ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

С. АМАНЖОЛОВ АТЫНДАҒЫ ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

Педагогика және психология институты

Бастауыш білім теория мен әдістеме кафедрасы

050102 Педагогика және бастауыш оқыту әдістемесі мамандығы үшін
Жертану және өлкетану пәні бойынша

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН

ӨСКЕМЕН, 2005

Құрастырған: АХМАДИЕВА Ж.К. ОӘК кафедра отырысында

талқыланды

Аға оқытушы Хаттама № 7

2 ақпан 2005ж.

ОӘК институттың

әдістемелік комиссия

отырысында бекітілген Хаттама №3 17ақпан 2005ж.

ОӘК түйіндемесі

Жертану және өлкетану курсында географиялың қабықта өтетін құбылыстардың алуан түрлілігі.олардың қасиеттері, табиғи обьектілер мен құбылыстар арасындағы өзара байланыстығы қарастырылады.

Жертану және өлкетану пәні бойынша оқу-әдістемелік кешен педагогика және бастауыш оқыту әдістемесі студенттеріне арналады./ Қурастырушы Ахмадиева Ж.К.-Өскемен: ШҚМУ Баспасы, 2005.

С.Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан Мемлекеттік университеті,2005

1. ПӘННІҢ ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ

(Syllabus)

Форма 1
1. Жалпы мәліметтер

1.1 Пән аталуы Жалпы жер тану және өлкетану

1.2 Кафедра Бастауыш оқыту теория мен әдістеме кафедрасы

1.3 Оқытушының аты-жөні Ахмадиева Жанна Куанышевна

1.4 Қатыстық ақпарат: тел. 47-27-97, сабақ кестесі бойынша

1.5 Өткізу орны Бажов көщесі,7 ШҚМУ корпусы №2

1.6 Несиелер саны 1

1.7 Оқу жоспарынан көшірме

Оқу жоспарынан көшірме

Ку рс	Семе стр	Кре- дит	Лек-ция лар	Семи нар	СОӨЖ	СӨЖ	Барлығы	Бақы-лау түрі
1	1	1	15		15	15	45	емти хан

1.8 Пререквизиттері: Студенттердің қалыптасқан география пәні бойынша білімдердің болуы. Курс материалдарын оқып-үйрену барысында студенттер негізгі физико-географиялық ұғымдармен танысып, географиялық қабықта өтетін негізгі процесстердің мәнісін зерттеуді үйреніп, географиялық обьектілердің , құбылыстар мен процестердің өзара тығыз байланыста болатындығын, сондықтан табиғатты қорғау шараларының қажетті екендігін түсінеді. Курс барысында студенттер атластармен, карталармен, глобустарпен, метеоқұралдармен, теллуриймен, тау жыныстары мен минералдар жиынтықтармымен жұмыс істеуді игеру тиіс. Студенттер минералдар мен тау жыныстарын анықтауды және жыл бойы байқалатын атмосфералық құбылыстарды сараптауды тиіс.

1.9 Постреквизиттері: Дүниетануды оқыту әдітемесі, қазіргі заманғы жаратылыстану концепциясы, экология.

2. Пәннің қысқаша мазмұны

2.1 Курс мақсаты: Болашақ мұғалімдерде бастауыш мектепте дүниетану пәнінің оқытуға қажетті білім, білік және дағдылар қалыптастыру.

2.2 Курс міндеттері : Студенттер жалпы жертану курсын оқығанда негізгі физика географиялың түсініктермен танысып, географиялық қабықта өтетін өұбылыстарының алуан түрлілігі, олардың қасиеттері, сапалары, табиғи обьектілер мен құбылыстар арасындағы өзара байланысты ғын, олардың уаөыттыө және кеністікте өзгерістерін түсінуән қамтамасыз ету. Тікелей оқу процесінде және тыс табиғат қорғау жұмыстары кезінде табиғат дүниесі жөнінде диалектико-материалистік көзқарастарын қалыптастыру және дамыту.
2.3 Курс мазмұны: Жалпы жертану курсы екі бөлімнен турады: біріншісі –Жер планета есебіндегі сипаттамасы, жердің ішкі құрылысы,жер өлшемдері, жер бедері. Екінші- географиялық қабық және бөліктері литосфера, гидросфера, атмосфера, биосфера. Әр өтілген тарауда олкетану сұрақтары қарастырылады.

Студент білу керек

- негізгі географиялық ұғымдарды;

- географиялық қабықта өтетін негізгі процестерді;

- географиялық құбылыстар мен процесстердің байланысын

- табиғатты қорғау шараларының негізін

білік және дағдылар:

- географиялық координаталар,ара қашақты анықтау;

- бағдарлау, сұлба жасау;

- Жер бедеріне, ауа райы, климат сипаттамасын жасау;

- өз өлкесіне сипаттамасын беру
3.Тапсырмаларды орындау және тапсыру графигі

3.1Жалпы жертану және өлкетану пәнінен тапсырмаларды орындау және тапсыру графигі

