Г.Н. Потанин ( 1835-1920) Жамишев селосында Сибир ?аза?тарынын отбасында дуниеге келген. Макалалары : « Кыргыз жарменкесинде», « Кыргыздардын сауда-саттыга», « Шон би», « Казак-кыргыз урпактары туралы», « ен сонгы кыргыз ханзадаларынын отауында»

1915 жылы казак зиялыларынын кошбасшылары Потаниннин 80 жаска толуын Орынборда атап отти.

Абубакир Диваев ( 1856-1933) Орынбор каласында дуниеге келди, улты башкурт. Макалалары : « Кыргыздардын ауру-сыркаулары мен оларды емдеу тасилдери», « Аспан денелери кыргыздардын козкарасы бойынша»

Александр Сергеевич Пушкин 1833 жылы Е. Пугачев котерилиси болган жерлерге сапар шекти. Сол жылы Орал класында « Козы Корпеш – Баян сулу» эпосынын бир нускасын жазып алды. Ол « Капитан кызы» атты айгилиповесинде Е. Пугачев котерилисин сипаттады.

Владимир Иванович Даль Казакстанда 8 жыл турды (1833-1841) жылдары. Ол казактар омиринен « Майра», « тунги кузетши», « Бикен мен Маулана» атты повесть жазды. 1845 жылы « Бикен мен Маулана» повеси Парижде француз тилинде жарияланды.

А.Н. Плещеев 1850-1859 жылдары Казакстанда айдауда болды. Ол казактар туралы « Казактарга кызыга караудан коз тоймайды. Жаркын жузди, жомарт журекти жандар. Оларды сыйламау мумкин емес...»

Польшанын революционер – демократы Адольф Янушкевич 19 гасырдын 40-жылдарында Орталык Казакстанга жасалагн гылыми экспедицияга белсене катысты. Ол казактар туралы « Кудирети кушти кудай осыншама кабилетти етип жараткан бул халыктын адамзат оркениетине тыс калып коюы мумкин емес... жергиликти кошпели номадтардын куткен куни ертен-ак туады, сойтип олар оздерине казир жогарыдан менсинбей карайтын озге халыктардын арасынан лайыкты да курметти орнын ойып турып алатын болады».

Северин Гросс « Казактардын турмыстык зандарын окып уйренуге арналган материалдар » деген китап шыгарды.

Тарас Григорьевич Шевченко 1847-1857 жылдары Казакстанда айдауда болды. 1847 жылы 33 жасында ол Орынбор корпусына солдат болып жиберилди. Ол « Турмеден кашкан » повесть жазды. Кейн « Егиздер » деген повесть жазды. Суреттери: « Бакташы бала», « Салт атты кыргыз», « Кели туйген келиншек», « Боранда» , « Кайыршылар». Суретшинин 450-ге тарта мурасы калды, онын 350-ге жуыгы Казакстан туралы. Оны казактар « Акын Тараз» деп атады. 1895 жылы Казакстанды археологтар зерттей бастады.

Казакстаннын онтустик-шыгыс аймагын агылшын саяхатшысы ари суретши Т. Аткинсон ( 1799-1861) зерттеди. Ол 1848-1855 жылдар Жетисуды аралады.

Ф.фон Хелльвальд ( 1842-1892) « Орталык Азия. Жер бедери мен халкы» енбек жазды.

Француз галымы Ш.Е. Ужвальди де Мезе-Ковез Онтустик Казакстан калаларын зерттеп, едауир материалдар жинап, жариялады.

Шокан уалихановтын акеси Шынгыс Уалиханов ( 1811-1901) оз улынын исин жалгастырды. 1867 жылы Маскеуге кормеге кою ушин казактардын омири мен турмыс-тиршилигин бейнелейтин аукымды экспонаттар кешенин жиберди.

Муса Шорманов ( 1819-1884) . Омбы кадет корпусында окиды. Макалалары: « Батыс Сибир кыргыздарынын мал осиру касиби туралы», « Кыргыздардын улттык дастурлери», « Павлодар уезинин кыргыздар».

Мухаммед-Салык Бабажанов ( 1832-1898). 1862 жылы М.С. Бабажанов орыс географиялык когамынын мушеси болып сайланды жане Улкен кумис медальмен марапатталды. Макалалары: «Нарын кумы туралы географиялык жане этнографиялык деректер», « Ишки Кыргыз ордасындагы саятшылык».

