ДӘрібаева сәндігүЛ ҚҰлаханқызы қоршаған ортамен таныстыру негізінде 6-7 жасар балалардың танымдық белсенділігін қалыптастырудың педагогикалық шарттары

Кесте-2 6-7 жасар балалардың танымдық белсенділігінің қалыптасуының құрылымдық-мазмұндық моделі

Компоненттері	Өлшемдері	Көрсеткiштері
Мақсаттылық, мотивациялық	танымдық белсендігі, іс-әрекетке ұмтылуы, қызығушылығы	танымдық iс-әрекетке тұрақты қызығушылық; танымдық iс-әрекеттің жеке тұлғалық-мәндi мағынасын бiлу; танымдық iс-әрекетті қажетсiну.
Мазмұндық	танымдық іс-әрекетті әлеу–меттік құндылық ретінде түсінуі, ғылыми білімнің болуы	Қоршаған орта туралы бiлiмi; танымдық белсенділіктің дамуына негіз болатын оқу-танымдық бiлiк, икемділіктерi; танымдық белсенділікке тән белгiлер, білімге құмарлығы, бiлiмiнiң деңгейi.
Интеллектуалдық	танымдық интеллектуалдық белсенділігі, нәтижеге жету, оны жаңа жағдайда қолдануы	Танымдық кедергiлердi жеңуге ұмтылу; белсендiлігі, нақты әрекет, операцияларды орындай білуі, ұстанымы, өзін-өзі бағалауы,әлеуметтік бағдары;
Процессуалдық	Танымдық белсенді әрекетті меңгеруі, оқушының жеке бақылау жүргізуі	Танымдық ой-өрiсiнiң бел-сендiлiгi; Танымдық іс-әрекетінің жоғары деңгейi.

Модельдің бірінші бөлігі зерттеудің мақсатын айқындайды. Мұндағы қоршаған ортамен таныстыру негізінде 6,-7 жастағы оқушылардың танымдық белсенділігін дамытуға арналған құрылымдық компоненттер мен негізгі педагогикалық шарттар жүзеге асады.

Екінші бөлігінде қоршаған ортамен таныстыру негізінде 6,-7 жастағы оқушылардың танымдық белсенділігін дамытуға ықпал ететін, принциптер мен оқу үдерісініңмазмұны көрсетілді.

Ұсынылған модельдің үшінші бөлігінде қоршаған ортамен таныстыру негізінде 6,-7 жастағы оқушылардың танымдық белсенділігін дамытуға негіз болатын әдіс, тәсіл мен ұйымдастыру формалары т.б. қолданылады.

Бұдан әрі нәтижелік бөлікте алға қойған мақсатымыздың шешімін көреміз. Мұнда қоршаған ортамен таныстыру негізінде 6,-7 жастағы оқушылардың танымдық белсенділігін дамытуға қажетті дамыту деңгейлері мен көрсеткіштері беріледі.Сонымен, қоршаған ортамен таныстыру арқылы6,-7 жастағы оқушылардың танымдық белсенділігін дамыту моделі құрастырылды қалыптастыру жолы анықталды.

Сонымен, зерттеу жұмысымыздың теориялық тұжырымдарын тәжірибелік түрде тексеру мақсатымен Қызылорда қаласының А.Байтұрсынов атындағы №211 қазақ орта мектебінің 1-«А»сыныбында оқитын 25 оқушы эксперименттік топ, ал 1 «Ә» сыныбының 25 оқушысы бақылау тобы ретінде қатысып, алдын-ала теориялық зерттеулерге негізделіп дайындалған тәжірибелі-эксперимент жұмысы жүргізілді.

Эксперимент қоршаған ортамен таныстыру негізінде 6,-7 жастағы оқушылардың танымдық белсенділігінқалыптастыруға байланысты біз жасаған модельді тәжірибеден өткізуге және оны дүниетану пәнін оқытуда тиімді қолданудың педагогикалық шарттарынайқында қолдануға бағытталд

Зерттеу жұмысын ұйымдастыру моделі

Қорытынды зерттеу жұмысы
1-КЕЗЕҢ
Дүниетану пәнінен қоршаған ортамен таныстыру мазмұнын іріктеу

3- КЕЗЕҢ
Дайындық нәтижелерін талдау мен бағалау
Қалыптастырузерттеу жұмысы

Анықтау эксперименті

Мәліметттерді сараптаужәне интерпретациялау, салыстырмалы сипаттау

Мәліметттерді сараптаужәне интерпретациялау, салыстыру.

Эксперименттік мәліметтерді жинақтап, талдау.

