Хэшээлэй план
Темэ: «Василий Харинаевич Хантаевай баатаршалга»

Зорилго:1. Нютагайнгаа геройн В.Х.Хантаевай ябадалтайнь, зориг ехэтэ баатаршалгатайнь гунзэгыгоор танилсаха»

2. Эхэ орондоо дуратай, эхэ ороноо дайсадhаа хамгаалха гэhэн hургаалнуудаар хумуужуулгын ажал хэхэ.

3. Буряад хэлэндээ ухибуудэй дурые, hонирхолыень татаха.

Хэрэгсэл: Лозунгнууд,статьятай карточканууд, тестнууд, планшет, фонохрестомати, Герой Хантаев В.Х. дайшалхы зам тухай бэшэhэн бэлэг- открытканууд.
Хэшээлэй эпиграф

Зориг шадалай

Жолоо бариhан баатарнууд

Зориhон хусэhэн

Хаба шадалаа харуулбат.
Х.Намсараев

һ

Словарна ажал

Великая Отечественная война – Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн

Наше дело правое, мы победим – Манай хэрэг унэн, бидэ илахабди.

Родина -мать зовет – Эхэ оромнай урижа байна.

Немецко-фашистские захватчики – Хархис хара немецкэ булимтарагшад

Все для фронта, все для победы – Илалтын тулоо-хамаг фронтдо

Руки прочь от Отчизны – Эхэ оронhоомнай гараа зайлуулагты.
Хэшээлэй ябаса:

-Фонохрестомати, дуун «Вставай, страна огромная».

-Шулэг «Арад зомни, тэмсэлдэ бодыш!» (hурагша уншана)

-Ухибууд, та энэ дуу ба шулэг шагнабат, ямар дайнда бухы арад зониие бодохо гэжэ дуун ба шулэг соо уряалнаб?

-Зуб. Энэ дуун ба шулэг Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда бодохыень уряална.

-Хэдыдэхи ондо энэ дайн эхилээб?

-Харюу: Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн 1941 ондо эхилээ .

-Зуб. 1941 ондо бухы арад зон Эхэ ороноо хамгаалхаяа бодоhон байба

юундэб гэхэдэ, иимэ hайхан Эхэ орондомнай дайсад добтолжо,арадыемнай богоол,зараса болгохоео тухеэрбэ.

-Словарна ажал ябуулга: мультимедийнэ проекторээр пейзаж харуулалга

Июниин 22-то 1941 ондо хархис хара немецкэ булимтарагшад (Наашаа харагты)

манай Эхэ орондо добтолон орожо, аймшагтай дайн эхилбэ, энэ дайн Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн гэжэ нэрлуулhэн (Харагты)

Бухы арад зон нэгэ хун шэнги бодобо. Эхэ ороноо хамгаалгада бодохыень,иимэ лозунгнууд Левитанай гашуудалта шанга абяагаар радио соо удэр бури дуулдана:

«Манай хэрэг унэн - бидэ илахабди!», «Эхэ оромнай урижа байна!», «Илалтын тулоо хамаг юумэеэ фронтдо!» (Все для фронта, все для победы!»).

-Ухибууд, эндэ та манай Байтагай дайда харанат.

Энэ манай бага Эхэ орон гээшэ.(Малая родина), томо(большая) Эхэ орон юм гэхэдэ, манай Росси гээшэ. Тиихэдэ, манай сэрэгшэд Росси гурэноо Германиин фашистнуудhаа сулоолхэео, бухы арадуудаа абархаяа шуhата дайнда дайлалсахаяа ошобод. «Эхэ оронhоомнай гараа зайлуулагты!»-,гэhэн угэнуудээ хэлэhээр мордобод. («Руки прочь от Отчизны!») (Хараха)

Манайшье бишыхан нютагhаа, энэ заахан точкоhоо, аюулта дайсанай ерээд байхада, бухы арадуудаар хамта манай нютагаархин аймшагтай дайнда мордожо эхилбэд. Тэдэнэй дунда нютагаймнай хубуун- В.Х.Хантаев.

-Ухибууд, хэшээлэймнай темэ: «В.Х.Хантаевай баатаршалга»,хэшээлэймнай эпиграф Хоца Намсараевай (буряад литературын эхи табиhан уран зохеолшын) угэнууд. Дэбтэрнуудтээ бэшэгты.

