Пәні бойынша оқыту бағдарламасының (Syllabus) титулдық парағы

Нысан

ПМУ ҰС Н 7.18.3/37

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті

Тарих және құқық факультеті
Философия және мәдениеттану кафедрасы
6N0204-Мәдениеттану мамандық студенттеріне арналған

«Қазақстандағы мұсылмандық білім беру тарихы»

ПӘНІ БОЙЫНША ОҚЫТУ БАҒДАРЛАМАСЫ (Syllabus)

Павлодар

Пәні бойынша оқыту бағдарламасын (Syllabus) бекіту парағы

Нысан

ПМУ ҰС Н 7.18.3/38

БЕКІТЕМІН

ТжҚ деканы

__________Ақышев.

(қолы)

20__ж. «___»____________

Құрастырушы: ___________т.ғ.к., доцент Жапекова Г.К.

Философия және мәдениеттану кафедрасы

6N0204-Мәдениеттану мамандығының күндізгі оқу нысанындағы магистранттарына арналған «Қазақстандағы мұсылмандық білім беру тарихы» пәні бойынша

пәні бойынша оқыту бағдарламасы (Syllabus)
Бағдарлама «___» _________20__ж. бекітілген жұмыс оқу бағдарламасының негізінде әзірленген.
20__ж. «___»____________кафедра отырысында ұсынылған №_____ хаттама.
Кафедра меңгерушісі______________ Ахметова Г.Ғ. 2010 ж. «____» ________
ТжҚ факультетінің оқу-әдістемелік кеңесімен құпталған _________ 20__ж. «_____»____________№____ хаттама
ОӘК төрағасы ________________ Батталов К.К.. 20___ж. «_____»___________

1 Оқытушылар туралы мәліметтер және байланысу ақпараттары

Жапекова Гульфайрус Қабдұлқызы – философия және мәдениеттану кафедрасының т.ғ.к., доцент.

Кафедра №519 аудиторияда орналасқан. Байланысу телефоны 1153

2 Пән туралы мәліметтер

Қазақстандағы мұсылмандық білім беру тарихы – дәстүрлі мұсылмандық мектебе мен медреселер – ХХ ғ. басына дейін сақталынып қалған және қазақ халқы үшін мәдени-қоғамдық әлеуметтің ең қол жетерлік формаларының қызмет етуін зерттеу қазақтардың исламындағы тән этникалық ерекшеліктер мен белгілі заңдылықтарды белгілеуге жол ашады.
3 Пәннің еңбек сыйымдылығы

Семестр	Кредиттар саны	Аудиториялық сабақ түрлері бойынша қарым-қатынас сағаттарының саны						Магистранттың өздік жұмысының сағат саны		Бақылау нысаны
Семестр	Кредиттар саны	барлы-ғы	Дәріс	практи-ка	Зертха-налық	студия-лық	жеке	барлығы	СРСП	Бақылау нысаны
4	3	225	30	15	-	-	-	135	45	Емт.
Бар-лығы	3	225	30	15				135	45

Семестр	Кредиттар саны	Аудиториялық сабақ түрлері бойынша қарым-қатынас сағаттарының саны						Магистранттың өздік жұмысының сағат саны		Бақылау нысаны
Семестр	Кредиттар саны	барлы-ғы	Дәріс	практи-ка	Зертха-налық	студия-лық	жеке	барлығы	СРСП	Бақылау нысаны
3	3	180	30	15	-	-	-	90	45	Емт.
Бар-лығы	3	180	30	15				90	45

4 Пәннің мақсаты және міндеттері

1.1. Пәннің мақсаты – магистранттарға курстың пәндік мазмұны, оның тарихи дамуы мен қазіргі заманғы жағдайдың ерекшелігі туралы тұтас түсінік беру. Мәдени-тарихи белгілердің көп болуына қарамастан өзінің рухани мазмұнының бірілігінде исламды көруге мүмкіндік беретін мәселелеік-аналитикалық ұстаным материалды мазмұндаудың негізіне алынған.

