ШЫҒЫС

С. АМАНЖОЛОВ АТЫНДАҒЫ ШЫҒЫС-ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТ.
Дистанционды-кредиттік оқу

Тіркеу №__________

Жұмыс оқулығы
Оқушының

Аты,жөні,тегі__________________________________________________________________

КРИМИНОЛОГИЯ
ЮНИТА 1

Криминологияны ғылым ретінде қарау

Өскемен 2007.

file://C:\Documents and Settings\Администратор\Рабочий стол\ЭУИ УП Раиса\IN... 10.04.2007
АННОТАЦИЯ

ӨҢДЕЛДІ: ОРСАЕВА РАИСА АНУАРҚЫЗЫ

ЗАҢ ФАКУЛЬТЕТІНІҢ ОМК ҰСЫНЫЛДЫ.

КРИМИНОЛОГИЯ

ЮНИТА 1 Криминологияны ғылым ретінде қарау

ЮНИТА 2 Қылмыс және қылмыстық әрекет

ЮНИТА 3 Қылмыскерліктің детерминациясы және себептілігі

ЮНИТА 4 Қылмыскерлікпен күрес


ЮНИТА 1 Криминологияны ғылым ретіндеқарау

Бұл тарауда криминология пәнінің түсінігі, мазмұны және криминология ғылым ретінде қалыптасуы, дамуы қарастырылған. Криминология ғылымның методологиясы мен және криминологиялық танымды криминологияда қолдану зерттеулердің әдістемесі де осы тарауда қамтылған.

С.Аманжолов атындағы ШҚМУ

студенттері үшін.


file://C:\Documents and Settings\Администратор\Рабочий стол\ЭУИ УП Раиса\IN... 10.04.2007

3

Мазмұны

Мазмұны

Аннотация

1. 
   Криминологияны ғылым ретінде қарау
   

1.1 Криминология пәні және оның мазмұны

0. 
   1.2 Криминологияның ғылым ретінде қалуптасуы және дамуы
   
1. 
   1.3 Криминология ғылым жүйесінде
   
2. 
   1.4 Методология және әдістеме ұғымы
   
3. 
   1.5 Танымның жалпы ғылыми әдістерін криминологияда қолдану
   
4. 
   1.6 Криминологияда нақты-социологиялықәдістерді қолдану
   
5. 
   1.7 Криминологиялық зерттеулердің әдістемесі
   
6. 
   
   

2. 
   Қылмыс және қылмыстық әрекет
   

2.1 Қылмыс криминологиялық зерттеу объектісі ретінде

2.2 Қылмыстық іс-қимылдың тетігі

2.3 Ұйымдасқан қылмыс және қылмыстық әрекет

2.4 Қылмыскерлік

2.5 Қылмыстар және қылмыскерлік

2.6 Қылмыскерлік жүйелік-құрылымдық құбылыс ретінде

2.7 Ұйымдасқан қылмыскерлік ұғымы

2.8 Қылмыскерлікті әлеуметтік құбылыс ретінде қарау

3. 
   Қылмыскерліктің детерминациясы және себептілігі
   

3.1 Қылмыскерліктің себептерін зерделеудің маңызы

3.2 Қылмыскерлік детерминациясы ұғымы және оның процестері

3.3 Криминологиядағы себептілік ұғымы

3.4 Себептілікті әлеуметтік орта мен жеке бастың өзара әрекеттестігі ретінде қарау

3.5 Қылмыскерліктің себептері мен жағдайларының диалектикасы

3.6 Шектеулі детерминизм шегінде зерделеу

3.7 Қылмыскерліктің себептілігіжәне детерминациясын айқындау пропроцесінің
file://C:\Documents and Settings\Администратор\Рабочий стол\ЭУИ УП Раиса\IN... 10.04.2007

4

жалпы сипаттамасы

3.8 Қылмыстың себептері мен жағдайларын зерделеу

3.9 Қылмыскерліктің себептілігі мен детерминациясын қылмыстар жайындағы мәліметтерді жинақтап қорыту жолымен айқындау

4. 
   Қылмыскерлікпен күрес
   
   0. 
      4.1 Қылмыскерлікпен күрес ұғымы және оның мазмұны
      
   1. 
      4.2 Қылмыскерлікпен күрестің жалпы ұйымдастырылуы
      
   2. 
      4.3 Қылмыскерліктің алдын алу
      
   3. 
      4.4 Құқық қорғау қызметінің криминологиялық аспектілері
      
   4. 
      4.5 Қылмыскерлікпен күрестің міндеті және негізгі аларлық бастаулары
      
   5. 
      4.6 Қылмыскерліктің жекелеген түрлерін бөліп алудың және оларды зерделеудің маңызы
      
