Қарағанды мемлекеттік медицина академиясы Физиология кафедрасы д ә р І с тақырып: «Жүйке талшықтарының құрылысы мен физиологиялық қасиеттері. Жүйке талшықтары арқылы қозуды өткізу ерекшеліктері»

Ф КГМА 1-8-21/02

МУ «Организация методической работы в соответствии с ГОСО 2006 года» от 04.07.2007 г

Қарағанды мемлекеттік медицина академиясы

Физиология кафедрасы

Д Ә Р І С

Тақырып: «Жүйке талшықтарының құрылысы мен физиологиялық қасиеттері. Жүйке талшықтары арқылы қозуды өткізу ерекшеліктері»

«Физиология-1» пәні

051301 «Стоматология» мамандығы

2 курс

Уақыты 1 сағат

Қарағанды 2008 ж.

Кафедра мәжілісінде талқыланып және бекітілген

№22 Хаттама 21.06. 2008 ж.

Кафедра меңгерушісі ______________ Ф.А. Миндубаева

Дәрістің тақырыбы : Жүйке талшықтарының құрылысы мен физиологиялық қасиеттері. Жүйке талшықтары арқылы қозуды өткізу ерекшеліктері

Дәрістің мақсаты : Орталық жүйке жүйесіндегі қозу таралуының ерекшеліктерін түсіндіру. Орталық жүйке жүйесінің организмдегі жалпы

атқаратын қызметін сипаттау. Орталық жүйке жүйесіндегі қозу таралуының ерекшеліктерін түсіндіру.

Дәрістің жоспары :

1. ОЖЖ-дегі қозудың физиологиялық маңызы.

2. Миелинді талшықтар бойымен қозудың таралуы.

3. Миелинсіз талшықтар бойымен қозудың таралуы.

4. Парабиоз және оның кезеңдері

5. ОЖЖ-дегі қозудың физиологиялық маңызы.

6. Миелинді талшықтар бойымен қозудың таралуы.

7. Миелинсіз талшықтар бойымен қозудың таралуы.

8. Парабиоз және оның кезеңдері

Жүйке талшықтарынын, физиологиялық қасиеттері мен олардың қызметтерін талшықты нейрон деиесінен бөліп алып жеке зерттеу-ге болады. Физиологияда мүндай талдау әдістері күрделі қүбылыс-тапдың табиғатын анықтау үшін қолданыла береді.

Жүйке орталыгынан шетке шыққан нейронііың ұзын өсінділері топтанып түрлі жуанды-жіңішкелі жүйке қүрайдьмӘр жүйке көп-теген талшықтардан түрады, мысалы бақаныц шонданай жүйкесі 12 000-дай жүйке талшықтарынан кұралған.

'Жүйке талшықтарының физиологиялық қасиеттерінің бірі оның козғыштығы, екіншісі — қозу процесін өткізу, Қозғыштық (тітір-кендіруге жауап ретінде қозу процесінің пайда болуы) қозғыш тканьдерінің бәріне тән қасиет. Олар қозу процесін клеткалық мем-брананың бойымен жылжытады яғни өткізеді. Қозуды өткізу жүй-ке үшін тек физиологиялық қасиеті ғана емес, оііың орындайтын не-гізгі қызметі.

