Урокын эртымыже
-
Организационный ужаш.
- Йоча-влак, тачысе урокна вес семынрак эрташ т¢‰алеш. Но мо нерген ойлаш т¢‰алмынам мый вигак ом каласе.
Кызыт тыланда икмыняр туштым туштем, те тудлан вашмутым кычалза.
-
Коремла да олыкла воктен ужга ден мыжер коштыт магырен (шорык).
-
Ик каваным вич шорык к¢реш (к¢нчылам ш¢дырымаш).
-
Мучашыж гыч кучен, мом к¢вар ¢мбач нºлталаш ок лий? (мундырам)
-
Ик велже ир пасу, вес велже чодыра (ужга).
-
Темым да цельым рашемден кодымаш.
-
Урокын т¢‰ ужашыже.
Ожнысек марий калыкна пашам ыштен илен, вольыкымат ашнен. Ик эн т¢‰, к¢лешан да шотлымо вольыклан шорык шотлалтын. Очыни, таклан огыл кугезына-влак телымсе пайремымат «Шорыкйол» манын л¢мденыт. Марий калыкын шорык дене кылдалтше т¢рлº й¢лаже лийын: в¢таште шорыкым ше‰гел йолжо гыч кучен, йыгыр пачам йодыныт; «сокыр тага» модыш дене модыныт; шорык шыл гыч лемым шолтеныт да «шорык авалан, шорык ачалан» кумалыныт.
- А те, йоча-влак, кузе шонеда, ожно шорыкым молан ашненыт?
(Йоча-влакын вашмутышт: шорык межым, шылым пуа)
- А кугезына-влак шорык меж гыч мом ыштеныт, утларак палымыда шуэш?
1. Шорыкын межшым идалыкыште 2 гана т¢редыныт: шыжым (тудым шыжымеж маныныт) да шошым (шошымеж). Т¢ред налмеке, тудым эрыктеныт, кид дене шерыныт. Тыгай пашам т¢шкан шуктеныт: шо‰гые‰, ава, йоча-влак. Тунамже эше межым шерме механизм лийын огыл. Кызыт меж кырыше машина-влак улыт (шерстобитная машина). Шыжымсе меж сайынрак мален, сандене тудын дене портышкемым (межгемым) ыштеныт (йєреныт). Межгемым ош т¢саным, шемым але сур т¢саным келыштареныт. Тиде паша куштылго огыл лийын: ятыр моштымаш, тыршымаш к¢лын, ятыр жапым да вийым налын. Садлан тыгай сомылым кажныже ыштен кертын огыл, тудым мастар-влак (валяльщики) веле шуктеныт, а пашаже пºръе‰ пашалан шотлалтын. Тыгай сомылым , пашам шокшо мончаште ыштеныт, тидын годым шокшо в¢д ятыр к¢лын.
Кызытсе жаплан ялыштына тыгай мастар ик е‰ веле кодын, тиде – Волков Валерий Васильевич.
Шляпа, теркупш-влакат тыгак ышталтыныт. Пайремлан шляпам ош т¢сан меж гыч ыштеныт гын, кажне кечын пашалан чияш шем т¢саным келыштареныт.
Кугу Отечественный сар деч варасе неле пагытыште тыгай йºн денак одеялым (леведышым) ыштеныт.
2. Меж гыч тыгак носким, пижым, кужу ¢дырамаш чулкам пидыныт. Тидланже ондак ¢дырамаш але ¢дыр-влак ш¢ртым ямдыленыт. Эрыктыме да шерме межым к¢нчылавондыш (прялка) кылденыт, ш¢дыр (веретено) полшымо дене п¢тырен, ш¢ртыш савыреныт.
