Украиндыктар.

Украиндыктардын алгашкы тобы Казакстан аумагында 18 гасырдын екинши жартысында пайда болды.

Украиндыктардын елеули болиги казактын кен-байтак даласына 19-20 гасырлар шебинде, Ресейдин еуропалык болигинен шаруалардын жаппай коныс аударуы кезинде келди.

1913 жылы Романовтар аулети билигинин 300 жылдыгын атап оту курметине ен улгили шаруашылык ушин белгиленген арнайы сыйлыктардын бирин осы В. Марченко женип алган болатын.

Василий Марченко егистик топырагынын кунарлыгын арттыру максатымен тукым себудин он танапты адисин енгизди: « Сельский вестник », « Хлебороб » журналдарын узбей окып турды.

1905 жылы Киевте болган шеруге катысканы ушин Акмола облысынын Акмола уезине жер аударылган Афанасий Латутаны Жоламан деген казак окил бала етип асырап алып, оган Жкып Жоламанов деген есим берген.

1916 жылы казактардын улт-азаттык котерилиси кезинде Жакып Коргалжындагы котерилисшилердин танымал басшыларынын бири болган.

1897 жылгы казак санагынын деректери бойынша Казакстанда 86,7 мын украиндык турды.

Татарлар.

Татарлар олкенин ири Петропавл, Семей, Орал, Кокшетау, Верный, Акмола, Павлодар, Зайсан жане Оскемен калаларында турды. Олардын негурлым жии орналаскан жерлеринде татар слободкалары пайда болды.

1897 жылы Казакстанда туратын татарлардын жалпы саны 56 мынга дейн жетти. Мунын ози Казакстандагы букил халыктын 1,3 пайызы еди. Татарлардын 38 пайызы мещандар , 28 пайызы шаруалар, 10 пайызы ?аза?тар, 2 пайызы копестер болды.

Белорустар.

Белорустар Казакстан аумагына Белоруссияда 1863-1864 жылдар К. Калиновский бастаган котерилис катигездикпен басылганнан кейн келди.

19 гасырдын 70-жылдарында казакстаннын солтустигине тонкерисшил белорус халыкшылдары жер аударылды.

Кейинирек белорус социал-демократтары да осы онирден бир-ак шыкты.

Немистер.

Немистер Казакстанга тунгыш рет 18 гасырда аскери курамалар ретинде келди. Олардын коби Балтык бойы губернияларынан еди.

Сибир шекара шебинин басшылары кызметин аткарган 13 адамнын копшилиги немистерден шыккан генералдар болатын. Олар: Х.Т. Киндерман, И. Крафт, Д. Риддер, К.Ф. Фрауман, Г.И. Глазенап жане баскалары.

Туркистан олкесинин генерал-губернаторы К.П. фон Кауфман, Торгай облысынын аскери губернаторы Л.Ф. баллюзек , дала олкесинин генерал-губернаторы М.А. фон Таубе де немис ултынан еди.

Немистер негизинен Омбы, Петропавл, Семей, Оскемен, Жамишев сиякты тагы баска да шекара шебиндеги аскери бекинистерде турды.

18 гасырдын аягына карай Казакстандагы немистердин саны 400 адамга жетти.

Алеуметтик сословие тургысынан алганда 1897 жылы немистердин 85 пайызын шаруалар курады.

1897 жылы Казакстандагы жане онымен шекаралас калалардагы немистердин жалпы саны 7 мын адамга жуыктады.

Поляктар

Поляктар Казакстан аумагында алгаш рет 18 гасырда пайда бола бастады.

Жер аударылып келген поляктар Польшадагы 1830-1831, 1863-1864 жылдардагы Ресей империясына карсы улт-азаттык котерилистерге катысушылар еди.

Адам Янушкевич казак халкынын тарихын кызыга зерттеди. Суретши Бронислав Залесский «Кыргыз даласынын тиршилик-тынысы» деген гажайып картинасын салды. Акын Густав Зелинский казактар омиринен «Кыргыз» жане «Дала» деген дастандар жазды. Владимир Недзвецкий Жетису муражайынын негизин калады. Ал Семейге жер аударылган Северин Гросс « Кыргыздардн турмысын зандык тургыда зерттеуге арналган материалдар» деген тамаша китап жазды.