   6. 
      4.7 Қылмыскерліктің сылтаулама негізінде бөлініп алынған жекелеген түрлерінің ерекшеліктері
      
   7. 
      4.8 Қылмыскерліктің адамның жеке басын сипаттайтын демографиялық белгілер негізінде бөлінетін алынған жекеленген түрлерінің ерекшеліктері
      
   8. 
      4.9 Объектілердің сипаттамалары және қылмыстық қастандықтың тәсілдері негізінде бөлінетін қылмыскерлік түрлерінің ерекшеліктері
      
   9. 
      4.10 Ұйымдасқан қылмыскерлік, оның рецедивтік және кәсіби қылмыскерлікпен өзара байланысы
      
   10. 
       
       

file://C:\Documents and Settings\Администратор\Рабочий стол\ЭУИ УП Раиса\IN... 10.04.2007

5

Мазмұны

Мазмұны

Аннотация

Глоссарий

Дидактикалық жоспар

1. Криминологияны ғылым ретінде қарау

1.1 Криминология пәні және оның мазмұны

0. 
   1.2 Криминологияның ғылым ретінде қалуптасуы және дамуы
   
1. 
   1.3 Криминология ғылым жүйесінде
   
2. 
   1.4 Методология және әдістеме ұғымы
   
3. 
   1.5 Танымның жалпы ғылыми әдістерін криминологияда қолдану
   
4. 
   1.6 Криминологияда нақты-социологиялықәдістерді қолдану
   
5. 
   1.7 Криминологиялық зерттеулердің әдістемесі
   

Өзіндік жұмыстың тапсырмалары

Әдебиеттер

file://C:\Documents and Settings\Администратор\Рабочий стол\ЭУИ УП Раиса\IN... 10.04.2007

6

Аннотация

Бұл криминология пәнінде қылмыстыққа жалпы сипаттама беріліп, Қазақстан Республикасындағы қылмыстықтың жалпы жағдайы, деңгейі, себептері, алдын-алу шаралары қарастырылып,қалай әсер ету мүмкіндіктері мазмұндалған.

Қылмыс пен қылмыстық әрекет, қылмыскердің жеке басы, қылмыстың себептері, алдын-алу, қылмыстылықты зерттеу, зерделеу, болжау, жоспарлау осы криминологияда көрініс тапқан. Сондай-ақ, лауазымды адамдар қылмыстылығының криминологиялық сипаттамасы, кәмелетке жасы толмағандар қылмыстылығының ерекшеліктері, абайсызда жасалған қылмыстылық, оның ерекшеліктері қаралып, терең талдау жасалған.

Криминогендік жағдайдың Қазақстан Республикасындағы келеңсіз көріністерінің болашақта азаюына алғы шарттар бола алатын мән-жайлар да осында қаралған. Бір сөзбен айтқанда, криминологияның Қазақстан Республикасындағы Қылмыстылықпен күрес, ескерту, алдын-алудағы маңызы мен рөлі қарастырылған.

file://C:\Documents and Settings\Администратор\Рабочий стол\ЭУИ УП Раиса\IN... 10.04.2007
7

Глоссарий

Қылмыстылық – бірнеше қылмыстың жиынтығы.
Методология – грек сөзі, зерттеу дегенді білдіреді, ғылыми тілде "методология", "әдіс" деп пайдаланылады.
Әдіс – амал, зерттеу тәсілі болса, әдістеме- зерттеу әдістерінің жиынтығы, ал, методология- ғылыми зерттеудің жолдары.
Абстракті – жорамал жасау, теориялық ұғымдар, түсініктер.
Эмпириялық факты – алынған мәліметтер негізі.
Латент – латын сөзі, жасырын деген мағынаны білдіреді. Яғни латенттік қылмыстылық – жасырын қылмыстылық болып табылады.
Коэффициент – қылмыстылықтың деңгейін, жағдайын анықтайды.
Детерминация - "дерминат", "детерминдеу" сөздерінен туынды ұғымяғни "анықтау" деген мағынаны білдіреді.
Детерминация – белгілеу, анықтау процесі.
Әлеуметтік орта – адамның жеке басын қоршайтын және оның санасы мен іс-қимылына белсенді әсер ететін барлық қоғамдық жағдайлардың, қызметтердің және қатынастардың жиынтығы.
Метаорта – бүтіндей адамдар қоғамының өмір сүруінің белгілі бір кезеңіндегі қоғамдық қатнастар.
file://C:\Documents and Settings\Администратор\Рабочий стол\ЭУИ УП Раиса\IN... 10.04.2007

8

Ситуация – адамның әрекет пен әрекетсіздігінен туындаған жағдайларды анықтау.

