Оҕо сааспыт «Аартыга»
Аан тыл
Оҕо саас умнуллубат кэрэ күннэрэ хас биирдии оҕо сүрэҕэр сүппэттии иҥэллэр дииллэрэ кырдьык эбит. Ол өйдөбүл сааспыт ырааттаҕын аайы өссө дириҥиир, суолтата улаатар. Мин оҕо сааһым, оскуолаҕа үөрэнэр, кэлин үлэһит буолбут кэмнэрим, оскуола иһинэн 1981 сыллаахха тэриллибит «Аартык» эдэр кэрэспэндьиэннэр постарын кытта сибээстээх уонна мин тус олохпор улахан суолталаах. «Аартык» маҥнайгы салайааччылара Ефимова Альбина Алеексеевна, Слепцова – Дыдаева Татьяна Петровна буолаллар. Кэнники кэмҥэ Ефимова Александра Дмитриевна, Слепцова Александра Кимовна үлэлээбиттэрэ. Ол да иһин буолуо өр сылларга ситиһиилээхтик үлэлээн кэлбит, элбэх эдэр кэрэспэндьиэннэри иитэн таһаарбыт «Аартык»-пыт үлэтэ тохтоон хаалбатын диэн 2008 сыл күһүн сөргүтэн саҕалаабытым.
Биһиги сүрүн сорукпут – оскуола, бөһүөлэк үлэтин, олоҕун, учууталларын үлэһиттэрин, олохтоохтор ситиһиилэрин, араас тэрээһиҥҥэ кыттыыларын туһунан киэҥ эйгэҕэ тарҕатыы, сырдатыы буолар.
Ону тэҥэ «Аартык» пост оҕо айар дьоҕурун сайыннарар сыаллаах. Манна сылдьар, дьарыктанар оҕолор хас биирдиилэрэ хоһоон суруйарга, остуоруйа айарга холоноллор. Баҕар хаһан эмит бу оҕолортон айар куттаах, киэн билиилээх Дойдубутугар биллэр-көстөр суруналыыс, суруйааччы буолан тахсыахтара, дьон-сэргэ биһирээн ааҕар Киһитэ буолуохтара.
«Аартык» юнкорпост салайааччыта Р.С. Слепцова
Оҕону угуйуу, уһуйуу – «Аартык»
айар анала
(салайааччы үтүө холобурунан)
Оскуола сонуннарыттан
Үөрэхпит дьыла саҕаланан, араас элбэх сонуннардаах хас да нэдиэлэ номнуо элэс гынан ааста. Быйыл биһиги кэллэктииппитигэр үс эдэр исписэлиис эбилиннэ. Математика учууталынан Мария Афанасьевна Гуляева, физкультура учууталынан Олимпий Андреевич Потапов уонна бэйэбит оскуолабытын бүтэрээччи Василий Афанасьевич Колесов эбии үөрэхтээһин учууталынан ананан кэллилэр. Оскуолаҕа урукку өттүгэр иитэр-үөрэтэр үлэбитигэр араас куруһуоктары тэрийэн үлэлэтэр эбит
буоллахпытына, саҥа үөрэх дьылыгар элбэх хайысханан үлэлиир алта устуудьуйа тэриллэн үлэлэрин саҕалаабыттара – быйылгы дьыл уратытынан буолла. Устуудьуйалары, сонун сүүрээннэри киллэрэн, талааннаах, эдэр учууталлар салайан ыытыахтара: «Айысхан» ырыа устуудьуйатын салайааччыта А.И. Бурнашева, «Көөчөөн Көрө» – В.А. Колесов, «Дуораан» фольклор устуудьуйата – С.Н. Седалищева, «Бахсы» илиинэн оҥоһук – Е.В. Слепцова, «Сардаана» муода театра – А.К. Слепцова, «Тирэх» эти-хааны эрчийэр устуудьуйа – Р.Н. Бойко. Бу тэриллибит устуудьуйалар чэрчилэринэн «Дьулуур» оҕо тэрилтэтин лидердэрэ, ахтыбыыстара үлэлэрин ситиһиилээхтик саҕалаатылар. «Дьулуур» лидеринэн 11 кылаас туйгун үөрэнээччитэ Даша Ефимова үһүс сылын тахсыылаахтык үлэлиир. Үөрэнээччилэр үөрэх кэнниттэн кэлэн дьарыктанар интэриэстэрэ лаппа үрдээтэ, устуудьуйаларга суруттарыы балачча көхтөөхтүк барар.
