-«Вакш йонышта» ойлымашым лудмаш да лончылымаш.
- Туштым туштымаш.
1.Умыржо мучко шулдыржо дене лупша, но чонештен каен ок керт.
2.Ныл шулдыржо уло, а лыве огыл, шулдыржым лупша, а вер гыч ок тарване.
Йоча-влак палыза, мо тиде лиеш? Чын, тиде мардежвакш лиеш. А ко пала, В. Сузын могай ойлымашыштыже мардежвакш нерген ойлалтеш?
-Чын, йоча-влак, таче ме тендан дене В.Сузын ик ойлымашыжым лудын-лончылаш туналына, тудо «Вакш йонышта» маналтеш.
- Мардежвакш нерген туныктышын каласкалымыже.Слайд почеш сурет-влакым ончымаш.
4,5,6 слайд-влак
Ойлымашым ончылымаш.
Тиде ойлымаш писательын чумыр творчествыштыже да марий литературышто ик чапле произведений. Тудо- илыш страница, историй, калыкын ойгыжо, куанже. Ойлымаш 30-шо ийласе илыш саман негызеш возалтын.Ойлымашын содержанийже почеш Павыл,у илыш толмеке гына, пиалжым, айдеме лумжым, паша чапым муэш, Коммунист Роман тудлан революцийын, илышыште лийше социальный вашталтышын кулешлыкше нерген келгын умылен налаш полша. «Вакш йонышта» ойлымаш чоналтмыж денат, содержанийже могырымат, событий-влакым чонымо велымат ойыртемалт шога.
-Содержаний почеш паша.
1) Ойлымашым Бирюкова Надя лудаш туналеш. 8 слайд
2) Тун герой дене палыме лиймаш. 9 слайд
- Кокур Павылын портретше.
- Павылын изи годсо жапше кузе эртен?
- Павылын эртен кодшо илышыжым шарнымашыже. ( Молан тудым Кокур Павыл манаш туналыныт?) Павылын эртен кодшо илыш нерген шарнымашыже событийым утларак виянда, геройын образшым келгынпочын пуаш полша, конфликтым пусемда.
- «Павыл ожнысым шарналта да шулыкан кояш туналеш…Кызыт шинчаже веселан онча»,- манеш автор. Тыште могай илыш ойыртемым ужына?
- Павылын илышыштыже Микита могай мондаш лийдыме кышам коден?
- Павылын пашам йоратымыже кушеч коеш? Могай пример дене пенгыдемдаш лиеш?
Павылын самырык жапше поян кидыште эртен, кенеташте тудлан у илыш корныш шогалаш куштылго лийын огыл. Роман илыш чыным умылаш полша гынат, Павылын шинчаже поян-влакын шочмо аважым пуштмышт нерген колмек, иже почылтеш, тунам веле койышыштыжо, уш- акылыштыже вашталтыш лиеш, Романын чын нерген ойлымыжым умыла.
3)Кудырчан йур нерген описанийым лудмаш. 11 слайд
Ойлымашыште кугу верым пуртус суретлан ойырымо.
Кудырчан йур – тиде событийым пусемден, виянден колташ полшышо образ. Ойлымаш туналтыште тудо але лишемеш , палдырна гына. Павылын эртен кодшо илышыжым шарнен шинчымыж деч вара утыр писештеш, талышна, виянеш.
Мзи Мойсем ужатымеке, Павыл шкет кодеш. Тудо шоналта: «Йур лийнеже аман». Первый гана мо тудо илышыште йурым вашлиеш? Микитан образшым шарналтыме годым йуржат талышненак талышна. Кугу йурын шучкын лишеммыж дене пырля Павылынат чонжо ала-мо лийшашым шижшыла вургыжаш туналеш: тыште пуртус вий дене айдеме чон коклаште кыл лектеш, писательын мастарлыкшылан кора нуно йыгырештыт, событийым писештат. Кудырчай йурын эн шучкын виянмыж жапыште, таул мардежеш омсан кенета почылтмыж гутлаште вакш коргышто Павыл шем умылкам ужеш.Тыште кудырчан йурым, ик велым, Павылын чонжым вургыжтараш кучылтмо, вес могырым, кудырчан йур- тушманле вий, Микитан портылмыж дене кылдалтын. Теве молан Павылын шумжо поснак лудыкшым шижшыла тургыжлана.
4) Микитан образшым лончылымаш. 10 слайд
- Микита шкенжым вакшыште кузе куча?
- Микита вакшыш могай шонымаш дене толын? Шонымашыжым тудо кузе шукташ пижеш?
- Павыл Микитам кузе вашлиеш?
- Павылын вашмутыштыжо мом шижына?
- Павыл шкенжым тушман ончылно кузе куча?