Қалыптастыру эксперименті
Қорытынды эксперименті
2- КЕЗЕҢ

Оқушылардың танымдық белсенділігін, әрекетін ұйымдастрыру

Алғашқы зерттеу жұмысы

Мәліметттерді сараптаужәне интерпретациялау, салыстыру, қорытынды жасау

Сурет 4. Зерттеу жұмысын ұйымдастыру моделі

Зерттеу жұмыстары кезеңдерінде мынадай мақсаттар қойылды:

Анықтау экспериметінің мақсаты: Қоршаған ортамен таныстыру арқылы 6-7 жасар балалардың танымдық белсенділігінің даму дәрежесін анықтау;Ойын, оқулықпен жұмыс, сұраққа жауап, тапсырмалар арқылы оқушылардың білім деңгейін анықтауҚалыптастыру экспериметінің мақсаты: Қоршаған ортамен таныстыру арқылы танымдық белсенділік деңгейін көтеру; Қорытынды экспериметінің мақсаты: Қоршаған ортамен таныстыру арқылы дүниетану пәнін оқыту процесінде оқушылардың танымдық белсенділік деңгейін анықтау; Қорытынды жүргізу арқылы ғылыми болжамның растығын дәлелдеу. Эксперимент Қызылордақаласының А.Байтұрсынов атындағы № 211 қазақ орта мектебінің 1- сынып оқушыларының таным белсенділігінің қалыптасу деңгейін зерттеуге арналған әдістеме жүргізілді. Ол үшін біз төмендегідей әдістер мен әдістемелерді пайдаландық:Р.С. Немовтың «Суреттерде не жетіспейді»,«Кілемді немен жамаймыз?», Г.Н.Казанцевтің «Оқуға және оқу пәндеріне қатынасын анықтау», тестДүниетану пәнін оқыту барысында оқулыққа, оқу бағдарламасына талдау жасалды. Берілген білім мазмұнына, тақырыптарға сай дидактикалық ойын түрлері іріктелді. Қоршаған ортамен таныстыруда дүниетану пәнінен өтілетін тақырыптарда танымдық белсенділікті арттыру жолдарын анықтау, ізденіс жүргізу, ойын түрлерін құрастыру тапсырылды. Оқушылардың қоршаған ортамен танысу барысындағы көзқарасын, қатынастарын анықтауға арналған сұрақтар құрастырылды.Тәжірибе жұмысында оқыту барысында дидактикалық ойын ұйымдастыру жүйесі бақылау, педагогикалық-психологиялық диагностика жүргізу, ойын, тапсырма, оқулықпен жұмыс, сұраққа жауап нәтижесі қарастырылды. Кемшіліктер мен олқылықтар анықталып, танымдық белсенділіктің даму деңгейі белгілі болған соң қалыптастыру экспериментінің жоспары, бағдарламасы құрылып, пайдаланылатын дидактикалық ойындар,тапсырмалар, оқулықпен жұмыс, сұрақтар, әдістемелер іріктелді.Қызықты орта», «Әлемде талай қызық бар», «Жазылмаған тезис», «Дүниетанымдық лингвистика», «Табиғат кент», «Тап және сыз» «Шатасқан», «Қозғалыс сыйла», «Менің эмоцияларым», «Көңіл-күйді көрсет», «Бәрі керісінше», «Мимикалық гимнастика», «Үндемес», «Ойды жалғастыр», «Ертегі құрастырамыз», «Артық сөзді тап», «Сөйлем құра», «Сөзді ата», «Керісінше айт» “Үш әділ”, “Сөз мәнісін байқайық”, “Үш аманат”, «Не өзгерді?», «Айырмашылығын тап», «Жазғы жаңбыр», «Сыйлық», «Кім тез?», «Би», «Бір аяқ жол», т.б. жұмыстар өткізуге болады. Біз 40-тан ойын, жаттығу, т.б. жұмыс түрлерін пайдаландық, оқушылар оларды талқылады. Дүниетану пәнінде қоршаған ортамен таныстыру оқушының интеллектуалдық дамуына, біліктерінің қалыптасуына септігін тигізеді. Мұғалім танымдық іс-әрекетті ұйымдастыруда оның міндеті мен мазмұнын оқушылардың білімі мен біліктерінің дамуын дидактикалық бірлікте жүзеге асатындай ұйымдастыруын; танымдық ойындарға оқушылардың қызығушылығын, ынтасын, зейінін аударатындай етіп құруын; оқушылардың жеке ерекшеліктерін, олардың білім деңгейін ескере отырып жұмыс шараларын жүргізуін; қарым-қатынаста гуманды, демократиялық негізде; теориялық білімін пайдалана алуын; білімін жетілдіру әдіс-тәсілдерін меңгеруін талап етеді.