«Тирэх» устуудьуйа тэрийэн ыыппыт «Күһүҥҥү марафона» хаһааҥҥытааҕар да олус көрдөөхтүк, интэриэһинэйдик ааста. Элбэх кыттааччыны көҕүлээтэ. Бэһис сылын ыытыллар уһун дистанциялаах сүүрүү кэнниттэн үс сүһүөх оҕолоругар, учууталларга 60 уонна 100 миэтиргэ сүүрүү буолла. Алын сүһүөх уолаттарыгар – Ваня Васильев, кыргыттарга Валерия Чирикова бастакы миэстэни ылан, иннилэрин кимиэхэ да биэрбэтилэр. Орто сүһүөх оҕолоругар – Маша Павлова, Софрон Аммосов; үрдүкү кылаастарга Аня Ефимова, Вася Слепцов быһый, түргэн аатын ыллылар. Учууталлар да оҕолортон хаалсыбатылар. 60 миэтиргэ бастакынан биэтэккэ Я.П. Федорова сүүрэн кэллэ, иккис – Р.С. Слепцова, үһүс – М.А. Рожина. Бу курдук тэрээһиннэр киэҥ хабааннаахтык, үрдүк таһымнаахтык ыытылла турдуннар. Нэһилиэк олохтоохторо, тэрилтэлэр чөл олоҕу пропагандалыахтара, көхтөөхтүк кыттыахтара диэн эрэнэбит.
Күһүҥҥү күн күндү кистэлэҥэ үгүс, көрүдьүөһэ да дэлэй. «Дьулуур» лидердэрэ ыыппыт «Көмүс күһүн» истиэндэ күрэҕэр кылаас барыта кытынна. Атыы-эргиэн дьаарбаҥката эмиэ ситиһиилээхтик барда. Үөрэнээччилэр оҕо тэрилтэлэригэр дьаарбаҥкаттан киирбит харчынан көмөлөстүлэр, бу укпут үптэрэ бэйэлэригэр ананарын табатык өйдөөтүлэр. Тэрээһиннэри түмүктүүр айылҕа матырыйаалларыттан оҥоһуллубут авангарднай муода улахан түһүлгэтигэр төрөппүттэр, учууталлар ыалдьыттаатыбыт. Манна бааллар араас кэрэ көстүүмнэр: оттон оҥоһуллубут бухатыыр көстүүмэ (Коля Слепцов, 3 кыл.), хатырыгынан эриэхэ (Аркадий Слепцов, 5 кыл.), сахалыы таҥастар (1 кыл. кэллэктиибэ), «Күһүҥҥү хаһыҥ» 7 кылаастар кэллиэксийэлэрэ уо.д.а. Авангарднай муода «Кэрэ кыыһын» үрдүк аатын Уйгулаана Слепцова (11 кыл.) ылла. Бырааһынньыктааҕы элиниэйкэҕэ күрэхтэһиилэр, күрэхтэр түмүктэринэн элбэх кыайыылаах ааттанна, бириис туттарылынна. Маҥнайгы кылаас үөрэнээччилэригэр Ил Түмэн дьокутаата Константин Ильковскай бэлэҕин үөрүүлээх быһыыга-майгыга туттарбыттара, кырачаан үөрэнээччилэргэ ордук долгутуулаах буолла. Оскуола олоҕор, иитии үлэтигэр төрөппүттэр чугастарын, ыытыллар үлэҕэ кытталларын бу түгэннэр көрдөрдүлэр. Өссө да бу курдук өрүү көхтөөхтүк кытта туруҥ, оскуола олоҕун интэриэһиргээн, тирэх буолан көмөлөһүҥ.
Розалия Слепцова,
«Дьааҥы сонуна», 22.10.08
Оҕолорбут ситиһиилэрэ
Арыылаах орто оскуолатын үөрэнээччилэрэ улууска 1996 сыллаахтан ыытыллар «Инникигэ хардыы» научнай-практическай кэмпириэнсийэҕэ сыл ахсын ситиһиилээхтик кытталлар.
2008 сыл ахсынньыга Баатаҕай бөһүөлэгэр ыытыллыбыт кэмпириэнсийэҕэ биэс оҕо кыттыбытыттан: Валя Солдатова (6 кыл.) «Түүл киһи олоҕор суолтата» тиэмэнэн (сал. С.Н. Седалищева) иккис миэстэҕэ тиксибитэ, Алена Александрова (10 кыл.) «Анализ флоры сосудистых растений степей» тиэмэнэн (сал. Р.Н. Скрябина) Москуба куоракка ыытыллыахтаах «Инникигэ хардыы» Бүтүн Арассыыйатааҕы эдэр чинчийээччилэр кэмпириэнсийэлэригэр баран кыттыыны ылар үрдүк чиэскэ региональнай көрүү лауреатынан буолбута, Алеша Семенов (9 кыл.) «Физика в жизни кошки» (сал. Р.Е. Стручкова) тиэмэнэн иккис миэстэ буолан, Дьокуускайга ыытыллар «Инникигэ хардыы» өрөспүүбүлүкэтээҕи 13-с научнай-практическай кэмпириэнсийэҕэ кыттарга мэктиэлэммитэ. Алеша салайааччытынаан Розалия Егоровналыын бу тиэмэнэн, уруокка ыытыллыбыт лабораторнай үлэлэргэ олоҕуран үлэлээбиттэрэ иккис сыла. Научнай үлэлэрин сүрүн сыалынан дьиэ кыылын, бу түгэҥҥэ – куосканы – айылҕаны кытта алтыһыытын, олоххо сибээһин физика үөрэтэр салааларынан (разделларынан) кэтээн көрүү, тэҥнээһин, күннээҕи олоххо тутуу буолар. Холобур, бу үлэни ааҕан, үөрэтэн элбэҕи билиэххэ сөбүн быһаардым: физика сүрүн салата – механика куоска олоҕор сүрүн суолталаах, ол курдук, куоска хас биирдии хамсаныыта ураты тэтими үөскэтэр; хас биирдии атаҕын хамсаныыта бэйэ-бэйэтин солбуйсар түргэтээһинтэн уонна бытаарааһынтан турар (ритм). Ааҕан таһаарбыттарынан, куоска атаҕын 40 былчыҥыттан 1/5 чааһа эрэ үлэлиир эбит, атына саппааска, мүччүргэннээх түгэҥҥэ эрэ туттуллар, ону таһынан куоска сүүрэр тэтимин часка 50 км дылы түргэтэтэр эбит. Ити курдук, холобурдары уонна онтон да элбэх араас дьиктини бу үлэттэн билиэххэ сөп.