№	Тапсырманын түрі	Тапсырманың мақсаты және мазмұны	әдебиеттер	Орындалу мерзімі	Бақылау формасы	Тапсыру мерзімі
1	2	3	4	5	6	7
1	Реферат	Негізгі әдебиеттерді зерттеу	1,2,3,6,30,31	2 апта	Рефератты тындау	2апта
2	Графиктер мен схемалар жасау	Теоретикалық материалды бекіту	1,2,3,10,17	1апта	Схемалар мен графиктерді тексеру	4 апта
3	Картаны талдау	Теоретикалық материалды бекіту, аналитикалық дағдысын дамыту	2,3,11,9,20,32	1 апта	Бақылау жұмысын талдау	5апта
4	Минерал мен тау жыныстарын зерттеу	Минерал мен тау жыныстарын анықтау	2,33	1 апта	Минерал мен тау жыныстарын анықтаған материалынтексеру	6 апта
5	Картаны талдау	Геогр. Номенклатураны бекіту, аналитикалық дағдысын дамыту	1,2,3,17,32	1 апта	Географиялық диктант	7
6	Кескін картамен жұмыс	кескін картамен жұмыс істеу дағдысын қалыптастыру	1,2,3,14,17,32	1 апта	8-13апта	13
7	Бақылау жұмысы	Теоретикалық материалды тексеру ,аналитикалық дағдысын дамыту	1,2,3,21,22,28	1 апта	Экспресс-отчет	14
8	тестирование	Білімін тексеру			Тест тексеру	15

3.6 Әдебиеттер тізімі:

Негізгі:

1. 
   Неклюкова Н.И. Жалпы жер тану А, Мектеп,1980
   

Шубаев Л.П. Общее землеведение. М., «Высшая школа», 1977.

2. 
   Ратобыльский Н.С., Лярский П.А. Общее землеведение и краеведение. Минск, 1976.
   
3. 
   Никонова М.А., Данилов П.А. Землеведение и краеведение, М.: Академия, 2000.
   
4. 
   Мельчаков Л.Ф. Общее землеведение с основами краеведения. М., «Просвещение», 1981.
   
5. 
   Егорина А.В., Зинченко Ю.К., Зинченко Е.С. Физическая география Восточно- Казахстанской области, Усть-Каменогорск, 2000.
   

.

Қосымша:

6. 
   Верзилин Н.И., Верзилин Н.М. Биосфера её настоящее, прошлое и будущее, М., «Просвещение», 1976.
   
7. 
   Волынский В.А. Астрономия. М., «Просвещение», 1971.
   
8. 
   Гембель А.В. Общая география Мирового океана. М., «Высшая школа», 1979.
   
9. 
   Герасимов В.И. Животный мир нашей Родины. М., «Просвещение», 1977.
   
10. 
    Герасимов И.П. Биосфера Земли. М., «Педагогика», 1976.
    
11. 
    Калесник С.В. Общие географические закономерности Земли. М., «Мысль», 1970.
    
12. 
    Картография с основами топографии / Под ред. А.В. Гедымина . М., «Просвещение», 1973.
    
13. 
    Лярский П.А. Пособие по краеведению. Минск, 1966.
    

14. 
    Пашканг К.В. Практикум по общему землеведению. М., «Высшая школа», 1969.
    
15. 
    Ратобыльский Н.С. Практические задания по землеведению и краеведению. Минск, 1978.
    
16. 
    Энциклопедический словарь юного географа-краеведа. М., «Педагогика», 1981.
    
17. 
    Галант Т.Г., Гурвич Е.М. Практика занятия по землеведению и краеведению. М., «Просвещение», 1988.
    
18. 
    Кобышев Н.М., Кубанцев Б.С. География животных с основами зоологии. М., «Просвещение», 1988.
    

19. Афанасьева Т.В., Василенко В.И., Терешина Т.В. Почвы СССР, М., «Мысль», 1979.

20. Геология ССР, том XLI, Восточный Казахстан ч.1

21. Нехорошев В.П. Геология Алтая, М.: Наука, 1968.

22. Природные условия и ресурсы Восточного Казахстана (под ред. Токмагамбетова Г.А.), Алма-Ата, 1978.

23.Герасимов В.П. Животный мир нашей Родины, М.: Просвещение, 1977.

24.Мильков Ф.Н. Природные зоны СССР, М.: Мысль, 1977.

25.Ковшарь А.Ф. Заповедники Казахстана, Алма-Ата: Наука, 1987.

26.Бабаев А.Г., Дроздов Н.Н., Зонн И.С., Фрейкин З.Г. Пустыни, М.: Мысль, 1986.

27.Красная книга Казахской ССР, Алма-Ата: 1978, ч.1,2,1981.

28.Новые заповедники Казахстана, Алма-Ата: Наука, 1988.

30.Самусев И.Ф. Свирель Багашара (Записки натуралиста), Алма-Ата, 1967.

31.Воронцов-Цельяминов Б.А. Очерки о Вселенной, М.: Наука, 1980.

32. Маров М. Я. Планеты Солнечной системы, М.: Наука, 1986.

33.Физико-географический атлас мира, М.: ГУГК, 1980.

34. Калесник С.В. Общие географические закономерности Земли, м.: Мысль, 1970
3.7 Рейтинг-шкала

Бақылау формасы	баллдар
кунделікті	50
Рубежный	10
Қорытынды / емтихан/	40
Жалпы:	100

3.8 Әр түрлі тапсырмалардың бағалау шкаласы

1.экспресс-отчет– 10 балл

2.географиялық картаны талдау– 5 балл

3. Тест – 5 балл

4.географиялық диктант– 5 балл

5.Кескін карта бойынша тапсырма– 10 балл /әзірлеу-2 балл, мазмұны- 8 балл /

6. Реферат – 5 балл /әзірлеу-1 балл, мазмұны- 3 балл, баяндау-1 балл /

7 Минералдарды анықтау-5 балл

8 Схемалар орындау – 5 балл

4. Курстың саясаты

- Сабаққа міндетті түрде қатысу (әрбір себепсіз қалдырылған сабақ бір балға кемиді).