1.2. Пәннің міндеттері:

- қазақтардағы исламның этнографиялық ерекшеліктерін айқындау;

- Қазақстандағы молдалардың материалдық және әлеуметтік мәртебесін талдау негізінде олардың қызмет ерекшелігін анықтау;

- Қазақстандағы мұсылмандық оқу орындары мен дінбасылар қызметін қарастыру;

- дәстүрлі қазақ қоғамында балалардың тәрбиесі мен оқытудың ерекшеліктерін көрсету;

- мұсылмандық мектебе мен медреселердегі оқу үрдісін көрсету;

- мұсылмандық мектептердің оқу-әдістемелік базасын сипаттау;

- мұсылмандық мектептердің құқықтық және материалдық дәрежесінің ерекшелігін ашу.

1.3 Магистранттардың білім және біліктеріне қойылатын талаптар:

- аталған пәнді игергеннен кейін алынған білімдерді басқа әлеуметтік пәндерді меңгеру үшін пайдалану;

- тәжірибелік қызметте алынған білімдерді қолдану;

- өз ойын, өз пікірін дұрыс жеткізу;

- Қазақстандағы ислам тарихын мгерген кезде негізгі мәселелерді білу;

- Орталық Азиядағы мұсылмандықтың ерекшеліктерін білу және игеру.

1.4. Пәнді оқып білуде магистранттар нені білуі қажет:

- қазақтардың діни мәдениетінің негізгі ерекшеліктерін;

- Қазақстанның ежелгі және ортағасыр тұрғындарының мәдениетімен және шаруашылығымен қазақтардың діни дәстүрлерінің сабақтастығын;

- қазақтардың этнопедагогикасын зерттеген кезде жүйелі әдісін;

- көшпенді халықтардағы ағартушылықтың дәстүрлі білім беру жүйесінің қалыптасу тарихын.

1.5 Пәнді оқып білу барысында магистранттар мынаны істей білуі қажет:

- өз бетінше және объективті ойлау;

- діни мәдениеттің рөлін және мәнін бағалау;

- қазақтардың ағарту жүйесін түсіну;

- қазақтардың діни дәстүріне қатысты мәденигенез бен әлеуметгенездің үрдістерін реттеу.

2. Пререквизиттер, постреквизиттер:

Ежелгі шығыстың мәдениеті, Этнология, Дінтану, Қазақстан тарихы

Пәннің тақырыптық

жоспары

Нысан

ПМУ ҰС Н 7.18.2/10

3. Пәннің тақырыптық жоспары

№ р/с	Тақырыптар атауы	Сабақ түрлері бойынша қарым-қатынастық сағаттар саны
№ р/с	Тақырыптар атауы	дәрістер	практи-калық (сем)	ОБМӨЖ	МӨЖ
1	Ислам (жалпы сипаттама)	1,5	1,5	3	9
2	Мұсылмандық білім берудің тарихнамасы	1,5	1,5	3	9
3	Мұсылмандық білім беру тарихы бойынша деректер	1,5	1,5	3	9
4	Исламның пайда болуының және таралудың тарихы	1,5	1,5	3	9
5	Исламдағы идеялық ағымдар мен бағыттар	1,5	1,5	3	9
6	Қазақтардағы халық исламның тұрмыстық факторлары мен сипаты	1,5	1,5	3	9
7	Мұсылмандық дінбасылар қызметінің ерекшелігі	1,5	1,5	3	9
8	Қазақ отбасындағы балаларды діни тірбиелеудің ерекшеліктері	1,5	1,5	3	9
9	Мұсылмандық мектептерде оқу үрдісін ұйымдастыру	1,5	1,5	3	9
10	Мұсылмандық мектептердің оқу-әдістемелік базасы және пәндерді оқытудың әдістемесі	1,5	1,5	3	9
БАРЛЫҒЫ :		15	15	30	90

3.1 Пән тақырыптарының мазмұны

3.1.1 Дәріс мазмұны

Дәріс 1. Ислам (жалпы сипаттама)

Дін әлемді тану мен түсіну формасының бірі. Ислам - әлемдік діні. Исламның таралу аймақтары. Мұсылмандардың саны мен этникалық құрамы. Исламның плюрализмі: оның тарихи алғышарттары және қазіргі заманғы түрі. Орталық Азия халықтарының қоғамдық-саяси, әлеуметтік және рухани өміріндегі ислам. Ислам және әлемдік тарих. «Мұсылмандық әлем» түсінігі. Мұсылмандық мәдениет және әлемдік.