1897 жылы халык санагынын деректери бойынша Казакстанда 1254 поляк турган. Олар басым копшилиги Орал, Семей, акмола жане Сырдария онирлери.

1897 жылы Казакстанда мордвалыктардын саны 12 мынга жуыктаган.

1897 жылы Казакстандагы еврей саны 1651 адамга жеткен.

Акмола аумагында эстондыктар мен латыштардын шагын бир тобы 375 адам.

1897 жылы откен Жалпыресейлик халык санагынын деректери бойынша Казакстнада 29,5 мын озбек, 2,8 мын турикмен, 2,6 мын башкурт, 997 калмак, 987 тажик т.б.

Ассимиляция – бир халыктын екинши халыкпен араласып, улт ретинде жойылып кету.

Шыгыр – егистикке су шыгару ушин жасалган, су журетин науасы бар карапайым курал.


Шетелдерде казак диаспорасынын калыптасуы.

Казактардын казакстаннан тыс жерлерге лажсыздан коныс аударуы 19-20 гасырлар шебинде жии орын алды.

1916 жылгы улт-азаттык котерилистен сон 300 мынга тарта казак Казакстан аумагын тастап Кытайга кошип кетти.

1897 жылгы санак бойынша астрахан губерниясында – 42,6 мын, Самара губерниясында - 7,4 мын, орынбор губерниясында – 3,9 мын казак турган болатын.

Астрахан губерниясына карасты Ишки ордадагы казактардын саны 207,3 мынга жетти.

1752-1755 жылдар Орта жуздин солтустик аймактарынын жерлеринде жанашекара ауданы курылды.

1771 жылы орта жуз казактары Тобыл мен Томск губернияларымен шекаралас аймактарга уакытша кошип-конуга руксат етти.

Патшанын 1788 жане 1789 жылдары шыккан жарлыктары бойынша Ертис бойындагы казактардын бир болигине озеннин он жак бетинде « манги кошип-конып журуге» руксат етилди.

Казактарга 1880 жылы Кулынды даласынан колеми бир миллионга жуык десятина келетин косымша жер болинди. Казактар ол ушин орыс шаруалары сиякты мемлекетке жылына 6 сомнан салык толеп туруга миндетти болды.

1911 жылы есеп бойынша, Томск губерниясында 29 мын, Тобыл губерниясында 9 мын казак турган.

Ресейде туып-оскен, белгили когам кайраткерлери дарежесине дейн котерилген казак азаматтарынын катарына Кошке( Кошмухамбет) кеменгеров, Асылбек, Мусылманбек жане Муратбек Сейитовтер, Амире Исин, Мукан Айтпенов жане баскалары.

Акырында Кытай окимет билиги орындары 1767 жылы казактардын Синьцзяньга кошип, коныс аударуга руксат етти.

19 гасырдын аяк кезинде кытайда 100 мынга жуык казак турды.

1911 жыл Кытайдагы казактардын жалпы саны 225 мын дейн жетти.

Ресейден кытайга 1911 жылга дейн откен казактардын барлыгы да 1914 жылы Кытайдын кол астына отип, Кытай азаматтыгын алды.

Монголиянын батыс болигинде туратын казактардын негизги тобын абак керейлер курады.

Оларды бастап келгендер Кожамжар, Самырхан, султандар мен Кобеш Айтбайулы, Жылкышы, Актайулы сиякты рубасылар.

Коныс аударып келудин негизги себептери Кытайдагы 1850-1864 жылдары тайпиндердин ( шаруалардын) жане 1862- 1878 жылдары дунгендердин котерилис жасауы болды.

Казактар турикменстанга Казакстандагы улт-азаттык котерилистери аяусыз басылганнан кейн барган болатын.

1869-1870 жылдары Киши жуз казактарынын бир болиги турикмен жерине ауып кетти. 1897 жылгы халык санагы бойынша Турикменстанда казактардын саны 73 мынга жуык.

1820 жылы ресей саяхатшысы ари зерттеушиси Е. Мейсндорф Бухар хандыгындагы казактар туралы булай деп жазды « Биз кыргыздарды Бухаранын солтустик-шыгысындагы Каршы, солтустигиндеги каракалпактармен шектесетин мианкала манында коп кордик.»

1897 жылгы санак бойынша Жызак жане Ходжент уезинин аумагында гана 63 мын казак турган.

