Ф КГМУ 4/3 – 07/02
ПП КГМУ 4/02
Қарағанды мемлекеттік медицина университеті
Химия курсымен фармацевтикалық пәндер кафедрасы
Оқытушының жетекшілігімен студенттердің өз бетінше атқаратын жұмысына арналған әдістемелік нұсқау
Тақырыбы: Химиялық байланыстардың түрлері. Валенттік байланыстар әдісі (ВБ). Молекулалық орбитальдар әдісі (МО). Орбитальдардың гибридтенуі.
Пән: Бейорганикалық химия
Мамандығы: 5В110300 «Фармация»
Курс: 1
Құрастырушы: Ногаева А.Н.
Қарағанды 2012
Тақырып: Химиялық байланыстардың түрлері. Валенттік байланыстар әдісі (ВБ). Молекулалық орбитальдар әдісі (МО). Орбитальдардың гибридтенуі.
Мақсаты: Валенттік байланыс (ВБ) және молекулалық орбитальдің (МО) негізгі теориясын білу. Химиялық байланыстың табиғатын түсіну, молекулалардағы байланыс тәртібін анықтауды, байланыс қасиетін болжай алу.
Оқыту міндеттері:
Коваленттік байланыстың қасиеттерін қарастыру (энергия, ұзындық, қанығуы, бағытталуы; молекулалық орбитальдар әдісі және валенттік байланыстар әдісі тұрғысынан коваленттік байланыстың түзілу табиғатына түсініктеме беру; ионды байланыстың ерекшелігін және қасиеттерін сипаттау; сутектік байланыстың медициналы-биологиялық мәнін сипаттау; заттардың молекулалы құрылысы және олардың физиологиялық әсері арасындағы байланысты көрсету.
Жүргізу түрі: өзіндік оқу.
Тақырып бойынша тапсырмалар:
-
Коваленттік байланыс. Коваленттік байланыстың алмасу механизмінің түзілуі.
-
Коваленттік полюсті және полюссіз байланыс. Мысалдар.
-
Электрондық орбитальдардың бүркесу әдістері. σ- және π- байланыстар.
-
Коваленттік байланыстардың қасиеттері. Ұзындығы, энергия және коваленттік байланыстың қанығуы.
-
Коваленттік байланыстың бағытталуы. Электрондық орбитальдардың гибридтенуі.
-
Иондық байланыс. Иондық байланыстың түзілуі және қасиеттері.
-
Сутектік байланыс. Сутектік байланыстың медициналы-биологиялық маңызы.
Әдебиеттер:
Ахметов Н.В. «Общая и неорганическая химия» М., ВШ, 1998г.
Огнесян Э.Т., Книжник А.З. «Неорганическая химия» М., 1981г.
Глинка Н.Л. «Общая химия» М.,ВШ, 1989г..
Угай Я.А. «Общая и неорганическая химия» М., ВШ, 1997г.
Глинка Н.Л. «Задачи и упражнения по общей химии» М., ВШ, 1988г.
Бірімжанов Б.А., Нурахметов Н.Н., «Жалпы химия» Алматы, 1998 ж.
Бақылау:
Бақылау үшін арналған тестлер.
1. Атомдардың әрекеттесуінен жәй және күрделі заттардың түзілуін не деп аталады ?
-
+химиялық байланыс
-
-энергияның ионизациясы
-
-электронға жақындығы
-
-электртерістілік
-
-дұрыс жауабы жоқ
2. Бөліспеген жұп электрондар доноры және бос орбиталь арқылы түзілген ковалентті байланыс тәсілін не деп атайды ?
-
донорлы-акцепторлы
-
ортақтасу
-
жеке
-
жалпы
-
дұрыс жауабы жоқ
3. Ортақ электрон жұбының түзілу тәсілі:
-
донорлы-акцепторлы
-
ортақтасу
-
жеке
-
жалпы
-
дұрыс жауабы жоқ
4. Әрекеттесуші атомдардың жақындасунан электорндық бұлттарының қабысуын қалай атайды?
