Перейти на главную страницу
Осы кезең аралығында шешілетін ең маңызды мәселелер қатарына мыналарды жатқызу керек: мәмілелерді жоспарлау, кәсіпорынның еңбекті төлеу нысаны мен әлеуметтік саясатын іске асыру; салықтың негізгі түрлері бойынша жеңілдіктерді дұрыс пайдалану; салық заңдамасының өзгерістеріне жылдам назар аудару және т.б..
Салықтық жоспарлаудың төртінші кезеңінің алға қойған мәселесі – кәсіпорын активтері мен табыстарын ең рационалды әдістермен орналастыру. Көп жағдайда, кәсіпорын пайдасы мен капиталдарын дұрыс орналастыру мен инвестициялық саясатты таңдау, қосымша салықтық жеңілдіктерді, тіпті, төленіп қойылған салықтың бір бөлігін қайтарылуын қамтамасыз ете алады.
Салықтық жоспарлаудың әртүрлі кезеңдерінде шешілетін жеке мәселелер салық төлеушінің барлық қызметі үшін үлкен ұйымдастырушылық маңызға ие, бұл оларды стратегиялық салықтық жоспарлауға жатқызуға мүмкіндік береді. Олардың қатарына, бәрінен бұрын, заңды тұлғаның нысанын таңдау мен оның орналасуы, заңды тұлғаның қайта құрылуы, соның ішінде кәсіпорындар тобын құру, кәсіпорынды ұлғайту, инвестициялық саясатты таңдау сұрақтары жатады.
Күнделікті кәсіпкерлік қызметті «ағымды салықтық жоспарлау» да маңызды, себебі оның эффективтілігінен салықтық жоспарлаудың ақырғы нәтижесі болып табылатын – кәсіпорынның салық міндеттемелерін тұрақты кезеңге азайтуға жеткізуге тікелей тәуелді. Ағымдағы салықтық жоспарлауға – мәмілелерді жоспарлау, салықтық жаңашылдықтарға тез арада назар аудару және тағы басқа жатады. Халықаралық салықтық жоспарлау – бұл шығармашылық үрдіс. Ол ел ішіндегі салықтық заңдаманың жағдайына, салықтық климатқа (мемлекеттің бюджеттік, инвестициялық, салық саясаты мен құқықтық тәртіп жағдайы) салықтық органдардың құзырындағы және салықтан жалтаруды болдырмауға бағытталған заңшығарушылық, әкімшілік және сот шараларының жиынтығынан, салық төлеушінің құқықтық мәдениеттілігіне, оған қоса салық консультацияларының мамандандырылу дәрежесіне байланысты.
Салық төлеушінің барлық құқықтары кепілдендірілу қажет, ал салық міндеттемелерінің орындалуы – заңға қайшы әрекеттерді болдырмаумен қамтамасыз етілуі керек.40 Салық бұзушылықтарды болдырмауға бағытталған шараларды қолдану, салықтық жоспарлау шектерін анықтауға мүмкіндік береді, яғни салық төлеушінің өзінің халықаралық салық міндеттемелерін азайтуға арналған қызметі қандай шектерден асқанда заңсыз болатындығын көрсетеді.
Көптеген мемлекеттердің құқық қолдану тәжірибесінде салықты төлеуден жалтаруды болдырмауға, және де халықаралық салықтық жоспарлау ауқымын біршама шектеуге мүмкіндік беретін арнайы әдістер қалыптасты. Әдеттегідей, бұл әдістерді төлеушімен салықтық заңдаманы бұзу кезінде қолданылатын шаралар деп, төмендегідей классификациялауға болады: заңдамалық шектеулер, әкімшілік әсер ету әдістері, және де арнайы сот доктринасы.