¹ Қозу процесііііц жүйкеден өтуш және өту ерекшеліктерін зерт-теу үшін көбіне жүйке-ет препараты қолданылады. Жүйкелердің козуды өткізу механизмі мен ерекшеліктері олардын, қүрылысына байланысты.^Жүйке талшықтары миелипді (майлы қабықты) және миелинсіз (майлы қабықсыз) болып екіге бөлінетіні белгілі» Сез-гіш, қозғалтқыш жүйкелердін, көбі миелинді талшықтардан тұра-ды, ал вегетативтік ганглиден кейінгі постганглилік талшықтардын. көбі миелинсіз болады. Әр жүйке ТЗЛШЫРЫ цилиндр тәрізді білік-тен түрады. Біліктің сыртын клеткалық мембрана — аксолемма қаптаран, ал оның іші аксоплазмаға толған. Аксоплазмада ұзын-нан үзақ жарыса орналаскан өте жіңішке, диаметрі 10—40 нм ней-рофибрилдер мен микротүтіктер бар. Олардын арасында көптеген митохондрийлер мен микросомдар болады. Миелииді жүйке тал-шықтарынын, білігін сыртынан майлы қабық бірнеше рет орайды (Шван клеткасы). Миелинді қабық жүйке талшығын түтас жап-пайды. Ол әрбір бір мкм сайын үзіліп отырады. Қабықтың үзілген жері Ранвье үзілісі дгп аталады. Екі үзілісінің аралырындары мие-лиц қабырының үзындыры жүйке талшығыньщ жуанды.рына (диа-метріне) сәйкес болады. Жуан жүйке талшықтарында Ранвье үзі-лісі біріпен бірі алшарырақ орналасады. Талшықтың жуандығы 10—20 мкм болса, екі Ранвье үзілісінің арасы 1—2 мм-дей.

Қозу процесінін жүйке талшыгы боііымен жылжуы, ЯРНИ серпі-ністін өтуі аксолсмманың кызметі. Майлы қабық изолятор ролін атқарады, оның электрлік кедергісі жорары. Сондықтан жүйкетал-ШЫРЫН миелин қабыгы тұсынан микроэлектродтар аркылы тітір-кендірсе ол козбайды. Қозу процесі тек Ранвье үзілісінде гана лайда болады. Миелин кабығы жүйке талшырында зат алмасуын реттейді және біліктің өсуі меи қоректенуі (трофикасы) де осы миелин кабырының қызметі. Нейрофибрилдер түрлі заттарды: бе-лок, медиатор, органеллаларды ней-рон денесінен жүйке талшығы-ІІың ұшына дейін және кері нейронра қарай тасымалдайды. Бұл заттар нейрофибрилдер мен микротүтіктер бойымен жылжиды. Бір тәуліктің ішіиде жуандығы орташа жүйке талшығының бойымен мыңдаган митохондрий жылжиды. Осы тасымалдау жүмысын орын-дау үшін АТФ қышқылы энергиясы жүмсалады. Энергияны кол-дану үшін аксоплазмада Са²⁺ ионы жеткілікті болу кажет.

Қозудың жуйкеден өту заңдары/Қозу процесінің жүйке бойымен таралу ерекшеліктерін қозуды өткізу заңдары деп те атайды. Олар жуйке талшықтарының морфологиялық және физиологиялық бү^ тіндік заңы, қозуды екі жақты өткізу, қозуды жеке өткізу зандыры^

Жүйке талшықтарының морфологиялық жзне физиологиялық бүтіндік заңы бойынша жүйкені созса, қысып жаишыса, кессе, кеп-тірсе, оныц морфологиялық құрылысы бұзылып зақымдапады. Мундай жүйке талшығы қозу процесін өткізбейді. МұІІымен бірге кейбір үйықтататыи, есірткі заттар (новокаІІІІ, кокаин, хлороформ, эфир т. т.) әсерінен жүйке ТЭЛШЫРЫ қозу процесін уақытіпа өткіз-бей қояды. Бұл заттар жүйке құрылымын бұзбайды, тек оның фи-зиологиялық қасиеті — өткізгіштігі, заттың әсері токтағанша бұ-зылады да, онан соц қайтып бұрынғы қалпына келеді. Жүйкелер-дін. бұл қасиет ерекшелігі медицинада көп қолданылады (жүйкені новокаинмен қоршау).

Қозуды екі жақты өткізу заңы. Жүйкенің орындайтын қызмет түріне (сезгіпі, қозғалтқыш) қарамастан, оның қай-қайсысы болса да тітіркендірілген жерден бастап қозу процесін скі жаққа (орта-лыққа, шетке) қарай өткізеді. Оны бақаның шонданай жүйкесіне жасаран тәжірибеден көруге болады. Денеден бөлініп алыпған жүйкеніц екі жақтары үшына әрекет потенциалын тіркейтін аспап-ты бекітіп, қақ ортасынан тітіркендіріп коздырса, екі аспап та (жүйкеніц екі ушындағы) сол жерге әрекет ІІотеІшиалыпыц жетке-нін көрсетеді. Мүны қозу процесініц екі жақты өтуімеи ғана түсіи-діруте болады.

