешими улкен зардабын тигизди.

2002 жылы гана емдеу-сауыктыру жуйеси оз калпына келе бастады.

2007 жылы «казакстан улттык энциклопедиясынын » казак тилинде 10 томы, орыс тилинде 8 томы жарык корди.

КР-нда 130-дан астам улт окилдери турады.

2003 жылы желтоксанда «Асар» партиясы курылды.

Казакстан Республикасынын 1991-2008 жылдардагы тарихи даму

корытындылаы.

1998 жылы 6 мамырда Акмола каласынын аты Астана каласы болып озгертилди.

1996 жыл – корнекти суырыпсалма акын жамбыл Жабаевтин жылы болып отти.

2005 жылга карай согыска кабилетти армия жасактай алды.

1993-2000 жылдары Казакстан 14,7 млрд АКШ доллары колеминде инвестиция алды.

1997 жылы 2030 жылга дейнги узак мерзимди стратегиялык даму багдарламасы кабылданды.

2009 жылгы 6 наурыздагы «Дагдарыстан-дамуга» атты жолдауын назарбаев жолдады.

1997 жылы 8 карашада астанаг мемлекеттик билик атрибуттары – Ту, елтанба мен Президент байрагы акелинди. 1998 жылы 6 мамырда КР Президентинин Жарлыгына сайкес Акмола атауы Астана болып озгертилди. 1999 жылы ЮНЕСКО шешимимен Казакстан астанасына «Алем каласы» атагы берилип, медаль табыс етилди.

1995 жылы «Жана астана» арнайы коры курылды.

Байтеректин бииктиги 97 метр.

2008 жылы Астана каласынын он жылдык мерейтойы аталып отти.

Президенттин Казакстан халкына Жолдауындагы 2030 стратегияны жузеге асыру ушин кажет когамнын бирлиги.

Президенттин халыкка Жолдауындагы 2030 негизиг ойы когамнын топтасуы.

Алгашкы теримшилер мен аншылар.

Алгашкы адамдардын куралдары казгыш таяк, ушкир тас, шокпар.

Епти адам Африкада кения жериндеги Олдувай шаткалында табылды. Ол осыдан 1 млн 750 мын жыл бурын омир сурген.

Питекантроптын канкасы алгаш рет Ява аралынан 1891 жылы табылды. Ол молшеримен 1 млн жыл бурын омир сурген.

Синантроп Кытай адамы Солтустик кытайдан табылган. Ол будан 500-200 мын жыл бурын омир сурген.

Неандерталь Германия жеринен табылды. Неандерталь баланын суйеги Озбекстаннын Тесиктас деген унгирден табылды. Олар жер бетинде будан 100-35 мын жыл бурын омир сурген.

Саналы адам 40-35 мын жыл бурын омир сурген.

Палеолит ( ежелги тас гасыры) б.з.б. 2 млн 500 мын жыл

Мезолит ( орта тас гасыры) 12-5 мын жыл

Неолит (жана тас гасыры )5-3 мын жыл бурын

Тобыр, ру, тайпа.

Казакстан аумагында алгашкы адам шамамен 1 млн жыл бурын пайда болды. Муны Жамбыл облысынын Арыстанды озенинин бойынан жане Казакстаннын онтустигиндеги Каратаудан табылган тастан жасалган сол заманнын енбек куралдары далелдейди.

Казакстан аумагында алгаш омир сургендер питекантроптар.

Чоппер истеу ушин тасты жарып, болшектеп, жузи жузи откирлерин пайдаланды. Каратау унгиринин тургындары чоппинг деген жана кару ойлап тапты.

Алгашкы адамдар омири. Енбек куралдарынын жетилуи.

Шомбал куралдардын узындыгы 20 см , салмагы 1 кг – га жетти.

Жамбыл облысынан табылган пелеолит дауиринин бес мыннан аса енбек куралдарынын бари кашау мен ушкир заттар.

Будан 100 мыннан 13 мын жылга дейн жердин бетин муз басып жатты.

