Программа дисциплины Форма

для студентов Ф СО ПГУ 7.18.2/07

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті
Филология, журналистика жєне µнер факультеті

«Шешендік өнер» пәні бойынша 050117 «Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығының студенттеріне арналған

ПЄН БАЃДАРЛАМАСЫ

Павлодар 2009

Лист утверждения Форма

к программе дисциплины Ф СО ПГУ 7.18.2/11

для студентов

БЕКІТЕМІН

ФЖи¤ факультетініњ деканы
_________ Ж.Т.Сарбалаев

« ___» ___________2009 жыл

Құрастырушы: ф.ғ.к., доцент Р.М.Мүтәлиева
Қазақ филологиясы кафедрасы
СТУДЕНТТЕРГЕ АРНАЛҒАН ПЄН БАЃДАРЛАМАСЫ
«Шешендік өнер» пєні бойынша 050117«Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығыныњ студенттері ‰шін

Студенттерге арналѓан пєн баѓдарламасы «___»_________ 2009 жылы бекіген ж±мыс баѓдарламасы негізінде дайындалды

Ќазаќ филологиясы кафедрасының « » 2009 ж. мәжілісінде ұсынылды. Хаттама №

Кафедра меңгерушісі: _____________ Жүсіп Қ.П. «___» ________ 2009 ж.

Филология, журналистика және өнер факультетінің 2009 жылғы «___»_______ әдістемелік кеңесінде мақұлданды. Хаттама №


ӘК төрайымы:________________ Семенова М.В.

Оқытушы туралы мәлімет :

Ф.ғ.к. , доцент Р.М.Мүтәлиева

Тел. (8-3182) 55-38-82

Қабылдау уақыты: дүйсенбі сағат 10-00, ауд. №324
Пән туралы мәліметтер :
«Шешендік өнер» пәні 050117 «Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығында 1 семестрде 15 аптада оќылады. Жалпы саѓат саны - 90с, дєріс-15с, тєжірибешілік- 15с, С¤ЖО- 15с, С¤Ж- 45с.
«19 ғасырдағы қазақ әдебиеті» - ұлттық сөз өнері тарихының елеулі бір кезеңін қамтитын пән.Пәннің мазмұнында ауызша дәстүрлі жыраулық және ақындық поэзияның табиғи сабақтастығы, көркемдік, стильдік жалғастық мәселелері ғылыми-теориялық тұрғыда түсіндіріледі.
Пәннің қысқаша аннотациясы:

«Шешендік өнер» пәні – Шешендік өнер студенттерге қазақ ауыз әдебиетінің бір түрі – шешендік өнердің тарихын, ақындық айтыс секілді қазақ әдебиетінің өзіндік ерекшелігін көрсететін пәндердің бірі екендігін, дамуына қойылатын алғы шарттарынан, қойылатын талаптарынан мәлімет береді.

Пәннің мақсаты:

Ұлттық шешендік өнердің табиғатын, ұлттық әдебиет, мәдениет, фольклор тарихындағы , шешен-билер мұрасындағы шешендік өнерге қатысты ой-пікірлерді, “шешен”, ”би” деген ұғымның этимологиясын, шешеннің болмысын, психо-физиологиялық ерекшеліктерін, шешен сөйлеудің логикалық-композициялық құрылысын, тақырыбын, түрлерін, стильдік табиғатын, біртұтас өнер, импровизациялық өнер екендігінен игерту

- шешендік өнердің тарихын білу;

- шешендік өнердің шарттарын мењгерту;

- шешенге қойылатын талаптарды білу;

- шешендік сөйлеудің түрлерін игеру.