Саҥа үүммүт 2009 сыл маҥнайгы ыйын 9-10 чыыһылаларыгар Дьокуускайга ыытыллыбыт кэмпириэнсийэҕэ кыттан, биһиги Алешабыт иккис бочуоттаах миэстэҕэ тиксэн салайааччыта Розалия Егоровна, төрөппүттэрэ Марианна, Максим Семеновтар, оскуола учууталлара үөрүүбүт үксээтэ. Алеша ситиһиитэ – саҥа сыл биир улахан бэлэҕинэн буолла. Аны Алена Александровабытыгар, кини салайааччытыгар үрдүк ситиһиилэри баҕарабыт. «Кыайан, хотон кэл!» диэн алгыыбыт.
Розалия Слепцова, Арыылаах,
«Дьааҥы сонуна», 21.01.09
10 саастаах оҕо хараҕынан тойонноотоххо
Билиҥҥи кэм ирдэбилигэр толору эппиэттэһэр буоллахха, хас биирдии киһи бэйэтин дьылҕатын бэйэтин илиитигэр илдьэ сылдьар. Ол курдук, кини, бастатан туран, чөл олоҕу тутуһуохтаах. Мин бу тиэмэ туһунан 5 кылаас үөрэнээччилэрин кытта кылгас эрээри дириҥ ис хоһоонноох бэсиэдэ оҥордум. Бэсиэдэлэһээччилэрим кыракый саастаахтарын көрүмэҥ, чөл олох туһунан бэйэлэрэ туспа көрүүлээх, толкуйдаах дьон буолан биэрдилэр.
Федя Слепцов: - Чөл олохтоохторго арыгылыыр, табахтыыр киһи киирбэт. Тоҕо диэтэххэ, арыгы уонна табах киһи доруобуйатын буортулуур.
Арсен Аммосов: - Чөл олох диэн табаҕы, арыгыны утары охсуһуу буолар. Дьону кытта мээнэ иирсэ сылдьыбат киһи эмиэ чөл олохтооххо киирсэр. Маны барытын тутустахха, доруобуйаҥ тупсар, ол үлэҕэр, хайа баҕарар дьарыккар наада. Ол иһин сорох дьон испэттэр, олохторун харыстыыллар, кинилэр оҕолоругар эмиэ үчүгэй буолар. Бу олохторо сиэннэригэр эмиэ эргийэн кэлэр. Оччоҕуна кинилэр үчүгэйдик олороллор, иирсибэттэр.
Костя Бурнашев: - Сорох дьон чөл олоҕу тутуспаттар. Сатаан тулуйбакка эрэ арыгыны иһэн, табаҕы тардан кэбиһэллэр. Сити куһаҕан. Маннык сылдьан өлүөхтэрин сөп. Розалия Степановна, Александра Кимовна, Лариса Степановна уонна Анна Еремеевна чөл олоҕу тутуһаллар.
Аркадий Слепцов: - Арыгы уонна табах киһи доруобуйатын буортулууллар. Табахтыыр, арыгылыыр киһи үлэһит, спортсмен буоларыгар ыарахан. Бу куһаҕаттары утары барар киһи үчүгэй үлэһит буолуон баҕардаҕына үлэлиэн сөп. Арыгы курдук аһыы улар киһи сирэйин буортулууллар.
Уля Неустроева: - Арыгыны испэт киһи дьоллоох буолар. Онтон арыгыны иһэр киһи доруобуйата мөлтүүр, ол чугас дьонугар эмиэ охсор.
Гена Винокуров: - Чөл олоҕу тутуспат киһи элбэх иирсээни оҥорор. Чөл олоҕу тутуһуу киһиэхэ туһалаах.