Заңдамалық шектеулерге, біріншіден, салық төлеуден жалтаруды болдырмауға бағытталған шараларды, сонымен бірге, субъектінің салықтық органда салық төлеуші ретінде тіркелуі бойынша, міндеттерді орнату, салықты есептеу мен төлеу үшін қажетті құжаттар мен ақпараттарды ұсыну, және де салықтық заңдаманы бұзғаны үшін жауапкершілік орнату шараларын жатқызуға болады. Мұндай шектеулер салық туралы заңдарда орын алады, және негіздері бойынша салық төлеуші міндеттемесінің жиынтығын құрайды.
Сонымен бірге, көптеген елдерде арнайы «айыптық» салық (penalty taxes) бар, олар салық төлеушіге арнайы белгіленген жағдайларда қолданылады, осындай салықтардың бірі – корпорациямен табысты ақыл–ойға салмай, аккумуляциялау үшін төленетін салық (the penalty tax on improrer accumulationes of earnings). Бұл салық түрі АҚШ –да , корпорациялар ақыл–ойға қонбайтын (unreasonable needs) деп танылған мақсаттарға табысты аккумуляциялап, соның нәтижесінде дивиденттерді үлестіруден бас тартқанда қолданылады. Мысалы, корпорация акционерлеріне заемды кейінгі ұсыну үшін немесе акционерлерге өз пайдасы үшін корпорация қаражаттарын қолдануға мүмкіндік беру; корпорациямен байланысты деп танылған тұлғаларға (капиталға қатысу қатынастарымен және т.б.) заемды ұсыну; бағалы қағаздарға инвестициялар (егер де бұл әрекет корпорация қызметі үшін күнделікті жағдай болмаса ғана) және т.б..
Осындай салықтардың тағы бір түрі – жеке холдингтік компанияларға салық (the personal holding company penalty tax). Ол корпорацияларды «чек кітапшасы» (pay pocket corporations, яғни өзінің құрушылары үшін, құнды қағаздармен әрекеттерді іске асыру мақсатымен ұйымдастырылатын корпорациялар) немесе «инкорпорацияланған таланттар» (спортшы, актер, музыкант және т.б. болып табылатын, иесінің қабілеттерін пайдалану мақсатымен ұйымдастырылған корпорациялар) ретінде пайдалануды шектеу мақсатымен қолданылады. Осындай мақсаттармен корпорацияларды пайдаланудың кең тарағандығының себебі сол, жеке тұлғалардың табыстарына салық салу ставкасының корпорацияларын салыстырғанда біршама жоғары деңгейде болуына байланысты.
Салықтық органдармен қолданылатын әкімшілік ықпал ету шаралары, салық төлеуден жалтаруға бағытталған салық төлеушінің қызметіне салық органдарының жедел араласуына мүмкіндік беретін құралдар сияқты саналады.
Салық органдары салық төлеушілерден салық заңдамасының сақталуын талап етуге құқылы, нақтылай түссек: салықты дұрыс әрі мерзімінде төлеу, жеңілдіктерді алу құқығын дәлелдейтін құжаттарды ұсыну және де тағы басқа. Олар салық заңдамасының сақталуы турасындағы тексерулерді өткізуді, салық заңдамасының бұзылуы үшін санкцияларды қолдана алады, салық заңдамасының бұзушыларының қылмыстық қудалануын талап ете алады. Сонымен бірге, салықтық құқық–бұзушылықты болдырмауға бағытталған салық инспекцияларының бірқатар өкілеттіктері бар. Мысал ретінде, салық органдарының салық төлеушілердің есеп шоттары арқылы іске асырылатын операцияларды тоқтата тұру және де сот органдарына түрліше талап арыздарын ұсыну құқығы.
Салық органдары – сот механизмін салықтан жалтарумен күресу үшін қолданылу мүмкіндігіне ие. Мәмілелердің жасалу мақсаттары салық міндеттемелерін орындамау немесе салықты заңсыз жолдармен айналып өту болып табылатын болса, оларды заңдама талаптарына сай емес мәмілелер деп тану үшін, соттармен халықаралық тәжірибемен негізделген арнайы сот доктриналары пайдаланылады. Осындай доктриналар тек қана АҚШ –мен ғана емес, сонымен бірге көптеген дамыған елдерде, және де Еуропалық Одақта да қолданылады.