Дәріс 2. Мұсылмандық білім берудің тарихнамасы.

Халық исламының дамуы мен ХХІХ-ХХ ғ. басындағы білім беру жүйесі туралы жазған тарихшылар А.И.Левшин, Г.Н.Андреев, академик В.В.Радлов, Г.Потанин, А.Алекторов, Н.Остроумов, Н. Бобровников, И.Ильминский, С.М.Граменицкий, И.Гаспринский. ХІХ ғ. аяғында еңбектері жарыққа шыққан авторлар Н.Абрамов, И.Завалишин, М.Шорманов, А.Бөкейханов, П.Румянцев, Л.Чермак, Ш.Уәлиханов, Ф.Щербина.

Кеңестік еңбектер арасында С.Д.Асфендияровтың, С.И.Руденконың, С.М.Абрамзонның, И.Гольдиэрдің зерттеулерін атауға болады.

Соңғы кеңес уақытында Х.Арғынбаевтың, К.Шүлембаевтың, В.Востровтың еңбектерін бөлуге болады.

Қазақстандағы ислам тарихы туралы жазғандар А.И.Сембаев, Г.М.Храпченков.

Тақырып 3. Мұсылмандық білім беру тарихы бойынша деректер.

Құран тарихи дерек ретінде. Пайда болу тарихы. Құрылымы, мазмұны, хронология. Құран ислам діні мен құқықтың негізгі дерегі ретінде. Құран діни әдебиеттің ескерткіші мен кезеңнің құжаты ретінде. Құранды игерудің тарихы және құрантанудағы жаңа әдістемелер.

Сунна – ислам діннің дерегі. Сунна түсінігінің анқытамасы. Хадситер және оларды сынау. Хадистердің ерте заманғы жинақтары – құрылымы мен мазмұны. Хадистердің жинақтары тарихи дерек ретінде. Дерек ретінде хадистерді сынау. Дәстүрлі сын. Хадистер туралы ғылымдардың пайда болуы (ал-джарх, ва-т-та дил). Иснад бойынша хадистерді сыныптау (сахих, хасан, да иф).

Тақырып 4. Исламның пайда болуы мен таралу тарихы.

Исламның арабтық тарихы. Ежелгі Арабия және ортағасырға өтудің басталуы. Ерте ортағасырлық араб елдері және саяси бірлік мәселесі. Арабтар және араб тілі. Этникалық бірліктің мәселесі. Көшпенділер мен отырықшылар. Мекка, Йасриб, Сана қалалары. Монотеистикалық идеялар және пайғамбарлық қозғалыс. Мекка. «Ашып айтуларға» дейінгі Мұхаммед. Алғашқы «ашып айтулар». Медина. Хиджра. Терминнің жаңа және ескі мәні. Меккеге бару. Діни уағыздың бастамасы. Дін мен құқықтың бөлінбеуі. Діннің бес парызы туралы ілімнің қалыптасуы.

Тақырып 5. Исламдағы идеялық ағымдар мен бағыттар.

Дін ретінде исламның ерекшелігі: шіркеудің жоқтығы. Діни мәселелер бойынша қоғамдық пікірдің қалыптасуы – діни беделді адамдарқызметінің қорытындысы (улама және факихи). Жоғарғы билік мәселесі. Ерте исламдағы рухани және зиялылықтың бөлінбегендігі. Сунниттер. «Халиф» және «халифат» түсініктері. Шииттер. Шиитік қозғалыс тарихының негізгі кезеңдері. Қозғалыстың басталуы. Али тұлғасы.

Тақырып 6. Қазақтардағы халық исламның тұрмыстық факторлары мен сипаты.