Машһур Жусип Копейулы ( 1858-1931) Семей облысынын Баянауыл сырткы округында дуниеге келген. Олендери : « Исабек ишан», « Муса Шорманулы». 1907 жылы Казак каласында « Хал-ахуал», «Сарыарканын кимдики екени», « Тирликте коп жасаганнан корген бир тамашамыз» деген уш китабы басылып шыкты.

Казактын алгашкы даригери, гылым кайраткерлеринин катарында : Мухамеджан Карабаев (1858-1928), Халел Досмухамедов (1883-1937), агайынды Асылбек жане Мусылманбек Сейитовтар жане баскалары.

М.Карабаев коп жылдар бойы Солтустик Казакстан аймагында жумыс истеди. Ол Костанай уездик даригери кызметин аткарды. 1907 жылы Торгай облысынын Ыргыз уезинде жукпалы бортпе сузек ауруына карсы жургизилген курести баскарды.

Х. Досмухамедов макалалары: «Ауру-сыркаулар жонинде», « Жукпалы аурулар турлери».

Ориенталистер – шыгыстанушы галымдар

Шокан Уалиханов

Шокан Уалиханов 1835 жылы Кусмурын бекинисинде туган. Онын шын аты Мухамедханафия. Онын анасы Зейнеп Шорманкызы. Оган тарбие берген ажеси Айганым.

1847 жылы Шокан Омбы кадет корпусына окуга тусти.

Кадет корпусында Шоканмен бирге окыган С.Я. Капустин оны суреттеп, ол туралы ой калдырган.

Шокан Уалиханов Г.Н. Потанинмен бирге окыган, жане дос болган. Потанин Шоканнын ауылында болганнан кейн « Кыргыздын ен сонгы ханзадасынын отауында» деген енбек калдырды.

Шокан 1853 жылы кадет корпусын корнет офицер шенимен битиргеннен кейн Сибир ?аза? аскерине кызметке жиберилди. Батыс Сибир генерал-губернаторынын адъютанты болып тагайындалды.

1855 жылы Шокан Батыс Сибир генерал-губернаторы Г.Х. Гасфорттын Орталык Казакстан, Тарбагатай мен Жетису жерине жасаган сапарына катыскан.

Шокан 1856 жылы белгили географ П.С. Семенов-Тян-Шанскиймен танысты.

1857 жылы П.С. Семеов-Тян-Шанскийдин усынуымен Шокан орыс географиялык когамынын мушеси болып кабылданды.

1857 жылы Шокан Алатау кыргыздарына спар шегип, «Манас» дастанын жазды.

1858-1859 жылдары Шокан атакты Кашгария сапарына барып кайтты. Сол кезде « алтышардын немесе Кытайдын Нан-Лу провинциясынын шыгыстагы алты каласынын жагдайы туралы » деген енбек алдырды.

1860 жылы Шокан Санкт-Петербургте орденмен марапатталып, аскери шени жогарлады. Оны 2 Александр ози кабылдады.

Шоканнын Петербургте болган жылдары 1859-1861 жылдар.

1864 жылы Шокан генерал Черняевтин Онтустик Казакстанга жасаган экспедициясына катысты.

1865 жылы 10 сауирде Тезек султаннын ауылында каза болды. Ескерткишти Лепольд Ластовский жергиликти мармар тастан кашап истеди.

И.Н. Веселовский : « шокан Уалиханов шыгыс тану гылымында аккан жулдыздай жарк етти де, жок болды», - деп жазды.

Енбектери: « Абылай», « Кыргыздар туралы жазбалар», « Ыстыккол кунделиктери», « Улкен Орда кыргыз-кайсактар туралы». Т.б. шоканнын Орта Азия халыктарымен байланысты 150 ден астам суретти калды.

Кокшетау мемлекеттик университети Шоканнын атымен аталган.

Адъютант- аскери бастыктын жанында кызмет бабындагы ар турли тапсырмаларды орындайтын офицер.

Казак поэзиясы мен музыка онери.

Махамбет Отемисулы (1804-1846) поэзиясы Исатай Тайманулы бастаган жылдардагы котерилиспен тыгыз байланысты.

Махамбет 1804 жылы Ишки ордадагы Бекетай кумында дуниеге келген.

Махамбет 1824-1829 жылдар Жангир ханнын улы Зункарнайдын тарбиешиси ретинде Орынборда Махамбет сол жылдары В.И. Даль жане С.Г. Карелинмен достасып кетти.