-
ковалентті байланыс
-
ионды байланыс
-
металдық байланыс
-
сутектік байланыс
-
дұрыс жауабы жоқ
5. Химиялық байланыс теориясына жатады
-
валенттілік байланыс әдісі
-
полимеризация әдісі
-
ионизация әдісі
-
құрылымдық анализ әдісі
-
дұрыс жауабы жоқ
?
Химиялық байланыс теориясына нені жатқызуға болады.
-
молекулалық орбиталь әдісі
-
полимеризация әдісі
-
ионизация әдісі
-
құрылымдық анализ әдісі
-
дұрыс жауабы жоқ
?
Ковалентті байланысты сипаттайтын қасиет:
-
активация көлемі
-
байланыс ұзындығы
-
Дебай энергиясы
-
толқын саны
-
дұрыс жауабы жоқ
Ковалентті байланысты сипаттайтын қасиет:
-
байланыстың энергиясы
-
активация көлемі
-
Дебай энергиясы
-
толқын саны
-
дұрыс жауабы жоқ
?
Ковалентті байланысты сипаттайтын қасиет:
-
байланыстың қанықтылығы
-
активация көлемі
-
Дебай энергиясы
-
толқын саны
-
дұрыс жауабы жоқ
?
Ковалентті байланысты сипаттайтын қасиет:
-
байланыстың бағытталуы
-
активация көлемі
-
Дебай энергиясы
-
толқын саны
-
дұрыс жауабы жоқ
?
Ковалентті байланысты сипаттайтын қасиет:
-
валенттілік орбитальдардың гибридизациясы
-
активация көлемі
-
Дебай энергиясы
-
толқын саны
-
дұрыс жауабы жоқ
?
Ковалентті байланысты сипаттайтын қасиет:
-
байланыстың делокализациясы
-
активация көлемі
-
Дебай энергиясы
-
толқын саны
-
дұрыс жауабы жоқ
?
Ковалентті байланысты сипаттайтын қасиет:
-
байланыстың полярлануы
-
активация көлемі
-
Дебай энергиясы
-
толқын саны
-
дұрыс жауабы жоқ
?
Электрондық бұлттарының қабысуы әдісімен қандай ковалентті байланыс түзіледі:
-
δ байланыс
-
J байланыс
-
Д байланыс
-
Q байланыс
-
дұрыс жауабы жоқ
?
Электрондық бұлттарының қабысуы әдісімен қандай ковалентті байланыс түзіледі:
-
p байланыс
-
J байланыс
-
Д байланыс
-
Q байланыс
-
дұрыс жауабы жоқ
?
Гомолиттік үзілу нәтижесінде түзіледі:
-
радикалдар
-
катиондар
-
аниондар
-
дипольдар
-
дұрыс жауабы жоқ
?
Гетеролиттік үзілу нәтижесінде түзіледі:
-
катиондар және аниондар
-
катиондар
-
аниондар
-
радикалдар
-
дұрыс жауабы жоқ
?
Екі электртерістілік элементтер арасында сутегі атомымен байланысқан, байланыс:
-
сутектік
-
иондық
-
ковалентік
-
металдық
-
дұрыс жауабы жоқ
?
Байланыс түзу үшін бос электрондық жұбын беретін атомды қалай атайды:
-
донор
-
акцептор
-
индуктор
-
фактор
-
параметр
?
Байланыс түзу үшін бос электрондық орбитальды беретін атомды қалай атайды:
-
акцептор
-
донор
-
индуктор
-
фактор
-
параметр
?
ОҒ2 молекуладағы байланыстың түрі:
-
ковалентті полюсті
-
ковалентті полюссіз
-
иондық
-
сутектік
-
металдық
?
Элементтің валенттілігі 3, ал тотығу дәрежесі 0 болатын қосылысты көрсет:
-
N2
-
O2
-
CI2
-
F2
-
Br2
?
Байланысқан екі атомдарды үзу үшін қажетті энергия қалай аталады ?
-
байланыс энергиясы
-
энергиясы активациясы
-
Гиббс энергиясы
-
Дебай энергиясы
-
дұрыс жауабы жоқ
?