Қазақтар – ханафиттік бағыттың суннит дінінің мұсылмандары. Исламдағы әулиелерге сену. Тәңір құдай туралы түсінік. Қазақтардың тұрмысында отқа сену кең таралды. Көшпенділердің әрбір руында өз аруағын құрметтеу дәстүрі кездеседі. Тәңіршілдік. Бақсылық. Дуана. Қазақтардың күнсайынғы өміріне ырымшылдықтардың ықпалы.

Тақырып 7. Мұсылмандық дінбасылар қызметінің ерекшелігі.

ХІХ ғ. аяғында Қазақстанда мұсылмандық дінбасыларының көп санды діни сосоловиелердің қалыптасуы көрінді. Мұсылмандық дінбасылар православиелік пен католикшілдіктің шіркеу дінбасыларымен ешқандай бірлігі жоқ. Қазақстанда молланың өз ерекшелігі болды. Указдық және указдық емес моллалар. Ишандар. Оқу үшін төлеу. Қазақ қоғамындағы молла рөлі. Қазақ өңірінде моллалардың матеиалдық және әлеуметтік орны. 19 ғ. аяғында Қазақстандағы моллалар саны туралы статистикалық мәліметтер.

Тақырып 8. Қазақ қоғамында балалардың діни тәрбиесінің ерекшелігі.

Дін – тұлғаның руханилығын қалыптасуындағы негізгі фактор. Адамның руханилығы дінмен ғана емес анықталынады. Рухани өмірінің барлық салаларының үйлесімді өзара ықпалдастығы. Балалрды еңбекке баулу. Балаларды тәрбиелеуде гендерлік айырмашылықтар. Баларды тәрбиелеудің жастық ерекшеліктері. Үлкендерді құрметтеу. Тәрбиелік үрдістегі ауызша халық шығармашылығының рөлі.

Тақырып 9. Мұсылмандық мектептердегі оқу үрдісін ұйымдастыру.

Дәстүрлі мұсылмандық бағдарламасында мұсылмандық құқық (фикх), догматика (қалам), құрандық пәндер, хадистану, араб тілі, логика болды; қосымша арифметика, медицина, астрономия, риторика оқытылды. Татар сауатты ортада джадидизм бағыты пайда болады (араб тілінен джадид жаңа). қазақ мектебе мен медреселерде әріпке үйрету орнына дыбыстық әдістемені енгізе бастады – бұл әдіс усули джадид деп аталды. Жаңа әдістік медереселердің арасынан ең танымал болды: Қазандағы «Мухаммадия» мен «Касимия», Орынбордағы «Хусаиния», Уфадағы «Галия», Троицкеде «Расулия». Мұсылмандық мектептердің типтері. Мектебе мен медреселерде оқитын оқушылар туралы статистикалық мәліметтер.

Тақырып 10. Мұсылмандық мектептердің оқу-әдістемелік базасы.

Мұсылмандық мектептердегі оқу-әдістемелік әдебиеттер, оқу құралдар, оқулықтар. қазақ мектептеріне арналған татар ағартушылардың кітаптары. Мектебе мен медреселердегі оқу бағдарламалар. Қазақ балаларына арналған оқу құралдары мен көркем әдебиет. діни және зиялы мазмұнды кітаптар.

3.1.2 Тәжірибелік бөлімнің мазмұны

Тақырып 1. Ислам (жалпы сипаттама)

Дін әлемді тану мен түсінудің бір формасы ретінде.
Ислам әлем діні ретінде.
Ислам таралудың аймақтары.
Мұсылмандардың саны мен этникалық құрамы.
Исламның плюрализмі: оның тарихи деректері және қазіргі заманғы формалары.
Ислам және әлем тарихы. «Мұсылман әлемі» түсінігі.
Отан және ресей шығыстанушылардың еңбектеріндегі ислам тарихы.

Тақырып 2. Мұсылмандық білім беру тарихнамасы.

1. Мұсылмандық білім берудің революцияға дейінгі тарихнамасы.

2. Ислам мен мұсылмандық білім берудің кеңестік тарихнамасы.

