Математик кичә

8-11 класслар

Математика. Шулай булган. Шулай булыр. Бу мәңгелек.

Хәтереңдә яңарт әле, Архимедны-

Бар гомерен шушы фәнгә багышлаган,

Авыр булган тик сынмаган ,сыгылмаган-

Куәт алган табышлардан – ачышлардан.

Я булмаса мәшһүр Виет! Юк белмәүче

Тигезләмә тамырлары формуласын

Бөек Декарт!Мең ел элек файдаланган

Хезмәтендә координата системасын.

Рус халкының бөек улы Лобачевский,

Шаккатырган ачышлары – чын Коперник!

Ковалевская, Чебышевлар...Күпләр алар,

Бар да титан, бар да даһи,бар да бөек.

Чын талантлар,тирән фикер ияләре,

Гасырларга бер туучы асылташлар!

Иеләләр бу затларга сокланудан

Беркайчан да иелмәгән горур башлар.

БАШЛАНГЫЧЛАР...

Нил елгасы зур диңгезгә

Койган җ ирдә.

Бик борыңгы , чыдамаслык –

Эссе илдә,

Пирамида патшалыгы –

Ул Египет.
Бөеклеккә ирешә монда

Грек Евклид.

Геометрия - шөгыле һәм
Табынганы,

Тиңсез хезмәт - “Башлангычлар”

Табынганы.
Математиканы өйрәнегез! Математиканы белсәгез ,барысын да белерсез.

А. Крылов

Табигатьнең бөек китабы математик символлар белән язылган,

. Г Галилей

Химия физиканың уң кулы , ә математика аның күзе.

М. Ломоносов

Математикада матурлык гаять зур роль уйный.

Чеботарев

Математик мәгълүматларны укучы үзе мөстәкыйль рәвештә аңлап,иҗади үзләштергәндә генә аларны оста һәм файдалы итеп куллана ала.

Колмагоров

Математика акылны дисциплиналаштыра,логик фикер йөртергә өйрәтә. Математика – акыл гимнастикасы ул , дип юкка гына әйтмиләр.

Калинин

Математика – фәннәр патшасы, ә арифметика математика патшасы. Гаусс

Йөрәгең белән шагыйрь булмасаң, математик булып булмый.

С. Ковалевская

Математикага гимн.

(Өйрәтәләр мәктәптә көенә)
Тигезләмәләр чишү,

Радикаллар исәпләү –

Кызык та соң математика дәресе.

Чыгарылма алырга,

Интеграллар табарга –

Мавыктыргыч искиткеч бит һәрберсе дә.

Геометрия кирәк,

Камил белүче сирәк –

Бихисап сер яшерелгән һәр җисемдә.

Аксиомалар белсәң,

Теоремада йөзсәң,

Гөрләп барыр эшләреңнең һәрберсе дә.

Ул – фәннәрнең патшасы,

Санлый аны барчасы,

Буыннардан – буыннарга ул калачак.

Камилләштерү аңны,

Бөтен максаты аның,

Шулай булган, шулай булыр һәм булачак!

Ярышларны башлап җибәрәбез. Сезнең алда ике команда, үзләре белән таншытырып китсеннәр әле.

1. 
   Һәр ярыш разминкадан башлана. “Тиз-тиз” дип атала.
   

1 командага сораулар.

1. 
   Әйләнәнең ноктасы белән үзәген тоташтыручы кисемтә (радиус).
   
2. 
   өчпочмак түбәсен каршы ятучы як уртасы белән тоташтыручы кисемтә (медиана).
   
3. 
   Чүмечне хәтерләтүче ике йолдызлык (зур Җидегән йолдыз, кечкенә Җидегән йолдыз)
   
4. 
   Су астында йөзү аппараты (акваланг.)
   
5. 
   Өчпочмакның почмагын урталай бүлүче кисемтә (биссектриса)
   
6. 
   Исбатлауны таләп итүче җөмлә (теорема).
   
7. 
   Квадратик функция графигы (парабола).
   
8. 
   Уңышларның цифрлар белән бәяләнеше (балл).
   
9. 
   Яссылыкның бирелгән кисемтә очларыннан тигез ераклыкта урнашкан нокталар күплеге (кисемтә уртасына төшерелгән перпендикуляр)
   
10. 
    Барлык яклары тигез булган турыпочмаклык (Квадрат)
    
11. 
    Кыйммәтле ташлар авырлыгы үлчәү берәмлеге (карат).
    