-Зориг шадалаа, хаба шадалаа харуулhан баатарнай Василий Харинаевич Хантаев гээшэ. Василий Харинаевич 1924 ондо Эхирэд-Булагадай аймагта Байтаг нютагта турэбэ. Бишыханhаа худэлмэридэ дуратай: гараар убhэ сабшадаг, адуу малаа манадаг, полидо худэлдэг байгаа. Ехэ болоходоо, морин хажуураар , морин тармуураар hайнаар худэлдэг болобо. Колхоздоо ехэ туhа хургэдэг байhан юм. Тиигэ тиигэhээр Васили мандагар боложо, 10-дахи класста hуража байтарнь, дайн эхилбэ.

1942 жэл. Васили аттестадаа абаhаар, дайнда мордобо. Хаанаhаа дайлалдажа эхилбэб,ямар городуудые сулоолбэб, ямар городто шэн габьяа гаргабаб – энээн тухай

« Дайшалхы замайнь габьяа» гэhэн буряад хэлэндэ минии оршуулуулhан статья уншахабди.

-Хэн уран гоеор уншахаб?

-Уншалга

Статья

Дайшалхы замайнь габьяа

Василий Харинаевич Хантаев Волго мурэнhоо дайлалдажа эхилбэ. Курск городто ехэ хундоор шархатаба. Теэд госпитальдо хэбтэбэ. Саашаа дахин фронтдо ошобо. Киев, Смоленск гэхэ мэтэ городуудые сулоолбэ. Удаан саг соо хэрзэгы хатуу шуhата тулалдаан болоо hэн. Польшо дээрэ ооhэн дахин шархатаба. Госпитальhаа гараад, Берлиндэ хурэтэр дайлалсаа.

Берлин соо байлдаан уйлсэ дээрэ эхилбэ. Энэ байлдаае Василий Харинаевич мартангуйгоор hанадаг. Орудийно расчедой буугай командир байгаа. Рейхстагай ойро Хантаев оло дахин эрэлхэг зориг, эрхим баатаршалга гаргаа. Нэгэ hомон Василиин толгой уруунь онобо. Гэнтэ мэдээгээ алдаад абаба. hуулээрнь cнарядуудай утаан соо бодожо харахадань, расчедой боецуудынь барандаа алуулшаhан байгаа. Гансаараа улэжэ, ухэр буугаа hалаа харгыда гаргаад, дайсанай точконуудые,хоер « пантерэнуудые», хоер бронетранспортер буудажа шатааба. Гэнтэ буугайнь урда снаряд тэhэршэбэ, теэд нюурынь шархатажа, шуhан гоожошобо. Нюдэнэйнгоо улаан шуhан болобошье, буудажал буудажал байба. hуулдэнь «Ура» гэжэ дуулдаба.

Манай герой 30 (гушан) минудай хугасаа соо ухэр буугаараа дайсадые гансаараа буудажа байба. Табан дайсанай пулемет, гурбан бронетранспортер, хоер зенитно пушкануудые артиллерист Хантаев угы хэбэ, ябаган пехотинецуудтаа, сэрэгшэдтээ харгы гаргаhан юм.

Энэ байлдаанда манай сержант 47 (душэн долоон) немецуудые плендэ абаба.

Василий Харинаевич Хантаев Германиие бута сохилгодо хабаадажа, орден медальнуудаар шагнагдаhан юм.

Эрхим баатаршалга гаргаhанай тулоо Советскэ Союзай Герой гэжэ ундэр нэрэ зэргэдэ хуртэгдэбэ.

- Хоорэлгэ.

Энэ статьягай удхаарнь хоорэлдэебди. Минии асуудалнуудые анхаралтайгаар шагнаад, харюунуудые угэгты.

-Хаанаhаа В.Х. Хантаев дайлалдажа эхилбэб? (Волго мурэнhоо)

-Ямар город дээрэ хундоор шархатабаб? (Курск)

-Саашадаа юун болобоб? (Дайлалдахаяа ошоно)

-Ямар городуудые сулоолбэб? (Киев, Смоленск г.м.)

-Ямар гурэн соо дахин шархатабаб? (Польшодо)

-Берлин городто ооhэн хурэбэ гу?

-Тиимэ, хурэбэ.

-Юунэй ойро эрэлхэг зоригоо гаргабаб? (Рейхстагай ойро)

-Шархатаhаншье hаа, хэды минутын хугасаа соо гансаараа ухэр буугаараа буудажа байгааб? (30)

-Хэды дайсанай пулемет, бронетранстпортер, зенитно пушкануудые угы хээб?