Орталық жүйке жүйесімен байланысы үзілмегеи жүіікелерден Козудыа белгілі бір багытта өтуі орталыктағы нейрондар арасыи-дағы синапстардың қасиетіне байланысты. Синапсқа дейіи кай жүйке болса да, қозуды скі жакка қарай өткізеді. Бұл заңдылык организмде кездесетін жүйкелердің қозуды антидромдық (қарама-карсы) өткізуі мен аксон рефлексім түсіндіреді.

' Қозуды жеке өткізу зақы. Әрбір шеттегі жүйке қүрылымында жүздеген-мыңдаған жүйке талшықтары болатыны белгілі. Олай болғанымен де әрбір талшық қозуды катар жатқан талшықтарға жаймай, тек өз бойымен өткізіп, тек өзімен ғана байланысқан ет талшықтарына (арза бірлігіне) түп-тура жеткізеді.^Бір эфферент-тік жүпке талшығы бүтақталып 3—3 000-ға дейін ет талшықтары-мен байланысады (моторлық бірлік). Жүйке орталыгьшан әрбір жүйкс талшыры қозуды өз бойымен қозғалтқыш бірлігіне жеткізіп ондағы ет талшықтарын гана жиырылтады. Осыған байланысты әр кимыл көңілдегідей боп орталықтың әсерін бүлжытпай дәл орын-дайды. Егер қозу жанында жатқан жүйке талшықтарыньщ бәріне таралатын болса, онда организм қалай болса солай қнмылдап ка-жетті кимылдар жасай алмас еді, ягни мақсатына жетпес еді. Сер-піиісті жеке өткізуде изолятор ролін атқаратын миелин қабығынын және талшықтар арасында кездесетін электрлік кедергілердің де мацызы аз емес. ҮІи айга жетпеген баланыц қимылы қозгалтқыш жүйкелерініц миелІІІІ қабыгы жетілмегеидіктен көңілдегідей дәл орындалмайды.

Жүйке талшықтарының қажымауы. ЖүГІке талшықтарының қо-зудь: өткізу ерекшеліпне жүйкенің көпке дейін қажымауы да жа-тады. Денедеп жекеленген жүйкені ұзақ уақыт тітіркендірсе ол кажымай қозуды көпке дейін өткізеді. Жүйкенің бүл қасиеті түрлі тәжіпибелермен дәлелдеиген. Ет талпіықтарының тез қажитыны белгілі. Сондықтан Н. Е. Введенский бақаның ет-жүйке препара-тынин етке жақын жерінен тұрақты токты өткізіп анодтық блок аркылы оныц өткізу қасиетін уақытша бұзады (физиологиялық бү-тіндігІІІ) да, жүйкені үздіксіз айналмалы токпен тітіркендіреді. Мұнда қо.чу етке қарай блоктан өте алмайтын болады — ет жиы-рылманды, ЯРНИ қажымайды, ал жүйке козуды өткізу қызметін тоқ-татпастан атқарып. тұрады. 8—10 сараттай уақыт өткен соң анод-тық блокты токтатса ет жиырылып, үздіксіз тітіркендірілген жүй-кенің қажымайтынып көрсетеді. Бернштейн осындай тәжірибені кураре уы меи мионевральдык синапсты блоктап, жүйкені 4 сагат-тай уздіксі;; тітіркендіру арқылы Н. Е. Введенский тэжірибесінін корытындысын дәлелдеп берді.

(Дж. Беноллу бойынша, 1970).

I — миелинсіз талшыңтан деполяризацчянын таралуы;

II — миелинді талшыңтан деполяризацияның таралуы (сальтатор-лық өткізу).