Оля Ефимова: - Чөл олоҕу тутуһарга туох нааданый? Чөл олох диэн ыраас олох. Хас биирдии киһи бэйэтин олоҕун бэйэтэ оҥостор. Онуоха, бастатан туран, табах уонна арыгы дьаатыгар ылларымыахха наада. Наар табах тардар, арыгы иһэр киһи сыыйа бу куһаҕан дьаллыктарга ылларан хаалар. Ол араас ыарыыга тиэрдэр. Арыгыга ылларбыт киһи дьиэтин биир арыгыга атастаһыан сөп. Кэлин кэмсинэн быраҕаары гыныаҕа, үйэтигэр сатаан бырахпат. Ол иһин кыра эрдэхпититтэн чөл олоҕу тутуһуохтаахпыт. Арыгыны, табаҕы утары охсуһуохтаахпыт.
Иосиф Слепцов: - Арыгыһыт киһи охтор уонна үлэтин дэлби көтүтэр. Оччоҕо оҕолорун иитэр харчыта суох хаалар. Арыгыһыт, табахсыт, элбэхтик этиһэр киһи чөл олоҕу тутуһар дьоннооҕор түргэнник өлөр. Кинилэр атын дьоҥҥо элбэх куһаҕаны оҥорон, ол буруйдарыгар эппиэттииллэр. Арыгыны кытаатан атыылаамаҥ! Тоҕо диэтэххэ, дьон үксэ харчыларыгар барытыгар арыгы атыылаһыахтара. Табаҕы эмиэ атыылаамаҥ уонна тардымаҥ, дьиэни уоттуоххут.
Юра Слепцов: - Чөл олох диэн табаҕы, арыгыны утарар олох. Чөл олоҕу тутуһуоххун баҕарар буоллаххына, хаһан да арыгылаама, табахтаама. Чөл олоҕу тутуһар киһи олоҕор үгүс ситиһиилээх. Онтон тутуспат киһи олоҕор элбэх куһаҕаны көрсөр. Уонна чөл олох диэн, мин санаабар, атын дьоҥҥо элбиих-элбэх үтүөнү оҥордоххуна, ол бэйэҥ олоххор үтүөнэн көмөлөһөр.
Ытыктабыллаах, ааҕааччылар, мин бу оҕолору кытта кэпсэтиим, кырачаан дьон кыраҕы харахтарын кыымчааннара, кинилэр баҕа санаалара биир эмит көнө суолтан туора туораабыкка, олоҕор таба суолу тобуларыгар, санаатын сааһыланарыгар күүс-көмө, бигэ тирэх буоллар ханнык диэн эрэнэн суруйдум. Үөрэнээччилэрим ыра санаалара туоларыгар баҕарабын.
Розалия Слепцова, «Аартык» эдэр кэрэспэдьиэннэр
постарын салайааччыта, Арыылаах,
«Дьааҥы сонуна», 21.01.09
Ыччат ыыра киэҥ
Сыл – хонук дииллэрэ кырдьыгын, сыл-хонук ааһан истэҕинэ биирдэ өйдүүбүт. Ааспыт кэм элэстэнэн ааһара түргэнин. 30 саастаах «Аартык» пост урукку эдкордара дьон киэн туттар үлэһиттэрэ буоллулар.
Оттон бүгүҥҥүлэр кимнээхтэрий? 90-с сылтан саҕалаан манна дьарыктаммыт иитиллээччилэр ханна тиийдилэр диэтэххэ, маннык. Бастыҥ эдкордар ааттарын Наташа Аммосова, Тина Аммосова, Люба Слепцова, Надя Протопопова, Лара Горохова, Сардаана Седалищева ылбыттара.
«Кэскил» хаһыат кинилэри хаста наҕараадалаабытын ааҕан сиппэккин, тоҕо диэтэххэ, ыытыллар бары куонкурустарга, күрэхтэргэ кыттан миэстэлэһээччилэр кинилэр буолаллар. «Өркөн өйгө» кыайбыт Степа Бурнашев «Өйө диибин», «Удьуорбут идэтэ салҕанар» ыстатыйалар ааптардара, «Төрөөбүт литератураҕын төһө билэҕин» викторина кыайыылааҕа Марианна Романова «Чэчир айанын» кэпсээбиттээх.
Сардаана Седалищева «Ааспыты анааран көрүөххэ» викторинаҕа 2-с миэстэлэммитэ, өссө 3, 000 харчынан бириэмийэлэммиттээх. Ойуунускай 100 сааһыгар «Дьааҥы сонуна» хаһыат викторинатыгар 1-2-с миэстэлээх, «Юнкордар – бөрүө рыцардара» куонкуруска кыайан путевканан, дипломунан уонна магнитофонунан наҕараадаламмыта. Биир оҕо ситиһиитэ диэтэххэ, балачча буолбат дуо? Билигин кини Россия суруналыыстарын Союһун чилиэнэ. Кытайга университеты бүтэрэн үлэлии сылдьар.