Исатай Тайманулы 1838 жылы каза болды.

Махамбеттин олендери: « Ереуил атка ер салмай», « Согыс», « Алайма, султан, алайма» , « Баймагамбет султанга айтканы», « Тарланым», « Тайманнын улы Исатай», « Мунар да мунар, мунар кун» т.б.

Шернияз Жарылгасулы ( 1817-1881) казирги Актобе облысынын аумагында туган. Бокей хандыгынын султаны Баймагамбет Айшуакулына арналган олендери бар сын айтып.

19 гасырдын биринши жартысына жататындар: Жанак Сагындыкулы ( 1775-1846), Шоже Каржаубайулы ( 1808-1884), Суйинбай Аронулы ( 1815-1898).

19 гасырдын 40-60 жылдардагы поэзиянын жаркын окилдери : Булат Бабатайулы ( 1802-1871), Шортанбай Канайулы (1818-1881), Мурат Монкеулы ( 1843-1906) онын « Уш киян» деген олени Ресейдин Казакстанды жаулап алганы жайлы.

Биржан сал Кожагулулы ( 1825-1887) казирги Солтустик Казакстан облысынын аумагында дуниеге келген. Андери: « Айбозым», « Ак тентек», « Биржан сал», « Гашыгым», « Айтбай» т.б. 40-ка жуык андери бар.

19 гасырдын екинши жартысындагы акын Жаяу Муса Байжанулы ( 1835-1929) Баянауыл округынын Акшокы деген жерде туган. Ол « кырдаг ы кауипти адам » деген айып тагылып сотталган. Тобыл каласына жер аударылады. Андери: « Ак сиса», « Суйиндик», « Толгау», « Бозторгай», «Жанбота», «Гашыгым » т.б. 70-тен аса андери бар.

Акан сери Корамсаулы ( 1843-1913) Солтустик Казакстан облысынын аумагында туган.

Андери: « Алтыбасар», « Сырымбет», « Макпал», « Актокты», « Еркем», « Аужар», « Айголек», « Гашык жарга » т.б 40- тан астам андери бар.

Балуан Шолак ( Нурмаганбет ) Баймурзаулы ( 1864-1916) казирги Акмола облысында туган. Атак ани « Галия». Андери: « Желдирме», « Кос перне», « Кокшетау».

Домак шешен ( 1850-1918) Акмола облысынын Омбы уезинде туган. Олендери « Оку. Онер. Адалдык»

Мади Бапиулы ( 1880-1921), Кудайберген Алсейитов, Сара Тастанбеккызы (1853-1916), Асет Найманбайулы ( 1867-1922), Иманжусип Кутпанулы ( 1863-1929), Базар жырау Ондасынулы ( 1842-1911), Майлыкожа Султанкожаулы ( 1835-1889), Кемпирбай Богембайулы (1834-1895) т.б.

Курмангазы Сагырбайулы ( 1806- 1879), Бокей ордасынын Жидели деген жеринде туган. Куйлери: « адай», « Балбырауын», « Сарыарка», « Аксак киик», « Турмеденкашкан», « кисен ашкан», « Ертен кетем», « Кайран шешем». «Кишкентай» деген куй Исатайга арналган. Онын 60-ка жуык куйлери бар.

Даулеткерей Шыгайулы ( 1820-1887) Бокей ордасынын Карамола деген жерде, Киши жуздин ханы Шыгайдын отбасында туган. Куйлери: « Жигер», « Булбул», « Тартыс», « Желдирме» т.б. Онын 40-ка жуык куйи бар.

Таттимбет Казангапулы ( 1817-1860) Каркаралы олкесинде туган. Куйлери: « Саржайлау», « Былкылдак», « Сылкылдак», « Сарыозен», « Бес торе», «Косбасар » т.б.

Ыкылас Дукенулы ( 1843-1916) Караганды облысынын аумагында туган. Куйлери: « Жарыс патша», « Бес торе», « Жезкиик», « Кертолгау», « Акку», « Жалгыз аяк », « коркыт сарыны», « Ерден», « Казан» т.б.

Казангап тилепбергенулы ( 1854-1927) Арал тенизинин манында туган. Куйлери: «Ногайлы боскыны», « Окоп », « Журтта калган» т.б.

Абай Кунанбаев

1845 жылы казирги Шыгыс Казакстан облысынын Абай ауданындагы Шынгыс тауында дуниеге келген. Азан шакырып койган аты Ибраһим.