12. 
    Юнәлешле кисемтә (вектор)
    
13. 
    Кире пропорциональлек графигы (гипербола).
    
14. 
    Каршы ятучы катетның гипотенузага чагыштырмасы (Синус)
    
15. 
    Ничә цифр беләсез? (ун)
    
16. 
    Туры почмактан кечерәк почмак (кысынкы).
    
17. 
    Әтәч бер аякта басып торганда 3 кг була, ике аякта басып торса ничә кг була?
    
18. 
    Миллиард язылышында ничә нуль бар? (тугыз).
    
19. 
    Билгесез булган тигезлек (тигезләмә).
    
20. 
    Евклидның бишенче постулатын кертергә онытып үзенең геометриясен төзегән галим (Лобачевский).
    
21. 
    Почмакларны үлчәү приборы (транспортир)
    
22. 
    Бер гасырда ничә ел? (йөз).
    
23. 
    Яклары 3,4, 5 кә тигез булган турыпочмаклы өчпочмакның тарихка кереп калган исеме? (египет өчпочмагы).
    

2 командага сораулар.

1. 
   Әйләнәнең теләсә кайсы ноктасын тоташтыручы кисемтә (Хорда).
   
2. 
   Исбатлау кирәк булмаган җөмлә (аксиома)
   
3. 
   Эчке янулы двигательне кабыза? (стартер).
   
4. 
   Кечкенә Җидегән йолдызлыгында иң танылган йолдыз (поляр)
   
5. 
   Пространствоның бирелгән ноктадан тигез ераклыкта урнашкан нокталар күплеге (сфера).
   
6. 
   Күппочмакның барлык яклары суммасы (периметр).
   
7. 
   Барлык почмаклары туры булган ромб (квадрат).
   
8. 
   Түгәрәктә иң зур хорда (диаметр).
   
9. 
   Иң гади геометрик төшенчә (нокта).
   
10. 
    Геометрия бүлекләре (планиметрия, стереометрия)
    
11. 
    Ике яктан чикләнгән туры (кисемтә)
    
12. 
    Турының бер яктан чикләнгән өлеше (нур).
    
13. 
    Янда ятучы катетның гипотенузага чагыштырмасы (косинус).
    
14. 
    Барлык яклары тигез булган дүртпочмак (ромб
    
15. 
    Миллион язылышында ничә нуль бар? (алты).
    
16. 
    Бетховен үзенең 9 нчы симфониясен ничә тапкыр тыңлаган? (чукрак булган)
    
17. 
    Минутта ничә секунд (алтмыш).
    
18. 
    Барлык яклары тигез булган өчпочмак (тигезъяклы).
    
19. 
    Тәүлекнең егерме дүрттән бер өлеше (сәгать).
    
20. 
    Каршы ятучы катетның янда ятучы катетка чагыштырмасы (тангенс).
    
21. 
    Тапкырчыгыш кайчан нуль була? (тапкырлаучыларның берсе нуль булса).
    
22. 
    Кротонда укучылар туплап данлыклы мәктәбен ачкан галим кем? (Пифагор)
    
23. 
    Пентаграмма дип нинди билге атала? (төзек бишпочмаклык яки бишпочмаклы йолдыз)
    

командага сораулар.

2. 
   “Узышу” конкурсы.
   

Дөрес җавап – 20 балл. Беренче кул күтәргән команда җавап бирә. Җавап дөрес булмаса икенче команда җавап бирә, дөрес җавапка –10 балл.

1. 
   Кайберәүләр аның тизрәк бетүен һәм тизрәк үзләренең азат булуын тели, уйнарга, йөгерергә тели, ә ул бетми дә бетми. Кемдер аны ярата, ә кемдер юк, чөнки анда баш белән уйларга, язарга, чишәргә, җавап бирергә кирәк.
   

Кайвакыт эшлисең- эшлисең, ә тикшергәч “икеле” куялар.

Мәсьәләне яки мисалны дөрес эшләмәгәнсең диләр.