Муздыктын калындыгы 2 км.

Тас дауири Палеолит 2 млн 500 жылдан 40-35 мын жыл.

Ерте тас гасыры турактарынын ен конелери Мангыстау тубегиндеги Шакпаката, катараудагы Арыстанды озени бойындагы ескерткиштер.

Ушкир тастарды тас жарыкшаларынан жасаган, кейде уштарын ретушь адисимен ондеп откирлеген.

Жамбыл облысындагы Бориказган, Шабакты турактарынан 5000-га жуык тас куралдар табылган.

Саналы адам 40-12 мын жылд. Саналы адам суйеги алгаш рет Франциянын Кро-Маньон унгиринен табылган.

Шыгыс Казакстаннын Шульбинка, Онтустик Казакстандагы Арыстанды озенинин бойынан кейинги тас гасырынын турактарын тапты. Орталык Казакстан жериндеги Семизбугы турагынан табылган кыргыштар жузи тузу, кейде кайкы тас пышак болып келеди.

Орталык Казакстандагы кейинги палеолитке жататын ескерткиштердин ишиндеги ен корнектисинин бири- Батпак деп аталады. 300-ге таяу тас курал шыкты.

Ру ишиндеги тиршилик пен ис-арекетке катысты маселелерди жалпы жиналыста шешти.

Орта тас гасыры Мезолит 12-5 мын жыл.

Микролит узындыгы 1-2 сантиметр.

Мезолиттин аншылары Ертис, Есил, Тобыл, Торгай, Жайык озендеринин жагалауларын мекендеди.

Казакстанда мезолиттин 20-дан астам турактар табылды.

Терен комилген, колеми 40-60 шаршы метр болатын баспана Есил озенинин ангарында табылган.

Б.з.б 8 мынжылдыкта Казакстан жеринде колайлы климат орнады.

Балалар тобынан ересектер тобына оту – багыштау ( инициация) деп аталады.

Будан 10 мын жыл бурын егиншилик пайда болды.

Итти колга уйрету мезолитте пайда болды.

Жана тас гасыры Неолит 5-3 мын жыл.

Неолит турактары : Шыгыс Казакстандагы Усть-Нарым, Орталык Казакстандагы Караганды, Зеленая Балка, Солтустик Казакстандагы Пеньки т.б. турактар. Булар Сарыарканын солтустигинде, Ертистен Есилге дейнинги аралыкта орналаскан. Олар жана тас гасырынын сонгы кезенине, ягни б.з.б. 5 мынжылдыкка жатады.

Жезказган ониринен 150-ге жуык турак табылган.

Адамды басын солтустик – батыска каратып шалкасынан жерлеген.

Курамалы – куралдар еки турли материалдан курастырылган, куралдын ушы не жузи миндетти турде усак откир тастардан турады.

Казакстан аумагынан неолиттин 500-ден аса турактары табылган .

Археологтар Сексеуил деген неолит турагын сипаттап жазды. Ол Кызылорда облысында орналаскан.

Неолиттин тагы бир жаналыгы кыш кумыра жасау болды. Неолитти кейде кыш кумыралар дауири деп атайды.

Козе – саздан жасалган кыш ыдыстар.

Мыс-тас гасыры Энеолит б.з.б. 3000-2800 жылдар.

Ен биринши колданган темир ол мыс.

Будан 7 мын жыл бурын адамдар мыс ондеуди уйренди.

Мыс – тас гасыры когамында еки ири озгерис орын алды: енбек болиниси пайда болды жане аталык ру устемдиги калыптасты.

Энеолит кезенинин ерекше ескерткиши – Солтустик Казакстандагы Ботай турагы.

Ботай турагы б.з.б. 3-2 мынжылдыктармен мерзимделеди.

Бул турак 15 гектар жерди алып жатыр. Туракты казу барысында 158 тургын уй табылды.

Ботайлыктар жылкы асыраган.

Энеолиттик ескерткиштер Мангыстау жеринде жолыкты. Шебир елди мекени манынан тас пен кыштан жасалган енбек куралдары табылган. Ыдыстарды ашекейлеу ушин тарак тиси сиякты орнек пайданылган.