Қолданылатын єдебиеттер

Негізгі:

1. 
   Адамбаев Б.Халық даналығы. Алматы, 1976
   
2. 
   Жармұхамедов М.Шешендік өнер Алматы, 1998
   
3. 
   Негимов С.Шешендік өнер.Алаты, 1997
   
4. 
   Қазақтың би-шешендері. Алматы,1993
   
5. 
   Шешендік сөздер. Аламыты,1992
   
6. 
   Хасенов С.Шешендік тәсілдер Алматы, 1999
   
7. 
   Есхожин І.Шешендік жырлар Алматы,1993
   
8. 
   Дәдебаев Ж.Шешендік сөздер.Аалмты,1993
   
9. 
   
   

Ќосымша:

10. 
    Балақаев М. «Қазақ әдеби тілі».-Алматы, 1987
    
11. 
    Жанпейісов Е. «Қазақ прозасының тілі».-Алматы, 1968
    
12. 
    Сыздықова Р. «Сөздер сөйлейді».-Алматы,1998
    
13. 
    Төреқұлов Н.Нақыл сөздердің мәні Алматы,1971
    

Тематический план Форма

дисциплины СО ПГУ 7.18.2/07

3 Пәннің мазмұны Ф СО ПГУ

3.1 Пәннің тақырыптық жоспары
№	Тақырып	Сағат саны
		Дәріс	Тәжір.	С¤Ж
1	2	3	4	5
1.	Шешендік өнердің табиғаты	1	1	4
2.	Шешен сөйлеу сыры	1	1	4
3.	Ұлттық шешендік өнер	1	1	4
4.	Төле би	1	1	4
5.	Қаздауысты Қазыбек би	1	1	4
6.	Әйтеке би	1	1	4
7	Сырымшың шешендік өнері	1	1	4
8	Ақтайлақ би, Бөлтірік шешен сөздері	1	1	4
9	Абайдың шешендік өнері	1	1	4
10	Ұлттық шешендік өнер ғылымының қалыптасуы мен дамуы	1	1	4
11	Шешендік сөздердің мазмұны мен құрылысы	1	1	4
12	Шешендік сөздердің көркем тілік сипаты	1	1	4
13	Шешендік өнердің өзге ғылым салаларымен байланысы	1	1	4
14	Шешенге қойылатын талаптар	1	1	4
15	Шешен сөздің түрлері	1	1	4
Барлығы: сағат		15	15	60

Ф СО ПГУ 7.18.2/07

3.3 Теориялық курс мазмұны

1-тақырып.

Шешендік өнер тарихын түсінік. Оның мақсатын анықтау, “риторика”, ”оратор” терминдерінің мәнін анықтау. Грек шешендік өнерінің өкілдері: Аристотель, Платон, Демосфен, Цицерон . Ресейдегі шешндік өнер табиғаты

2-тақырып

Шешен сөйлеу сыры туралы түсінік. Шешен сөйлеу әдістері. Шешен адамның жаратылыс, табиғи психофизиологиялық қасиеттері, ерекшеліктері, жүйке талшықтарының жүйесі. Сөйлеу мен еске сақтау қабілеті. Шабыт, импровизация. шешен сөйлеудің логикалық-композициялық құрылысы

3-тақырып

Қазақтың шешендік өнері - халық ауыз әдебиетінің бір саласы. Қазақтың шешендікөнерінің бастаушылары:Майқы би, Аяз би.Жиренше шешен. Ұлтық шешендік өнердің ерекшеліктері

4-тақырып

Төле би өмірі туралы мәлімет. Ғалымдардың пікірлері. “Қарлығаш би” атану туралы шешендік сөздер.”атадан ұл туса игі, Ата жолын қуса игі” шешендік сөзінің шығу тарихы. “Қоймайсың көш деп халқым-ау” шешендік толғауы. Шешендік сөздерінің көркемдік сипаты

5-тақырып

Қаз дауысты Қазыбек би туралы ғылыми мәлімет. Бидің өмірі. Қаз дауысты Қазыбек атану тарихы. Қаз дауысты Қазыбек бидің шешендік сөздері. Шешендік сөздерінің көркемдік сипаты