- Сабаққа кешігіп келуге рұқсат етілмейді.

- Сабақ барысында мұғалімнің сабақ өтуіне кедергі жасамау.

- Берілген тапсырмаларды өз мерзімінде орындау, кешігіп орындалған тапсырмалар (рефератпен бақылау жұмыстары) қабылданбайды.
2. ПӘН БОЙЫНША ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
2.1. Курстың тақырыптық жоспары
Барлығы —1 несие

Тақырып атауы	лекциялар		СӨЖ
		СОӨЖ
Кіріспе, Элем дүниесі		1	1
Жер планета есебіндегі сипаттамасы Жер бедерінің негізгі формалары	1	1	2
План .Карта. Масштаб,. Азимут. Картографиялық проекция.		2
Жердің ішкі құрылысы.литосфера	2	1	1
Жер бедерің негізгі формалары	2	1	1
Минералдар. Тау жыныстары	1	1	1
Гидросфера – су қабығы Жер асты сулары Құрылық сулары	2	1	2
Атмосфера- ауа кабығы, ауа , кун радиациясы, ауадағы су. Жел. Атмосфера қысымы, Атмосфера цирукуляциясы	3	2	2
Ауа райы. Климат	2	2	2
Географиялық қабық. Биосфера Вернадский теориясы	1	1	1
Адам және табиғат. Адам нәсілдері	1	1	1
Өлкетану табиғаты		1	1
Барлығы	15	15	15

2.2 Дәріс сабақтарының тезистері
лекция 1 тақырыбы «Жер планета есебіндегі сипаттамасы» Жертану пәні географиялық пәндер жүйесіне жатады.География физикалық және экономикалық география деп бөлінеді.Жертану- жалпы физикалық географияға жатады. Зерттеу объектісі-географиялық қабық.

Күн жүйесіне жатады планеталар, кометалар, метеорлық заттар, пайда болуы туралы гипотезалар.Космостық обьектілердің бірі жұлдыздар. Олар әр түрлі келеді, себебі олардың даму стадиялары түрліше өтетіндіктен. Галактикалар- жұлдыздардың саңы жағынан да көлеміжағынан да орасан зор күн системалары. Күн жүйесіне 9 планета жатады.

Жердің және басқа планеталардың салыстырмалы сипаттамалары

Жер өлшемдері, пішіні Жердің айналуы, жер айналымының ауытқу әрекеті, Жердің қозғалыстары, кун мен түн аысуы

Уақыт (жергілікті, белдеулік, декреттік). Күнтізбе
Негізгі әдебиеттер 1,2,3,4,5

Қосымша әдебиеттер 13,34

лекция 2 тақырыбы «Жердің ішкі құрылысы.литосфера»

Жер қыртысы, мантия, ядро жердің ішкі құрылысы құрайды Жер қыртысы Мохоровичич бөлімі арқылы мантиядан ажыратылған. Мохоровичич бөлімі биік таулар астында 80 км тереңдікке түседі, жазықтар астында 30-40 км . Мантия мохоровичич бөлімінен төмен 2900 км тереңдікте орналасқан. Жер ядросы радиусы шамамен 3500 км. Ядро бөлінеді : сыртқы ядро, аралық зона, ішкі ядро.Жердің магнетизмі, оның маңызы. Жердің жасы. Геологиялық жыл санау

Негізгі әдебиеттер 1,2,3,4,5

Қосымша әдебиеттер 13,20,21,34

лекция 3 тақырыбы «Жер бедері»

Жер бедерін түзіші негізгі факторлар-эндогенді, экзогенді, антропогенді.. Жер бетін өзгертетін ішкі, сыртқы факторлар. Жердің даму тарихындағы тау түзілу кезеңдері герцин, альпі.. Жер бетінде жердің ішкі күштерінің әсерінен әр түрлі қозғалыстар мен өзгерістер болып тұрады. Жер сілкіну ошағында пайда болатын серпілістерьеліс тұғызып, жанөжаққа тарайды. Өте жиі және күшті жер сілкінулер жас таулар астында және мұхит шұңғымасында.Екі белдеу бар: бірінші сейсмикалық белдеу,екінші жерорта теңізі азия сейсмикалық белдеу. вулканизм

Негізгі әдебиеттер 1,2,3,4,5

Қосымша әдебиеттер 13,20,21,34

лекция 4 тақырыбы «Жер бедерінің негізгі формалары»

Жер бедерінің негізгі планетарлық формалары-материктер мен мұхиттар.

Материктік жер бедерінің негізгі формалары- таудар, жазықтар

Таулар:қатпарлы, үінді түрлері. Жазықтар, жіктелуі.

Негізгі әдебиеттер 1,2,3,4,5

Қосымща әдебиеттер 13,20,21,34

лекция 5 тақырыбы «Минералдар. Тау жыныстары»

Минералдар, физикалық қасиеттері, классификациясы, көп түрлілігі.

Тау жыныстары, магмалық, шөгінді, метаморфтық.
Негізгі әдебиеттер 1,2,3,4,5

Қосымша әдебиеттер 13,20,21,34

лекция 6 тақырыбы «Гидросфера – су қабығы»

Гидросфера туралы түсінік. Су, судың қасиеттері, пайда болуы.