Осы айтылғандар бойынша берілген мәтін мазмұнын терең түсінуге көмектеседі;Қорытынды, айқындаушы, қалыптастырушы экспериментінен кейінгі кезеңдегі бақылау нәтижесінде бақылау және эксперименттік топтардағы оқушылардың танымдық белсенділігінінің дамуына дидактикалық ойынның ұйымдастырылуы, оқыту түрлерінің, оқу әдістерінің тиімді алмасып келіп отыруы үлкен ықпал ететінін байқатты.

Кесте-2 Қоршаған ортамен таныстыру негізінде 6-7 жасар балалардың танымдық белсенділігін дамыту деңгейлерінің эксперимент басындағы мен соңындағы көрсеткіштері

Деңгей	Алғашқы көрсеткіш		Соңғы нәтиже
Деңгей	Экспериментальды топ	Бақылау тобы	Экспериментальды топ	Бақылау тобы
Жоғары	24,0%	12,0%	52,0%	17,0%
Орташа	29,0%	26,0%	22,0%	38,0%
Төмен	47,0%	62,0%	26,0%	45,0%

Әсіресе оқушылардың танымдық процестерін дамытуға, бағытталған ойындар мен жаттығулардың ықпалы жоғары екендігі ерекше көзге түсті. Мұндай ойындар кезінде оқушылардың эмоционалдық көңіл-күйі, қарым-қатынасы жақсарып, танымдықбелсенділігі артып, іс-әрекетке жағымды қатынасы қалыптасып, танымдық процестерін дамып, мотивтерінің қалыптасуына ықпалын тигізді.Оқушылармен әңгімелесу, эксперттік бағалау барысында олардың көпшілігінің танымдық белсенділігінінің қалыптасуында ойын барысындағы қарым-қатынастың, оқу үрдісінің қызықты, еркін жүргізілуініңықпалының зор екендігі байқалды.

Өткізілген аралық бақылау жұмыстарының нәтижелері мен қорытындылары дүниетану пәнінен қоршаған ортамен таныстыру негізінде 6-,7 жасар балалардың танымдық белсенділін дамыту тиімділігін дәлелдеді.

Тәжірибелік-эксперименттік жұмыстың қорытынды кезеңінде зерттеудің мақсатына сәйкес, нәтижелерін салыстыру қорғауға ұсынылған қағидалар мен болжамның дұрыстығын дәлелдейді. Осыған сәйкес:

Дүниетану пәнін оқыту барысында қоршаған ортамен таныстыруда проблемалық оқытуды, ойынды, белсенді әдістерді қолдану арқылы 6-,7 жасар балалардың танымдық белсенділін дамыту әдістемесі оқу үдерісінің тиімділігін арттыруға зор мүмкіндіктер жасайтындығы негізделді;
Дүниетану пәнін оқытуда оқу-танымдық тапсырмалар жүйесіндегі саналуан әдіс-тәсілдердің қолданылуы оқушы мен мұғалімнің іс-әрекеттеріне өзіндік өзгерістер әкеледі және оқу үдерісін жобалауға оқушылардың оқу іс-әрекет нәтижелерін сараптауға, жүйелеуге, бағалауға мүмкіндік берді;
тәжірибелі - эксперимент жұмысын ұйымдастыру және жүргізу нәтижесінде эксперименттің ұтымдылығы негізделді, ғылыми-практикалық қорытындылар жасалды.Тәжірибелі- эксперимент жұмыс процесінде біз ғылыми-педагогикалық зерттеулердің әр түрлі әдістерін пайдаландық. Олардың қолданылуы әдіснамалық, теориялық және дидактикалық сипаттағы қорытындыларды алуға көмектесті.

Экспериментке дейін және эксперименттен кейін алынған барлық жұмыстардың нәтижесін, бақылау топтары мен эксперименттік топтардағы нәтижелері мен оқу сапасының өсу деңгейлерінің жалпы көрінісін мына сызбадан көруге болады.

нәтижелердің салыстырмалы көрсеткіші

Жүргізілген

жұмыстар

№5

Танымдық белсенділігін дамытатын іс-әрекет

Тақырыптағы логикалық байланысты анықтау

Қоршаған орта туралы білім, дағды мен білік

Тақырып бойынша бақылау жүргізу

№1

Дүниетану пәнінен білім мазмұнын проблемалық белсенді, ойын әдісі арқылы беру

№2

№4

№3

Сурет -5. нәтижелердің салыстырмалы көрсеткіші

Экспериментке дейін		Эксперименттен кейін		Өсу деңгейі		Өсудегі айырма
Б.т.	Э.т.	Б.т.	Э.т.	Б.т.	Э.т.	Э.т. – Б.т.