Қозған жерімен қозбаған жері арасында пайда болған потенциал айыр-масы жүйкенің ішіндегі және сыртындағы иоидарды оң зарядтан сол зарядқа карай жүйке бойымен жылжытады. Мұның салдары-нан жүйкенің козбаран көршілес жеріндегі мембрананың Ыа* ио-нынак өтімділігі жоғарылай бастайды, яғни теріс заряд мембрана-ның осы козбаған жеріне көшеді. Осы сәтте бүрын қозған жерде қозудың реполяризация кезеңі басталады. Сөйтіп, теріс заряд кері жылжымай, жайлап мембрана бойымен әрі қарай таралады. Соны-мен қозудың өтуі дегеніміз теріс зарядтың (деполяризацияның) жүйкенің мембранасы арқылы жылжуы. Миелинді талшықты ті-тіркендіргенде миелин қабығы электрлік изолятор болғандықтан теріс заряд тек Ранвье үзілісінде (миелин жоқ жерде) пайда бола-ды. Пайда болған әрекет потенциалының шамасы қозу табалды-рырынан 5—6 есе жоғары болуы мүмкін. Сондықтан ол көршілес Ранвье үзілістерін тітіркендіре алады және теріс зарядталған үзі-ліс пен оң зарядты үзіліс арасында оннан солға карай талшықтын. бойымен оның сырты мен ішіндегі иондар жылжи бастайды. Осы-ныц себсбінен қозған үзілістін. екі жағындағы үзілістер мембрана-сының N3+ ионына өтімділігі күшейіп, теріс зарядталады, яғни қо-зу процесі КОЗРЗН үзілістен қозбаған үзіліске көшеді (секіреді). Ксйдс козу процесі бір үзілістен ғана емес екі үзілістен де сскіруі мүмкін. Алғашқыда ҚОЗРЗН үзілісте реполяризация кезеңі баста-луына байланысты теріс заряд кері жылжымай, қозг-ан үзілістен •әрі карай рана жылжиды. Импульстің (теріс зарядтыц) осылайша сальтаторлы таралуы миелинді талшықтардан қозудыц жылдам етуін камтамасыз стеді. Қозу сальтаторлы түрде өткізілсе, жүйке нейрон энергиясын аз жұмсайды.

Парабиоз

Жүйкеге ұзақ уақыт күшті тітіркендіргіштер әсер етсе, онық козғыштық қасиеті, лабилдігі төмендейді. Оны парабиоз деп атай-ды^Парабиоз грек сөзі (рага — жуық, жақын Ьіоз — өмір, тірші-лік) тіріге жуық хал немесе өмір мен өлім арасындағы жағдай де-ген мағынада. Н. Е. Введенский ет-жүйке препаратын алып, онық жүйкесінің етке жақын жерін 2% кокаин ерітіндісіне малынған мақтамен орайды, біраздан соң жүйкені еттен алысырақ жерінен токтың жнілігін не күшін біртіндеп жогарылата тітіркендіріп, ет-тің сіреспе жиырылу сызығын жазады. Еттің жиырылу жауабы кокаин тиген жердегі процеске байланысты өзгеретінін байқайды және*парабиоздың дамуы мезгілінде үш сатылы өзгерістерді анық-тады: теңестіру, парадоксальдық, тежелу, (8-сурет).

^Бірінші —теңестіру кезеңінде тітіркендіргіштің біртіндеп жиі-лігін не күшін жоғарылатса бәріне беретін жауабы бірдей болады. Екінші — парадоксальдық кезеңде әлсіз (сирек) тітіркендіргіштер-ге беретін еттің жауабы күшті (жиі) тітіркендіргіштерге беретін жауабынан жоғары болады. Қалыпты жағдайда еттің жауабы ті-тіркендіргіштің әсеріне тікелей байланысты жоғарылайды. Пара-биоз тереңдеген сайын бірінші кезең екіншісіне, ал екінші кезеқ үшінші кезеңге айналады. Үшінші — тежелу кезеқінде ет тітіркен-діргіштерге жауап қайтармайды>Егер парабиоздық әсерді уақы-тында алып тастап физиологиялық ерітіндімен жүйкені жуса, пара-биоз кезеңдері бірін-бірі кері қарай алмастырып жүйке әдеттегі жағдайға келеді.