Табиғаттағы су айналымы, судың маңызы.Өзендер, өзен жұмысы. Көлдер, пайда болуы, классификациясы. Батпақтар, пайда болуы, маңызы. Географиялық қабықтың дамуындағы гидросфераның маңызы, құрылық сулары мен мұхит суын қорғау
Негізгі әдебиеттер 1,2,3,4,5

Қосымша әдебиеттер 10,20,21,34

лекция 10 тақырыбы «Атмосфера- ауа кабығы»

Атмосфера туралы түсінік, құрылысы.

Жер атмосферасы бұл ауа қабығы. Күн радиациясы, жылу режимі. Атмосферадағы ылғалдылық, Жауын- шашын түрлері.Жер бетіндегі жауын- шашындардың таралуы. Атмосфера циркуляциясы, ауа массалары, желдер

Негізгі әдебиеттер 1,2,3,4,5

Қосымша әдебиеттер 34
лекция 11-12 тақырыбы «Ауа райы. Климат»

Ауа райы туралы түсінік,түрлері. Климат, климат түзіші факторлар. Климат классификациясы. Климат белдеулері

Негізгі әдебиеттер 1,2,3,4,5

Қосымша әдебиеттер 34

лекция 13-14 тақырыбы «Географиялық қабық,Адам және табиғат,адам нәсілдері»

Биосфера. В.И. Вернадский концепциясы.Геораф. Қабықтың дифференциациясы (геогр.белдеулер, табиғат зоналары). Адам және табиғат байланысы. Адам нәсілдерімонголоид, негроид. Европеоид.

Негізгі әдебиеттер 1,2,3,4,5

Қосымща әдебиеттер 8,12

лекция 15 тақырыбы «Өлкетану табиғаты»

Геогр. Орналасуы, жер бедері. Ауа – райы, климаты Жануарлары, өсімдіктері. Халқы, шаруашылығы

Негізгі әдебиеттер 1,2,3,4,5,7

Қосымша әдебиеттер 8,12,5,11,22

2.3 Семинар сабақтарының жоспары

Оқу жоспары бойынша сағаттар жоспарламаған.

2.4. Зертханалық сабақтар жоспары:

Оқу жоспары бойынша сағаттар жоспарламаған.

2.5 Оқытушының жетекшілігімен орындалатын студенттердің өздік жұмыстары бойынша өткізілетін сабақтардың жоспары (семинар түрінде)

Семинар сабағы 1 Тақырып «Жер және әлем»

Сұрақтары:

1Әлем дүниесінің пайда болуы.

2 Галактика және күн жүйесіндегі оның орны

3 Күн жүйесі, пайда болу гипотезалары.

4 Планеталар, олардың сипаттамасы.

5 Күн және оның жер бетіне әсері.

6 Ай және оның әсері.

7 Кометалар, метеориттер, олардың сипаттамалары.

Методикалық нұсқау:

Семинар сабағына дайындалу кезінде галактика, онда күн жүйесінің орналасуына, планеталар сипаттамасына назар аударыныз.

Негізгі әдебиеттер 1,2

Қосымша әдебиеттер 9,31,32

Семинар сабағы 2 тақырыбы «Жер планета есебіндегі сипаттамасы»

1 Жер өлшемдері, пішіні

2 Жердің айналуы, жер айналымының ауытқу әрекеті

3 Жердің қозғалыстары, кун мен түн аысуы

4 Уақыт (жергілікті, белдеулік, декреттік). Күнтізбе

Методикалық нұсқау: Семинар сабағына дайындалу кезінде жер өлшемдеріне, жер айналымының ауытқу әрекеті, кун мен түн аысуына назар аударыныз.

Негізгі әдебиеттер 1,2,3,4,5

Қосымша әдебиеттер 13,34

Сарамандық сабақ 3 Тақырып « План және карта»

Негізгі мақсат:

Студенттерге план мен картаның айырмашылығын көрсету,масштабты қолдану, азимутты анықтауға үйрету.

Тапсырмалар:

1 Географиялық атластармен танысу.

2Топографиялық карта бойынша учаскеге сипаттама беру

3 Масштаб түрлерін анықтау, бір түрден екіншісіне аудару.

4 Ара қашықтықты анықтау

5 Азимут анықтау, схема жасау

6 Географиялық координаталар, берілген координаталар бойынша объектілер анықтау.

Негізгі әдебиеттер 1,2,3,33

Қосымша әдебиеттер 13.

Сарамандық сабақ 4 тақырыбы «Жердің ішкі құрылысы.

Литосфера»

1 ТМД тектоникалық картасын және морфострустуралар картасын салыстыру, талдау №18.әдебиеттен 10 таблицаны толтыру.

2 Геологиялық кескін схемасын жасау /Мурманск- Одесса, масштаб гориз.1см-175000км, вертик. 1 см-500м.

Методикалық нұсқау Платформалар құрылысына назар аударыныз. Схеманы жасау кезінде 43 тапсырманы қараныз.

Негізгі әдебиеттер 1,2,3,4,5

Қосымша әдебиеттер 13,20,21,34

Сарамандық сабақ 5 тақырыбы «Минералдар және тау жыныстары»

1. Минералдардың физикалық қасиеттерін анықтау

2. Негізгі минералдарды сипаттау: кварц, шпаттар, слюда,магнезит т.б.