3. Мұсылмандық білім берудің қазіргі заманғы тарихнамасы.

Тақырып 3. Мұсылмандық білім беру тарихы бойынша деректер.

Құран тарихи дерек ретінде.
Құран әдеби ескерткіш ретінде. Мәтіннің тарихы.
Мұхаммед пайғамбардың уағыздары және олардың алғашқы жазбалары.
Құранды оқытудың тарихы және құрантанудағы жаңа әдістемелер.
Хадитер мен хадистік әдебиет.
Хадис – білімді таратудың ерекше формасы.
Хадистің құрылымы (иснад, матн).
«Пайғамбар сунна» концепциясының қалыптасуы.
Дерек ретінде хадистерді сынау..

Тақырып 4. Исламның пайда болу және таралу тарихы.

Ежелгі Арабия және ортағасырға өтуінің басталуы.
Арабтар және араб тілі. Этникалық бірліктің мәселесі.
«Ашып айтуларға» дейінгі Мұхаммед.
Алғашқы «ашып айтулар».
Медина. Хиджра. Терминнің жаңа және ескі мәні.
Меккеге қажылық. Мекканы бағындыру. Меккандықтармен жарастыру.
Діни уағыздың басталуы.
Пайғамбардың өлімі.
Мұхаммед Пайғамбар исламның догматикалық жүйесінде.

Тақырып 5. Исламдағы идеялық ағымдар мен бағыттар.

Дін ретінде исламның ерекшелігі: шіркеудің жоқтығы.
Діни мәселелер бойынша қоғамдық пікірдің қалыптасуы – діни беделді адамдар қызметінің нәтижесі.
Жоғарғы билік мәселесі.
Ерте исламдағы рухани және зиялылықтың бөлінбегені.
Сунниттер. Халифаттың доктринасы.
«Халиф» (халифа) және «халифат» (халифа) түсініктері.
Шииттер. Шииттік қозғалыс тарихының негізгі кезеңдері.
Қозғалыстың басталуы. Али тұлғасы.

Тақырып 6. Қазақтардағы халық исламының тұрмыстық факторлары мен сипаты.

Қазақтар – ханафиттік бағыттың суннит дінінің мұсылмандары.
Қазіргі заманғы Қазақстан территориясында исламның таралуы.
Исламдағы әулиелерге сенушілік.
Ежелгі құдай Тәңір туралы түсінік.
Отқа сенушілік.
Бақсылық.
Дуана.
Қазақтардың күнсайынғы өміріне ырымшылдықтардың әсері.

Тақырып 7. Мұсылмандық дінбасылар қызметінің ерекшелігі.

Қазақ өңірінде мұсылмандық дінбасыларды толықтыру деректері.
Өңірдегі мұсылмандық дінбасылықтың ерекшелігі.
Қазақ қоғамындағы молланың рөлі.
Қазақ даласында моллалардың материалдық және әлеуметтік мәртебесі.
19 ғ. аяғында Қазақстанда моллалар саны туралы статистикалық мәліметтер.

Тақырып 8. Қазақ қоғамында балаларды діни тәрбиелеудің ерекшеліктері.

Баларды еңбекке баулу.
Балалрды тәрбиелеуде гендерлік айырмашылықтар.
Балаларды тәрбиелеудегі жастық ерекшеліктер.
Үлкендерді құрметтеу.
Тәрбие үрдісіндегі ауызша халық шығармашылығының рөлі.

Тақырып 9. Мұсылман мектептеріндегі оқу үрдісін ұйымдастыру.

Медресенің дәстүрлі оқу бағдарламасы.
Құрандық пәндер, хадистану, араб тілі, логика, арифметика, медицина, астрономия, риторика..
Джадидизм қозғалысының пайда болуы (араб тілінен джадид - жаңа).
Оқытудың дыбыстық әдісін енгізу - усули джадид («жаңа әдіс»).
Қазан қаласындағы «Мухаммадия» мен «Касимия», Орынбордағы «Хусаиния», Уфадағы «Галия», Троицкедегі «Расулия».
Мұсылман мектептерінің типтері.
Мектебе мен медреселерде оқитын оқушылар туралы статистикалық мәліметтер.
Оқушылардың жастық-жыныстық ерекшеліктері.
Оқу үшін төлеу

Тақырып 10. Мұсылман мектептерінің оқу-әдістемелік базасы.