Сурет- 6. Оқу сапасының өсу деңгейлері

Кесте - 8 Тәжіртбелік-эксперименттің нәтижесі

№5

№4

№3

№2

№1

38,9%	42,4%	57,3%	75,2%	18,4 %	32,8 %	14,4 %
22 %	25,7%	32,1%	54,5%	10,1 %	28,8 %	18,7 %
18,7%	21,7%	35,6%	59,4%	16,9 %	37,7 %	20,8 %
37 %	36,5%	43,7 %	69 %	6,7 %	32,5 %	25,8 %
37,3%	43 %	55,8%	67%	18,5 %	24 %	15,5 %

Тәжірибелік-эксперименттің нәтижесі жоғарыдағы кестеде және диаграммада көрініс тапқандай эксперименттік топтарда қалыптасу деңгейі төмен оқушылардың саны 39,3%-дан 15%-ға кемісе, орташа деңгейдегі оқушылар29,7%-дан 41%-ға өссе, жоғары деңгейге көтерілген оқушылардың саны 21%-дан 52%-ға артқанын көрсетті.

Қоршаған ортамен таныстыру негізінде 6-7 жасар балалардың

танымдық белсенділігін дамытукөрсеткіштері:

Сурет-7. 6-7 жасар балалардың танымдық белсенділігінің

деңгейі
Қорыта айтқанда, жүргізілген педагогикалық эксперименттің нәтижесінде қойылған міндеттер шешілді және тиісті қорытынды нәтижелерқоршаған ортамен таныстыру негізінде дүниетану пәнін оқу үдерісінде танымдық белсенділікті дамыту қағидаларына, тақырып мазмұнына сәйкес оқушылардың танымдық белсенділігінің қалыптасу деңгейінің жоғарылағанын көрсетті.Эксперименттік оқытудың нәтижелері мен қорытындылары зерттеу жұмысының басында анықталған ғылыми болжамның дұрыстығын толық дәлелдеді.

Диссертацияның негізгі мазмұны бойынша жарияланған еңбектер:

Дәрібаева С.Қ. «Құндылық әлемінде» «Сапалы білім беру-Қазақстанның индустрияландырылуының және инновациялық дамуының негізі» (Қызылорда, 2011ж) республикалық Ғылыми-тәжірибелік конференциясында;
Дәрібаева С.Қ. Мұғалімнің кәсіби құзыреттілігі-нәтижеге бағытталған білім беру негізі Хабаршы» №1№/33/2012 -85-89б Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті;
Дәрібаева С.Қ. «Жеке тұлғаның шығармашылық қабілеттерін дамыту жолдары», «Заманауи әлемдегі ғылым мен білім» Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияда (Қарағанды, 2012ж);
Дәрібаева С.Қ. «Мектепке дейінгі тәрбие мен білім берудегі ойын технологиясының тиімділігі». Қ.Р.Білім және ғылыми Министрлігі жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің Республикалық оқу-әдістемелік кеңесі секциясы. Алматы,2012ж.;
Дәрібаева С.Қ. «Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту жолдары», «Жастар және қазіргі заманғы әлемдік мәселелер»Республикалық ғылыми-практикалық конференцияда (Қараганды, 2012ж);
Дәрібаева С.Қ. «Жоғары оқу орындағы студенттердің танымдық іздемпаздығын қалыптастыру жолдары». Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің-75жылдық мерей тойына арналған Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. 2012ж.;
Дәрібаева С.Қ. «Мектепке дейінгі ересек жастағы балалардың танымдық белсенділігін дамыту ерекшеліктері», «Шоқан тағылымы» Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. Көкшетау, 2007 ж.
Дәрібаева С.Қ. «Білім беру мазмұнын жаңару жағдайында кіші жастағы оқушылардың танымдық қабілеттерін дамыту. Халықаралық ғылыми журнал. Қазақстанның ғылыми әлемі. 5/45/2012ж.
Дәрібаева С.Қ. Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерінің даму ерекшеліктері; Ғылыми журнал. Зерттеуші-Исследователь, ҚР Білім және ғылым министрлігі Білім және ғылым саласындағы бақылау комитеті Алқасының шешімімен», Диссертациялардың негізгі нәтижелерін жариялауға арналған ғылыми басылымдардың тізбесіне» енгізілген. 2010ж;
Дәрібаева С.Қ. Танымдық ойындар оқушылардың таным қызметін белсендіру құралы ретінде; Ғылыми журнал. Зерттеуші-Исследователь, ҚР Білім және ғылым министрлігі Білім және ғылым саласындағы бақылау комитеті Алқасының шешімімен», Диссертациялардың негізгі нәтижелерін жариялауға арналған ғылыми басылымдардың тізбесіне» енгізілген. 2010ж;
Дәрібаева С.Қ. Танымдық ойындар- бала белсенділігін қалыптастырудың маңызды құралы; Ғылыми журнал. Зерттеуші-Исследователь, ҚР Білім және ғылым министрлігі Білім және ғылым саласындағы бақылау комитеті Алқасының шешімімен», Диссертациялардың негізгі нәтижелерін жариялауға арналған ғылыми басылымдардың тізбесіне» енгізілген. 2010ж;
Мектеп жасына дейінгі балалардың қоршаған орта туралы түсініктерін қалыптастыру: «Ұлт тағылымы» ғылыми-педагогикалық басылым 4 / 2010 ж.;
Дәрібаева С.Қ. Балалардың танымдық әрекетін қалыптастыру: «Ізденіс» Халықаралық ғылыми-педагогикалық «Қазақстан жоғары мектебі» журналының ғылыми қосымшасы. 4(1) /2010ж;
Дәрібаева С.Қ. Тұлғаның танымдық белсенділігін қалыптастырудың мәні. «Қазақстан Жоғары Мектебі» Халықаралық ғылыми-педагогикалық басылымда 3(1)/2010ж.

