Т, нескл., н. 1. Дваццатая літара беларускага алфавіта, якая мае назву «тэ». Вялікае Т. Напісаць т.

2. Глухі, зубны, выбухпы зычны гук.

ТАБÁКА, -і, ДМ -бáцы, ж. 1. Парашкападобны тытунь для нюхання.

Разм. Тое, што і тытунь. Гаўрыла пажадаў аддыхнуць. Выняў капшук, набіў піпку табакаю і ўзяў яе ў зубы. Гарэцкі. Дзямян развёў рукамі .. і выцягнуў з кішэні капшук з табакай. Пестрак.

Травяністая дэкаратыўная расліна сямейсвва паслё'навых з пахучымі кветкамі.

О Ні за нюх (панюх, панюшку) табакі гл. нюх.

ТАВАКÉРАЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да табакеркі.

ТАБАКЕРКА, -і, ДМ -рцы; Р мн. -рак; ж. Скрыначка для табакі. Яны селі на павалепую саспу, не змаўляючыся, выцягнулі табакеркі: Шаройка — дзюралюміпіевую, уласнай работы, Максім — трафейную. Шамякін.

ТАБАКУР, -а, м. Разм. Той, хто курыць табаку (у 2 знач.); курэц. Раптам чамусьці ад кніг сын адбіўся І табакурам заўзятым зрабіўся. Панчанка. За паперай заняліся {вяскоўцы}, асабліва табакуры. Машара.

ТАБÁШЦЬ, -ню, -ніш, -ніць; незак. Спец. Веславаць назад для руху кармой уперад, для тармажэнíш або павароту лодкі.

ТАВАР, -а, м. 1. Група цыганскіх сем'яў, якія качуюць разам, а таксама іх стан, абоз. За ўзгоркам знаходзіцца тавар, у лагчыне раскінуты цыганскія шатры. Каваль. Нарэшце мужчыны засталіся адны — стары Мікола і яшчэ двое цыганоў, барадаты! і злосныя з выгляду. Тавар заціхаў. Чыгрынаў.

У мінулым — ўмацаваны лагер казакаў з абозам. На Вуйніцкім полі Наліеайка паставіў сваё войска тылам да Дняпра, з трох іншых бакоў абгарадзіўся табарам. Шынклер.

Вялікая група людзей, якая размясцілася на часовую стаянку; лагер. Касіць пачыналі з дальнíх лугоў і ўпершыню выязджалі туды табарам на ўсе дні сенаўборкі, прыхапіўшы з сабой палаткі і харчы. Хадкевіч.

[ТТюок.1

ТАВАРНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да габара, уласцівы яму. Табарная стаянка. Таварпыя песні і танцы.

ТАБАРЙТЫ, -аў; адз. табарыт, -а, М

-рыце, м. Прыхільнікі рэвалюцыйнага напрамку ў антыфеадальным нацыянальным руху чэшскага народа ў 15 ст.; удзельнікі гусіцкіх войнаў.

ТАБАСАРАН гл. табасараны.

ТАБАСАРАНЕЦ гл. табасаранцы.

ТАБАСАРАНКА гл. табасараны і табасаранцы.

ТАБАСАРАНСКІ, -ая, -ае. Які мае адносіны да табасаранаў і табасарапцаў, які належыць, уласцівы ім. Табасаранская мова. Табасаранскія пасяленні.

ТАБАСАРАНЦЫ, -аў; адз. табасарáнец, -цца, м.; табасарáнка, -і, ДМ -нцы; мн. табасарáнкі, -нак; ж. Тое, што і табасараны.

ТАБАСАРАНЫ, -ран; адз. табасарáн, -а, м., табасарáнка, -і, ДМ -нцы; мн. табасарáнкі, -нак; ж. Народнасць, якая гаворыць на адной з моў лезгінскай групы іберыйска-каўказскай сям'і і жыве ў Табасаранскім і Хіўскім раёнах Дагестана.

ТАБАЧНЫ, -ая, -ае. Разм. Тое, што і т ыт у н ё в ы. Балела галава, гудзела ад напружання, ад тавачнага дыму. Шамякін.

ТАБЕ гл. ты.

ТÁБВЛЬ, -я, м. 1. Паслядоўпы спіс, пералік чаго-п. з указаннем даных адносна таго, што пералічваецца. На сцяне ў рамцы вісеў табель ўліку надояў малака. Марціновіч. Дачка ўдалася ў матку: Працадзéн адхапіла — Аж мала ў табелі месца. Панчанка. // Лісток паспяховасці вучняў. Зачыталі табель паспяховасці — адны тройкі [у Бельскага], толькі пяцёркй па рускай літаратуры, якую вяла сама Вера Адамаўпа. Ермаловіч.