Мұсылман мектептеріне арналған қолжазбалық кітаптар.
Мұсылман мектептеріне арналған басылымдық кітаптар.
Татар ағартушылардың қазақ мектептерііне арнап жазған кітаптар.
Мектебе мен медреселер үшін оқу бағдарламалар.
Қазақ балалары үшін оқу құралдары мен оқулықтар.
Діни және зиялы мазмұнды кітаптар.

3.1.3. Магистранттың өздік жұмысының мазмұны

№ р/с	МӨЖ түрі	Есеп түрі	Бақылау түрі	Сағат көлемі
1	Дәріс сабақтарына дайындық	Жұмыс дәптері	Сабаққа қатысу	20
2	Тәжірибелік сабақтарына дайындық.	Баяндама	Коллоквиум	35
3	Қосымша тақырыптарды оқу	есеп	сұрау	35
4	Бақылау шараларына дайындық	конспект	Тест	5
	Барлығы			90

Әдебиеттер:

Негізгі:

1. Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Бес томдық. 1 – том. – Алматы: Атамура, 2010. 544 бет.

2. Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінге дейін). Бес томдық. 2 – том. – Алматы: Атамура, 2010. 640 бет.

3. Алтынсарин Ы. Мұсылманшылықтың тұтқасы. Шариат-ул-ислам / дайындаған А. Сейдімбеков. – Алматы: Қазақстан ТПО Қаламгер, 2007. – 80 б.

Қосымша:

4. Мамания: тарихи деректер, естіліктер, өлеңдер, құжаттар, пікірлер / құраст. Ж. Қалиұлы. – Алматы: Атамұра, 2010. – 272 б.

Курс Саясаты
Әрбір магистрант сабақтың барлық түріне қатысуға міндетті, топтың тақырыпты талқылауында белсенділік танытып, өз курстастарыңыздың қалыпты жұмыс істеуіне кедергі келтірмеу. Сабақта өзін-өзі устаудың алғиақтығына шара қолданылыды, типті аудиториядан қуылғанға шейін. Мен сіздерден мына талаптардың орындалуын талап етемін: сабақ барысында ұялы телефондар сөндірілсін, аудиторияға сырт киіммен кірмеу, университеттің ішкі тәртібін бұзбау.

Сабақтың жібергендерге мен мынадай айыптық санкция белгілеймін; белгісіз себептермен дәріс, тәжірибе сабақтарына қатысқапағандардан 1 балл алынып тасталынады.

Дәріс сабақтарын қатысу-1, тәжірибелік сабақтарға-1. үй тапсырмасын орындағаны үшін максималдық балл саны-1, себепсіз сабақтарға қатыспағаны үшін -0 балл. тәжірибелік сабаққа толық ауызша жауап -2 б.

Өздік жұмыстардың орындауы және орындалмауы жағадйында 1 рейтингте -1-8 аптада- 7,5 балл, 2 рейтингте 9-14 аптада 8,5 балл 15 аптада 9 балл, орындалмаған жағдайда «0» балл.

Әрбір сабаққа дайындық міндетті, берілген тапсырма толығымен оқылуға тиіс.

Сіздің дайындығыңыз тәжірибе сабағы барысында сұрақ беру мен тест тапсырмаларын арқылы пәннің әрбір аяқталған тарауы барысында тексеріледі.

Егер сіз бақылау шаралары уақытында белгілі себептермен қатыса алмасаңыз, сізге келесі сабақтың барысында қайта өтуіңізге мүмкіндік беріледі, басқаша жағдайда сіз «0» баллға ие баласыз.

Семестр барысы 2 мәрелік бақылаудан тұраып тест түрінде өтеді. Тест бақылауы пәннің өтілген тараулары материадарынан беріледі.

Қорытында емтихан магситрант алған билеті бойынша ауызша өтеді.