Стратегия – қылмыскерлікпен күрес жүргізудің бір түрі болса, тактика-осы стратегияның бір бөлігі.

file://C:\Documents and Settings\Администратор\Рабочий стол\ЭУИ УП Раиса\IN... 10.04.2007
9

Дидактикалық жоспар

1. Криминологияны ғылым ретінде қарау

1.1 Криминология пәні және оның мазмұны

0. 
   1.2 Криминологияның ғылым ретінде қалуптасуы және дамуы
   
1. 
   1.3 Криминология ғылым жүйесінде
   
2. 
   1.4 Методология және әдістеме ұғымы
   
3. 
   1.5 Танымның жалпы ғылыми әдістерін криминологияда қолдану
   
4. 
   1.6 Криминологияда нақты-социологиялықәдістерді қолдану
   
5. 
   1.7 Криминологиялық зерттеулердің әдістемесі
   
6. 
   
   

2. Қылмыс және қылмыстық әрекет

2.1 Қылмыс криминологиялық зерттеу объектісі ретінде

2.2 Қылмыстық іс-қимылдың тетігі

2.3 Ұйымдасқан қылмыс және қылмыстық әрекет

2.4 Қылмыскерлік

2.5 Қылмыстар және қылмыскерлік

2.6 Қылмыскерлік жүйелік-құрылымдық құбылыс ретінде

2.7 Ұйымдасқан қылмыскерлік ұғымы

2.8 Қылмыскерлікті әлеуметтік құбылыс ретінде қарау

0. 
   
   

3. Қылмыскерліктің детерминациясы және себептілігі

3.1 Қылмыскерліктің себептерін зерделеудің маңызы

3.2 Қылмыскерлік детерминациясы ұғымы және оның процестері

3.3 Криминологиядағы себептілік ұғымы

3.4 Себептілікті әлеуметтік орта мен жеке бастың өзара әрекеттестігі ретінде қарау

3.5 Қылмыскерліктің себептері мен жағдайларының диалектикасы

3.6 Шектеулі детерминизм шегінде зерделеу

3.7 Қылмыскерліктің себептілігіжәне детерминациясын айқындау пропроцесінің жалпы сипаттамасы

3.8 Қылмыстың себептері мен жағдайларын зерделеу
file://C:\Documents and Settings\Администратор\Рабочий стол\ЭУИ УП Раиса\IN... 10.04.2007
10

3.9 Қылмыскерліктің себептілігі мен детерминациясын қылмыстар жайындағы мәліметтерді жинақтап қорыту жолымен айқындау

4 Қылмыскерлікпен күрес

0. 
   4.1 Қылмыскерлікпен күрес ұғымы және оның мазмұны
   
1. 
   4.2 Қылмыскерлікпен күрестің жалпы ұйымдастырылуы
   
2. 
   4.3 Қылмыскерліктің алдын алу
   
3. 
   4.4 Құқық қорғау қызметінің криминологиялық аспектілері
   
4. 
   4.5 Қылмыскерлікпен күрестің міндеті және негізгі аларлық бастаулары
   
5. 
   4.6 Қылмыскерліктің жекелеген түрлерін бөліп алудың және оларды зерделеудің маңызы
   
6. 
   4.7 Қылмыскерліктің сылтаулама негізінде бөлініп алынған жекелеген түрлерінің ерекшеліктері
   
7. 
   4.8 Қылмыскерліктің адамның жеке басын сипаттайтын демографиялық белгілер негізінде бөлінетін алынған жекеленген түрлерінің ерекшеліктері
   
8. 
   4.9 Объектілердің сипаттамалары және қылмыстық қастандықтың тәсілдері негізінде бөлінетін қылмыскерлік түрлерінің ерекшеліктері
   
9. 
   4.10 Ұйымдасқан қылмыскерлік, оның рецедивтік және кәсіби қылмыскерлікпен өзара байланысы
   
10. 
    