Парабиоз кезеңдері альтерация (қүрылымды бұзатын) жасай-тын әсерлерге жүйкенің лабилдігінің төмендеуімен түсіндіріледі. Лабилдік төмендеген сайын ол жерде жүйкенің абсолюттік рефрактерлік кезеңі ұзара түседі қозу процесі күшейеді. Қозу өзінің жа-йылу қасиетінен айырылып белгілі бір жерде тұрақталады. Бұл кезде жуйке тітіркендіргіштерге жауап бермейді.

Қорыта келгенде, Н. Е. Введенский жүйке парабиозы тәжірибе-сінде қозу мен тежелу процесінің бірлігін, тежелу кушті және тұ-рақты козу екенін, қозу процесі тежелу процесіне немесе керісінше тежелу қозуға алмасқанда парабиоздың үш кезеңінің байкалаты-нын дәлелдеді. И. П. Павлов кейін бұл мәліметтерді ми қыртысын-да туатын қозу мен тежелу процестерін және фазалық жағдайлар-ды түсіндіруге қолданды.

Оптимум және пессимум жиілік

Қозғыш тканьдердің жауап реакциясы (әсерленісі) тітіркендір-гіштің күшіне және тітіркендіру жиілігіне байланысты. Тітіркенді-ру жиілеген сайын белгілі бір шепке дейін еттің жиырылуы жинақ-талып жиырылу күші (амплитудасы) арта түседі, одан да жиі ті-тіркендірілсе, белгілі бір межеге жеткен сәтте ол мүлде жиырыл-май қояды.'Еттің сіресіп жиырылуын қатты күшейтетін максималь-ды тітіркендіргіш саны оптимум — ең жақсы жиілік, ал сіресу кү-шін төмеидететін не жауапсыз қалдыратын тітіркендіргіш саны пессимум — ең жаман жиілік деп аталады<Тітіркендіргіш күші не-г\рлым жоғары болса, солғұрлым ондағы қозу процесі жиіленеді, «ӘГЬ көбейеді. Сондықтан оптимум және пессимум жиілігімен қа-тар, оптимум және пессимум күш деген де ұрым бар. Н. Е. Введен-скнйдің пайымдауынша оптимум және пессимум жиіліктер негізінеи тітіркендіргіштер әсерінің (ӘП) көбі еттің рефрактерлік не супер-нормальдық кезеңдеріне тап болуына байланысты: тітіркендіргіш әсері супернормальдық кезеңінде жетсе, ет жиырылуы барынша күшейеді, абсолюттік рефрактерлік кезеңде жетсе, ет мүлде жиы-рылмай қояды, ал салыстырмалы рефрактерлік кезеңге тап болса, ет өте әлсіз жиырылады.

Оптимум және пессимум жиілігі мен күпіінің табиғаты бір. Өйт-кені, тітіркендіру күші күшейген сайын тканьде пайда болатын козу процесіиің, ягни «ӘП»-ның саны да көбейеді.

Қозудың жуйкеден өту заңдары/Қозу процесінің жүйке бойымен таралу ерекшеліктерін қозуды өткізу заңдары деп те атайды. Олар жуйке талшықтарының морфологиялық және физиологиялық бү^ тіндік заңы, қозуды екі жақты өткізу, қозуды жеке өткізу зандыры^

Жүйке талшықтарының морфологиялық жзне физиологиялық бүтіндік заңы бойынша жүйкені созса, қысып жаишыса, кессе, кеп-тірсе, оныц морфологиялық құрылысы бұзылып зақымдапады. Мундай жүйке талшығы қозу процесін өткізбейді. МұІІымен бірге кейбір үйықтататыи, есірткі заттар (новокаІІІІ, кокаин, хлороформ, эфир т. т.) әсерінен жүйке ТЭЛШЫРЫ қозу процесін уақытіпа өткіз-бей қояды. Бұл заттар жүйке құрылымын бұзбайды, тек оның фи-зиологиялық қасиеті — өткізгіштігі, заттың әсері токтағанша бұ-зылады да, онан соц қайтып бұрынғы қалпына келеді. Жүйкелер-дін. бұл қасиет ерекшелігі медицинада көп қолданылады (жүйкені новокаинмен қоршау).