3. Шығыс Қазақстан минералдарын сипаттау.

4. Негізгі магмалық тау жыныстарын сипаттау: гранит,габбро, базальт, пемза, обсидиан, вулкандық туф.

5. Негізгі метаморфтық тау жыныстарын сипаттау: мрамор, кварцит, гнейс,кристалдық сланец.

6. Шөгінді тау жыныстарын сипаттау: торф, тас көмір, құм,саз,галька, конгломерат.

Методикалық нұсқау: Әр бір минералдардың диагностикалық қасиетін анықтау. Тау жыныстардың құрылысына,минералдық құрамына назар аударыныз.

Негізгі әдебиеттер 1,2,3,4,5

Қосымша әдебиеттер 13,20,21,34
Сарамандық сабақ 6 тақырыбы «Жер бедерінің негізгі формалары»

1. № 18 әдебиеттегі 45 тапсырманы орында.

2. Литосфералық плиталар орналасу схемасын талда.

3. Атлант мұхитының түбінің бедерің жаса.

Методикалық нұсқау: Жер бедерінің негізгі планетарлық формалары-материктер мен мұхиттарын есіңе түсір, жер бедеріне әсер тигізетін фоакторларына назар аудар.

Негізгі әдебиеттер 1,2,3,4,5

Қосымша әдебиеттер 13,20,21,34
Сарамандық сабақ 7 «Гидросфера»

1. Кескін картада коректену типіне байланысты өзендерді көрсет.

2. Келесі өзендерге сипаттама бер:

1/Ертіс, Амударья, Нева, Амур

3.Физикалық карта боинша генетикалық типіне байланысты көлдерді анықта.

Негізгі әдебиеттер 1,2,3,4,5

Қосымша әдебиеттер 10,20,21,34
Сарамандық сабақ 9-10 «Атмосфера- ауа кабығы, ауа , кун радиациясы, ауадағы су. Жел. Атмосфера қысымы, Атмосфера цирукуляциясы»

1. Атмосфера қысымы,изобаралар, барич. Минимум.

2.Атмосфера циркуляциясы. Желдер. Желдер түрлері.
Негізгі әдебиеттер 1,2,3,4,5

Қосымша әдебиеттер 34

Сарамандық сабақ 11-12 «Ауа райы. Климат»

1.Циклонның разрезін жаса.

2 Циклон мен антициклонның салыстырмалы сипаттамасын бер. Циклон мен антициклондағы жел бағытын көрсет.

3 17,23,27 қыркүйектегі ауа райы картасы боинша талдау жасап Шығыс Қазақстандағы атмосфералық процесті сипатта./№18 әдебиет/

4 Климат дегеніміз не.

5 Кескін картада климат белдеулерінің орналасуын көрсет және жазбаша сипатта.

Методикалық нұсқау: циклон мен антициклонды сипаттауын төменде берілген жоспар бойынша сипатта:

1 .қысым;

2. желдер;

3.ауа-райының ерекшелігі.

Климат белдеулерін томенде берілген жоспар бойынша сипатта:

1.белдеу шекаралары;

2 күн радияция;

3. орташа жазғы және қысқы температуралар;

4 ауа массалары;

5 жауын-шашындар

Негізгі әдебиеттер 1,2,3,4,5

Қосымша әдебиеттер 34

Сарамандық сабақ 13 «Географиялық қабық»

1.ТМД кескін картасында табиғат аймақтарының шеқараларын көрсет.

2.Табиғат аймақтарының сипаттамасын жаса:

жоспар :

1. температура /қантар, шілде/;

2. топырақ.

3. Өсімдіктер , негізгі түрлері, бейімделуі

4 Жануарлар, негізгі түрлері, бейімделуі

5 Қорықтар
Негізгі әдебиеттер 1,2,3,4,5,7

Қосымша әдебиеттер 8,12,5,11,22

Сарамандық сабақ 14 «Адам және табиғат»

Сұрақтар:

1.Қоршаған ортаға адамның әсері

- литосфераға антропогендік әсер;

-гидросфераға антропогендік әсері;

-техногендік процесстер арқылы атмосфералық процесстін өзгеруі;

- адамның биосфераға тигізетін әсері.

2 .Қазақстанда табиғатты қорғау.

Негізгі әдебиеттер 3, 4, 22

Қосымша әдебиеттер 8, 6

Методикалық нұсқау:

Гидросфераға адамның әсерін зерттегенде су қоймаларын жасауына назар аударыныз, мысалға Бұқтырма су қоймасы.

Арал, Балхаш, Каспий теңіз пролемаларын қарастырыныз.
Сарамандық сабақ 15 «Өлкетану»

Сұрақтар:

1. Өлкетанудың мақсаты және мазмұны.

2. Географиялық өлкетану.

3. Шығыс Қазақстан өлкесіне мыңа жоспар бойынша сипаттама бер:

- облыстын географиялық орналасуы;

- геологиялық құрылысы, жер бедері;

- өзендері және көлдері;

- өсімдіктері және жануарлары;

- халқы;

- өнеркәсіптің негізгі дамыған саласы және даму болашағы.

2.6 Студенттердің өзіндік жұмыстары бойынша сабақтар жоспары
№1 Тақырып «Жер және әлем»

Тапсырмалар:

1. 
   Ай фазаларын көрсету арқылы Айдың жер айналасындағы қозғалысының сызбасын салу.
   