6-тақырып

Әйтеке би өмірі туралы мәлімет. Әйтеке бидің шешендік толғаулары, арнаулары. Шешендік сөздерінің көркемдік сипаты

7-тақырып

Сырым Датұлы туралы мәлімет. Сырымның шешендік сөздерінің ерекшеліктері .Шешендік сөздерінің көркемдік сипаты

8-тақырып

Ақтайлақ би, Бөлтірік шешен өмірі. Шешендік сөздерінің табиғаты, көркемдік сипаты. Шешендік сөздерінің мәні

9-тақырып

Абайдың шешендік өнерінің сипаты. Шешен сөйлеу сыры. Шешендік сөздерінің бейнелік сипаты

10-тақырып

Әбу насыр әл Фарабидің “Риотрика” еңбегің ұлттық шешендік өнердің тууы мен қалыптасуына ықпалы. Ш.Ш.Уәлиханов еңбектеріндегі шешендік ойлар. “Дала уалаяты” газетіндегі қазақ зиялылырының шешендік ой-пікірлері

11-тақырып

Паралингвистикалық жіктем. Лингвистикалық жіктем. Кинетикалық жағы

12-тақырып

Сөзді әсерлі жеткізу тәсілдері. Қаратпа сөздер мен қыстырма сөздердің қолданылуы. Логикалық, грамматикалық, психологиялық кідірістер

13-тақырып

Логика, психология, философия ғылымдарымен байланысы. Халықтық педагогика, әдебиетпен, тілмен байланысы

14-тақырып

Ауызша шешен сөйлеу.Цицеронның шешенге қоятын талаптары. Шешендік жүйрік ой. Шешенге тән тұлға. Шешеннің сыртқы түр мәдениеті

15-тақырып

Лекция, баяндама, жарыс сөз сипаты. Тақырып таңдау. Материал жинау. Конспект. Шшендік сөздердің мазмұнына қарай бөлінісі. Шешендік дау:жер дауы, жесір дауы, құн, мал, ар-намыс дауларымен байланысты туған сөздер.

3.4Тәжірибешілік сабақтардың мазмұны

1. 
   тақырып
   

Грек шешендік өнерінің өкілдері: Аристотель, Платон, Демосфен, Цицерон . Ресейдегі шешендік өнер табиғатына мысалдар келтіру.

2-тақырып

Шешен сөйлеу сыры туралы түсінік. Шешен сөйлеу әдістеріне мысалдар келтіру.

3 – тақырып

Майқы би, Аяз би.Жиренше шешендердің сөздерін жаттау. Майқы бидің өмірбаянына тоқталу.

4-тақырып

Төле би өмірі туралы мәліметті жаттау. Ғалымдардың пікірлерін келтіру. “Қарлығаш би” атану туралы шешендік сөздерді айту.”атадан ұл туса игі, Ата жолын қуса игі” шешендік сөзінің шығу тарихын келтіру. “Қоймайсың көш деп халқым-ау” шешендік толғауын түсіндіру.

5-тақырып

Қаз дауысты Қазыбек би туралы ғылыми мәлімет дайындау. Бидің өмірін келтіру. Қаз дауысты Қазыбек атану тарихына тоқталу. Қаз дауысты Қазыбек бидің шешендік сөздерін жатқа айту. Шешендік сөздерінің көркемдік сипатына мысалдар келтіру.

6- тақырып

Әйтеке би өмірі туралы мәлімет дайындау. Әйтеке бидің шешендік толғаулары, арнауларын жатқа айту. Шешендік сөздерінің көркемдік сипатына мысалдар келтіру.

7-тақырып

Сырым Датұлы туралы мәлімет дайындау. Сырымның шешендік сөздерін жатқа айту. .Шешендік сөздерінің көркемдік сипатына мысалдар келтіру.

8-тақырып

Ақтайлақ би, Бөлтірік шешен өмірбаяндарын айту. Шешендік сөздерін жатқа айту.. Шешендік сөздерінің мәнін ашу.