Казактар Ауганстанда 19 гасырдын 40- жылдарында пайда болды.

20 гасырдын бас кезинде Ауганстанда казактардын саны 2 мындай болды.

Диаспора - этностык баска мемлекеттин аумагында туратын шагын бир болиги, бурынгы оз отанынан алыс жерлерге коныстанган адамдар.

Миграция – халыктын оз елинен ишинде немесе бир елден екинши елге коныс аударуы.

Исин Амире (1867-1931)

Сейитов Асылбек ( 1894-1937)
Казакстан Ресейдеги 1905-1907 жылдардагы революция кезинде.

1905 жылдан 1907 жылга дейнги кезенде биринши орыс революциясы болып отти.

Патша окиметинин 1905 жылгы 9 кантарда карусыз шеруге шыккан жумысшыларга ок атып, кырып салганы онын канишер зулымдык саясатын ашкерлеп берди.

Казактын белгили акыны ари этнограф, тарихшы, шежиреши Машһур жусип Копейулы осы окигага арнап « Канды жексенби» деген олен жазды. Автор кугын-сургин корды Ташкент, Кокан жагында жане Ишки Ордада бой тасалауга мажбур болды.

Верный, Перовск, Казалы, Орыл Актоба, Петропавл мен Семей де жумысшылар наразылык жиналыстары мен митингилер болып отти.

Патшанын 1904 жылгы жарлыгы бойынша бурынгы Сибир шекара шебиндеги ени он шакырымдык бетарап алкап ?аза? аскерлеринин « мангилик» пайдалануына берилди.

20 гасырдын бас кезинде бир гана Семей облысынын озинде 147 мынга жуык казак жерсиз калды.

1906 жылы 6 кантардан бастап патшанын арнайы жарлыгы бойынша Акмола жане Семей облыстарынын букил аймагында аскери тотенше жагдай жарияланды.

Кокшетау каласында молда Наурызбай Таласов ерекше козге тусти. Ол халык арасында Науан хазирет деген атка ие болды. Науан хазирет пен Шаймерден косшыгуловтар Шыгыс Сибирге, бр киянда жаткан Якутияга жер аударылды.

1903 жылы коктеминде Акмола облысына карасты кокшетау уезиндеги сегиз болыстын казактары Ресей империясы ишки истер министринин атына мынадай хат жазды: « бизидин атам заманнан бери мекендеп келе жаткан жеримизди коныс аударып келген шаруаларга тартып алып берип, бастыктар бизди кунарсыз жерлерге куып шыкты...

« Куранымызды» , касиетти китаптарымызды нажисти жерлерге лактырды, медреселеримизди жауып тастады. ..»

1904 жылы акпанда Кокшетау уезинин бастыгы молда Кудияр Рыстаевтын казактарга жолдаган осындай бир хатын колга тусирди. Онда ол халыкты патша окиметине карсы белсенди куреске шакырып, былай деген « биздин акелеримиз хан Кенесары Касымовтын сенимди сериктери болган еди. Касиетти динимиз жолында ер журек азаматтар ретинде колымызга кару алып, олгенимиз алдекайда артык».

1905 жылы мусылман дини кайраткери Томенги Новгородтагы жане Петербургтагы мусылмандардын букилресейлик съездерине катыса бастады.

Мусылмандардые съезинде « Иттифак-ал-муслимин» атты букилресейлик мусылмандар партиясы курылды. Жана партиянын 15 мушесинин екеуи казак болды. Олар салимгерей Жантореулы, Шаймерден Косшыгулулы.

1902 жылы мыс кеништери мен Екибастуз комир кенинин 150 жумысшысы Дала генерал-губернаторынын атына арыз-шагымдар жазды.

1904 жылы Зайсан уезиндеги Надеждинск кен казу орнында жумысшылардын ереуили болып отти. Оган Мейирхан кемалов басшылык етти.

1905 жылы Казакстандагы темир жол жумысшылары букилресейлик саяси ереуилге шыкты.

1905 жылы 15 карашада Каркаралы каласында жумысшылар мен шаруалардын, солдаттардын. Сондай-ак енди калыптасып келе жаткан казак зиялылары окилдеринин саяси шеруи болып отти. Шеруди уйымдастырушылардын бири Жакып Акбаев Семей турмесине камалды.