(5 пулемет, 3 бронетранспортер, 2 зенитно пушкануудые угы хээ)

-Берлин соо хэды немецуудые плендэ абааб? (47)

-Зэ, тиигээд та энэ хэшээлдэ зурагуудые зуража асарбат.Хэлэжэ угэгты.

- hайн, hайн.

-Зуб даа. Иимэ эрэлхэг зоригойнь тулоо юугээр гэhэн манай хубуун шагнагдааб?

(27 июньда 1945 ондо Верховно Соведэй Президиумай указаар В.Х. Хантаев Советскэ Союзай Герой гэhэн ундэр нэрэ угтэбэ. Ленинэй орденоор, Алтан одоор шагнагдаа hэн.)

-Саашадаа, бидэ «Эжыдэнь бэшэг» хоер хэлэн дээрэ сценкэ болгон харуулхабди.

-Сайн байна, тоодэй!

-Сайн!

Танда бэшэг ерээ.

-Хубуунhээмни ерээ гу?

-Угы, ондоо бэшэг.

-Унша,унша. Амиды гу хубуумни?

-Шагнагты, тоодэй. Ородоор бэшээтэй.

-Уншана.

-Би балай ородоор ойлгоогуйб.

-Буряадаар хэлээд угэлаа.

-Зай, шагнагты, даа.

-Уншана.

-Одоо яалай! Минии Васям Герой болоо! Одоо яалай!

-Ород хэлэн дээрэ «Письмо матери», буряад хэлэн дээрэ оршуулуулhан бэшэг.

Письмо матери

Разрешите в первую очередь от имени всех бойцов, сержантов и офицеров поздравить вас о присвоении вашему сыну Хантаеву В.Х. высокого звания Героя Советского Союза. Сердечно благодарим вас за хорошее воспитание сына – верного патриота советской Родины, который за счастье своего народа, своей любимой Родины мужественно и смело разил врага. Нам выпало счастья добивать врага в его собственном логове-Берлине. Тут ваш сын Василий Харинаевич Хантаев прославил еще больше наше русское оружие. От его меткого огня в один день боя нашли себе могилу десятки немецких солдат и офицеров, немало уничтожено техники противника. Его смелый подвиг воодушевил всех бойцов нашей части на полный окончательный разгром врага. Мы гордимся Вашим сыном, он с нами прошел большой боевой путь, освобождая Прагу от немецких захватчиков. Желаем Вам, дорогая Вера Петровна, многих лет жизни и здоровья, а вашему сыну хорошей работы.

По поручению личного состава подписали:

Шевчук – зам. комиссара по политической части, ст. лейтенант, Фоменко – комсорг части,

Готин – сержант, Козий – старший сержант, Шартитесин- красноармеец.


Эжыдэнь бэшэг

Бухы боецуудэй, сержантнуудай, офицернуудэй зугhоо танай хубуун Советскэ Союзай Герой гэhэн ундэр нэрэдэ хуртоо гэжэ амаршалхыемнай зубшоогыт.

Арадай амгалан байдалай, жаргалай тулоо эрэлхэг зориг, шэн габьяа, Эхэ орондоо дурлал гаргажа тэмсээ. Иимээр хумуужуулhэндэтнай унэн зурхэнhоо танда hайн hайханиие хусэнэбди.

Немецуудые Берлин дээрэ, эшээндэнь хороохо талаантай байбабди. Ородой буу зэбсэгуудые хубуунтнай ушоо ехээр суурхуулаа. Хубуунэйтнай мэргэн буудалгаhаа олон дайсад ухэлоо олоо. Олон нухэдтоо эрэлхэг зорилгоороо жэшээ боложо, харгы гаргажа угоо.

Бидэ танай хубуугээр омогорхонобди. Ооhэн маанадаар дайшалхы замдаа Европодо олон городуудые сулоолэлсоо

Хундэтэ Вера Петровна, ута наhатай, удаан жаргалтай, бэетнай элуур энхэ ябаг. Танай хубуундэтнай ажалдаа амжалтатай ябахыень хусэнэбди.

Шевчук - политическэ частиин комиссарай орл огшо,ахалагша лейтенант; Фоменко- частиин комсорг, Готин – сержант, Шартитесин –улаан сэрэгшэ

-Энэ бэшэг сооhоонь юун гэжэ ойлгобот.

-Туруушынхеэр ородоор харюу угэгты

- Саашадаа буряадаар харюу угэгты.

-Зуб даа. Энэ бэшэг Вера Петровнае, эхыень баярлуулна, омогорхол болоно. Хубууниинь ородой буу ушоо ехээр суурхуулаа гэжэ ойлгонобди. Мэргэн буудалhаань олон немецууд ухэлоо олобо, оорынгоо сэрэгшэдтээ жэшээ харуулба, тэдээндээ харгы гаргаба.