    

file://C:\Documents and Settings\Администратор\Рабочий стол\ЭУИ УП Раиса\IN... 10.04.2007

11
Криминологияны ғылым ретінде қарау

Егер сөзбе-сөз ұғынсақ криминология дегенiмiз кылмыскерлiк жайындағы iлiм: Crimen-қылмыс, logos -ілім. Бiрақ криминоло­гия ғылымының нақты мазмұны едәуiр күрделi әpi көп аспектiлi. Ол жекелеген кылмыстардың ғана емес, жаппай кылмыстық әрекет ретiндегi қылмыскерліктің де заңдылығын зерттейдi, адам неге қылмыс жасайды? Өз проблемаларын шешу үшiн көптеген адам­, неге кылмыс жолына түседi? Ондайға жол бермеу үшiн не iстey керек? - деген cұрақтарға жауап бередi.

Кез келген басқа ғылым сияқты криминология да заңдылықты зерттейді. Криминологияның айрықша пәні – заңдылықтар; а) қылмыскерліктің барлық көріністері; ә) кылмыскерлiктiң, детерминациялары мен себептiлiгi; б) кылмыскерлiктiң әр түрлi ықпалға ұшырайтындығы.

Қылмыскерліктің әр түрлі көрініс табуы мыналарды қамтиды: қылмыс немесе жеке қылмыстық әрекет; кылмыскерлiктiң әр түрлі негіздер бойыншабөлiнiп алынатын жекелеген түрлерi (эко­номикалық, мемлекеттiк, кәмелетке толмағандардың, әйелдердiң және т.б); мемлекеттiң белгiлi бiр аймағындағы, мемлекеттегi адамзат коғамының әр түрлi кезеңiндегi қылмыскерлiк.

Осы айтылғандардан мынадай тұжырым жасауға болады: қылмыскерлік - адамзат тарихында бұрын болған және қазiргi бар қоғамдардың барлығының да ажырамас бөлiгi'.

Криминология кылмыскерлiктi орын мен уақыттың нақты жағдайында зерттейді. Криминолог қоғамға, адамға, бiр жағынан, «қылмыскерлік арқылы», кылмыстық әрекет арқылы қарайды. Тек қылмыскерлiк, оның себептерi жане онымен күрес - криминоло­гияға негiзгi керектiлер осылар. Қылмыскерлiктен бастау алып ол оның себептерiнiң, онымен күpecтi ұйымдастырудың,, оның алдын алудың талдамасына тереңдеген сайын қоғам мен табиғатта бар басқа да кең әpi күрделi проблемаларға шығады. Философ, керiciнше, қылмыскерлiктi көптеген құбылыстардың бiрi ретiнде, барлық басқалардың өзара байланысы, өзара әрекеттестiгi контексiнде қарайды. Философтар қылмыскерлiкке табиғат пен қоғамның жалпы заңдылықтарын зерттеуге байланысты талдама жасайды.
file://C:\Documents and Settings\Администратор\Рабочий стол\ЭУИ УП Раиса\IN... 10.04.2007

12

Нақты өмiрде қылмыскерлiк пен басқа келеңсiз әлеуметтiк ауытқулар (алкоголизм, маскүнемдік, наркомания, көлеңкелi эко­номия жене т.б.) арасындағы шекараны дәл анықтау қиын. Олар­ды оқшаулап қарау салыстырмалы, жасанды болып шығады.

Қолданыстағы заң қылмыскерлiктiң шекарасын көрсетедi, бiрақ криминологиялық зерттеулердiң шекарасы одан бiршама кең. Қоғам мен заң өзгергенде қылмыс және қылмыс емес деген ұғымдар да өзгередi. Криминолог белгiлi бiр iс-ерекеттердi кри­миналға жатқызу (оларды заң бойынша қылмыс деп тану) және криминалға жатқызбау (тиiстi iс-әрекеттердi заң бойынша қыл­мыстар қатарынан, яғни қылмыстық жазаланатындар қатарынан алып тастау) туралы меселеге өз үлесiн қосады. Қылмыс жасай­тын адамдарды зерттей келе криминологтар мынаны байқады: ұдайы құбылып отыратын жағдайда олардың қоғамға қауiптi әрекеттерi өз нысанын өзгертедi екен, ал бұл нысанның өзгеруiнен сол әрекет екенiн қоғамға қауiптiлiк сипатын жоғалтудың орны­на, кейде бұрынғыдан да бетер қауiптi болады екен. Мұндай жағ­дайда қылмыстық заңға өзгертулер мен толықтырулар енгiзу ке­рек. Заңның криминологиялық келiсiмдiлiгiн, оның қоғамға аса қауiптiлiк келтiретiн жаңа шындыққа сәйкестiгiн осы криминологтар қамтамасыз етедi. Қылмыстық құқық саласындағы маман­дарда құбылмалы кезде қоғамға қауiптi әрекет нысанының өзгеретiндiгi жайында толықтай деректер болмайды.