2. Спецыяльная дошка (або кніга) для ўліку прыходу на работу і адыходу з работы рабочых і служачых. [Зіна:] — У чалавека жонка хворая, спазніўся, ну я і не адзначыла ў табелі. Шыцік.

О Табель аб рангах — у дарэвалюцыйнай Расіі — суадносіны чыноў воінскага, цывільнага і прыдворнага ведамстваў па старшынству (рангах, класах), уведзеныя Пятром І. Табель-каляндар — ліст, табліца, у якой па графах распісаны ўсе дні тыдня, месяцы і чыслы года.

ГА п тгом. ТаЬеІІе — табліца.]

ТÁБЕЛЫІЫ. -ая, -ае. 1. Які ўключаны ў табель, уетапоўлены табелем. Табельныя дні.

Табелыпчык

456

Тавараабменны
2. Які вядзецца пры дапамозе табеля (у 2 знач.); прызначаны для табеля. Табельны ўлік. І/ у знач. наз. тáбельная, -ай, ж. Памяшканне, дзе вядзецца ўлік яўкі і адыходу з работы.— Магнат, і калі ты ўжо будзеш, пропуск лажыць у табельную?—раптам перабівае нас Анця. Мыслівец.

ТÁБЕЛЫНЧЫК, -а, м. Работнік прадпрыемства, установы, які вядзе ўлік яўкі на работу па табелю.

ТÁБЕЛЫПЧЫЦА, -ы, ж. Жан. да табельшчык.

ТÁБЕС, -у, м. Хранічнае захворванне нервовай сістэмы, позняе праяўленне сіфілісу.

[Лац. ІаЬез — разлажэнне.]

ТАБЛÉТАЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да таблеткі; які служыць для вырабу таблетак. Таблетачны цэх.

ТАБЛÉТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Невялікі сплюшчаны шарык з прасаванага лекавага парашку. Таблетка аспірыну. Праглынуць таблетку.

ТАБЛІЦА, -ы, ж. Пералік лічбавых даных або якіх-н. звестак, размешчаных у пэўным парадку па графах. Турнірная табліца. Табліца лагарыфмаў. Табліца множання. □ Гэта быў даволі аб'ёмісты рукапіс, два гады пісаны, перапісаны і зноў пачырканы, з устаўкамі на палях і на адвароце старонак, з табліцамі і дыяграмамі, якія то раздражнялі Толева вока мноствам лічбаў, то па-дзіцячы супакойвалі яго лагоднымі фарбамі малюнкаў. Брыль.

[Польск. ІаЫіса ад лац. ІаЬííІа.]

ТАБЛІЧКА, -і, ДМ -чцы; Р мн. -чак; ж. 1. Памянш, да табліца.

2. Дошчачка, пласцінка з надпісам, які ўказвае, абазначае што-н. Усё меншае і меншае слуп з таблічкай «Рудня», а потым зусім знікае за павароткаю, ракі. Куляшоў.

ТАБЛІЧНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да табліцы, у выглядзе табліцы. Таблічная форма,. Таблічныя звесткі.

ТАБЛО, нескл., н. Спец. Шчыт са светлавымі сігналамі або надпісамі. Светлавое табло. □ У салоне ўспыхнула сігнальнае табло: наш Ту-134 заходзіў на пасадку. «Звязда».

[Ад фр. ІаЫеач — карціна; дошка для аб'яў.]

ТÁБЛЬДÓТ, -а, М -дóце, м. Абедзенны стол (з агульным меню) у гасцініцах, рэстаранах, пансіёнах у краінах Заходняй Еўропы.

[Фр. íаЫе á'пóіе.]

ТАБОЙ (-óю) гл. ты.

ТАБУ, нескл., н. 1. У першабытных пародаў — рэлігійная забарона на якое-н. слова, дзеянне, прадмет, за парушэнне якой вінаваты нібыта караецца звышнатуралыíымі сіламі. // перан. Наогул пра што-н. забароненае.

2. У лінгвістыцы — забарона на ўжыванне пэўных слоў, абумоўленая сацыяльпа-палітычнымі, гістарычнымі, культурпымі, этычнымі або эмацыянальнымі фактарамі.

[Палінезійскае.]

ТАБУЛАТУРА, -ы, ж. Літарная і лічбавая сістэмы запісу музыкі ў еўрапейскіх краінах у 15—17 стст.

[Ад лац. ІаЬчІа — дошка, табліца.]

ТАБУЛЯТАР, -а, м. 1. Від вылічальнай машыны.

2. Прыстасаванне ў пішучых машынках для друкавання табліц.

[Ад лац. ІаЬцІа — дошка.]