- Павыл ден Микитан вашпижмаште мом ужыда, нунын койышыштышт могай ойыртем уло? Павыл тушман ваштареш могай шонымаш дене кучедалеш?
- Микитан шонен толмо шакше пашажым утларак почын пуаш ойсавыртыш-влак, глагол влак полшат. Глагол - влакым кычалына.с.136
Ожно Микита патырыле, чыла кертын, законат тудымак арален, калыкым игылтын, поен, шолыштын, айдемымат пуштын. Васлий Павыл дене пытартыш вашпижмаште поян Микита уло шыдыжым луктеш, илаш-колаш кредалаш ямде. Но ынде илыш чын тудын шонымыж деч виян. Поян Микита мучашым муэш.
Тушманын шучкылыкшо Павылын образшым, тудын луддымылыкшым эше чот нолта. Тушманым Павыл пенгыдын, лудде вашлиеш, калык погым аралаш пижеш.
5) Хоти дене вашлиймаш. 12 слайд
Тиде герой дене ме кугу пасу корнышто вашлийына. Юж вашталтын, шулаш яжо. Хоти йонышташ вашка, он тич куан муро. Игече вашталтын, кудырчан йур чарнен, шаланен. Муро кумылым нолта, чарашке лектеш, пасу мучко шарла. Эрык муро, эрык кече. Чыла тиде тушманын сеналтмыжлан, Павылын илыше кодмыжлан.
Пуртус сурет произведенийыште ончыктымо событий-влак дене ойырлаш лийдымын кылдалтын, содержанийым келгын почын пуаш, геройын илыш корныжым рашемдаш полша. 13 слайд
6)Иктешлымаш.
Павылын образше гоч автор еным ончыктен пуэн?
Васлий Павылын образше гоч автор илышын кочыжым палыше, у илышын тамжым умылышо еным ончыктен.Тыгай ен шке сенен налме эрыкым турло тушман деч ушанлын аралаш туналеш. Тыгай ен-калыкын ушанле эргыже.
7) Ойлымашын лумжо «Вакш йонышта»,
тудо «Мемнан вакшна адакат йонышташ туналеш» ойсавыртыш дене пыта. Шонымаш икте: вакш йоныштен, адакат йонышташ туналеш.
Произведенийыште вакш могай верым налеш? 14 слайд
Ойлымашын тун содержанийжым почын пуаш полша. Вакш – тиде событийын каен шогымо верже веле огыл, калыкын ушан энертышыже. Вакш йонышта – тугеже илыш шолеш. Шакше тушман поян Микита вакшым шалаташ, Павылым пушташ шонен гынат, ниможымат ыштен ок сене, шкенжын илышыжланак мучашым муэш,вакш адакат у муро, колхоз муро семеш пашам ышташ туналеш, калык тышке оза семын йонышташ толеш.
Вакш образ гоч у илыш ден тошто илыш танастаралтеш. Ик могырым, вакш да тудын тошто озаже Микита, вес велым, у да тоштым ушен шогышо кылдыш- тиде вакш ден Васлий Павыл. Ынде Павыл гай ен- влак илышлан оза улыт.
Урокым иктешлымаш.
Васлий Павыл – кушкын шогышо образ. Поян Микита – ваштареш шогышо вий, шкеж верч гына тыршыше айдеме. Сутлыкшо порыш ок шукто, тудо айдемын койышыжым локтылеш. Илышыште тыгай койышан ен-влакат улыт. Айдемын чоныштыжо ик койыш озаланышаш, тиде – порылык, весе деке кумыл. Ойлымышыште осал ден порылык кучедалыт. Тыглай илышыштат тыгак.
А кызыт, йоча-влак, калыкмут дене пашам ышташ туналына. Тендан ончылно калыкмут-влак кият. Тачысе уроклан келшыше калыкмутым муаш да, доска деке лектын, сылнын лудын пуаш.
- Айдемым паша чапландара.
-Паша айдемым чын корныш луктеш.
-Айдемым пашаж дене палат.
-Эй, паша,паша! Ко паша ден толаша, тудым тые сай пукшет.
- Мланде пашам ышташ тунемде, илаш ок лий.
- Кинде-поянлык, кинде-куат.
-Чапле паша чапым шара.
-Чапле сай паша кок умырым ила.
-Илыш поро пашалан пуалтын.
-Айдеме пашаште кушкеш.
-Шке сай лият гын, весат тый декет поро лиеш.
-Чын - кече дечат волгыдо.
-Чын пашаште лудде шого.
-Нужна ен поян пашаш орлана.
- Енлан тушманым ит шоно: шканет лиеш.
- Поянын чонжо-пий чон.
- Айдемын поянлыкше пашаште.
- Шочмо мланде чылалан шерге.
- Жап чылалан оза.
- Таза ешыште эре куан.
- Ий пелен кылмет, тул воктен ырет.
- Тазалык - эн кугу поянлык.
|