Сонымен крuмuнолог қылмыскерлiк пен келеңсiз әлеуметтiк ауыт­қулардың өзге нысандарының өзара байланысындағы, олардың қоғамға қауiптi әрекетке айналуындағы заңдылықты зерттейдi.

Профессор Г.М. Минковский бейнелеп айтқандай, крими­нологтердiң назар аударатын объектiлерi қалайда «фондық құбы­лыстар» болуға тиiс. Бiрақ криминологтер оларды толық көлемде емес, тек олардың қылмыскерлiкпен байланысын ғана зерттейдi.

К,ылмыскерлiк детерминациясы жене себептiлiгi - бұл, жал­пы алғанда, к,ылмыскерлiктiн. к.огамда туындау процесi (елеумет­тік детерминация) жене сол процестi тудыратындарды, себептiк байланыстарды белiц алу (себептiлiк).

file://C:\Documents and Settings\Администратор\Рабочий стол\ЭУИ УП Раиса\IN... 10.04.2007

13

Қылмыскерлiк детерминациясымен себептiлiгi, жалпы, қoғaмдағы, мемлекеттегi, аймақтағы қылмыскерлiктiң, белгiлi бiр әлеуметтiк топ өкiлдерiнiң қылмыскерлiгiнiң, қылмыскерлiктiң кейбiр түрлерiнiң, жеке қылмыстық әрекеттiң қандай да бiр кезеңде да­муын зерттейдi.

Бұл ретте тек қоғамның қылмыскерлiкке ғана емес, сонымен қатар қылмыскерлiктiң қоғам өмірінің әр түрлi жақтарына ықпал ету процесi де талданады.

Кылмыскерлiктiң әр түрлi ықпалға ұшырау заңдылығын тал­дағанда алдында қылмыскерлiкпен күрестің неғұрлым тиiмдi жол­дарын iздестiру мақсаты тұрады.

«Қылмыскерлiкпен күрес» - күрделi, көп аспектiлi к.ызмет, ол қылмыскерлiктiң өзiне және оның себептерiне, жағдайға ықпал етудi қамтиды. Бұл қызмет қылмыскерлiкпен күpecтi жалпы ұйымдастыруды да, қылмыскерлiктiң алдын алуды да, құқық қоргау қызметiн де қамтиды. Егер алғашқы eкi меселе, негiзiнен, криминолгтердiң назарын аударатын басты объектiлер болып келсе, ал құқық қорғау қызмeтi - оның жүйелiлiriн қамтамасыз ету жене криминологиялық келiсiм тұрғысынан алынады. Құқық қорғау қызментінің кейбiр бағыттарын қылмыстық процесс, жеделіздестіру қызметi бойынша мамандар және басқалар анықтайды.

Криминолог - жан- жақты экономикалық саяси, әлеуметтiк, құқықтық және басқа да ұсыныстар бере алатын әмбебап маман емес. Қоғам өмірінің экономикалық саяси жене басқа да салаларын, құқықтың әр түрлi салаларындағы мәселелердi тереңiрек талдаған сайын ол алғашында басқа мамандармен ынтымақтастықта болады, кейiннен «эстафета таяғын» олардың қолына ұстатады, содан кейін барып олар қылмыскерлiктi тудыратын себептермен жағдайларды жоюдың нақты жолдарын анықтайды.