Кунанбай Меккеде Табия конак уй салдырган.

Абай Ахмет Риза медресесинде 3 жыл окып билим алады.

1890-1898 жылдар « Кара олен» жазды.

1903 жылы Абайдын уине тинту жургизди.

Абай 1891 жылы иниси Оспаннан айырылды.

1895 жылы улкен улы Абдрахман кайтыс болды.

1904 жылы коктемде улы Магауия кайтыс болды. Онын олиминен кейин 40 кун откен сон Абай кайтыс болды.

Абайдын ен алгаш олендер жинагы 1909 жылы Какитайдын аркасында Казак каласында басылып шыкты.

1995 жылы Абайдын 150 жылдыгы дуниежузилик ЮНЕСКО колеминде аталып отти.

19 гасырдын ортасында Омбы олкесинде 25 казак, Томск губерниясында 4, Тобыл губерниясында 66 казак шокынган болган.

Вакуф – мешиттер мен медреселердин жери.

Миссионерлер – халык арасына жат динди насихаттайтын адамдар.

Рекрут – революцияга дейнги Ресейде солдатка жанадан алынган адам.

Стан – лагерь, туракты орын.


9 сынып

Казакстан биринши дуниежузилик согыс жылдарында.

Себеби:

1914 жылы жазда Сараево каласында серб ултшылдарынын Австрия-Венгрия империясы тагынын мурагери эрцгерцог Франц Фердинандты олтиру болды.

1914 жылы 28 шилдеде Австрия-Вегрия Сербияга согыс жариялады.

1914 жылы 30 шилдеде 2 Николай патша жалпыга бирдей мобилизация жониндеги Жарлыкка кол койды. Германия Автрия-Вегриянын одактасы ретинде Ресейге карсы 1 тамызда согыс жариялады.

Антанта курамында : Ресей, Англия, Франция.

Уштик Одак : Германия, Автрия-Венгрия, Италия.

1917 жылы сауирде согыска араласып, дуние жузине АКШ империализми устемдигин орнатуга киристи.

Согыска катысушы елдердин максаты:

Германия: 1. Франция мен Ресейди, Улыбританияны талкандау.

2. Ресейден Балтык жагалауы жане поляк жерлерин тартып алу.

3. Африкадагы француз отарларына иелик ету.

4. Таяу Шыгыска орныгу.

Улыбритания : 1. Басты карсыласы Германияга куйрете соккы беру.

2. Империялык отарлык жуйени сактап калу.

Австрия-Венгрия: 1. Сербияны багындыру.

2. Ресейдин батыс болигин кол астына карату.

Франция: 1. Эльзас пен Лотарингия жерин кайтару.

2. Саар комир бассейнин косып алу.

Ресей: 1. Кара тениздин бугаздарына оз бакылауын орнату.

2. Галицияны Ресей курамына косып алу.

1915 жылдын сонына карай Ресей женилис тауып Польша, Литва, галиция, Белоруссия жане Прибалтиканын биркатар жеринен айырылып калды. Орыс армиясы 3,5 млн адамынан айырылып, 100 мындайы туткынга тусти.

Биринши дуниежузилик согыс : 1.08.1914 - 11.11.1918

Мемлекет пен армияны кайта курудын батыл ари шешимди кадамдарын жасаудын орнына, Николай Романов патша министрлерди кайта тагайындап, окимет курамын озгертуге киристи.

Ресей 1915-1916 жылдары батыс аумактарынын аукымды болигинен айырылып калды.

1879 жылы Германия Автрия-Венгрия согыс одагын жасасып, буган 1882 жылы Италия косылган еди.

1907 жылы Улыбритания, Франция жане Ресейдин катысуымен Антанта курылды.

Казакстанда биринши дуниежузилик согыс кезинде 10 – га тарта салык енгзилди.

Согыстын 3 жыл ишинде Туркистанан 70 мын жылкы, 12,7 мын кой, 13 мыннан аса кииз уй акетилди. Жетису олкесинен 34 млн сомнын малы мен мал шаруашылыгы онимдери жиналды. 474 мын пут балык, 299 мын пут сабын, 70 мын жылкы, 13 мынга жуык туйе, 38 мын шаршы метр кииз, 441 кииз тасып акетилген.