ТАБУН, -а, м. Статак коней, а таксама аленей і некаторых іншых капытпых жывёл, якія пасуцца разам. У пана былі табуны коней, валоў, гумны хлеба, багатыя палацы. Каваль. [Дзед Арцём] абыходзіць калгасны табун, што пасвіцца на свежаскошанай канюшыне. Бядуля. // Чарада (птушак). Табун гусей. // перан. Вялікая група людзей, натоўп. Гляджу, [немцы] табуном папляліся на выхад з гаража. Новікаў.

ТАБУН1ЦЦА, -ніцца; незак. Збірацца, збівацца ў табун, статак. Ласі табуняцца на ўзлессі. /І перан. Разм. Трымацца разам. Хлапчукі табцніліся каля завадатара.

ТАБУННЫ і ТАБУНОВЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да табуна; які ўтрымліваецца ў табуне. Табунныя коні. Табунная конегадоўля.

ТАБУНÓК, -нкá, м. Невялікі табун.

ТАБУНШЧЫК, -а, м. Пастух пры табуне.

ТАБУРЭТ, -а, М -рэце, м. Тое, што і т а'б ур э т к а. Сцёпка выйшаў з-за перагародкі, прысеў на табурэт перад сталом. Хомчанка.

ТАБУРЭТКА, -і, ДМ -тцы; Р мн. -так; ж. Род мэблі для сядзення ў выглядзе круглай або квадратнай формы без спінкі. Ліда падала табурэтку, папрасіла сесці, села сама на ускрай ложка. Мележ.

[Фр. ІаЬоцгеі.]

ТАБУРЭТНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да табурэткі. Табурэтная падушка.

ТАБУРЭЦІК, -а, м. Памянш, да табурэт; маленькі табурэт. Феня сядзела каля Зоінага ложка на табурэціку, глядзела на малую, папраўляла на ёй коўдру, выцірала хустачкаю спацелы лоб. Арабей.

ТАВАР, -у, м. 1. Прадукт працы, выраблены на продаж.

Усё, што з'яўляецца прадметам гандлю. Тавары масавага ўжытку. □ Развозяць і разносяць з .. пякарні тавар: булкі, абаранкі, хлеб. Бядуля. Калі пакупнікоў ля ларка станавілася меней, старая італьянка пачынала на ўсю вуліцу расхвальваць свой тавар. Лынькоў.

Абл. Свойская рагатая жывёла. На захадзе сонца, калі будуць з пашы гнаць тавар, я паеду дадому, каб заўтра зранку зноў быць тут, на гэтай ціхай лясной паляне. Сачанка. Вучыся гаспадарыць яшчэ тавар пасучы. Прымаўка.

У шавецкай справе — вырабленая скура. Накупіў юнак гавару і пашыў сам чаравікі. Дубоўка.

О Жывы тавар — людзі, якімі гандлююць у эксплуататарскім грамадстве (рабы, прыгонныя, прастытуткі).

ТАВАРА... Першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэпню слову тавар (у 1 знач.), напрыклад: тавараабмен. тавараабарот.

ТАВАРААБАРАЧЭННЕ, -я, н. Тое, што і тавараабарот.

ТАВАРААБАРОТ. -у, М -роце, ле. Абарот тавараў у народнай гаспадарцы. Тавараабарот паміж горадам і вёскай. Рознічны тавараабарот.

ТАВАРААБМЁН, -у, м. Абмен таварамі. Павелічэнне тавараабмену ў краіне.

ТАВАРААБМЕННЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да тавараабмену. Тавараабмепная сувязь.

Таваравед

457

Таварыш
ТАВАРАВЕД, -а, М -дзе, м. Тое, што і т аваразнаве ц.— О, у вас густ!— усміхнуўся Грабар.— Я мог бы ўзяць вас тавараведам. Шамякін.

ТАВАРАВЫТВОРЦА, -ы, м. Той, хто заняты вытворчасцю тавараў.

ТАВАРАЗВАРОТ, -у, М -роце, м. Тое, што і тавараабарот. Рознічны таваразварот. □ Інтарэсы народа, інтарэсы фінансавага плана патрабуюць далейшага пашырэння і паляпшэння савецкага таваразвароту. «Беларусь».

ТАВАРАЗНАВЕЦ, -нáўца, м. Спецыяліст у галіне таваразнаўства.

ТАВАРАЗНАЎСТВА, -а, к. Сукупнасць ведаў пра тавар як прадмет гандлю, пра яго ўласцíвасці, гатункі і спажывецкае значэнне.

ТАВАР АЗНÁЎЦА, -ы, м. Тое, што і т а в аразнавец.

ТАВАРАЗНАЎЧЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да таваразнаўства, таваразнаўца. Таваразнаўчыя кадры.