9-тақырып

Абайдың шешендік өнеріне «Абай жолынан» мысалдар келтіру.

10-тақырып

Әбу насыр әл Фарабидің “Риотрика” еңбегін оқу. Ш.Ш.Уәлиханов еңбектеріндегі шешендік ойлардан мысалдар келтіру. “Дала уалаяты” газетіндегі қазақ зиялылырының шешендік ой-пікірлеріне мысалдар келтіру.

11-тақырып

Паралингвистикалық жіктем, лингвистикалық жіктем. кинетикалық жағына Негимов кітабынан мысалдар келтіру.

12 –тақырып

Сөзді әсерлі жеткізу тәсілдеріне, қаратпа сөздер мен қыстырма сөздердің қолданылуына шешендік сөздерден мысалдар келтіру. Логикалық, грамматикалық, психологиялық кідірістерді шешендік сөздермен келтіру.

13-тақырып

Логика, психология, философия ғылымдарымен байланысы. Халықтық педагогика, әдебиетпен, тілмен байланысына мысалдар жазу.

14 – тақырып

Ауызша шешен сөйлеуге, Цицеронның шешенге қоятын талаптарына мысалдар жазу.

15-тақырып

Шешендік дау:жер дауы, жесір дауы, құн, мал, ар-намыс дауларымен байланысты туған сөздерге шешендердің сөздерінен мысалдар келтіру.

3.5 С¤Ж мазм±ны

№	СӨЖ түрі	Есеп беру формасы	Бақылау түрі	Сағат көлемі Қтә-11	Сағат көлемі Сқтә-21(2ж)	Сағат көлемі Сқтә-21(қ)
1	Дәріс сабақтарын өңдеу		Сабаққа қатысу	15 (1х15)	12	12
2	Үй тапсырмасын орындау	Жұмыс дәптері	Сабаққа қатысу	15 (1х15)	25	25
3	Қосымша материалдарға дайындық	Конспект	Коллоквиум	16	25	25
	Бақылау жұмысын	Бақылау жұмысы	Бақылау жұмысын орындау		26	26
4	Семестрлік тапсырманы орындау	Конспект	Семестрлік тапсырманы қорғау	10	25	25
6	Бақылау шараларына дайындық			4	4	4
	Барлығы			60	117	117

Студенттерге µздігінен оќуѓа берілетін таќырыптар

1. Қаз дауысты Қазыбектің өмірбаянын жазу.