«Нысан үсті негіз» (equity above the form) доктринасы жалған мәмілелердің салықтық нәтижелерін анықтауға бағытталған. Осы айтылған доктринаның негізінде жатқан концепцияның мазмұны бойынша, мәміледен шығатын заңды салдар, көбінесе, олардың нысаны емес негізімен анықталады. Басқаша айтқанда, егер де мәміле нысаны – мәміле бойынша тараптармен іс жүзінде іске асырылатын қатынастарға сәйкес келмесе, онда мәміле негізіне және пайда болған қатынастарға сай болатын салықтық салдар пайда болады (тіпті, тараптар олардың пайда болуын күтпеуі де мүмкін).
Мысалы, дочернийлік компаниямен үлестірілетін дивиденттерге қосарланған салық салуды айналып өту мақсатымен дочернийлік және холдингтік компаниялармен жасалатын «мүлікті жалға беру шартын» келтіруге болады. Осындайда дивиденттерді жалға берудің төлемі түрінде төлеу кезінде «фактілік дивиденттер» (constructive dividents немесе hidden profit distributions) қағидасы қолданылуы мүмкін, ол бойынша компаниямен өз акционерлеріне жасалатын әртүрлі сипаттағы төлемдер дивиденттер нысанында болмаса да, дивиденттерді үлестіру деп танылуы мүмкін. Факт жүзінде дивиденттерді арендалық төлем түрінде үлестіруші компанияға, салық міндеттемелерінен жалтару үшін санкциялар қолданылуы мүмкін.
Берілген доктрина теріс әсерге алып келе алатындығын айтып өту керек. Осылайша, мүдделі тұлға оны «мәмілені жасасу кезінде, әрекеттердің түп негізі мәміле нысанындағы азғантай жіберіп алушылықтардан басым болу керек», -деп дәлелдеу үшін пайдалануға құқылы.41 «Іскерлік мақсат» (business purpose) доктринасының негізі: егер де қатысушыларына белгілі–бір салықтық артықшылықтар беретін мәміле іскерлік мақсатына жетпесе, онда ол заңсыз деп танылуы мүмкін. Сонымен бірге, салық төлеуден жалтарудың алдын алу үшін салықтық үнемдеу, мәміленің іскерлік мақсаты деп танылмайды. Мысалы, Еуропалық Экономикалық Одақтың Директивасының «бірігу туралы» 11–бабына сәйкес: бірігу, қосылу немесе басқа да қайта құруды іске асырушы компаниялардың тараптарының алдарына қойған қағидасы, немесе ең негізгі мақсаты – салық төлеуден бас тарту немесе салықты айналып өту болса оларға берілген актімен көзделген салықтық артықшылықтар ұсынылмайды. Егер де салық органы, тараптармен жасалып отырған әрекеттер коммерциялық қызметті рационализациялау, өндірістің немесе жұмыс күшінің шикізат нарығына жақындауы және т.б., сол сияқты оң коммерциялық пайымдаулармен негізделмегендігін көрсетсе, онда берілген мәміле өзінің қағидалы мақсаты ретінде салық міндеттемесін орындамау немесе салықты айналып өту алынды деп презумпцияланады. Керісінше, болғандығын дәлелдеп шығу ауыртпалығы – мәміле қатысушыларына жүктеледі.
«Адым -адым» (step transactions) мәмілелер доктринасы, жалған мәмілелердің салықтық салдарын анықтау үшін қолданылады. Жалған мәміле деп, тараптармен шын мәнінде жасағысы келген мәмілені бүркемелеу мақсатымен жасалған, екінші бір мәмілені атаймыз. Осы доктринаның негізі: сот нақты бір мәмілені қарастырғанда «аралық» операцияларды қарастырмай, тараптармен іс жүзінде қол жеткізілген нәтижелерін ғана қарайды. Көп жағдайда салық төлеушілер маңызды салықтық салдармен байланысты мәмілені бөлшектеп тастайды, бұл алға қойылған мақсатқа азғантай салықтық салдармен жетуге мүмкіндік береді.