1913-1917 жылдар аралыгында казак халкынын тартып алынган жайылымдык жерлердин жалпы колеми 764,4 мын десятинага жетти.

1914-1916 жылдары Жетисуда ар уйден алынатын салык колеми 3 сомнан – 8 сомга дейн ости.

1915 жылы жазда Екибастуз жане Караганды комир кендери мен Спасск зауытынын казак жумысшылар ереуили отти.

1916 жылы Риддер тусти металл кеништерин, Спасск кеништеринде, Емби, Екибастуз, Байконыр, Орынбор-Ташкент ереуил болды.

1917 жылы 18 акпанда Путилов зауыты шеберханаларынын жумысшылары жумыска шыкпады.

1917 жылы 25 казанда (7 карашада) Петроградта Казан революциясы жениске жетип, Уакытша окимет кулатылды.

1917 жылы 25 казанда ашылган Кенестердин 2 Букилресейлик съезинде В.И. Ленин баскарган Халык Комиссарлары Кенеси курылды. Съезде билим туралы декрет кабылданды.

1918 жылы 3 наурызда Ресей Германиямен Брест битимин жасасты. Сол Ресей биринши дуниежузилик согыстан шыкты.

Биринши дуниежузилик согыс 4 жыл, 3 ай, 10 кунге созылды. Оган алемнин 1,5 млрд халкы бар 33 мемлекет катысты.

Согыс жылдары 10 млн-га жуык адам опат болды, 20-млннан астам жараланды. 10-млнга жуыгы индет пен аштыктан кырылды, тениздерде 6 мындай сауда кемеси, 630-га жуык аскери корабль, 1 мыннан астам комекши кемелер жойылды.
Брест битими:

1. Ресей Эстония мен Латвия аумагынан бас тартады.

2. Ресей аскерлери Финляндия мен Украинадан шыгарылады.

3. Туркияга Карс, Ардаган, Батум камалдары кайтарылады.

4. Орыс армиясы мен флоты тугелдей карусыздандырылады.

5. 6 млрд марка контрибуция толенеди.

1916 жылгы улт-азаттык козгалыс

Согыс жылдары халыктан аскери салык жиналды. Онын ар тутинге шаккандагы молшери 1 сом 84 тиын.

1916 жылы 25 маусымда куни орыс емес « буратана» халыктардын 19-43 жас аралыгындагы ер-азаматтары согысып жаткан армия шебинде корганыс курылыстарын салу мен тыл жумыстарына алу жониндеги тапша жарлыгы шыкты. Алдын ала жасалган есеп бойынша, Туркистан мен Дала олкесинен 500 мын адам алу козделди.

Торгай даласындагы котерилисти Алиби Жангелдин жане Амангелди Иманов баскарды.

Орал облысы мен Бокей ордасында котерилисти Сейткали Мендешев пен Абдрахман Айтиев баскарды.

Мангыстауда котерилисти баскаргандар: Жалай Мынбаев

Актобе котерилисин баскарган: Адилбек Майкотов

Жетису котерилисин баскаргандар: Токаш Бокин, Бекболат Ашекеев, Узак Саурыков.

Казактарды тыл жумысына алу жониндеги патша жарлыгы Орынборга 1916 жылы 28 маусымда жетти.

А. Иманов бастаган котерилис.

Торгай уезинин казактары Нияз бидин немереси Абдигапар Жанбосынды оздеринин ханы етип сайлады. Аскердин бас сардарбеги Амангелди Иманов, онын комекшиси етип Оспан Шолаков тагайындалды.

1916 жылгы казан айына карай Торгай жане Ыргыз уездеринде аркайсында 2-3 мын адам болган 20-дай котерилисшилер болган .

1916 жылы 23 казан куни Амангелди бастаган 15 мын котерилисши Торгай каласын коршады.

1916 жылдын карашасында котерилисшилердин саны 50 мынга жетти.

22-24 акпан кундери котерилисшилер жазалаушылармен сонгы шайкасын Догал Урпек ауданында откизди.

1917 жылдын сонында Амангелди Торгайды алды.

Жетисудагы котерилис.

Жетисудагы котерилис 1916 жылгы шилде айынын басында Жаркент-Тараншы болысынын Городское селосындагы тыл жумыстарына жиберилетин жигиттердин тизимин жасауга карсылыктан басталды.

Котерилисшилер тизим жасаумен айналыскан Хлыновскийдин отрядына шабуыл жасады. Ол Верныйга карай шегинди.