2008 сылтан ыла 40-тан тахса ыстатыйабыт «Дьааҥы аартыгар», «Кэскилгэ», «Учуутал аргыһыгар», «Учительский вестник»-кэ бэчээттэннилэр. Быйыл Баатаҕайга эдэр суруналыыстар бастакы сүлүөттэригэр кыттыбыппыт. Манна ыытыллыбыт күрэххэ Костя Лукин, Даша Ефимова кыттан, кыыспыт «Бастыҥ суруналыыс» аатын ылан муҥур кыайыылаах тахсыбыта. Кини оскуолатын Кыһыл көмүс мэтээлинэн бүтэрдэ, СГУ-га нуучча тылын уонна литературатын идэлээҕэ буолаары филология факультетыгар киирдэ.
Итини сэргэ, «Аартыктар» көҕүлээн, тэрийэн, биир дойдулаахпыт, аатырбыт суруналыыс Степан Юмшанов кэриэһигэр ааҕыылары ыыппыттара. Аркадий Слепцов «Үчүгэйдик да оонньууллар эбит» ыстатыйата биһирэнэн улуус хаһыатын анал грамотатынан наҕараадаламмыта.
Элбэх оҕоҕо киэҥ аартыгы ыйбыт «Аартыкпыт» ыччатын ыыра киэҥ. Ситиһиибит ситимэ быстыбатар ханнык диэн салгыы айымньылаахтык үлэлииргэ кыһанабыт.
Розалия Слепцова, «Аартык» пост салайааччыта,
Арыылаах, Дьааҥы,
«Кэскил», 30.10.09
Саҥа тэрээһин
Оҕону иитэр-үөрэтэр эйгэ үлэһиттэрэ дойду Президенэ Д.А. Медведев 2010 сылы «Учуутал сылынан» биллэрбитин үөрэ-долгуйа көрүстүбүт. Онон быйыл хас биирди учуутал, иитээччи өссө таһаарыылаахтык үлэлииргэ дьулуһар.
Биһиги оскуолабыт Учуутал сылын өр сылга үлэлээбит кырдьаҕас учууталлары чиэстээһиннээх үөрүүлээх тэрээһининэн аспыта.
Оскуола иллээх үлэһит коллективын хас эмэ сыл устата дириэктэр В.Г. Павлова салайан үлэлэтэр. Кини хас биирдии үлэһиккэ, үөрэнээччигэ, төрөппүккэ болҕомтотун уурар. Кинилэр санааларын таба өйдөөн, сөптөөх быһаарыныыны ылыныы уустук дьыала. Ону табатык өйдүүргэ психолог буолуохха наада. Валентина Герасимовна оннук салайааччы.
Оскуолабыт иһинэн ыытыллар, үгэскэ кубулуйбут анал тэрээһиннэрдээхпит. Ол курдук биһиэхэ сылын ахсын чиэппэргэ биирдэ «Дублер күнэ» ыытыллар: учууталлары оҕолор уонна төрөппүттэр солбуйан уруоктары, кылаас чаастарын ыыталлар. Быйылгы «Дублер күнэ», атын сыллартан уратыта, Учууталлар сылларыгар ананна. Дублер-учууталлар уруоктарын таһынан оонньуу форматынан бастакы педагогическай сүбэ мунньаҕа (педсовет) ыыттылар. Мунньахха 5-11 кылаас үөрэнээччилэрэ сырыттылар. Бу сүбэ мунньах үөрэнээччилэргэ, дублер-учууталларга, дириэктэргэ, завучтарга бэйэни салайыныыны ситэрэргэ, оскуола үгэһин чиҥэтэргэ, оҕолор лидерскэй хаачыстыбаларын билэргэ, учуутал идэтэ киэҥник тарҕанарыгар сыал туруорар.
Учуутал сылын дьоһуннаахтык үрдүк таһаарыылаах үлэнэн түмүктүүр сыалтан, быйыл оскуолабыт үлэлиир былаана дьэҥкэ. Олортон биирдэстэрин – педагогическай быыстапканы «Педагогический опыт: поиск, проблемы, идеи, находки» диэн ааттаан оскуолабыт завуһа Е.С. Мигалкина уонна методхолбоһук салайааччыта Д.С. Колодинская көҕүлээн ыыттылар. Быыстапканы үс кафедранан көрдөрдүлэр. Бастакы кафедраҕа уопуттаах өр сыл үлэлээбит учууталлар Р.Е. Стручкова, Т.И. Попова, С.П. Гуляева, А.Е. Ефимова кытыннылар. Иккис кафедраҕа («Мастерство») үлэлэрин ньиргиччи саҕалаабыт, балачча уопутурбут учууталлар Е.С. Мигалкина, Н.А. Слепцова, К.Е. Потапова, А.Д. Юмшанова уо.д.а. Үһүс кафедраҕа («Перспектива») саҥа үлэлэрин саҕалаабыт, элбэҕи эрэннэрэр учууталлар А.К. Слепцова, Р.Н. Бойко, О.А. Потапов, С.Н. Седалищева уо.д.а. кытыннылар.