Бәлки вакыт җитмәгәндер, чөнки ул 45 минут кына бара. (матем.дәресе)

2. 
   Бу ике таякчыктан да ясап була торган крестик. Бу билге батарейкаларда да бар. Ул математик гамәл билгесе. (плюс)
   
3. 
   Аны укучылар яраталар, чөнки ул аларның һәркөнне була, җитмәсә берничә дә.
   

Кайвакыт аны укучылар көтәләр дә көтәләр.

Кайвакыт икеле алудан куркалар, кайвакыт укырга иренеп, кайвакыт бары тик ял итү өчен.

Һәм звонок була да ул башлана. (тәнәфес)

4. 
   Аны һәрвакыт шырпылардан һәм таякчыклардан төзеп була.
   

Дүрт симметрия күчәре булган фигура.

Санның икенче дәрәҗәсе дә шулай атала. (квадрат)

5. 
   Бу әйбер һәр укучыга кирәк, беренче класс укучысына да, унберенче класс укучысына да, булса мәктәпкәчә яшьтәге укучылар да ярата. Ул укытучыларга да кирәк.
   

Югары класс укучыларының ул күп, ә кайберәүләрнең ул берничә дәрескә берәү.

Борынгы заманда ул булмаган, һәм кешеләр такталарда, ә сугыш вакытында газеталарда язганнар. Ә хәзер әти-әниләр мәктәптә укулар башланыр алдыннан балаларына алалар. Алар юка да, калын да була. (Дәфтәр)

6. 
   Бу әйбер 2-11 класс укучыларына кирәк. Югары класс укучылары өчен ул кирәгрәк. Анда онытмас өчен язалар. Ләкин ул блокнот түгел, анда җавап өчен, өй эше өчен, контроль эшләр өчен баллар куялар . (көндәлек)
   

3. 
   Бүләк ясау.
   

Тиздән әниләр бәйрәме якынлаша. Әниләргә бүләк алырга әле сезнең акчагыз юк, ләкин сезнең тәмле телегез, ягъни матур итеп “Кадерле әнием, мин сине бәйрәмең белән тәбрик итәм”, дип әйтсәгез, һәм инде үз кулыгыз белән ясаган бүләкне дә бирсәгез, әни кеше өчен шуннан да зур бүләк булыр микән. Чиратттагы ярышыбыз “Әниләргә бүләк” дип атала. Төсле кәгазьләрдән музыка барышында бүләк ясыйбыз. Вакыт чикле.
Ә командалар бүләк ясаган арада мин тамашачыларга математик мәзәк укып үтәм:

Мин сезгә ел дәвамында безнең һич кенә дә укырга вакыт булмавын исбатлап үтим әле. Бер елда 365 көн. Аларның 52 се – якшәмбегә туры килә. Калган ял көннәре дә бар бит әле, алары 10 көн. Димәк 62 көн төшеп кала. Җәйге, кышкы каникуллар 100 көнне тәшкил итә. Димәк 162 көн төшеп кала дигән сүз. Төнлә мәктәпкә йөрмиләр. Төннәр елның яртысын алып тора дип исәпләсәк 182 көн төшеп кала. Димәк барысын да алып исәпләсәк 20 көн кала. Ә бит мәктәптә дәресләр көне буе бармый, тәүлекнең дүрттән бер өлешен генә укыйбыз, димәк тагын 15 көн төшеп кала. Безнең бары тик 5 кенә көн кала. Ул арада гына күпме өйрәнергә була соң?

Тамашачыларга сораулар:

1. 
   Ваннадан сикереп чыгып Архимед нәрсә дип кычкыра? (Эврика)
   
2. 
   Вундеркинд. Бу сүз нәрсәне аңлата? (Сәләтле бала)
   
3. 
   Баскетбол командасында уйнаучылар саны ничә (Биш)
   
4. 
   Тигез яклы турыпочмаклык (квадрат).
   
5. 
   Дүрт башкаручыдан торган ансамбль (квартет)
   
6. 
   336 елга кайсы күлгә коя? (Байкал)
   
7. 
   Бетховен 9 нчы симфонияне ничә тапкыр тыңлаган? (бер дә, чөнки ул чукрак булган)
   
8. 
   Али-бабаның ничә сугышчысы бар? (кырык)
   
9. 
   Җир үлчәү турындагы фән (геометрия)
   
10. 
    Биш хәрефле вакыт үлчәү берәмлеге (гасыр)
    

4. 
   Фикерләү:
   

1. 
   попыткадан җавап бирсә - 15 балл, 2 дән – 10 балл, 3 тән – 5 балл.
   