Ковалентті байланысты сипаттайтын қасиет:
-
байланыстың қанықтылығы
-
активация көлемі
-
Дебай энергиясы
-
толқын саны
-
дұрыс жауабы жоқ
1. Атомдардың әрекеттесуінен жәй және күрделі заттардың түзілуін не деп аталады ?
-химиялық байланыс
-энергияның ионизациясы
-электронға жақындығы
-электртерістілік
-дұрыс жауабы жоқ
2. Бөліспеген жұп электрондар доноры және бос орбиталь арқылы түзілген ковалентті байланыс тәсілін не деп атайды ?
-донорлы-акцепторлы
- ортақтасу
- жеке
- жалпы
- дұрыс жауабы жоқ
3. Ортақ электрон жұбының түзілу тәсілі:
- донорлы-акцепторлы
- ортақтасу
- жеке
- жалпы
- дұрыс жауабы жоқ
4. Әрекеттесуші атомдардың жақындасунан электорндық бұлттарының қабысуын қалай атайды?
- ковалентті байланыс
- ионды байланыс
- металдық байланыс
- сутектік байланыс
- дұрыс жауабы жоқ
5. Химиялық байланыс теориясына жатады
- валенттілік байланыс әдісі
- полимеризация әдісі
- ионизация әдісі
- құрылымдық анализ әдісі
- дұрыс жауабы жоқ
6.Химиялық байланыс теориясына нені жатқызуға болады.
- молекулалық орбиталь әдісі
- полимеризация әдісі
- ионизация әдісі
- құрылымдық анализ әдісі
- дұрыс жауабы жоқ
7 Ковалентті байланысты сипаттайтын қасиет:
- активация көлемі
- байланыс ұзындығы
- Дебай энергиясы
- толқын саны
- дұрыс жауабы жоқ
8. Ковалентті байланысты сипаттайтын қасиет:
- байланыстың энергиясы
- активация көлемі
- Дебай энергиясы
- толқын саны
- дұрыс жауабы жоқ
9 Ковалентті байланысты сипаттайтын қасиет:
- байланыстың қанықтылығы
- активация көлемі
- Дебай энергиясы
- толқын саны
- дұрыс жауабы жоқ
10 Ковалентті байланысты сипаттайтын қасиет:
- байланыстың бағытталуы
- активация көлемі
- Дебай энергиясы
- толқын саны
- дұрыс жауабы жоқ
11 Ковалентті байланысты сипаттайтын қасиет:
- валенттілік орбитальдардың гибридизациясы
- активация көлемі
- Дебай энергиясы
- толқын саны
- дұрыс жауабы жоқ
12 Ковалентті байланысты сипаттайтын қасиет:
- байланыстың делокализациясы
- активация көлемі
- Дебай энергиясы
- толқын саны
- дұрыс жауабы жоқ
13. Ковалентті байланысты сипаттайтын қасиет:
- байланыстың полярлануы
- активация көлемі
- Дебай энергиясы
- толқын саны
- дұрыс жауабы жоқ
14 Электрондық бұлттарының қабысуы әдісімен қандай ковалентті байланыс түзіледі:
- δ байланыс
- J байланыс
- Д байланыс
- Q байланыс
- дұрыс жауабы жоқ
15 Электрондық бұлттарының қабысуы әдісімен қандай ковалентті байланыс түзіледі:
- p байланыс
- J байланыс
- Д байланыс
- Q байланыс
- дұрыс жауабы жоқ
16 Гомолиттік үзілу нәтижесінде түзіледі:
- радикалдар
- катиондар
- аниондар
- дипольдар
- дұрыс жауабы жоқ
17 Гетеролиттік үзілу нәтижесінде түзіледі:
- катиондар және аниондар
- катиондар
- аниондар
- радикалдар
- дұрыс жауабы жоқ
18 Екі электртерістілік элементтер арасында сутегі атомымен байланысқан, байланыс:
- сутектік
- иондық
- ковалентік
- металдық
- дұрыс жауабы жоқ
19 Байланыс түзу үшін бос электрондық жұбын беретін атомды қалай атайды:
- донор
- акцептор
- индуктор
- фактор
- параметр
20 Байланыс түзу үшін бос электрондық орбитальды беретін атомды қалай атайды:
- акцептор
- донор
- индуктор
- фактор
- параметр
21 ОҒ2 молекуладағы байланыстың түрі:
- ковалентті полюсті
- ковалентті полюссіз
- иондық
- сутектік
- металдық
22 Элементтің валенттілігі 3, ал тотығу дәрежесі 0 болатын қосылысты көрсет:
- N2
- O2
- CI2
- F2
-Br2
23. Байланысқан екі атомдарды үзу үшін қажетті энергия қалай аталады ?