Қозуды екі жақты өткізу заңы. Жүйкенің орындайтын қызмет түріне (сезгіпі, қозғалтқыш) қарамастан, оның қай-қайсысы болса да тітіркендірілген жерден бастап қозу процесін скі жаққа (орта-лыққа, шетке) қарай өткізеді. Оны бақаның шонданай жүйкесіне жасаран тәжірибеден көруге болады. Денеден бөлініп алыпған жүйкеніц екі жақтары үшына әрекет потенциалын тіркейтін аспап-ты бекітіп, қақ ортасынан тітіркендіріп коздырса, екі аспап та (жүйкеніц екі ушындағы) сол жерге әрекет ІІотеІшиалыпыц жетке-нін көрсетеді. Мүны қозу процесініц екі жақты өтуімеи ғана түсіи-діруте болады.

Жүйкенін қажымау себебінің бірі онын, зат алмасу қарқыны ет-пец салыстырганга әлдеқайда төмендігі, екініпіден жүйке таліпы-ғы КОЗУДЫ ғтк:'зу қызмотін аткару үшін куатты өте аз пайдалана-ды, үиі:'нші.:е![ ыдыраған заттао етке қарағанда жүйкеде 1000 есе тез қайта симтсзделеді (ресинтезделеді).

ҚОЗУДЫҢ ӨТУ ЖЫЛДАМДЫГЫ

Қозудық жуйкеден өту жылдамдығы миелин қабығының бар жоктығына байлаиысты. Миелинді жүйкелерде қозу бір Ранвье узі>іс;нен екінші үзілісіне секіріп өтетіи болрандыктан ол тез өте-ды. Екі Ранвье үзілісінің аралық үзындыры жүйкенін. диаметріне байланысты./ Жуан жүйкелерде олар бір-бірінен алшақ орналасады. Соидықтан жуан жүйкелерде қозу тез өтеді. Қозу процесініц өту жлілдамдығы «шыц» жәие із потенциалдарынын, үзақ-тыгына кері байланысты. Неғұрлым «шың» және із потемцкалдары үзақ болса, солрұрлым қозу жай өткізіледі. Қозуды өткізу жыл-дамдыгы талшықтын қозғыш қасиетіне де байланысты осы айтыл-ган себептерге орай жүйке талшықтары үш топқа (А. В. С.) бөлі-неді

Қозудың жуйкеден өту заңдары/Қозу процесінің жүйке бойымен таралу ерекшеліктерін қозуды өткізу заңдары деп те атайды. Олар жуйке талшықтарының морфологиялық және физиологиялық бү^ тіндік заңы, қозуды екі жақты өткізу, қозуды жеке өткізу зандыры^

Жүйке талшықтарының морфологиялық жзне физиологиялық бүтіндік заңы бойынша жүйкені созса, қысып жаишыса, кессе, кеп-тірсе, оныц морфологиялық құрылысы бұзылып зақымдапады. Мундай жүйке талшығы қозу процесін өткізбейді. МұІІымен бірге кейбір үйықтататыи, есірткі заттар (новокаІІІІ, кокаин, хлороформ, эфир т. т.) әсерінен жүйке ТЭЛШЫРЫ қозу процесін уақытіпа өткіз-бей қояды. Бұл заттар жүйке құрылымын бұзбайды, тек оның фи-зиологиялық қасиеті — өткізгіштігі, заттың әсері токтағанша бұ-зылады да, онан соц қайтып бұрынғы қалпына келеді. Жүйкелер-дін. бұл қасиет ерекшелігі медицинада көп қолданылады (жүйкені новокаинмен қоршау).

Қозуды екі жақты өткізу заңы. Жүйкенің орындайтын қызмет түріне (сезгіпі, қозғалтқыш) қарамастан, оның қай-қайсысы болса да тітіркендірілген жерден бастап қозу процесін скі жаққа (орта-лыққа, шетке) қарай өткізеді. Оны бақаның шонданай жүйкесіне жасаран тәжірибеден көруге болады. Денеден бөлініп алыпған жүйкеніц екі жақтары үшына әрекет потенциалын тіркейтін аспап-ты бекітіп, қақ ортасынан тітіркендіріп коздырса, екі аспап та (жүйкеніц екі ушындағы) сол жерге әрекет ІІотеІшиалыпыц жетке-нін көрсетеді. Мүны қозу процесініц екі жақты өтуімеи ғана түсіи-діруте болады.