ТАВАРАІІРАВОДНЫ, -ая, -ае. Які мае адносіны да руху тавараў ад вытворцы да спажыўца. Тавараправодны апарат. Тавараправодная сетка.

ТАВÁРНАСЦЬ, -і, ж. Спец. 1. Уласцівасць таварпага (у 2 знач.); адпаведная якасць, што робіць прадметы, прадукты, матэрыялы прыдатнымі для продажу. Таварнасць лесу.

2. Здольнасць вырабляць прадукцыю для продажу, на рынак.

ТАВАРНЫ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да тавару (у 1, 2 знач.). Таварны склад. Таварныя запасы. // Прызначаны для перавозкі тавараў. Таварны вагон. Таварная станцыя, а Паўз акно з лязгам і ск.рогатам марудна поўз таварны састаў. Мележ. На станцыю Полацк кожны дзень прыбывалі таварныя саставы з кароткім адрасам: «Нафтабуд». Грахоўскі.

2. Які з'яўляецца таварам (у 1, 2 знач.), прызначаны для гандлю. Таварнае збожжа. Таварны лес.

О Таварная вытворчасць — форма грамадскай вытворчасці, пры якой прадукты вырабляюцца для абмену. Таварны фетышызм гл. фетышызм.

ТАВАРНЯК, -á, лí. Разм. Таварны поезд. У тую ж ноч невядомыя разабралі рэйкі на чыгунцы недалёка ад горада, і вялікі састаў таварняка шугануў пад адкос. Мікуліч.

ТАВАРЫСКАСЦЬ, -і, ж. Уласцівасць таварыскага. Андрыян і сам не ведае, з якога моманту пачалося пачуццё, дзе тая мяжа паміж таварыскасцю і каханнем. Марціновіч.

ТАВАРБІСКІ, -ая, -ае. 1. Які мае адносіны да таварыша (у 1, 2 знач.). Мы шчаслівыя жыць,., штодзённа адчуваючы дабратворную цеплыню і натхняючую сілу бескарыслівай узаемадапамогі і таварыскай падтрымкі. Машэраў.

Уласцівы таварышу, таварышам; шчыры, сяброўскі. Тое, што за звычайнымі таварыскімі словамі таілася і нарастала больш глыбокае пачуццё, Паходня разумеў, але недастаткова ўяўляў, як іх адносіны могуць развівацца далей. Хадкевіч. Да позняй ночы ішла ля кастра таварыская гутарка. Лынькоў.

Кампанейскі, які лёгка ўступае ў кантакты з другімі; згаворлівы. [Самуйлёнак]

быў вельмі таварыскім і ўважлівым да людзей, у якіх прыкмячаў здольнасці і працавітасць. Хведаровіч. / сапраўды, ён [мінамётчык] усім спадабаўся: шчыры, няхітры, таварыскі. Грамовіч.

4. Які не мае афіцыяльнага характару (пра спартыўныя спаборніцтвы). Таварыская сустрэча хакейных каманд.

О Таварыскі суд гл. суд.

ТАВАРЫСТВА, -а, н. 1. Таварыскія адносіны, таварыскасць; блізкасць, заснаваная на такіх адносінах. Прайшоўшы дарогаю мужных, Пазнаўшы і радасць і сум, Цану гаварыству і дружбе Я ў сэрцы трывалым нясу. Звонак. Перамогі герояў .. прасякнуты пафасам услаўлення ідэі таварыства. «Полымя».

2. зб. Разм. Група людзей, аб'яднаных агульнымі інтарэсамі, заняткам і пад. У канцы вуліцы ўжо і сапраўды сабралася амаль усё Ганьчына таварыства: Грышка Адамаў, Пецька Вурбалка, Анютка Еорбутава, Маня. Васілевіч. У мінулую восень, калі ўсё іх крыху старэйшае таварыства ўпершыню падалося ў школу, гэтыя дзеці таксама не хацелі адставаць. Кулакоўскі.

3. Арганізацыя (вытворчая, гандлёвая і пад.), у якую ўваходзяць раўнапраўныя ўдзельпікі. Крэдытнае таварыства. Акцыянернае таварыства. □ Гандлёвае таварыства ці, як у статут было ўпісана, «кааператыў», шырылася вельмі удала. Чорны. У Беларусі ... пачалі стварацца культурна-асветніцкія саюзы, выдавецкія таварыствы, бібліятэкі і чытальні. Івашын.

О Таварыства Чырвонага Крыжа і Чырвонага Паўмесяца (Чырвоны Крыж) — арганізацыя для аказання дапамогі населыíіцтву, гіацярпеўшаму ў вайну і ад стыхійнага няшчасця.

следующая страница>