РЕЗЮМЕ

на реферат диссертации на соискание ученой степени магистра педагогических наук по специальности М010300-Педагогика и психология
ДАРИБАЕВА САНДИГУЛ КУЛАХАНОВНА

Педагогические условия формирования познавательной активности детей 6,7- летнего возраста на основе ознакомления с окружающей средой

Актуальность исследования:Решать сложные задачи способна интеллектуально развития, активная личность, реализующая свой природный потенциал. Истоками развития интеллектуальной, познавательной активности личности является 6-7 летний возраст. Развитие познавательной активности детей сложный, динамичный процесс. Важную роль играет школа, где происходит изменения образа жизни и деятельности ребенка. Только зрелый в физиологическом и социальном отношении, активныйребенок, может достичь определенного уровня умственного и эмоционально – волевого развития,овладеть мыслительными операциями: обобщать и дифференцировать предметы и явления окружающего мира, планировать свою деятельность и осуществлять самоконтроль. Поэтому особую актуальность представляет своевременное развитие познавательной активности, используя возможности предмета «Дүниетану»- «Познание мира».Мотивация – стремление находить скрытые свойства предметов, закономерности в свойствах окружающего мира и использовать их.От уровня развития познавательной активности зависит обучаемость детей.У разных детей в разной степени развиты познавательная активность, психические процессы, интеллект, интересы, способы восприятия.Диагностическое изучение позволит педагогам решить следующие задачи:

определить уровень развития интеллекта, познавательной активности;
выявить индивидуальные особенности детей, способности, интерес, склонности;
раскрыть условия влияющие на эффективность развития познавательной активности;
найти оптимальные способы использования окружающей среды для развития познавательной активности;
отследить развитие наблюдаемых качеств под влиянием целенаправленной работы с учащимися и корректировать работу с каждым ребенком при изучении предмета «Дүниетану».

Процесс развитияпознавательной активности у детей 6,7 летрассматривается на основе личностного, деятельностного,диалогического, подходов.Проблемы развития познавательной активности детей 6-7 летнего возраста всесторенне рассматриваются в педагогической и психологической теории и практики.Анализ психолого-педагогической литературы показал в науке накоплен достаточно серьезный потенциал, позволяющий повысить уровень развития познавательной активности. Дети6,7 летпри усвоении содержания материала выстраивает процесс усвоения, осваивая приемы умственной деятельности.

Цель исследования: научно-теоретическое обоснованиеместа ознакомления с окружающей средой в развитии познавательной активностии детей 6,7-летнего возраста, раскрыть особенности ее использование в обучении.

Задачи исследования:

изучить особенностипознавательной активностии детей 6,7-летнего возраста;
исследовать теоретические основы и раскрыть педагогические условия развития познавательной активностии детей 6,7-летнего возраста путем ознакомления с окружающей средой;
разработать модель развитияпознавательной активностии детей 6,7-летнего возраста путем ознакомления с окружающей средой:
разработкать методику использования возможности предмета «Дүниетану» и апробация его эффективности на практическом уровне.

<предыдущая страница | следующая страница>