1. 
   1 команда өчен: 1) Ул шундый әйбер, аны башта белмисең һәм эшлисең килсә беләсең дә -эшлисең дә.
   

2) Кайчак мәсьәләләр шуның ярдәмендә генә чишеләләр.

3)Мин аның яфраклары яки сабаклары барын белмим, ләкин тамырлары бар. Берәү дә булырга, күп тә булырга мөмкин. Кайберләренең тамыры бөтенләй юк.

4) 2 класста - алар гади, 7 дә - сызыкча, 8 дә - квадрат, 10 да – тригонометрик. (тигезләмәләр)

2. 
   2 команда өчен: 1) Ул бер галим исеме белән аталган. Бу галим бик танылган, аны өйрәнмәгән кеше дә белә.
   

2) Анда балачактан ук бөтен кеше белә һәм мәктәптә яңадан өйрәнә торган фигура турында сөйләнә. Һәм без аннан бу фигуранының яклары турында беләбез.

3) Аны исбатларга кирәк. Ә ни өчен? Ул бит аны бик күптәннән исбатлаган инде.

4) Бу галимнең үз мәктәбе булган.

(пифагор теоремасы)

5. 
   Хикәя язу.
   

100 , 250 , 2 саннары һәм таркау гына бер малай рәсеме. Тиз генә хикәя язарга.

Рәсем ясаган арада Тамашачыларга биремнәр.

1. Юлда баралар икән унбер койрык һәм утыз аяк.

Бу шулай бара икән бәкәйләр һәм әтәчләр.

Минем соравым сезгә: Күпме булган соң әтәч? (7)

2. Ни өчен поездларда стоп-краннар кызыл, ә самолетларда – зәнгәр? (самолетта стоп-кран юк)

3. Бер карттан сиңа ничә яшь дип сораганнар. Ул, миңа 100 яшь һәм берничә ай, ләкин минем туган көннәрем 25 кенә булды ди. Бу ничек була соң? ( Бу кеше 29 феральдә туган, аның туган көне дүрт елга бер була)

4. Малайлар агачны метрлы кисәкләргә бүләләр. Бер кисәкне кисү өчен бер минут вакыт китә. 5 м озынлыктагы агачны кисү өчен күпме вакыт китә?

5. Әгәр төнге 12 дә янгыр булса, 72 сәгатьтән соң кояшлы аяз һава торышы көтергә буламы? (юк, чөнки төн була).

6. 7 электр лампочкасы яна иде, икесе сүнде. Ничә лампочка калды? (7)

7. Индеецлар аны “сунья” дип, гарәпләр “сифр” дип атаганнар. Без аны хәзер ничек атыйбыз? (нуль)

“Аңла мине” яки “Кыек атып тидерү” .

1. Берни дә түгел.

Бу цифр – колобок түгел, ул буш түгәрәк. (Нуль)

2. Сызым инструменты.

Ике аяк сөйләшкәннәр дуга һәм түгәрәк ясарга. (Циркуль)

3.Балалар уенчыгы.

Дөньяның бер могҗизасы- египет фараоны патшаларының каберлеге.

Геометрик җисем-күпкырлык. (Пирамида)

4.Геометрик фигура.

Ул коткару өчен дә була ала.

Яссылыкның әйләнә белән киселгән өлеше. (Тугәрәк)

5.Ике аңлатма чагыштырмасы.

3/5 чагыштырмасы. (Вакланма)

6.Аны кибеттә кулланалар.

Иң гади калькулятор. (Счет)

Баскычка шарчыклар эленгән, чалт-да чолт-санарга өйрән генә.

7.Алар кояштан безгә кадәр киләләр.

Координаталарныкы һәм санлы була ала.

Турының бер өлеше. (Нур)

8.Мәктәптә өйрәнелә торган функция.

Аның белән тригонометрия үткәндә очрашалар.

Ул “минус” сүзеннән бер хәреф белән генә аерылып тора. (Синус)

9.Аның алтмыштан бере бер минутка тигез.

Алар спиртлы эчемлекләр этикеткасында да бар.