1916 жылы жазда котерилисшилер Каркара жарменкесин коршады.

Жетисудагы толкуларды басу ушин Куропаткин жиберилди.

Патша окимети Жетисуга 95 рота мен 24 ?аза? отрядын аттандырды.

Милитаризм – аскери куш-куатты арттыру, кауырт карулану мен согыска дайындыктагы белсендилик саясаты.

Жанбосын Абдигапар ( 1870-1919)

Амангелди Иманов ( 1873-1919)

Акбаев Жакып ( 1876-1934) 1929 жылы кугын-сургинге ушырап, Воронежге жер аударылды. Кайтыс болган сон 1957 жылы акталды.

Ашекеев Бекболат ( 1848 немесе 1843-1916) Верный асери ганизоны сотынын 1916 жылгы 7 кыркуйектеги шешимимен дарга асу аркылы олим жазасына кесилди.

Токаш Бокин ( 1890-1918)

Котерилисшилерге карсы патша окиметинин

жазалау шаралары.

3 агым пайда болды:

1 агым « Алаш»

2 агым « Шура-Ислами», « Шура-улема»

3 агым « Уш жуз» кейн « Уш жуз» социалистик партия курды.

Миржакып Дулатов 1916 жылгы жарлыкты «канкуйлы» деп жариялады.

1917 жылы 1 акпанда генерал-губернатор Куропаткин шешимимен Туркистан олкесинде олим жазасына – 347, каторгалык жумыстарга – 168, турмеге жабуга – 129 адам кесилди.

Осы жылдары Ахмет Байтурсыновтын айтуы бойынша казак халкынын омир суруи улкен проблемага айналды.

Казакстан ауылдарынан карудын кушимен 150 мыннан аса ер-азаматтар тыл жумысына алынды.

Элита - когамнын кандай да бир болигинин, топтарынын негурлым корнекти окилдери.

Апогей – кандайда бир кубылыстын гулдену, шарыктау шеги.

Авантюризм – кездейсок табыска жету есебимен тауекелге бел буган ари кудикти ис.

Реабилитация – бастапкы кукыктар мен бастапкы жаксы беделди калпына келтиру.

Экспансия - баска елдерди экономикалык жане саяси жагынан багындыруга багытталган саясат.

Каратаев Бакытжан ( 1860-1934) Казтрги батыс Казакстан облысынын Каратобе ауданында туган. Орал облысынан екинши мемлекеттик Думага сайланган.


Казакстан 1917 жылгы Акпан революциясы кезинде.

1917 жылы кантардагы « Канды жексенби» окигасынын курбандарын еске алу стачкалары « Согыс жойылсын! » « Самодержавие жойылсын!» деген урандар котерген саяси шерулерге уласты.

1917 жылы 27 акпанда Ресейде Акпан революциясы жениске жетти. Монархия кулатылып, патша тактан тайдырылды.

Торгай облысынан генерал Лаврентьевтин жазалаушы экспедициясы кейн шакырылып, 1917 жылы 7 наурызда котерилиске катысушыларга кеширим жасау жонинде Жарлык жарияланды.

1917 жылы 24 сауирде окиметтин шешимимен тыл жумысына шакырылган казактар елине кайтарылды.

1917 жылы мамырдан бастап Уакытша окиметтин жергиликти органдары ауылдар мен селоларда да курылды. Казак халкынын окилдеринен Уакытша окиметтин комиссарлары болып: Торгай облысында – Алихан Бокейханов, Жетисуда – Мухамеджан Тынышбаев, Туркистанда – Мустафа Шокай.

1917 жылы наурыз-сауир айларында 25 Кенес курылса, онын 8 жумысшы депутаттарынын, 9-ы шаруа жане 7 солдат депутаттарынын кенеси еди.

Радикалдар – саяси маселени барынша тимди адистер мен шугыл шаралар аркылы шешуди колдайтын топ.

Мустафа Шокай ( 1890-1941)

Мухамеджан Тынышбаев ( 1879-1938)

Ленин ( Ульянов) Владимир Ильич ( 1870-1924)
Казан революциясы жане Казакстанда Кенес окиметинин орнауы.

1917 жылы 24 казанда ( 6 карашада) Петроградта карулы котерилис басталды.

1917 жылы 25 казан ( 7 карашада ) куни танертен карулы тонкерис жасалып, аскери-революциялык Комитет Уакытша окиметтин кулатылганын жариялады.