«Адым –адым мәміле» доктринасының «нысан үсті негіз», «іскерлік мақсат» доктриналарымен көптеген ұқсастықтары бар. Және де салықтық билік, мәміленің арада белгілі–бір уақыт мерзімі болатын бірнеше «аралық адымдарға» бөлуінің негізгі мақсаты, салық міндеттемесін орындаудан жалтару екендігін дәлелдеген жағдайда ғана қолданылады.
Қазіргі уақытта, халықаралық сипаттағы заңсыз салық төлеуден жалтарудың орын алуын болдырмау үшін, салық заңдамасының бұзылуымен күрес бойынша, немесе экономика саласындағыбұзушылықтармен күрес бойынша халықаралық келісім–шарттар бекітілуде. Себебі, әртүрлі елдердің салық органдары арасындағы ақпарат алмасу мен әрекеттерді ұйымдастыру болмағандықтан, аталған компаниялармен өзінің салық міндеттемелерін орындамауы үшін қолайлы жағдайлар тудырып отыр. Халықаралық сипаттағы заңсыз салық төлеуден жалтару, көбінесе Транс Ұлттық Корпорациялармен өздерінің сыртқы экономикалық қызметін іске асыру кезінде орын алады.
Қорытынды.
Осы дипломдық жұмыста көрсетілгендей, мемлекеттің өз салық төлеушілерімен қарым–қатынастарының айқын міндеттемелік сипаты толық сеніммен, салық төлеумен байланысты міндеттеменің пайда болу мезетін, міндеттеме көлемін және салық міндеттемесінің орындалу тәртібін бекітуге рұқсат береді. Мемлекетпен салық төлеушіден талап етіп отырған барлық әрекеттерді нысандату, біріншіден, мемлекетпен салық төлеуші алдына қоятын талаптардың көлемін анықтауға, оларды салық төлеуші үшін неғұрлым түсінікті әрі қол жетерліктей жасауға; екіншіден, мемлекетпен, салық міндеттемесінің орындалуын нақтырақ бақылауға жағдай жасайтындығын анықтап отырмыз. Жалпы, салық міндеттемесі институты өзінің кең дамуын Қазақстан республикасының салық заңдамасында алды, оның негізін қалаушы Порохов Евгений Викторович болып табылады. Келешекте бұл институт басқа елдерде танылып, халықаралық салық құқығында да өзінің орнын табады деп ойлаймын. Белгілі–бір пайда алу мақсатымен салық салуға жататын қатынастарға түсу не түспеу, әрқашан да салық төлеушінің өзімен таңдалу қажет. Осы арада, салық төлеушінің өзінің салық қызметін салықтық жоспарлау құқы міндетті түрде танылу керек екендігін айтып өту керек. Қазіргі уақытта шамамен барлық мемлекеттермен заң шегінде жасалған салықтық жоспарлауға әрдайым жол беріліп отыр. Мысалы, көршілес жатқан Ресей Федерациясының Конституциялық Сотының Қаулысынан үзінді келтірейік: «Салық төлеушімен заңмен ұсынылған құқықтарды пайдалану нәтижесінде, салықты төлемеу немесе салық сомасын азайту орын алатын әрекеттер үшін жауапкершілікті орнату мүмкін емес»42
Қазақстан Республикасының халықаралық байланыстарының географиясының құлашы, шамамен барлық континенттерді алады. Басқа елдермен жүйеге келтірілген және жан–жақты экономикалық саясатының арқасында, арадағы қарым–қатынас үлкен жетістіктермен дамып келеді. Осының арқасында қазақстандық кәсіпкерлеріміз үшін халықаралық деңгейге шығуға және елімізге шетел инвесторларын тартуға үлкен мүмкіндіктер туындап отыр. Осы жағдайлар, Қазақстанда шетелдік тәжірибеде кең тараған заңды салықтық жоспарлау институтын дамытуды қажет етеді. Салықтық жоспарлау институтының Республикамыздың салық заңдамасында өз орнын табуы, салықтық жоспарлауға мүмкіндік беретін заңи нормаларды, халықаралық келісім–шарттар нормаларын түзетуге, жоспарлаудың заңсыз жолдарын болдырмауға мүмкіндік береді.