Бұл ретте криминологте оның өзiне ғана тән зерттеу саласы болады: тiкелей қылмыскерлiк туындайтын әр түрлi әлеуметтiк құблыстар мен процестердегi (әлеуметтiк, саяси жене баска) өзара байланыстылықты бөлiп алу. Ол өзi алған нәтижелер жа­йында экономистердi, саясаткерлердi, социологтердi, құқық
file://C:\Documents and Settings\Администратор\Рабочий стол\ЭУИ УП Раиса\IN... 10.04.2007
14

қорғаушы және басқа мемлекеттiк органдарды, жұртшылықты хабар­дар етедi. Бiрақ криминолог, ендi болды, бұдан былай жұмыссыз­дық та, кедейлiк те болмайды, қылмыскердiң ешқайсысы жазасыз қалмайды деп қол қусырып oтыруғa тиiс емес. Ол жұмыссыз аза­мaтrapдың қандай бөлiгi кедейлiк сатысынын ең төменгi баспалдaғына тұрғандығын, сол себептi олардың қылмыс жасайтынды­ғын ашып көрсетyi тиiс. Бiрақ ондай адамдардың iшiнде қылмыс жасамайтындар да бар. Тиiсiнше, кейбiр тұрақты тepic құбылыс­тарды тез жою жөнiнде меселе көтермесе де, криминолог өз ақпа­ратымен олардың криминогендiк әpeкeттepін бейтараптандыруға, оң факторлармен өзара қатынасын камтамасыз етуге көмектесе алады (қapттapғa, мүгедектерге экономикалық көмек; еңбекке жарамды адамдарды жұмысқа орналастару; қылмыспен келген табысты «жуып-шаюға» жол бермеу және т.б.).

Сонымен қатар криминолог қылмыскерлiктi азайтуға ықпа­лын тигiзетiн құбылыстарды назаpға алады - ол тек криминогендiк қана емес (кылмыскерлiктi туындататын), сонымен қатар антикриминогендiк (туындауға тосқауыл болатын) мән-жайларға да баса көнiл аударады.

Оның антикриминогендiк процестер жайындағы ақпараты қылмыскерлiкпен күресте батымды шара қабылдауға көмек­теседі.

Сонымен, бiрiншiден, криминология өмiрдегi барлық жағдайға жан-жақты ұсыныс беретiн әмбебап ғылым емес, екiншiден, қылмыскерлiкпен күрес проблемасын орын мен yaқыттың нақты жағдайларында шеше отырып ол өз бағытын ұстанады.

Криминологиялық тұжырымдар әлеуметтiк қайта өзгеру процесiнде қолданысқа алынады, солай болуға тиiс те, бiрақ кри­минолог пен революционердi, криминолог пен билiк басындағы­лардың жауын ажырата бiлу керек.

Криминолог ic жүзiнде әрқашан қоғамғa оның денесiндегi сыз­дауықты, әлеуметтiк басқарудағы қателiктердi көpceтeтін сын­шы рөлiн атқарады, себебi қылмыскерлiк оң жетiстiктерден, жақ­сы өмiрден туындамайды. Ал, оның ұсынысы болмаса қылмыс­керлiктiң тасасында тұрған, кейде қоғамға
file://C:\Documents and Settings\Администратор\Рабочий стол\ЭУИ УП Раиса\IN... 10.04.2007

15

«қылмыскерлiк арқы­лы» карағанда ғана көрінетін тepic құбылыстардан арылу мүмкін емес.

Криминологиялық құбылыстарды ескеру - қоғамдық қатынас­тарды құрбансыз және астан-кестен төңкерicсiз, ғылмға сүйенiп қайта құру жолындағы маңызды қадам.

Әлеуметтiк жетiстiктердi емес, қателiктердi ғана көрсеткені үшiн криминологтi айыптау пациенттiң келicтi түр-түсiн, инабат­тылығын, жақсы қасиеттерiн сөз етпей, оның ауруы жайында, оны емдеудiң жолын айтқан дәрiгердi айыптағанмен бiрдей.

Мұны айтып oтырған себебiмiз, КСРО кезiнде криминология­лық зерттеулерге отыз жылдан аса уақыт тыйым салынғанан едi. Ол тыйым Қылмыскерлiк пен қылмыскердi зерттеу жөнiндегi мемлекеттiк институт қайта ұйымдастырылып, Орталық статис­тика басқармасының моральдық статистика бөлiмi таратылған 30 жылдардың басынан Қылмыскерлiктiн себептерiн зерттеу және оның алдын алу шараларын қарастыру жөнiндегi бүкiл одақтық институт шығарылған 1963 жылға дейiн созылды. Бұл кезенде қыл­мыскерлiк проблемалары бойынша, бiрақ қылмыстық құқық кри­миналистика және басқа пәндер шенберiнде жекелеген ғылыми зерттеулер жүргiзiлдi. Іc жузiнде әңгіме күрделi де бүтiндей ерек­ше құбылыс болып табылатын қылмыскерлiк жайында емес, жекелеген қылмыстармен күрес жайында ғана едi.