1905 жылгы желтоксанда Спасск мыс балкыту зауытында, сондай-ак Караганды кен казц орындарында улкен ереуилдер орын алды.

Алгашкы марксистик уйирмеси атбасар каласында курылды. Оны Оралдан жер аударылып келегн жумысшы А.Д. Ушаков 1896 жылы уйымдастырган еди.

Темиржолшылардын ен ири касиподагы Орынбор-Ташкент темир жолында курылды.

1906 жылы оган 6 мындай адам муше болды.

1905 жылдын жазында Семей, Торгай, Орал жане Сырдария облыстарындагы шаруалар жергиликти акимшилик биликке карсы бой котерди.

1899 жылы Омбы уезинин бастыгы Акмола облысынын генерал-губернаторынын атына жолдаган хатында былай деп жазды. «.. егер мундай отиниш берушилердин катары барган сайын арта тусетин болса, орыс шаруаларына болинетин жер..., казак даласын отарлау жониндеги максат иске аспай калады.»

1905 жылы желтоксанда Орал каласында бес облыстан келген казак халкы делегаттарынын съези отти.

1906 жылы Семей каласында казактардын съези шакырылды.

1905 жылы тамызда 2 Николай патша Ресейдеги революциялык куштердин кысымымен империянын зан шыгарушы жане окилетти органы ретинде Мемлекеттик Дума куру туралы манифеске кол койды.

1906 жылгы 1 Мемлекеттик Думага казактардан Торгай облысынан – Ахмет Биржанов, Уфа губерниясынан – Салимгерей Жанторе, Орал облысынан – Алпысбай калменулы, Астрахан губерниясынан - Бактыгерей Кулманов, Акмола облысынан – Шаймерден Косшыгулулы, Семей облысынан – Алихан Бокейханов сайланды.

Бирак Ресейдин 1 Мемлекеттик думасы бар жогы 73-ак кун жумыс истеди.

Ресейдин 2 Мемлекеттик Думасынын курамына бул жолы Казакстаннан мына азаматтар сайланды: Акмола облысынан - Шаймерден Косшыгулулы, Торгай облысынан – Ахмет Биримжанов, Семей облысынан – Темиргали Нурекенов, Сырдария облысынан – Тилеули Алдабергенулы, Жетису облысынан – Мухамеджан Тынышбаев, Орал облысынан - Бакытжан Каратаев, Астрахан губерниясынан - Бактыгерей Кулманов. Алайда бул Дума да узакка барган жок 104 кун жумыс истеди.

1908 жылы А. Бокейханов Выборг ундеуине кол койды.

Мемлекеттик дума – Ресейдин 1906-1907 жылдардагы зан шыгарушы жогары окилетти органы.

Земство жиналысы – Ресейдеги озин-ози баскару органы. Онда дворяндар басым болган.

Кадеттер – конституцияшыл демократтар. Когамнын демократиялык кундылыктар негизинде биртиндеп дамуын жактаушылар.

Алихан Бокейханов ( 1866-1937)

Алпысбай Калменов ( 1860-1939)

Ахмет Корганбекулы Биримжанов ( 1871-1937)

Бактыгерей Кулман ( 1857 ж.т. – о.ж белгисиз)

Барлыбек Срытанов ( 1866-1914)

Бакытжан Каратаев ( 1860-1934)

Машһур Жусип Копейулы ( 1859-1931)

Мухамеджан Тынышбаев ( 1879-1937)

Салимгерей Сейитханулы Жанторе ( 1864-1920)

Темиргали Нурекен ( 1857-1918)

Ахмет Байтурсынулы ( 1873-1938)

Жакып Акбаев ( 1876-1934)

2 Николай (1868-1918) – Ресейдин сонгы императоры.


Улттык- демократиялык козгалыстын орлеуи.

1907 жылы Оку-агарту министри бекиткен ережеде казак тилинин мартебеси томендетилди.

1909 жылы Дала облысытарынын аскери губернаторлары орыс тилин билмейтин адамдардын болыс, ауыл старшыны болып сайлауына тыйым салынатыны туралы жарлыкка кол койды.

1909 жылы сауирде Костанайга Пермь каласынан патша окиметинен коныс аудару саясатына карсы шыккан казактардын наразылыгын басу ушин казак жуздиги жиберилди.