- байланыс энергиясы
- энергиясы активациясы
- Гиббс энергиясы
- Дебай энергиясы
- дұрыс жауабы жоқ
24 Ковалентті байланысты сипаттайтын қасиет:
- байланыстың қанықтылығы
- активация көлемі
- Дебай энергиясы
- толқын саны
- дұрыс жауабы жоқ
ГИБРИДТЕНУ ТИПТЕРІ ЖӘНЕ ТҮЗІЛУ ТӘСІЛДЕРІ
Типі
|
Гибридтенуге түсетін электрон саны мен формасы
|
Гибридтелген орбитальдардың саны және кеңістіктегі формасы
|
Электрон бұлттарының қабысуы
|
Байланыс бұрышы
|
Қосылыстың мысалы
|
sp
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ВН3
|
|
|
|
|
|
СН4
|
ГИБРИДТЕНУ ТИПТЕРІ ЖӘНЕ ТҮЗІЛУ ТӘСІЛДЕРІ
Типі
|
Гибридтенуге түсетін электрон саны мен формасы
|
Гибридтелген орбитальдардың саны және кеңістіктегі формасы
|
Электрон бұлттарының қабысуы
|
Байланыс бұрышы
|
Қосылыстың мысалы
|
sp
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
СН2=СН2
|
|
|
|
|
|
ССІ4
|
ГИБРИДТЕНУ ТИПТЕРІ ЖӘНЕ ТҮЗІЛУ ТӘСІЛДЕРІ
Типі
|
Гибридтенуге түсетін электрон саны мен формасы
|
Гибридтелген орбитальдардың саны және кеңістіктегі формасы
|
Электрон бұлттарының қабысуы
|
Байланыс бұрышы
|
Қосылыстың мысалы
|
sp
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ВСІ3
|
|
|
|
|
|
СН4
|
ГИБРИДТЕНУ ТИПТЕРІ ЖӘНЕ ТҮЗІЛУ ТӘСІЛДЕРІ
Типі
|
Гибридтенуге түсетін электрон саны мен формасы
|
Гибридтелген орбитальдардың саны және кеңістіктегі формасы
|
Электрон бұлттарының қабысуы
|
Байланыс бұрышы
|
Қосылыстың мысалы
|
sp
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
ВН3
|
|
|
|
|
|
С2Н6
|
ҚОСЫЛЫСТЫҢ КЕҢІСТІК ФОРМАСЫН ҚҰРУ ЖОСПАРЫ.
1
|
Қосылыстың формуласы
|
СО2
|
SO3
|
2
|
Формуласы бойынша элементтердің валенттілігін анықтау
|
|
|
3
|
Графикалық формуласын жазу.
|
|
|
4
|
Орталық атомның валенттілік электрондарының формуласы
|
|
|
5
|
Қозған күйдегі орталық атомның валенттілік электрондарының формуласы
|
|
|
6
|
Байланыстың түрлері мен саны
|
|
|
7
|
Гибридтену түрі
|
|
|
8
|
Кеңістік формула
|
|
|
ҚОСЫЛЫСТЫҢ КЕҢІСТІК ФОРМАСЫН ҚҰРУ ЖОСПАРЫ.
1
|
Қосылыстың формуласы
|
РОСІ3
|
2
|
Формуласы бойынша элементтердің валенттілігін анықтау
|
|
3
|
Графикалық формуласын жазу.
|
|
4
|
Орталық атомның валенттілік электрондарының формуласы
|
|
5
|
Қозған күйдегі орталық атомның валенттілік электрондарының формуласы
|
|
6
|
Байланыстың түрлері мен саны
|
|
7
|
Гибридтену түрі
|
|
8
|
Кеңістік формула
|
|