КСРО құрамында болған мемлекеттердегi социализмнiң ыдырауы қылмыскерлiктiң себептерiне, әcipece, наркобизнес, жезөкшелiк, валюталық операциялармен жасалатын қылмыстар­дың себептерiне жаңаша көзқарасты талап етті.

ТМД елдерiнде алғашқы Криминологиялық ассоциация 1991 жылы кұрылды. Қазақстан Республикасында да Криминология­лық Ассоциация 2000 жылы кұрылып, аталған ұйымның "Қыл­мыстылыктың алдын алу" (Предупреждение преступности) жур­налы 2001 жылдан бастап жылына eкi рет жарық көре бастады. Алғашқы Қазақстанның Криминологиялық ассоциациясының төрағасы болып заң ғылымдарының докторы, профессор И.И.Ро­гов сайланды.
file://C:\Documents and Settings\Администратор\Рабочий стол\ЭУИ УП Раиса\IN... 10.04.2007

16

Криминологияның ғылым ретіндегі мазмұн - бұл дегенiмiз: қылмыскерлiктi, оның өзгерiстерiн, аймактық және әлеуметтiк­ топтық ерекшелiктерiн зерттеу және бағалау; тиiсті қылмыскерлiктiң детерминация және себептiлiк процестерiн оның өзгерiстерi мен айырмашылықтарын зерттеу және бағалау қылмыскерлiкпен күрес жөнiнде, сондай-ақ крминологиялық зерттеулердiң методологиясы мен әдiстемесiне қатысты ұсыныстар дайындау.

Криминология пәнiнiң анықтамасымен салыстырып қарасақ мұнда, бiрiншiден, қылмыскерлiктi, оның детерминация және себептiлiк процестерiн, екiншiден, қылмыскерлiкпен күрес жөнiнде криминологиялық зерттеулердiң методологиясы әдiс­намасы мен әдiстемесi бойынша ұсыныс дайындауды көрсету өзiнше жаңалық болып табылады.

Кез келген ғылымның методологиясы мен әдiстемесi маңызды рөл атқарады, себебi олар әрқашанда зерттеу объектiсiне «байла­ныстырылады» және оның нәтижелерiнiң сенiмдiлiгiн, растығын анықтайды. Зерттеу әдiстемелерi мен әдiстерiнiң өзiндiк ерек­шелiктерi осы әдiстердi игерген мамандардың сондай-ақ арнаулы зерттеу мекемелерiн ұйымдастырудың қажет екендiгiн талап етедi.

Криминология бойьшша 60 жылдары шыққан алғашқы оқулық­тарда оның пәнi мен мазмұнын қарастырғанда жеке басы сөз болмайды. "Қылмыскердiң тұлғасын жалпы анықтаудан теория жүзiнде бас тарту дегенiмiз жеке дараны әлеуметтiк ай­налдырудан бас тарту деген сөз, ол ойлап қарасаңыз криминоло­гиялық теорияны әдiстемелiк негiзден айырады" – деп У.С. Жеке­баев дұрыс айтқан болатын. Кейiн қылмыскерлiкпен, оның себептерiмен, қылмыскерлiктiң алдын алу шараларымен қатар ол жайында сөз қозғала бастады. Ондағы мақсат - криминологтердiң оған өзiнше бөлек назар аударуы керек екендiгiн, қоғамдық қаты­настарды зерттеу қылмыскердiң жеке басын зерттеудi алмастыра алмайтындығын, ал қылмыскерлiкке және оның себептерiне ықпал ету - адамның өмip салтын cayықтыpy және белгiлi бiр жеке мiнез­құлықты түзету екендiгiн көрсету едi. Криминология пәнiн, оның мазмұнын анықтаудағы мұндай көзқарас өзiн ақтады, себебi ол, мысалы, қылмыскердiң жеке басын криминологиялық зерттеудiң дамуына септiгiн тигiздi. Осы күні зерттеулер нәтижелерiнiң ма­ңыздылығы даусыз, ендi криминологияның пәнi мен мазмұнын анықтауда қылмыскердiң жеке

file://C:\Documents and Settings\Администратор\Рабочий стол\ЭУИ УП Раиса\IN... 10.04.2007

следующая страница>