Енбек болиниси энеолитте пайда болган.

Ежелги адамдардын коршаган орта туралы тусиниги

Шубар атты салу аркылы малдын индет ауруынан кырылганын билдирген.

Тотемизм адамдардын шыгу тегин жануарлар , осимдиктер немесе табигит кубылыстарымен байланыстырды.

Кан жанмен байланыстыруды анимизм деп атайды.

Ойма суреттер гравюра.

Каратаудагы Караунгир мекенинен табылган кыш ыдыстардын донгелек туатери кызыл бояумен боялган.

Кола дауири.

Кола дауири Казакстанда 4 мын жыл бурын б.з.б. 2 мын жылдыкта басталган.

Турмыста ен алгас пайдаланылган металл мыс.

Кола мыс пен калайынын косындысынан жасалады.

К.И.Сатбаевтин есеби бойынша, коне заманда Жезказганнан 1 млн тонна кен ондирилип, одан 100 мын тонна мыс корытылган.

Шыгыс Казакстанда Нарым мен Калба кен орнында 1100 тонна калайы шыгарылган.

Кола дауири б.з.б. 2800- б.з.б. 900 жыл аралыгын камтиди.

Андронов деген село Сибирдеги Ачинск каласынын манында орналаскан.

Андрон тектес кола мадениети Орал (Жайык) озенинен бастап, Енесей озенине дейинги , батыс Сибир орманды алкабынан бастап, Памир тауларына дейинги аралыкка тараган.

Солтустик жане Батыс Казакстаннан 80-нен аса Андрон мадениетинин коныстарын зерттеди.

Казакстаннын Костанай облысы мен Ресейдин Челяби облысынын шекарасында табылган Аркайымды галымдар кола дауириндеги калага уксатады.

Кола дауирине жататын Солтустик Казакстандагы Петровка мен Боголюбов коныстары орлармен жане дуалдармен коршалган.

Орталык Казакстан аумагынан кола дауирине тан 30 конысты, 150 обаны зерттеди.

В.П. Алексеев андрондарды былай зерттейди: мурынды келген, бет суйеги шыгынкы емес, коздери улкен. Кескин-кейипи ири, дене курылысы мыгым, жигерли, келбетти адамдар болган.

Андрондыктар Есил, Тобыл, Ертис, Буктырма озендерин бойлай коныстанган.

Кола дауириндеги ыдыс жасаудын ен бир ористеген тури-козе кумыралар еди.

Андрондыктардын Танбалы, Жасыбай, Хантау жерлеринен таска салынган суреттери табылган .

Андрондыктар малдын торт тулигинде асыраган.

Солтустик Казакстандагы Чаглинка, Петровка коныстары казбаларынын корсетуинше, курылыстын кабыргалары катарластыра койылган тик багандардан тургызылган.

Казакстандагы кола балкыту 4 мын жыл бурын пайда болган.

Андрон тайпалары сут онимдерин арнайы казылган шункырларда сактаган.
Шаруашылык пен когамдык омирдеги озгеристер.

Орталык Казакстан кола дауиринин ен сонгы кезени Бегазы-Дандибай мадениети б.з.б. 12-8 гасырларды камтиди.

Бегазы Дандибай кумыраларында тарак жузди жане узик сызыкты ушбурышты орнектер коп кездеседи.

Кола дауирин жоспарлы зерттеу 1946 жылы басталды. Зерттеуши Алкей Магулан Хаканулы болды.

Кола дауиринин коныстары кобинесе озендердин жагасында, кейде кол жагалауларында орналаскан. Олар, адетте, 5-10, кейде 20 шакты уйден турды. Уйлердин алып жаткан аумагы 100 шаршы метрден 300-400 шаршы метрге дейн жетти.

Кокшетау жеринде зерттелген Шагалалы конысынан кола шалгы табылды.

Колада жеке меншик пайда болды.
<предыдущая страница