2. 
   Күн мен Айдың тұтылуының сызбасын салып сараптама жасау.
   
3. 
   Жер мен Күн жүйесінің басқа да планеталарына салыстырмалы сипаттама жасау
   

Негізгі әдебиеттер 1,2

Қосымша әдебиеттер 9,31,32
№2 тақырыбы «Жер планета есебіндегі сипаттамасы»

1 Бағдарлау биіктігіне байланысты көзге көрінетін көкжиек шегінің өзгеруінің графигін жасау және соның көмегімен есептерді шығару.

2.Жергілікті белдеулік уақытты анықтауға арңалған есептерді шешу.

3. Жазғы және қысқы Күн тоқырау кезіңде Жердің орналасуын сипаттайтын сызбаларды дайындап,сараптау.

4.Күннің полюстерде, экваторда және белдеулердегі теңелуі және тоқырауы күндеріндегі тәуліктік қозғалысының өзгеруін көрсететін сызбаларға сараптама жасау.

5. Өз аймағында талтүстік Күннің жылдың әр мезгіліндегі көкжиек үстіндегі биіктігін анықтау.

Методикалық нұсқау: дайындалу кезінде жер өлшемдеріне, жер айналымының ауытқу әрекеті, кун мен түн аысуына назар аударыныз.

Негізгі әдебиеттер 1,2,3,4,5

Қосымша әдебиеттер 13,34
№4 тақырыбы «Жердің ішкі құрылысы».

Литосфера»

1 ТМД тектоникалық картасында Шығыс, Европалық, Сібір докембрий платформаларды анықта, тектоникалық элементтерін көрсет.

2 Тау мұздықтардың жер бедеріне әсерін анықта.

3. Жер бедерінің эолдық формаларын сипатта.

4. географиялық номенклатураны жатта.

Негізгі әдебиеттер 1,2,3,4,5

Қосымша әдебиеттер 13,20,21,34

№5 тақырыбы «Минералдар және тау жыныстары»
1.Коллекцияда берілген негізгі минералдарға сипаттама беріңіз- 22 түр.

2.тау жыныстарғы сипаттама:

- магмалық-6-7,

- метаморфты-3-4

- шөгінді-9-10.
Методикалық нұсқау: дайындалу кезінде дәптерге коллекция номірін жаз жәнеберілген минералдыңномірін көрсет.

Негізгі әдебиеттер 1,2,3,4,5

Қосымша әдебиеттер 13,20,21,34
№6 тақырыбы «Жер бедерінің негізгі формалары»

1.Берілген таулардың шығу тегі, биіктігі бойынша бөлу.

2. Жазықтарды пайда болуы бойынша классификациялау: денудациялы, аккумулятивті, қабатты және абсолютті биіктігі бойынша бөлу.

3.Жазықтардың рельефінің жер қыртысының қазіргі қозғалыстарымен заңды байланысы.

4. Төрттік дәуірдің материктік мұз қатуымен байланысты рельеф нысандары.

Методикалық нұсқау: Жер бедерінің негізгі планетарлық формалары-материктер мен мұхиттарын есіңе түсір, жер бедеріне әсер тигізетін факторларына назар аудар.

Негізгі әдебиеттер 1,2,3,4,5

Қосымша әдебиеттер 13,20,21,34

№7,8 тақырыбы «Гидросфера»

1Жер бетіндегі су айналымын сипатта және сызбасын жаса.

2. Географиялық номенклатураны жатта /мұхиттар, теңіздер, бұғаздар, шығанақтар/.

3. Географиялық номенклатураны жатта /өзендер, көлдер,/

3 Әлемдік мұхиттағы тіршілік. Мұхиттың биологиялық және геологиялық ресурстары.

4. Жер асты сулары, пайда болуы. Қайнар сулар. Жер асты суларының рельеф түзуші ролі: көшкіндер, карст.

Негізгі әдебиеттер 1,2,3,4,5

Қосымша әдебиеттер 10,20,21,34

№ 9 тақырыбы «Атмосфера- ауа кабығы»

1.Атмосфераны зерттейтін негізгі әдістерді жазбаша сипатта.

2.ТМД-де күн радиациясының таралуын сипатта.

3.Бұллтар классификациясын карастырып, бұллтарды жікте.

4.Жер бетінде жауынөшашындардың таралуын талда.

Негізгі әдебиеттер 1,2,3,4,5

Қосымша әдебиеттер 34
№11-12 тақырыбы «Ауа райы. Климат»

1. Б.П.Алисов бойынша солтүстік жарты шардың климат белдеулеріне сипаттама бер.

2.Климат картасы бойынша климат белдеулерінің элементтерін анықта.

Негізгі әдебиеттер 1,2,3,4,5

Қосымша әдебиеттер 34
№13 тақырыбы «Географиялық қабық және табиғат аймақтары»

Берілген сұрақтарға жауап бер:

1Вернадский концепциясы негізіндебиосфера туралы қазіргі ұғымдар.

2. Атмосфераның, гидросфераның, литосфераның дамуындағы тірі организмдердің ролі.

3. Топырақ, топырақ түзуші процесс. Топырақ түзудегі тірі ағзалардың ролі, минералды заттардың, климаттың және рельефтің ролі. Топырақтымеханикалық құрамы бойынша классификациялау.

4.ТМД кескін картасында табиғат аймақтарының шеқараларын көрсет.