Ұсынылатын әдебиет: [10 ] 58-бет, [4 ] 46-бет

2. Төле бидің өмірбаянын жазу

Ұсынылатын әдебиет: [ 4]50-бет, [10 ] 60-бет,

3. Әйтеке бидің өмірбаянын жазу

Ұсынылатын әдебиет: [4 ] 55-бет,[2 ] 20-бет

4. Тайкелтір шешеннің өмірбаянын жазу

Ұсынылатын әдебиет: [4 ] 60-бет

5. Бөлтірік шешеннің өмірбаянын жазу

Ұсынылатын әдебиет: [2 ] 10-бет

6. Сырым Датұлының өмірбаянын жазу

Ұсынылатын әдебиет: [ 2] 15-бет
Бақылау шараларының күнтізбелік кестесі

1 рейтинг (3 семестр)										Барлық балл
Апта		1	2	3	4	5	6	7	8
Аптадағы максим. сағат		13	12	13	12	12	18	13	12	100
Дәріс сабағына қатысу	СӨЖ түрі	ҮТ 1	ҮТ2	ҮТ3	ҮТ4	ҮТ5	ҮТ6	ҮТ7	ҮТ8	16
	Бақылау формасы	Қ	Қ	Қ	Қ	Қ	Қ	Қ	Қ
	Макс. балл	2	2	2	2	2	2	2	2
‡й тапсырмасын орындау	СӨЖ түрі	ҮТ 1	ҮТ2	ҮТ3	ҮТ4	ҮТ5	ҮТ6	ҮТ7	ҮТ 1	40
	Бақылау формасы	Қ	Қ	Қ	Қ	Қ	Қ	Қ	Қ
	Макс. балл	5	5	5	5	5	5	5	5
Ќосымша материалдарѓа дайындыќ	СӨЖ түрі		ҚМ1		ҚМ2		ҚМ3		ҚМ4	20
	Бақылау формасы		К		К		К		К
	Макс. балл		5		5		5		5
Семестрлік тапсырманы орындау	СӨЖ түрі	СТ		СТ			СТ			18
	Бақылау формасы	Р1		Р2			Р3
	Макс. балл	6		6			6
Межелік бақылау	Тақ. №									6
	Бақылау формасы							МБ
	Макс. балл							6

2 рейтинг (3 семестр)									Барлық балл
Апта		9	10	11	12	13	14	15
Аптадағы максим. сағат		16	10	16	10	16	16	16	100
Дәріс сабағына қатысу	СӨЖ түрі	ҮТ 9	ҮТ10	ҮТ11	ҮТ12	ҮТ13	ҮТ14	ҮТ15	14
	Бақылау формасы	Қ	Қ	Қ	Қ	Қ	Қ	Қ
	Макс. балл	2	2	2	2	2	2	2
‡й тапсырмасын орындау	СӨЖ түрі	ҮТ91	ҮТ10	ҮТ11	ҮТ12	ҮТ13	ҮТ14	ҮТ15	35
	Бақылау формасы	Қ	Қ	Қ	Қ	Қ	Қ	Қ
	Макс. балл	5	5	5	5	5	5	5
Ќосымша материалдарѓа дайындыќ	СӨЖ түрі	ҚМ5	ҚМ6	ҚМ7	ҚМ8	ҚМ9	ҚМ10	ҚМ11	21
	Бақылау формасы	К	К	К	К	К	К	К
	Макс. балл	3	3	3	3	3	3	3
Семестрлік тапсырманы орындау	СӨЖ түрі	СМ4		СМ5		СМ6		СМ7	24
	Бақылау формасы	Р		Р		Р		Р
	Макс. балл	6		6		6		6
Межелік бақылау	СӨЖ						МБ		6
	Бақылау формасы
	Макс. балл						6

Шартты белгілер: ҮТ1 – үй тапсырмасы №, ,Қ –оқу үрдісіне қатысу, ҚМ –қосымша материал, К- конспект, СМ-семестрлік жұмыс, МБ – межелік бақылау №1.

Курс саясаты

Оқу процесіне қатысу дегеніміз – сабаққа қатысу, пікірталаста және топ жұмысында белсенділік көрсету, топтастарының оқуына әсер ету.

Қойылған талаптар орындалмаса, жаза қолданылады. Сабаққа 100 пайыз қатысып, берілген тапсырмаларды уақытымен және дұрыс орындаса – ең жоғарғы балл 100 б. қойылады. Курсты өту барысында төмендегідей марапаттау ұпайлары қойылады:

- дєріске ќатысу – 2 балл.

- тєжір. сабаќќа ќатысу – 1 балл.

- тєжір. жұмысты орындау – 4 балл.

Тєжірибешілік жұмыстарын орындау барысында

• 
  Сұрақтар мен тапсырмаларға жауап беру – 2 балл;
  
• 
  Жаттығу жұмыстарын орындау – 1 балл;
  

¤здік жєне курстыќ жұмыстарын орындау және қорғау барысында:

• 
  материалды толық меңгеру – 3 балл.
  
• 
  Талқыланатын тақырыптың, жоба мәселесінің мазмұнын ашу – 2 балл
  
• 
  Лексика-грамматикалық және стилистикалық сауаттылығы – 2 балл.
  
• 
  Материалдың мазмұндалуына шығармашылық көзқарас және өз ойын айта білу – 2 балл.
  