-Энэ габьяагаарнь бухы хунууд омогорхобо, ооhэн тухай шулэгуудые зохеобо, рассказуудые бэшэбэ. 1980 ондо Хантаев тухай дуу манай аймагай буряад хэлэнэй суута багша Хантаева М.Х. зохеоhон байба. Танай урда энэ дуунай 4 бадаг. Энэ дуу дуулажа,геройн тухай хододоо hанажа ябахабди.

Хантаев тухай дуун

Адуун сооhоо шэлуулhэн

Алаг азарга hайхан даа.

Артиллерист нэрээрээ алдаршаhан

Хантаев Герой хубуумнай.
Хулэг сооhоо шэлуулhэн

Хурдан хула hайхан даа.

Берлин дээрэ шалгарhан

Баатар Хантаев сарюун даа.

Хада мэдэнгуй ниидэхэ

Хатуу булад самоледнай.

Байра мэдэнгуй хюдаха

Баатар суутай Героймнай.

Худайн голдо тэнжэлэйш даа,

Байтагай дайдада нютагтайш даа,

Ундэр ехэ нэрэтэйш даа,

Алдар суута габьяатайш даа.

«Баатар хубуудэй шарай»

гэhэн шулэг манай нютагай хубуундэ ехэ таарамжатай.

-Шагная.

Наранай туяадал бадаржа,

Намаа сэсэгтэл hалбаржа,

Сэнхир номин огторгойн

Сэгээн миралзама мушэдтэл

Агуу ороноо хамгаалhан

Арадай баатар хубуудэй

hайхан урихан шарайнууд

hанаанда орон ябаг лэ!

-Зуб даа.

-Агуу ороноо хамгаалhан арадай баатар хубууд манай дэлхэйдэ эб найрамдал тогтообо. Хэды гоеб даа Эхэ оромнай! Энэ дайдадаа, гурэндоо дуратай байха еhотойбди. «hайнаар hурахабди, эрхим хунууд болохобди, Росси гурэноо суурхуулхабди гэhэн хусэлтэй ябаа хадатнай»-, манай Эхэ орон хосорхогуй, хододоо мандаха.

-hайн та даа, ухибууд, энэ нээмэл хэшээлдэ бултадаа амжалтатайгаар худэлбэт.

Иигээд энэ хэшээлнай дуурэхэнь гээшэ.

«В.Х. Хантаевай баатаршалга» гэhэн хэшээлэй темээр hуулшын тест дуургэгты.

Тест

1. 
   В.Х. Хантаевай турэhэн нютаг.
   
2. 
   В.Х. Хантаевай турэhэн жэл.
   
3. 
   В.Х. Хантаевай турэл hургуули.
   
4. 
   Хэдыдэхи ондо турэл hургуулияа дуургээб?
   
5. 
   Хэдыдэхи ондо фронтдо мордооб?
   
6. 
   Хаанаhаа В.Х. Хантаев дайлалдажа эхилээб?
   
7. 
   Ямар буугай командираар дайлалдааб?
   
8. 
   В.Х. Хантаев ямар сэрэгшэб?
   
9. 
   Берлин хотодо хэды минутын хугасаа соо ухэр буугаараа буудажа байгааб?
   
10. 
    Берлин соо хэды дайсанай пулемет угы хэбэб?
    
11. 
    Берлин соо хэды бронетранспортер буудажа шатаагааб?
    
12. 
    Берлин соо хэды зенитно пушкануудые hалгаагааб?
    
13. 
    Берлин соо хэды немецуудые плендэ абааб?
    
14. 
    Эрэлхэг зоригойнгоо тулоо В.Х.Хантаев ямар нэрэ зэргэдэ хуртооб?
    

Харюунууд

1.Байтаг нютаг

2.1924 он

3.Байтагай дунда hургуули

4.1942 ондо

5.1942 ондо

6. Волго мурэнhоо

7. Ухэр буугай

8.Артиллерист

9. 30 минута

10. 5 дайсанай пулемет

11. 3 бронетранспортер

12. 2 зенитно пушкануудые

13. 47 немецуудые

14. Советскэ Союзай Герой.
Хэшээлэй дун:

Гэрэй даабари.

Дайшалхы замайнь габьяа уншаха, хоороонуудые бэлдэхэ, «Хантаев тухай дуун» сээжэлдэхэ.