Казак халкынын улттык-демократиялык козгалысынын журт кенинен таныган кошбасшысы Алихан Нурмухамедулы Бокейханов болды. Ол 1870 жылы Семей облысындагы Каркаралы уезинин Токырауын болысына карасты №7 ауылда дуниеге келген. 1890 жылы ол Омбы техникалык училишесин, 1894 жылы Санкт-Петербург Императорлык Орман шаруашылыгы институтынын экономика факультетин битирген. 19 гасырдын соны мен 20 гасырдын бас кезинде А. Бокейханов ауели Тобыл губерниясын зерттейтин, кейн Ф. Щербинанын статистикалык экспедициясынын жумысына белсене катысты. 1903 жылы Петербургте « Ресей. Олкемиздин толык географиялык сипаттамасы» деген ортак атпен осы басылымнын он сегизинши томы жарык корди. Авторларынын бири А. Бокейханов.

1905 жылы Алихан Бокейханов Ресейдин земство жане кала кайраткерлеринин Маскеуде откен съезине делегат болып катысты.

1905 жылы А. Бокейханов Ресей конституциялык демократтар партиясына мушеликке кабылданды. 1905-1907 жылдары кадеттердин « Степной пионер», « Спетной край » , « Иртыш», « Омич», « Голос» газеттерине макала жазып турды.

А. Бокейхановтын « Кыргыздар», «Султан Кенесары Касымовтын тарихына катысты материалдар», « Каркаралы уезиндеги кыргыздардын рулык курылымы», « Абай ( Ибраһим) Кунанбаев» атты зерттеулери жарык корди. А. Бокейханов 1917 жылдын 21-26 маусымында Орынборда 1 букилказак съезинде откизип, « Алаш» партиясы аткару комитетинин торагалыгына сайланды. 1937 жылы ату жазасына кесиледи. 1989 жылы акталды.

Ахмет Байтурсынов Торгай облысындагы Торгай уезинин Сатытубек деген жерде туган. 1895 жылы Орынбордагы мугалимдер мектебин битиреди. 1913-1918 жылдары « казак» газетинде редактор болады.

Ахмет Байтурсынов озинин бир макаласында « Менин максат-муратым – казак халкынын материалдык жагдайын жаксарту, мумкин болганынша мадениетин котеру. Мен осы максатты камтамасыз ететин укиметти колдауга аркашан азирмин».

Миржакып Дулатов ( 1885-1935) ол Торгай облысы Торгай уезинин Кызылбел атырабында туган. 1909 жылы « Оян, казак!» жинагы жарык корди.

Мухаметжан Тынышбаев ( 1879-1937) ол Жетису облысына карасты Лепси уезинин Садыр болысында дуниеге келген. 1900 жылы Верный гимназиясын алтын медальмен аяктады. 1906 жылы Санкт-Петербург транспорт инженерлери институтын битирген. 1905 жылдан аягында Оралда откен Казакстаннын бес облысынын съезине катысты.

Мустафа Шокай ( 1890-1941) Сырдария облысында туган. Санкт-Петербург университетинин зан факультетин де алтын медальмен битирген.

Бактыгерей Кулманов 1859 жылы дуниеге келген.

Колбай Тогысов Семей облысы зайсан уезинин Шорга болысында туган. К. Тогысов « Биздин оз ана тилимизде китаптар басып шыгаруымыз, сондай-ак мектептер, ауруханалар салуымыз керек. Биз сауатты аои билимди халык болуга тиистимиз».

« Туркистан уалаяты » газети 1870 жылы Ташкент каласында казак жане озбек тилдеринде шыга бастады.

« Дала уалаяты» 1888 жылы Омбыда Дала генерал-губернаторлыгы шыгара бастады.

1911 жылы Орынбор губерниясынын Троицк каласында алгашкы казак газети « Айкап» жарык корди. Онын редакторы Мухамеджан Сералин. 1915 жылы « Айкап» жабылып калды.

1914-1918 жылга дейн Омбыда казактардын « бирлик » уйымы жумыс истеди. Жумыс жасаган Кошке Кеменгеров.

1915-1918 жылдары « Садак» журналы шыгып турды.

1907 жылы Санкт-Петербургте « Серке » жарык корди.