Студенттер білімін аралық бақылау тест немесе жазбаша бақылау жұмысы түрінде жүргізіледі.
Осы көрсеткіштер орындалмаған жағдайда жеткіліксіз немесе айып санкциялары қолданылады:

1. 
   сабақты босату (себепсіз);
   
2. 
   тапсырмаларды уақытымен орындамау;
   
3. 
   тапсырмаларды орындау барысында қателіктер жіберу, яғни,студент материалды толық меңгермеген жағдайда.
   

Егер студент сабаќќа себепті жаѓдаймен келе алмаса, келесі аптада сол сабаќќа µтеу (отработка) жасайды. Біраќ ±пай азайтылады.
Пән бойынша қорытынды рейтингті есептеу әдісі

№	Қорытынды бақылау түрі	Бақылау түрлері	¤лшемдік ‰лес
	Емтихан	Емтихан	0,4
1		Ағымдық үлгерімді бақылау	0,6
2	Сынақ	Сынақ	0,4
		Ағымдық үлгерімді бақылау	0,6
3	Емтихан К/Ж	Емтихан	0,4
		Курстық жұмыс	0,3
		Ағымдық үлгерімді бақылау	0,3
4	Курстық жұмыс	Курстық жұмыс	0,6
		Ағымдық үлгерімді бақылау	0,4

Пән бойынша қорытынды рейтинг мына формула бойынша анықталады:

мұндағы Р₁, Р₂, Е, С,КЖ – бірінші, екінші рейтингте алған ±пай бойынша емтихандағы балл көрсеткіші

ӨҮаү, ӨҮе, ӨҮс, ӨҮкж – ағымдық үлгерімнің семестрдегі үлестері.

Студент сынақты тапсырмай алуы үшін жинаған балы 100 болу керек.

Егер оқу жоспарында емтихан мен сынақ қарастырылған болса, онда сынақ ағымдық бақылау түрі деп есептеледі.

КЖ ғылыми жетекші қатысуымен комиссия алдында қорғалады және пікірмен бірге бағаланады. Пән бойынша қорытынды рейтинг 2-кестеге сай баллдан сандық баламаға, әріптік және дәстүрлі бағаға ауыстырылады. Сөйтіп, оқу жетістіктері журналына және рейтингтік ведомостьқа жазылады. Ведомость пен сынақ кітапшасына дәстүрлі үлгімен баға қойылады.

Егер пән бойынша емтиханнан басқа курстық жұмыс қарастырылған болса, онда сынақ кітапшасына дәстүрлі үлгімен Кж балына сай баға қойылады.

Студенттердің білімін анықтау көрсеткіші

Балл түріндегі қорытынды баға	Балдың сандық баламасы	Әріп жүйесі бойынша бағалау	Дәстүрлі жүйе бойынша қойылатын баға
			Емтихан, дифф. сынақ	сынақ
1	2	3	4	5
95-100	4	А	өте жақсы	Есептелді
90-94	3,67	А-
85-89	3,33	В+	Жақсы
80-84	3,0	В	Жақсы
75-79	2,67	В-	Жақсы
70-74	2,33	С+	қанағаттанарлық
65-69	2,0	С
60-64	1,67	С-
55-59	1,33	Д+
50-54	1,0	Д
0-49	0	F	қанағаттанарлықсыз	есептелмеді

Егер студент емтиханда F деген баға алса, оның қорытынды рейтингі анықталмайды. Ведомостьқа «қанағаттанарлықсыз» деген баға қойылады. Егер пән бірнеше семестрде өтетін болса, онда балл түріндегі баға орташа есеппен қорытылады:

Қ= _Қ₁*К₁+Қ₂*К₂+...+Қ_n*К_n

К₁+К₂+...+К_n

Мұнда Қ₁ ,Қ₂ ,Қ_n – семестр бойынша балл түріндегі қорытынды баға;

К₁,К₂,К_n – семестр бойынша пән сағаты

n – семестр саны