Сивцева Валентина Алексеевна

Төрөөбүт сыла: 1967 сыл алтынньы ый 28 күнэ.

Үөрэ5э: үрдүк, СГПА.

Педстаһа: 10 сыл.

Категорията: үрдүк .


Доклад

« Сиэрдээх быһыы-майгы,

үтүө үгэс киһи куттаах-сүрдээх

буолуутун төрдүгэр сытар»

Темата: Саха өһүн хоһооно-норуот сиэрин-майгытын кэрэһитэ»

Өс хоһооно – киһини кэрэ5э сирдиир, сырдыкка угуйар норуот өркөн өйө, улуу муудараһа.

Саха фольклора ис хоһооно баайынан, дириңинэн, көрүңэ элбэ5инэн киһини барытын сөхтөрөр. Кэнники кэмнэ оскуола5а киириэн иннинээ5и саастаах о5ону норуот төрүт культуратыгар иитии-үөрэтии күүскэ турда. Ол аата норуот үгэстэрин, тылын-өһүн, тылынан уус-уран айымньытын о5о этигэр-хааныгар, өйүгэр-санаатыгар иңэрэри ситиһэбит.

Биһиги өбүгэлэрбит педагогическай үөрэ5э да суох буоллаллар бэйэлэрин олоххо баар тыыннаах холобурдарынан о5олорун иитэн - такайан кэлбиттэрэ. Өбүгэлэрбит дьону үтүө5э, кэрэ5э, үлэ5э, сиэрдээх быһыыга иитэр туһугар айбыт өс хоһоонноро уһулуччу иитэр суолталаахтар. Өс хоһооннору үлэһит норуот айар, ол иһин кыайыылаах-хотуулаах үлэ, сытыы-мындыр өй үрдүктүк сыаналанар, үтүө майгы-сигили, сыһыан мэлдьи хай5анар, убаастанар, баттабыл-ата5астабыл, буруй-сэмэ сэмэлэнэр. Онон өс хоһооннору о5о5о үөрэтии, билиһиннэрии үчүгэй эрэ өрүттэри биэрэрэ эрэйиллэр.

Мин үлэбэр норуот тылынан үөрэтэр ньымаларын туһанан дьиң сахалыы өйдөөх-санаалаах, сиэр-майгы өттүгэр о5ону иитэргэ сыал ылынан маннык соруктары туруоруннум.

1. Саха норуотун иитэр-үөрэтэр ньымаларын аныгы олоххо киллэрии.

2. Саха өс хоһооннорун о5ону иитии ньыматын быһыытынан туһаныы.

3. Күннээ5и олоххо үтүө уонна мөкү быһыыны араарарга үөрэтии.

О5о күннээ5и оло5ор көрсөр үчүгэй да, мөкү да быһыыларыгар маннык хайысхаларынан өс хоһооннору туттабын.

• 
  Куһа5ан-үчүгэй өрүттэр ;
  
• 
  дьоңңо, дьиэ-кэргэңңэ сыһыан;
  
• 
  тутта-хапта сылдьыы;
  
• 
  бэйэни кэрэ5э, үтүө5э үөрэтии.
  

Истибит остуоруйаларыттан, айымньыларыттан, өс хоһооннору булан ылан билиһиннэрэбин. Оччо5о о5о айымньы ис хоһоонун, идеятын, иитэр-үөрэтэр сыалын-соругун ордук дириңник өйдүүр, ылынар. О5о5о сөбүлээн истэр остуоруйатыттан са5алыыр ордук. Оччо5уна о5о билэ-көрө сатыыр үөрүйэхтэрэ сайдаллар. Холобура: «Эриэппэ» -диэн остуоруйаны ырытыһан , о5олорунан бэйэлэринэн оонньотон баран, маннык өс хоһоонунан түмүк оңңоруохха сөп: «Кыра да күүс – улахан көдьүүс», эбэтэр «Муус дьиэ» -диэн остуоруйа5а: «Сүрэ5э суох сүүс сүбэлээх». О5олорго бэйэлэрин күннээ5и олохторугар буолбут түбэлтэлэригэр чугаһатан өс хоһооннору толкуйдатыахха эмиэ сөп.

Өс хоһооннору араас улэ көрүңнэригэр туттуохха сөп:

• 
  дьарыктаныы этаптарыгар;
  
• 
  аралдьыйыы киэһэлэригэр;
  
• 
  күннээ5и олоххо бэсиэдэ көрүңэр;
  
• 
  төрөппүтү кытта үлэ5э.
  

Мин үлэбэр «Бичик» национальнай кинигэ кыһата таһаарар кинигэлэрин үлэбэр туттабын, туһанабын.

Түмүк:

Саха норуотун өс хоһоонун иитэр-үөрэтэр үлэ5э дириңник киллэрэн туһаннахпытына о5о саңарар саңатын сайыннарыыга, сиэр-майгы өттүнэн иитиигэ туһалаах дии саныыбын.

Үлэ түмүгүнэн маннык ситиһиилэри ылыахха сөп:

1. 
   О5о саңарар саңата баай, ситимнээх тыллаах, имигэс толкуйдаах буолуохтаах;
   
2. 
   Сиэр-майгы өттүнэн иитиллиилээх буола улаатыахтаах;
   
3. 
   Норуот уус-уран айымньытын убаастыы, харыстыы үөрэниэхтээх.
   
4. 
   Саха о5ото омук буоларын быһыытынан менталитета улаатыахтаах.