1913 жылы жалпыулттык « казак» газети апталык басылым болып жарык корди.

1900-1917 жылга дейн казак тилинде 400-ге жуык китап басылып шыкты, олардын жалпы таралымы 60 мын данага дейн жетти.

1909 жылы Санкт-Петербургте улы Абайдын олендери мен А. Байтурсыновтын « кырык мысал » атты китабы жарык корди.

1911 жылы улы Абайдын шакирти, данышпан Шакаримнин « турик, кыргыз, казак һам хандар шежиреси » деген китабы жарык корди.

1911 жылы А. Байтурсыновтын « Маса » атты олендер жинагы Орынборда жарык корди.

Ахмет Байтурсынов 1912 жылы араб графикасы негизинде « оку куралы» , « Алипби», « жана алиппе» жане « тил куралы» деп аталатын адистемелик оку куралдарын казак тилинде жазып шыкты.

1912 жылы Магжан Жумабаев « Шолпан » атты олендер жинагын шыгарды.

1914 жылы Сакен Сейфуллин « Откен кундер » алгашкы китабын шыгарды.

Реакция – когамдык пргреске белсене карсы курес жургизу саясаты.

Каражуздиктер – патшалык Ресейдеги барып турган реакционер, шовинист ари монархистер тобы.

Гумар карашев ( 1876-1921)

Жусипбек Аймауытов (1889-1931)

Магжан Жумабаев ( 1893-1938)

Мухамеджан Сералин ( 1871-1929)

Отыншы Алжанов ( 1873-1917)

Халел Досмухамедов (1887-1938)

Смагул Садуакасов ( 1900-1933)

Хайретдин Болганбаев ( 1894-1937)

Оку-агарту иси.

1900 жылы Казакстанда ен алгашкы жана адистемелик мектеп ашылды.

1917 жылы Казакстан аумагында 100-ге тарта жана адистемелик мектеп бар еди.

1813 жылы Омбыда, 1825 жылы Орынборда аскери училищелер ашылды.

1841 жылы Бокей хандыгында Жангир ханнын бастамасы бойынша алгашкы казак мектеби ашылды.

1850 жылы Орынборда оку мерзими жетижылдык жана улгиде мектеп ашылды.

1857 жылы осындай мектеп Омбыда ашылды.

1861 жылы Троицкиде, орыс-казак мектеби ашылды.

1879 жылы Ташкентте мугалимдер институты ашылды.

1879 жылы Торгай облысында алгашкы еки сыныптык орыс-казак мектеби пайда болды.

1883 жылы Орынбор губерниясынын Ор каласында казактарга арналган мугалимдер мектеби тунгыш ашылды.

1885 жылдан бастап барлык уездерде ауыл шарушылык мектептери ашыла бастады.

1887 жылы барлык жерде бирдей болыстык орыс мектептери пайда бола бастады.

1891 жылы Торгай, Актобе, Костанай жане баска калаларда кыз балаларга арналган бастауыш мектептер ашылды.

1892 жылдан бастап казак балалары ушин ауылдык кошпели мектептер уйымдастырылды.

1902 жылы Далалкы олкеде осындай 14 мектеп ашылган.

1904 жылы болыстык жерлерде бир сыныптык жане еки сыныптык училищелер жумыс истей бастады.

1789 жылы Омбыда Азия мектеби ашылды.

1827 жылы Уали ханнын улы Шынгыс султан ?аза? аскерлеринин Сибир шебиндеги училищесине тусти.

1865 жылы Казак олкесин шаруашылык тургысынан игеру кажеттигинин тууына байланысты жергиликти акимшилик алгашкы казак мектеби ашылды.

1872 жылы Омбыда мугалимдер семинариясы ашылды.

1877 жылы Омбыда, сондай-ак Кокшетау мен Акмола казак балалары ушин жатып окитын интернат ашылды.

1882 жылы Омбыда тезникалык училище ашылды.

1852 жылы негизи каланган Омбы мал-даригерлик фельдшерлик мектебинде коптеген казак балалары окыды.

Динмухамед Султангазин ( 1867-1918) оте сирек кездесетин талантты студент болды. Ол 1890 жылы Томск университетинин медицина факультетин, ал 1895 жылы Санкт-Петербург университетинин шынгыстану факультетин, 1897 жылы зан факультетин битирип шыкты.
1908 жылы Петербург айелдер медицина институтын Асфендиярова Гулсим Жагыпаркызы ( 1880-1941), одан кейн Асфендиярова Мариям Сейитжагыпаркызы ( 1887-1937) битирди.