Қазіргі таңда шамамен барлық елдерде шетелде жұмыс істеп жүрген өз резиденттері мен резидент емес азаматтары және де осы елдердің ішінде қызмет атқарып жатқан шетелдік салық төлеушілерге арналған салық режимдерін реттейтін салықтық ережелер, заңдар бар. Халықаралық салық жүйелері бірдей бола қоймағанымен, олардың арасында қағидалы ұқсастықтар, және де өзара түсіністіктер бар. Бір жағдайда, осындай өзара түсіністік екіжақты немесе көпжақты халықаралық келісім–шарттармен, ал басқа жағдайларда тиісті салық режимі мемлекеттің ішкі заңдамасымен орнатылады. Дипломдық жұмысымды қорытындылай келе төмендегідей ой түйініне келуге болады: қалай болған жағдайда да, ішкі ұлттық, сондай–ақ халықаралық салықтық құқық–қатынастарының негізгі мазмұнын – салық төлеушімен өзінің біржақты міндеттемесін орындау арқылы, мемлекеттік бюджетке анықталған ақшалай соманы төлеу құрап отыр. Және де, салық саясатының мемлекеттік–ұлттық шектері халықаралық байланыстар астында қалып қойғанымен, салық салу бойынша мемлекеттік бақылау факторы әлі де басым болып келеді.
Салық төлеушінің өзінің салық міндеттемесін заңды түрде азайтуға
бағытталған шараларды қолдану құқықығын енгізу, барлық құқық субъектілерінің кез–келген заңмен тыйым салынбаған әдістермен өздерінің заңмен қорғалатын құқықтарын (біріншіден, меншік құқығын) қорғау құқығына негізделген.
Әдебиеттер тізімі:
Нормативті құқықтық актілер.
Тақырыбы: «Қазақстандық және халықаралық құқықтағы салық міндеттемесінің орындалуы»
25 12 2014
6 стр.
Тарау Салықтық құқық бұзушылықтың теориялық негіздері және салық санкцияларын қолдану
25 12 2014
4 стр.
Тарау Салықтық құқық бұзушылықтың теориялық негіздері және салық санкцияларын қолдану
25 12 2014
4 стр.
Тарих, құқық және халықаралық қатынастар факультетінің әдістемелік кеңесінің отырысында ОӘК мақұлданды
14 12 2014
4 стр.
Тарих, құқық және халықаралық қатынастар факультетінің әдістемелік кеңесінің отырысында ОӘК мақұлданды
14 12 2014
4 стр.
Халықаралық ҚҰҚЫҚ пен қазақстан заңнамасында сыбайлас жемқорлықҚА Қарсы күрестің Қалыптасуы
17 12 2014
6 стр.
Зерттеу облысы: ҚР адами әлеуетінің дамуты және тиімді қолдану, жұмыс күшінің халықаралық миграциясының мәселері, ҚР халықаралық экономикалық қатынастары мен сыртқыэкономикалық сая
09 10 2014
1 стр.
Оның мазмұнын төмендегідей маңызды терминдер сипаттайды: салық міндеттемесінің есебі, міндеттеме тәсілімен табыс салығының есебі, салық базасы, салық мөлшерлемесі, салық кезеңі, са
16 12 2014
4 стр.