5. Алтай тауының тік белдеулік сипаттамасын жаса.

Негізгі әдебиеттер 1,2,3,4,5,7

Қосымша әдебиеттер 8,12,5,11,22
№14 тақырыбы «Адам және табиғат»

1рефераттар дайындау:

.Қоршаған ортаға адамның әсері

- литосфераға антропогендік әсер;

-гидросфераға антропогендік әсері;

-техногендік процесстер арқылы атмосфералық процесстін өзгеруі;

- адамның биосфераға тигізетін әсері.

2 .Кескін картаға адам нәсідерінің негізгі ареалдарын көрсет.

Негізгі әдебиеттер 3, 4, 22

Қосымша әдебиеттер 8, 6

Методикалық нұсқау: Адамның әсерін зерттегенде экологиялық проблемаларды, Арал, Балхаш, Каспий теңіз пролемаларын қарастырыныз.

№15 тақырыбы «Өлкетану»

1. Шығыс Қазақстан өлкесіне мыңа жоспар бойынша комплексті сипаттама бер:

- облыстын географиялық орналасуы;

- геологиялық құрылысы, жер бедері;

- өзендері және көлдері;

- өсімдіктері және жануарлары;

- халқы;

- өнеркәсіптің негізгі дамыған саласы және даму болашағы.
2.8 Өзіндік бақылау үшін тест тапсырмалары

1 Жертану нені оқытады?

А) табиғат құбылыстарды мент оның қарым ө қатынасы

В) қоғамдық құбылыстар, қоғамдық дамуындағы заңдылықтарын

С) табиғат комплекстерін, ландшафты

Д) географиалық қабықты динамикалық система түрәнде қарастыруы

Е) жердің құрылысые зерттейді

2Атмосфераны зерттейтін ғылым?

А) астрономия

В) илимотология

С) метеорологния

Д) гидрология

Е гляциология

3 Күннәң жерден қашықтығы?

А)142,6 млн.км

В) 149,6 млн.км

С) 147,5 млн.км

Д) 144,6 млн.км

Е) 145,5 млн.км

4Күнге ең жақын орналасқан планета?

А) Нептун

В)Меркурий

С)Шолпан

Д)Сатурн

Е) Уран

5Алып планеталар?

А) Жер, Шолпан, Сатурн, Плутон.

В) Нептун, Жер, Уран, Марс.

С) Юпитер,Сатурн, Уран, Нептун.

Д)Меркурий, Жер, Шолпан.

Е) Нептун, Плутон, Уран.

6. 
   Жер типтес планеталар?
   

А) Меркурий,Шолпан, Марс

В)Меркурий, Плутон, Нептун

С) Шолпан, Сатурн,Уран

Д) Плутон, Юпитер, Уран

Е)Меркурий, Плутон, Уран.

6. 
   жер формасының шар тәрізділігін дәлелдеген ең алғаш рет?
   

А) Птолемей

В)Аристотель

С) Архимед

Д) Эратосфен

Е) Анаксимандр

8Жердің эллипсоид мөлшілерін анықтаған адам?

А) Листинг

В) Красовский

С )Уайтмойлер

Д) Ермолаев

Е)Птолемей

9Ертедегі қай ғалымның енбегінде жердің ұзындығы меридиан бойынша анықталған?

А) Аристотель

В) Птоломей

С) Анаксимандр

Д) Эратосфен

Е) Архимед

10 Атмосферада ең көп кездесетін газ?

А) оттегі

В) азот

С) көмір қышқыл газы

Д) инерті газдар

Е) су буы
11Ауаның салмағы барын дәләлдеген ғалым?

А) Ньютон

В) Коперник

С) Галилей

Д)Лавузазье

Е) Листинг

12Циклон жақындағанда болатын өзгерісте ---(қайсы артық)

А) қатпарлы бұлттар пайда болады

В)бұлттар шығысқа қарай қозғалады

С) атмосфералық қысым қозғалады

Д) күн суықта аяз күшейеді

Е) ылғалдық жоғарылайды

13Циклоннын түзүлүі стадиялары нешеу?

А) 6

В) 4

С) 5

Д) 3

Е) 2

14Таудан соғатын құрғақ жылы жел?

А) бриз

В) муссон

С) фен

Д) бора

Е) пассат

15Маусым сайын бағытын езгертетін жел?

А) бриз

В)муссон

С) фен

Д)бора

Е)пассат

16Жер бедерін зерттейтін ілім?

А) геология

В) геоморфология

С)геофизика

Д) география

Е)гидрология

17Дүние жүзілік мұхиттың бөлігі?

А) ағыс, толқын, цунами, толысу құбылысы

В)бастауы, сағасы, өзен аңғары, арна

С) өзен, су қоймасы, мұздықтар

Д)шеткі теңіз, ішкі теңіз, бұғаз, шығанақ

Е) өзен, көл, мұздықтар

18Ауаның темпиратурасы әрбір км көтерілген сайын қаншаға төмендейді?

А) 1-3º

В) 5-6º

С)8-9º

Д)10-15º

Е)төменемендейді

19Герцин этапының таулары?

А Орталық Қазақстан, Норвегия, Шоотландия тауларыф

Б Урал, Кенді Алтай, Тянь – Шань, Шығыс Қазақстан таулары

В Памир, Кавказ, Камчатка, Анды

Г Африка таулары

Д Солтүстік Америка таулары

20Таулар шығу тегі бойынша қандай болады?