цесініц өту жлілдамдығы «шыц» жәие із потенциалдарынын, үзақ-тыгына кері байланысты. Неғұрлым «шың» және із потемцкалдары үзақ болса, солрұрлым қозу жай өткізіледі. Қозуды өткізу жыл-дамдыгы талшықтын қозғыш қасиетіне де байланысты осы айтыл-ган себептерге орай жүйке талшықтары үш топқа (А. В. С.) бөлі-неді. Мүны төмендегі кестеден көруге болады.

А — жүйке талшыктары тобының өзі /1, , А-_? , А_ү және А. бо-лып төртке бөлінеді. А-, — тобыпа миелинді, жуандыры 12—22 мкм, ҚОЗРЗЛТҚЫШ жүйкелер жатады. Бүлардың қозуды өткізу жылдам-ДЫРЫ секундіпе 70—120 м. Ал А_? , Л_т , А, талшықтары мпелииді сезгіш талшықтар. Бұлар А_г -га қараранда жіңішкелеу диаметрі 12 мкм-ден төмен. Жүйке нерүрлым жіңііпке болса, солгұрлым ол қозуды жай өткізеді. А^ —таліпықтың диаметрі 8—12 мкм, ал өткізу жылдамдыгы секундіпе 40—70 м. А-₍ — талшыгы А_а '-дан жіцішке, диам. 4—8 мкм, осыран орай серпіпісті жай өткізеді 15—40 м/с.

Лз —талшығының жуандығы 1—4 мкм, қозуды жай өткізеді, секундіне 5—15 м-ден аспайды.

«В» жәпс «С» тннті талшықтар вегетативтік жүйкелер. В — ган-глнйге дейіінгі. ал С— ганглийлен кейінгі талшықтар. С— типі орга-низмдегі ең жіңішке жүйке талшықтары. Бұлар козуды өте жай, секупдіпе 0,5—3 м жылдамдықпен өткізеді. Мүнымен бірге сома-льпх жүйкелердің вегетативтік жүйкелерге, миелинді жүйкенің мие-лннсіз жүйкеге, ал қозғалткыш жүйкенің сезгіш жүйкеге қараған-да қозғыштық қасиеті жоғары болады. Қозғыш жүйкелер қозғыш-тық қасиеті төмен жүйкелерден гөрі қозу процесін тезірек өткізеді.

Иллюстрациялық материал:

1. Кестелер

2. Кодокарталар

3. Слайдтар

Әдебиеттер:

Адам физиологиясы / оқулық – Сатпаева Х.К., Нілдібаева Ж.Б., Өтепбергенов А.А. – Алматы: «Білім», 2005 ж.
Төлеуханов С.Т. Қалыпты физиология (биологиялық жүйелердің мезгілдік құралымдар бөлімі): Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2006 ж. – 140 бет.
Дюйсембин Ғ.Д., Алиакбарова З.М. Жасқа сай физиология және мектеп гигиенасы: Оқулық - Алматы: «Білім», 2003 ж. – 400 бет
Нұрмұхамбетұлы Е. Орысша-қазақша медициналық (физиологиялық) сөздік / ҚазММУ – Алматы: «Эверо», 2007 ж. – 904 бет.

5. Керимбеков Е.Б. Физиология атауларының орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. – Алматы: Қазақстан, 1992. – 280 бет

6. Қалыпты физиологияның лабораториялық жұмыстары / студент тер үшін. – Шымкент: Б.И., 1993. – 254 бет.

Бақылау сұрақтары:

1. ОЖЖ-дегі қозудың физиологиялық маңызы ?

2. Миелинді талшықтар бойымен қозудың таралуы ?

3. Миелинсіз талшықтар бойымен қозудың таралуы ?

4. Парабиоз және оның кезеңдері ?