(Туныктышо к¢нчылавондым, ш¢дырым ончыкта, вара ш¢ртым ш¢дырен ончыкта)
Ш¢ртым ш¢дырымаш ятыр жапым налын. Т¢‰ шотышто ты пашам кужу теле кастене ыштеныт. Ш¢дыреныт чыратул дене, керосин лампе тул дене але пеле пычкемыш пºртыштº кидш¢м дене. Южгунамже 5-7 ¢дыр але вате ик пºртыш чумыргеныт. Пашам ыштышыла йомакым, мыскарам каласкаленыт, мутланеныт але муралтен колтеныт. Но шукыж годым мурышт ойган лийын. Очыни, неле илышлан кºра.
Муро дене нуно чоныштым лыпландареныт, ойгыштым мондыктареныт, ш¢м сусырыштым паремденыт, нелылыкым се‰еныт.
Муралтен ончыктымаш:
Корныжын кужужым палем ыле гын,
Корныш йолын ом лек ыле.
Илышемын йºсыжым палем ыле гын,
Ош т¢няшкат ом шоч ыле.
В¢дшат келге, сержат тура,
Ой, кузе имнем й¢кталшаш?
Илышыжат неле, ¢мыржат кужу,
Ой, кузе ¢мырем эртаршаш?
Ш¢дырымº ш¢ртым кок ярымым пырля ыштен почкинченыт. (Тидым туныктышо ыштен ончыкта, тиддеч вара кажне йоча почкинчен онча).
Теве эше мо о‰айже: меж носким, чулкам кугезына-влак таган деч посна пидыныт, мешак семын. Тыгайжым савыркален чиеныт. Очыни, тыге ыштыме дене кужу жаплан чыта шоненыт.
Меж гыч пидме тыгай ¢згар-влак марлан лекше ¢дырын вургем поянлыкыштыжат лийшаш улмаш. Тидыже пашаче да улан улмыжым ончыктен.
Вичкыжын ш¢дырымº меж ш¢ртым тыгак т¢рым т¢рлаш кучылтыныт, ¢дырамаш вуйшовычым пидыныт. Ш¢ртым т¢рлº т¢с дене чиялтеныт. Чиялташ т¢рлє … кучылтыныт.
3. Меж ш¢ртº гыч кугезына-влак ыштырашым (сукнам) куэныт. Сукнам адакат шем т¢саным, ошым, сур т¢саным ыштеныт. Тыгай сукна гыч мыжерым (ончыктымаш), вургыштырым (ончыктымаш), пºръе‰ сулмам ургеныт. Тыгай вургем й¢штº игечыште чияшлан к¢лын.
4. Шорыкын эше ик пайдам кондымыж дене палдарем. Тиде – тудын коваштыже. Марий калыкын ик т¢‰ пашажлан шорык коваштым ыштымаш (обработка шкур животных) шотлалтын. (Кугезына-влак сонарышкат коштыныт, сандене ир янлык коваштымат ыштеныт). Шорык коваште гыч ужгам, к¢рыкым, тулупым, упшым да тулеч моло арверым ургеныт. Историк да этнограф-влакын шымлымашышт гоч теве мом пален налме: марий калык коклаште ятыр коваште мастар-влак лийыныт. Нуно эсогыл чапле кемым, т¢рлº сумкам ургеныт. (шувышым ончыктымаш)
-
Меж гыч ыштыме вургем тазалыклан полша.
-
Урокым иктешлымаш.
- Тачысе урокышто те мом ум пален налда? Шке шонымашдам каласен кодыза.
-
Мº‰гылан паша.
Шорык меж гыч ыштыме ¢згар нерген коча-кова деч йодышт толаш.
|
Формирование коммуник. УУД (участие в диалоге, ответы на вопросы учителя; умение слушать ответы св. товарищей)
Формирование познават. УУД
(приобретение знаний о своих предках, исторического материала)
Формирование познават. УУД
(приобретение необходимой информации о своих предках, об их занятии)
Формирование личностн. УУД
(уважение к своему народу, уважительное отношение к людям труда)
Формирование познават. УУД
(приобретение необходимой информации о своих предках, об их занятии)
Формирование регулятивн. УУД
(обогащение словарного запаса, словарная работа)
|