Бу быыстапка сүрүн сыалынан учууталлар профессиональнай таһымнарын үрдэтии-көрдөрүү, бэйэ уопутун – идеятын атастаһыы буолла. Быыстапкаҕа дакылааттар, рефераттар, бэйэ айан оҥорбут кроссвордарын, тиэмэлэрин, кылаас чаастарын, көрдөрөн үөрэтэр пособиелар, араас научнай үлэлэр, уруок кэниспиэктэрин, о.д.а көрдөрдүлэр.
Быыстапка кэмигэр санаа атастаһыыта буолла. Ол курдук уопуттаах учууталлар үксүн эдэр учууталларга сүбэ-ама биэрдилэр. Наталья Алексеевна инникитин да маннык быыстапкалары, педагогическай аукциону араас тиэмэлэринэн тэрийиэххэ сөбүн эттэ.
Ханнык баҕарар саҥа тэрээһин хас биирдии учууталга сонун сүүрээни киллэрэр. Ону олоххо киллэрэригэр төһүү күүс буолар.
Розалия Слепцова, Арыылаах, Үөһээ Дьааҥы
«Учуутал аргыһа», 15.04.10
Күһүн өссө кэлиэхпит
Оройуоммут үбүлүөйдээх сылынан тэрээһиҥҥэ, оройуон киинигэр Баатаҕайга нэһилиэктэр күннэрэ ыытыллар. Биһиги нэһилиэкпит муус устар 24 күнүгэр Арыылаах күннэрин үрдүк таһымнаахтык тэрийэн ыыппыта.
Оскуола кэлэктиибиттэн биэс киһилээх дэлэгээссийэ: дириэктэрбит, педагогическай наукалар кандидаттара, СӨ үөрэҕириитин туйгуна Валентина Герасимовна Павлова; үөрэтэр-иитэр чааска дириэктэри солбуйааччы, СӨ үөрэҕириитин туйгуна Евдокия Степановна Мигалкина; метод холбоһуктар салайааччылара, СӨ үөрэҕириитин туйгуна Дария Софроновна Колодинская; үлэ уруогун учуутала, олохтоох ДНД чилиэнэ Николай Николаевич Колодинскай уонна мин, Розалия Степановна Слепцова буоламмыт, Баатаҕай орто оскуолатыгар ыалдьыттаатыбыт. Оскуола кэлэктиибэ истиҥ эйэҕэс сыһыанынан көрүстэ. Ордук биир дойдулаахтарбыт Анна Николаевна Стручкова, Светлана Иннокентьевна Слепцова саҥа оскуолаларын, бэйэлэрин кэбиниэттэрин үөрэ-көтө көрдөрдүлэр. Үлэлииргэ бары усулуобуйа баарын кэпсээтилэр. Киэҥ-куоҥ оскуола саҥа дьиэтэ чахчы да кэлэн үлэлээҥ, үөрэниҥ диэн ыҥырардыы сандааран турара үчүгэйэ сүрдээх.
Валентина Герасимовна оскуолабыт базатын, кэлэктиип үлэлиир хайысхатын, араас тэрээһиннэр тустарынан аныгылыы технологияны туттан – интерактивнай дуоскаҕа презентациятын билиһиннэрдэ. Ол кэннэ Евдокия Степановна бөһүөлэкпит социальнай туругун, демографиятын чинчийэн үөрэппит үлэтин саҥалыы оҥоһуллубут, о.э. араас диаграммалар, таблицалар дааннайдарын көрдөрө-көрдөрө билиһиннэрдэ. Мустан олорор оҕолор, учууталлар сүрдээҕин кэрэхсээн, интэриэһиргээн иһиттилэр. Оҕолор ордук бөһүөлэкпит уһун үйэлээх кырдьаҕаһа, 93 саастаах үлэ уонна тыыл бэтэрээнэ Вера Егоровна Новикова туһунан сэҥээрдилэр. Эбээ Биэрэ билигин да тэтиэнэҕин, үлэ-хамнас үөһүгэр сылдьарын сөҕө иһиттилэр. Кэпсэппит оҕолорбут төһө да 7 эрэ кылаас үөрэнээччилэрэ буоллаллар, уу-чуумпутук олорон кэпсээни истибиттэрэ кэрэхсэтэр, биһирэнэр. Кинилэр улахан бөһүөлэк олоҕун кытта кыра бөһүөлэк дьонун-сэргэтин, олоҕун-дьаһаҕын тэҥнээн көрбүттэрэ чуолкай. Уонна тыа дьоно куораттыйар тииптээх бөһүөлэктэн уратыта суохтук олороллорун тэҥнээн көрдөхтөрө. Баҕар, бу бэсиэдэни истибит оҕолортон ким эмит үөрэхтээх үлэһит буолан, тыа сирэ өссө сайдарын туһугар үлэлэһиэ.