1917 жылы 25 казанда Ленин 2 декрет кабылдады: 1. Битим туралы декрет 2. 26 казан куни Жер туралы декрет кабылданды.

Халык Комиссарлары Кенесинде В.И. Ленин торагалыкка сайланып, онын озине жакын сериктери : Л. Троцкий, Г. Зиновьев, Л. Каменев, Я. Свердлов, И. Сталин, Ф. Дзержинский т.б. басшылык кызметине алынды.

1917 жылы 2 карашада « Ресей халыктары кукыктарынын Декларациясы» жарияланып, онда ашык матинмен «Ресей халыктарынын болинип, дербес мемлекет куруына дейинги ерикти озин-ози билеу кукыгы» танылатыны жазылды.

Орталыктанган окимет билигин кызу жактаган В.И. Сталин болды.

Осы кездерде Сырдария облысынын Аулиеата депутаттары кенесинин торагасы Т. Рыскулов Туркистаннын улттар истери жониндеги Халык комиссариатына былай деп жазды: « Мындаган адамдар осы уакытка дейн Кенес окиметинин не екенин нашар тусинеди жане онын угити халыкка жете койган жок»

Казакстанда Кенес окиметинин орнауы 1917 жылдын казан айынын сонынан 1918 жылдын наурыз айына дейн созылды.

Гегемон – басшы, косем

Казакстандагы Кенес окимети биринши орнаган кала: Орал

Халық бұқарасы революциялық – саяси белсенділігінің артуы.

1917 жылы шилдеде Орынборда Биринши жалпыказак съези шакырылды. Съезде «Алаш» партиясын куру жонинде шешим кабылдады.

Петроградтагы толкулар басталысымен «Казак» газетинде 21 карашада « Алаш » партиясы багдарламасынын жобасы жарияланды. Багдарлама жобасы он маселени камтыды: мемлекеттик курылыс, жергиликти бостандык, негизги кукык, дин, билик пен сот, ел коргау, салык, жумысшылар маселеси, гылым мен оку-агарту исинин дамуы, жер маселеси.

1917 жылы желтоксанда Орынборда « Алаш» партиясынын Екинши жалпыказак съези болып отти.

Алашорда автономиясынын орталыгы Семей болып жарияланды. Оны Алихан Бокейханов баскарды. Ен маныздысы Алашордада « казак тургындарынын аткарушы билигин колга алу» миндеттелди.

1917 жылы карашада откен тортинши олкелик тотенше мусылман съези орталыгы Кокан болатын Туркистан автономиясын куру жонинде шешим кабылдады. Биринши М. Тынышбаев кейн М. Шокай баскарды.

1918 жылы 29 кантар куни Коканды талкандай бастады.

1918 жылы 30 сауирде курамына Казакстаннын онтустик аймактары енген Туркистан Кенестик Федерациялык Республикасы жарияланды. Туркистан АКСР астанасы – Ташкент каласы болды.

Тоталитарлык тартиптин ныгаюымен биртиндеп « Алаш» Партиясына катыстыларды саяси кудалау басталды.

Алашордашылар 1955 жылы акталса да, одан кейинги отыз жыл бойы ресми тарихтан тыс калып келди. 1988-1989 жылдары Казакстан Коммунистик партиясы ОК-нин шешими бойынша А. Байтурсыновтын, М. Дулатовтын, Ш. Кудайбердиевтин, М. Жумабаевтын шыгармашылык муралары жария етилди.

«Уш жуз» партиясы негизин 1917 жылы 17 карашада Мукан Айтпенов калады.

«Уш Жуз» партиясы 1918 жылы жазда тарап кетти.

«Шура-ислами», саяси уйымдары. 1917 жылы 17 наурызда Ташкентте курылды. Баскарган М.К. Абдурашидханов. 1918 жылдын басында тарап кетти.

«Шура-улема» 1917 жылы 10 шилдеде Ташкентте казактын белгили кайраткери С. Лапиннин жетекшилигимен курылды. 1918 жылы таратылды.

Омбыда « Демократияшыл окушы жастардын кенеси»

Акмолада « Жас казак»

Спасск зауыттарында «Жас журек»

Петропавлоск « Талап»

Сакен Сейфуллин «Жас казак» уйымын баскарды

Либерал-демократтар – барлык азаматтардын саяси тендигин, халык билигин жактаушы зиялылар.

<предыдущая страница | следующая страница>