Почмак үлчәү берәмлеге. (Градус)

10.Математикада раслау.

Беренчесе белән 7 класста очрашасың.

Аны исбатларга кирәк. (Теорема)

6. 
   “Ромашка уены”.
   

• 
  Ваннадан сикереп чыгып Архимед нәрсә дип кычкыра? (Эврика)
  
• 
  Вундеркинд. Бу сүз нәрсәне аңлата? (Сәләтле бала)
  
• 
  Баскетбол командасында уйнаучылар саны ничә (Биш)
  
• 
  Тигез яклы турыпочмаклык (квадрат).
  
• 
  Дүрт башкаручыдан торган ансамбль (квартет)
  
• 
  336 елга кайсы күлгә коя? (Байкал)
  
• 
  Бетховен 9 нчы симфонияне ничә тапкыр тыңлаган? (бер дә, чөнки ул чукрак булган)
  
• 
  Али-бабаның ничә сугышчысы бар? (кырык)
  
• 
  Җир үлчәү турындагы фән (геометрия)
  
• 
  Биш хәрефле вакыт үлчәү берәмлеге (гасыр)
  
• 
  Кайсы галим “Әгәр таяну ноктасы булса җир шарын да күтәрә алам” дип әйткән? (архимед)
  
• 
  Кимне селкегәндә ни өчен аннан тузан чыга? (инерция)
  
• 
  Сфетофорга сары төс нинди физик күренешне исәпкә алып куелган? (инерция)
  
• 
  Ни өчен шикәр кайнар суда тизрәк эри? (кайнар суда диффузия тизрәк бара, молекулалар тизрәк хәрәкәт итә)
  
• 
  Вольметр нинди физик зурлыкны үлчи һәм ул чылбырга ничек тоташтырыла? (көчәнешне үлчи, параллель тоташтырыла)
  
• 
  Мәйдан үлчәү берәмлелкәре (кв.м, ар, га...)
  
• 
  Физика сүзен фәнгә беренче кем керткән һәм ул нәрсә дигәнне аңлата?(Ломоносов, фюзис – табигать дигән сүз)
  
• 
  Чүп үләннәрен утаганда чүпне кинәт тартыргамы әллә әкренрәкме. Ни өчен? (әкренрәк, чөнки тартылып чыга)
  
• 
  Ни өчен мех, мамык кием кешене туңудан саклый? (мондый киемнәрнең җылы үткәрүчәнлеге аз, алар гәүдәдәге җылылыкны саклый)
  
• 
  Кайнар су салганда нинди стакан ешрак чатный? Калын стеналымы яки юка стеналымы? (калын стеналы)
  
• 
  Амперметр нинди физик зурлыкны үлчи һәм ул чылбырга ничек тоташтырыла? (ток зурлыгын, бер-бер артлы тоташтырыла)
  
• 
  Күләм үлчәү берәмлекләре (куб.м, литр...)
  

7. 
   Тест
   

5 балл. Евклидның "Башлангычлар"дип аталган хезмәте багышланган…

А. Геометриягә. В. Географиягә.

С. Сәяхәтләргә. D. Арифметикага

10 балл. Кайсы фән турыдан туры математикага кагылмый?

А. Алгебра. В. Тригонометрия.

С. Комбинаторика. D. Механика.

15 балл. “Турыпочмаклы өчпочмакның ике кысынкы почмаклары суммасы 90 градуска тигез” дигән җөмләдә артык сүзне табыгыз.

А. Кысынкы. В. Ике.

С. Турыпочмаклы. D. Градуска.

20 балл. Кайсы саннар египет өчпочмагы якларына туры килә?

А. 10, 15, 20. В. 3,4,5.

С. 1,2,3. D. 7,8,11.

25 балл. “Конус” сүзе грекчадан тәрҗемә иткәндә нәрсәне аңлата?

А. Түгәрәк пирамида. В. Чыршы күркәсе.

С. Нарат күркәсе. D. Колпак.

30 балл. Бу грек сәүдәгәре, египет пирамидасы шәүләсен һәм таяк шәүләсен үлчәп һәм үзенең охшашлык турында теоремаларын кулланып, пирамида биеклеген үлчәгән.

А. Евклид. В. Архимед.

С. Фалес. D. Пифагор.
Җиңүчеләрне тәбрикләү.