Бириэмэбит кылгас буолан, былааннаан илпит үлэбитин толору билиһиннэрбэтибит. Биир уруок, 45 мүнүүтэ устата тугу элбэҕи кэпсиэхпитий, баттаспатыбыт. Ол иһин аны күһүн уопут атастаһа таарыйа кэлэн барыахха сөп эбит диэн быһаардыбыт.
Розалия Слепцова,
Арыылаах орто оскуолата,
«Дьааҥы аартыга» 14.05.10
Этнопедагогическай ааҕыылар
Үөһээ Дьааҥы Арыылаах орто оскуолатыгар аан бастакы региональнай этнопедагогическай ааҕыылар буолан аастылар. Олохтоохтору кытта 9 учуутал, оҕо саадын иитээччилэрэ, төрөппүттэр, оскуола үөрэнээччилэрэ – барыта 60-тан тахса киһи бу ааҕыыларга кыттыыны ылла. Ааҕыылары үөрүүлээхтик арыйыы «Айылгы» этнопедагогическай кииҥҥэ буолла. Көмүлүөк оһоҕу күлүбүрэччи оттон, сахалыы сиэри-туому тутуһан, Максим Лукин алгыс тыллары анаата. Оскуолабыт дириэктэрэ, «Айылгы» этнопедагогическай киин салайааччыта, педагогическай наука кандидата В.Г. Павлова ыалдьыттары эҕэрдэлээтэ, үлэбит тахсыылаах, үтүө түмүктэрдээх буолуон баҕарда. Ыраахтан ыҥырыллан кэлбит ыалдьыттарбыт доцент, М.К. Аммосов аатынан СВФУ психология факультетын деканын солбуйааччы М.Н. Егоров, педагогическай наука кандидата, оройуоннааҕы Үөрэх управлениетын начаалынньыгын солбуйааччы Ж.В. Догоюсова уонна Эҥэ нэһилиэгин «Ситим» музей-комплекс хаһаайката У.И. Терехова истиҥ тылларын иһиттибит.
Бастакы региональнай этнопедагогическай ааҕыылар 3 секциянан үлэлээтилэр. «Этнокультурное поле современного урока» I секцияны оскуолабыт саха тылын уонна литературатын учуутала, методическай түмсүү салайааччыта Д.С. Колодинская салайан үлэлэттэ.
«Этнопедагогическая компетентность учителя сельской школы» секцияны Арыылаах орто оскуолатын үөрэх чааһыгар дириэктэри солбуйааччы Е.С. Мигалкина салайда.
Оттон «Природосообразность воспитательного опыта жителей Севера» диэн III секцияны Арыылаах орто оскуолатын алын кылааһын учуутала А.Е. Ефимова салайда.
Бу ааҕыыларга 10-тан тахса оҕо кыттыыны ылла. Саамай кыра кыттааччы Арыылаах оҕо саадын иитиллээччитэ, 6 саастаах Сайаана Слепцова «Билгэлэр» диэн дакылаатын дьон сэргээтэ. Ыаллыы сытар Сартаҥ нэһилиэгиттэн X кылаас үөрэнээччитэ Дария Аммосова «А.Е. Кулаковскай айымньыларыгар киһи дьылҕата» үлэтинэн ситиһиилээхтик кытынна (сал. Седалищева С.Н.). Аня Ефимова, Арыылаах, «Төрөөбүт дойдум Арыылааҕым топонимиката» (сал. Р.С. Слепцова) диэн тиэмэнэн дакылааттаата.
Аня Ефимова кэпсииринэн, «Топонимика» диэн сирдэр ааттарын үөрэтэр наука буолар. Маннык ааҕыыга бастакы кыттыым уонна бу теманы интэриэһиргээн быйыл саҥа үлэлээтим. Бэйэм санаабар, син бэркэ кытынным. У.И. Терехова үлэбин истэн баран: «Бэйэҥ сиргин эрэ буолбакка, оройуон иһиттэн саҕалаан атын сирдэр ааттарын эмиэ үөрэт», - диэн сүбэлээтэ. Мин санаабар, маннык тэрээһиннэргэ кыттыы хас биирдии киһиэхэ олус туһалаах. Истээччилэр сүбэлэрэ-амалара элбэҕи эбэр уонна бэйэҥ атын дьон үлэтин истэ-көрө олорон элбэххэ үөрэнэҕин.
Онон маннык ааҕыылар сыллата ыытылла туралларыгар баҕарабын.
Розалия Слепцова, Үөһээ Дьааҥы,
«Учуутал аргыһа», 27.05.10
«Наблюдай! Исследуй! Побеждай!»
Если в школе удается сделать учеников восприимчивыми к науке, дать им сознательное научное направление, поселить в них к самостоятельным знаниям, то больше ничего и требовать нельзя.