Айдархан Турлыбаев ( 1879-1937)

Алекторов Александр Ефимович ( 1861-1919)

Гаспринский Ысмайыл ( 1851-1914)

Ныгмет Нурмаков ( 1895-1937)

Ыбырай Алтынсарин
Ыбырай Алтынсарин 1841 жылы казирги Костанай облысынын аумагында дуниеге келген.

Ыбырай Алтынсарин Балкожа Жанбыршин колында тарбиеленди.

1857 жылы Ы.Алтынсарин Орынбор шекара комиссиясы жанындагы мектепти алтын медальмен битирди.

Ы. Алтынсарин В. Шекспир, И.Гете, Д.Байрон, А.Пушкин, Н.Гоголь, М.Лермонтов, Г. Низами, А. Фердоуси, А. Науаи шыгармаларын окыды. Жане К. Ушинский жане Я. Коменский.

1860 жылы Алтынсаринге Торгай каласында казак балалары ушин мектеп ашуды тапсырды.

1864 жылы интернаты бар мектеп салтанатты турде ашылды.

1879 жылы Ы. Алтынсарин Торгай облысы мектептеринин инспекторы болып тагайындалды.

1886 жылы мектеп-интернатта 211 кыз бала окыды.

Ы. Алтынсарин орыс тилинен казак тилине И.А. Крыловтын, жане Л.Н. Толстойдын ангимелерин аударды.

Ы. Алтынсарин « Азган елдин билери», « Ай достарым», « Ай, жигиттер», « Ана» т.б

1868 жылы Алтынсарин Торгай уездик баскармасына ис жургизуши ретинде кызметке орналасты.

1868 жылы Алтынсаринди « Уакытша ереже» бойынша сайлау тартибин бузды деген айып тагылды.

Алтынсарин гумырынын сонына дейн « Мен тубегейли терен сениммен туган халкыма шамамнын келгенише пайдамды тигизсем деген ниетимнен ешкашан бас тартпаймын».

Алматы каласындагы казак мемлекеттик Билим академиясы Ыбырай Алтынсариннин атымен аталган.

Кредо – биреудин камил сеними, дуниеге козкарасы.

Ыбырай (Ибраһим) Алтынсарин ( 1841-1889)

Григорьев Василий Васильевич ( 1816-1881)

Крылов Иван Андреевич ( 1769-1844)

Толстой Лев Николаевич ( 1828-1910)

Ушинский Константин Дмитриевич ( 1824-1870)

Гылыми мекемелер мен гылыми-зерттеу жумысы.

1830 жылы « Отечественные записки » журналында орыс офицери Б.С. Броневскийдин « Орта жуз кыргыз-кайсактары туралы жазбалар» атты жумысы жарияланды.

А.И. Левшин (1799-1879) «Кыргыз-казак, немесе кыргыз-кайсак ордалары мен далаларынын сипаттамасы» деген уш болимнен туратын зерттеу жумысы жарык корди. Сол ушин « Казак тарихынын Геродоты» деген атакка ие болды.

П.П. Семенов-Тян-Шанский ( 1827-1914) . Ол Алтай мен Жетисудын жане Казакстаннын онтустик онирин зерттеуге катысты. Енбектери: « Ресей. Толык географиялык сипаттамасы», « Кыргыз олкеси», « Туркистан олкеси».

В.В. Вельяминов-Зернов енбектери : « Касымов патшалары мен ханзадалары туралы зерттеу», « Кыргыз-кайсактар туралы тарихи деректер»

А.И. Добросмыслов енбектери : «Торгай облысы. Тарихт очерк»

Л.Ф. Беллюзек « Киши кыргыз ордасындагы орын алган, казир де ишинара орын алып келе жаткан халыктын адет-гурыптар»

М.М. Красовский « Сибир кыргыздарынын аймагы»

Н.Н. Аристов « Турки тайпаларынын этностык курамы туралы жазбала», « Улкен орда кыргыз-казактарынын жане кыргыздардын этностык аныктау таририбеси».

<предыдущая страница | следующая страница>