А) тектоникалық

В) қатпаррлы

С) үінді

Д) аралас

Е)альпі

21Шөгінді тау жынысы?

А) құм

В) тас көмір

С)магма

Д) лава

Е)тас тұзы

22 7-10 км биіктікте кездесетін бұлтта өте ұсақ мұз кристалдарынан -----------

А) бұдақ бұлттар

В) қатпарлы бұлттар

С) будақ жанбыр

Д) шарбы булттар

Е) будақ – қатпарлы

23 м³ ауа қурамындағы су буынын мөлшері, ол граммен көрсетіледі?

А) салыстырмалы биіктік

В)атмосфералық жауын – шашын

С) абсолюттік ылқалдың

Д) салыстырмалы ылқалдық

Е) темпиратура

241м³ ауадығы су буы мөлшерінің нақты темпиратура жағдайында мүмкін болатын су мқлшеріне қатынасы?

А) салыстырмалы биіктік

В) атмосфералық жауын – шашын

С) абсолюттік ылқалдың

Д) салыстырмалы ылқалдық

Е) темпиратура

25Жен бетіне магманың шығыпқуылуы?

А) магма

В) лава

С) байзалт

Д) гейзер

Е)вулкандық шық

26Жер сілкіну ошағының үстіде орналасқан жер бетіндегі нүкте?

А) көней

В) вулкан

С) гейзер

Д) лава

Е) эпицентр

27Жер қыртысының қозғалысын сезетін аспап?

А) нивелир

В) сейсмограф

С) цальцномер

Д) барометр

Е) флюгер

28Жер асты суларының пайда болуы?

А) мантиядан

В) атмосферадан

С) өзендерден

Д) көлдерден

Е) мұхиттан

29Күннәң галактика жазықтығынан қашықтығы?

А) 15 парсек

В) 25 парсек

С) 10 парсек

Д) 35 парсек

Е) 45 парсек

30Желдің бағытын анықтайтын құрал?

А) флюгер

В) барометр

С) нивелит

Д) сейсмограф

Е)гермометр

Жауаптары

	ответ
1	Д
2	С
3	В
4	В
5	С
6	А
7	В
8	В
9	Д
10	В
11	Д
12	Д
13	В
14	С
15	В
16	В
17	Д
18	Д
19	В
20	А
21	А
22	С
23	С
24	С
25	В
26	Д
27	В
28	А
29	В
30	А

2.9 Курс боиынша емтихан сұрақтары

1. Жертану пәні, басқа пәндермен байланысы

2. Әлем дүниесі

3. Күн жүйесі, пайда болуы туралы гипотезалар,

4. Жердің және басқа планеталардың салыстырмалы сипаттамалары

5. Жер өлшемдері, пішіні

6. Жердің айналуы, жер айналымының ауытқу әрекеті

7. Жердің қозғалыстары, кун мен түн аысуы

8. Уақыт (жергілікті, белдеулік, декреттік). Күнтізбе

9. Жердің сұлбасы, географиялық карта. Шартты белгілер.

10. Масштаб, масштаб түрлері

11. Жер қыртысы, мантия, ядро.

12. Жердің магнетизмі, оның маңызы

13 . Жердің жасы. Геологиялық жыл санау

14. Жер бедерін түзіші негізгі факторлар.

15. Жер бетін өзгертетін ішкі, сыртқы факторлар

16. Жердің даму тарихындағы тау түзілу кезеңдері

17. Жер сілкіну, вулканизм

18. Минералдар, физикалық қасиеттері, классификациясы, көп түрлілігі.

19. Тау жыныстары, магмалық, шөгінді, метаморфтық

20. Жер бедерінің негізгі планетарлық формалары-материктер мен мұхиттар.

21. Материктік жер бедерінің негізгі формалары- таудар, жазықтар

22. Таулар, түрлері.

23. Жазықтар, жіктелуі.

24. Гидросфера туралы түсінік

25. Су, судың қасиеттері, пайда болуы.

26. Табиғаттағы су айналымы, судың маңызы

27. Мұхит суының қасиеттері, қозғалысы

28. Теңіздер, бұғаздар, шығанақтар

29. Мұхит – тіршілік ортасы

30. Жер асты сулары, пайда болуына қарай жіктелуі

31.Жер асты суларының адам өміріндегі маңызы

32. Өзендер, өзен жұмысы

33. Көлдер, пайда болуы, классификациясы

34. Батпақтар, пайда болуы, маңызы

35. Географиялық қабықтың дамуындағы гидросфераның маңызы, құрылық сулары мен мұхит суын қорғау

36. Атмосфера туралы түсінік, құрылысы

37. Күн радиациясы, жылу режимі

38. Атмосферадағы ылғалдылық, Жауын- шашын түрлері.Жер бетіндегі жауын- шашындардың таралуы

39.Атмосферадағы қысым, таралуы

40. атмосфера циркуляциясы, ауа массалары, желдер

41.Ауа райы туралы түсінік,түрлері

42. Климат, түзіші факторлар

43. Климат классификациясы

4 4. Климат белдеулері

45. Биосфера. В.И. Вернадский концепциясы

46. Геораф. Қабықтың дифференциациясы (геогр.белдеулер, табиғат зоналары)

47. Топырақ. Топырақ түрлері

48 Адам нәсілдері

49. адам мен табиғат байланысы

50. Өлкетану табиғаты