Н.И. Пирогов
В нашем районе вот уже который год проводится научно-практическая конференция «Шаг в будущее». Ранние занятия учащихся наукой и исследовательской работой учит проводить самостоятельные изыскания, проникать мыслью в сокровенные тайны природы, познавать культурную и хозяйственную деятельность человека, участвовать в охране и восстановления природных богатсв и т.д. Участники районной конференции успешно участвуют в республиканских и региональных конференциях. Учащиеся нашей школы тоже активно и успешно участвуют в этих конференциях. Доказательством является успешные выступления Александровой Алены в городе Казань, Колодинской Анны в Москве, Семенова Алексея в Якутске и др.
В школе в октябре было проведена научно-практическая конференция «Наблюдай! Исследуй! Побеждай!». Приняли участия 28 учащихся I-XI классов. Тематика научных исследований очень разнообразна. Охвачены различные области – филология, экология, история, краеведение, животный мир, статистика, физкультура, педагогика и т.д. Так, темы докладов были «Бисероплетение» (Варя Ефимова, 5 кл., рук. А.Д. Юмшанова), «Дети Арылахского наслега в годы ВОВ» (Данил Гоголев, 6 кл., рук. А.К. Слепцова), «Динозавры – самые древнейшие животные нашего мира» (Ваня Васильев, 4 кл., рук. А.И. Васильева), «Ытык маһы харыстааһын» (Света Бурнашева, 3 кл., рук. А.Е. Ефимова), «Сахалыы атах оонньуулара» (Аркадий Слепцов. 7 кл., рук. О.А. Потапов) и т.д. Самой маленькой участницей была ученица 1-го класса Сайаана Слепцова (рук. М.С. Семенова, воспитатель детсада «Кэскил»). Она выступила по теме «Билгэлэр».
Среди участников были и те, кто имеет опыт участника региональной конференции, и начинающие, которые только первый раз вышли выступать перед аудиторией. Поэтому было много волнений, но справившиеся со своим волнением выступили четко, смело излагая свои взгляды, убеждения, рассказывая этапы своих исследований, наблюдений. Очень интересными были такие работы, как «Наши автомобили» Юмшанова Семена, ученика 4-го кл., (рук. А.Д. Юмшанова), «История поселка Бала» Старостиной Анны, ученицы 9-го кл, (рук. Р.С. Слепцова), «Изучение возможностей влияние звезд на учебно-образовательный процесс школы» Новиковой Уйгуны, ученица 8-го кл., (рук. Е.С. Мигалкина), «Изучение профессиональной направленности молодежи села Бала» Лины Слепцовой, ученицы 10-го кл., (рук. В.Г. Павловой), «Изучение пищевых добавок в продуктах питания» Слепцовой Саргыланы, ученицы 10-го кл., (рук. С.П. Гуляева), «Влажность воздуха и его влияние на здоровье человека» Алексея Семенова, ученика 11-го кл., (рук. Р.Е. Стручкова).
Организация таких конференций помогает выявлению одаренных детей, формированию у учащихся культуры публичного выступления, развитию образного и логического мышления, творческих способностей, а также развитию личностых качеств: аккуратности, усидчивости, трудолюбия, наблюдательности. Дети начинают свою работу с наблюдения, развивают любознательность, повышают мотивацию в обучении. Эти наблюдения фиксируются, записываются, проводятся сравнительные работы, опыты и эксперименты – начинается исследовательская работа. Исследуя какую-нибудь тему, им важно побеждать над собой. Главным и самым важным результатом проделанной работы становится не то, чтобы занимать первое или же призовое место, а это должна быть победа для себя, для своей исследовательской работы. Так, ребята учатся приобретать умения работать с научной литературой, фактическими материалами, архивными документами.
Особенностью в организации конференции «Наблюдай! Исследуй! Побеждай!» было активное участие мальчиков. Это показывает повышение заинтересованности и активности со стороны школьников, и положительную тенденцию этнопедагогического воспитания детей. В процессе воспитания участвуют не только учителя, главной поддержкой в участие детей, конечно, являются родители. Отмечается сотрудничество родителя, учителя и ученика в организации исследовательской работы: в выборе теме, работе с материалом, фотографировании и т.д.
Авторы лучших научных работ участвовали в региональной научно-практической конференции «Шаг в будущее» в декабре поселке Батагай. Из 12 участников призовые места заняли 8 учащихся. Ученица 8-го класса Солдатова Валя стала лауреатом. Она будет участвовать во Всероссийской научной конференции «Шаг в будущее», которая состоится 20-25 марта в Москве. Ее работа «Исследования демографической ситуации в с. Бала по поло-возрастной структуре». руководитель – учитель математики Е.С. Мигалкина. Коллектив школы, все жители поселка, родные и друзья желаем высоких достижений нашей Валюше и ее руководителю Евдокии Степановне. Ни пуха, ни пера!
Розалия Слепцова, Арылахская СОШ,
Верхоянский район,
«Учительский вестник», 17.02.11
следующая страница>