Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ механика кафедрасының тарихы

әл-Фараби атындағы ҚазҰУ механика кафедрасының

тарихы
.

Механика кафедрасы КазҰУ тегі ертеде 1935 жылы Теориялық механика атауымен құрылған.1939 жылдан дипломдандырылған механик –мамандығы бойынша түлектер дайындап шығаратын кафедра меңгерушісі болып Мәскеу мемлекеттік университетінің түлегі, жас ғылым кандидаты Иван Дмитриевич Молюков кафедра тағайындалды

Проф. Д.И. Молюков 40 жылдан астам Теориялық механика кафедрасының меңгерушісі болды.1943 жылдан 1947 жылдары ол физика-математика факультетінің деканы, ал 1959 - 1965 жылдары университетте ғылыми жұмыс проректоры болып жұмыс істеді.

Қазақстанда механика саласының дамуы мен қалыптасуына баға жетпес үлес қосты.Өзі теориялық механика маманы бола тұра гидроаэромеханика, пластикалық және серпімділік теориясы -тұтас орта механикасының болашақ даму іргесі қалады.60 жылдар ортасында және механика –математика факультетінің жаңа ғимаратынның жобасына арнайы жабдықтармен жабдықталған гидроаэромеханика және материалдар кедергісі лабораториясын енгізу мен жоспарлауды ұсынды. ССРО медалімен, Құрмет белгісі және Еңбек Қызыл Ту ордендерімен Республика ғылымы мен халық шаруашылық ғылыми – педагогикалық кадрларын дайындау саласындағы жетістіктері үшін марапатталды.Педагогикалық қызметінің жоғары сапалылығын мойындай Молюковқа 1974 жылы Қаз ССР Жоғар мектептің еңбек сіңірген жұмысшысы құрмет атағы тағайындалды.

70-80 жылдарда өзгермелі массалы дене механикасы бойынша Қазақстан механиктерінің көптеген жетістіктері Молюковтың шәкіріттерінің бірі-ҰҒА ҚР корреспондент мүшесі,соғыс ардагері, профессор Василий Антонұлы Сапа, Д.И. Молюков зейнеткерлікке шыққаннан кейін 1981-1992 жылдары теориялық механика кафедрасын меңгерушісі болды.

Өзгермелі массалы механика саласындағы еңбегі Қазақстандағы теориялық механиканың дамуында ерекше мәні бар. Осы бағыттағы жұмысы қозғалыстың дифференциялық теңдеуін алудан және оның жалпы теоремасынан басталды. Жұмыстың бір бөлігі Аналитикалық механика мен өзгермелі масса жүйелерінің динамикасына арналды.

Ол және оның шәкіріттері ( ғылым докторы Томилин, ғылым кандидаттары М.Н.Сагитов, А.Т. Садыкова, Л.В.Ефремова, М.Б. Елгондина және т.б.) Казақстанда өзгермелі массалы дене механикасы мектебін құрды.Механикада алғаш рет бір нүктеге бекітілген өзгермелі массалы қатты дене динамикасының кері есебі шешу қойылды және жартылай шешілді. КазССР ҒА К. П.Персидскидің кеңесі бойынша В.А.Сапа күрделі механикалық жүйе қозғалысының орнықтылығын оқып үйренуге үлкен көңіл бөлді.Оның жұмысы кеңінен танымал және осы саладағы аға маман ретінде танылды. Ол 40 ғылым кандидатын Казақстан үшін ғана емес алыс және жақын шет елдерге дайындады.В.А.Сапа «КазССР еңбегі сінген ғылым қайраткері » құрмет атағын, Кызыл Ту орденімен I –ші дәрежелі Ұлы Отан соғысы орденімен, «Сталинград қорғау», «1941-1945 ж Ұлы Отан соғысы Германиядағы жеңісі үшін»,сонымен қатар «Соғыс ардагерлері» советтік ұйымының құрмет белгісімен, Ұлы Отан соғысының жеңісіне 25 жыл құрмет белгісімен және бірнеше естелік медалдармен марапатталған.

Сидят слева направо: А.З.Закарин, В.А.Сапа, А.Амандосов.

Стоят: Р.Г.Бородихин, Л.Ф.Нестерова, М.Н.Сагитов,

Г.У.Уалиев, А.Т.Садыкова, К.Сарбасов.

В.А. Сапаның шәкіріттерінің бірі ММУ –тің түлегі профессор Маруан Надырханұлы Сагитов механика математика факультетінің деканы болып (1971-1975 ж.), содан кейін қолданбалы математика және механика факультетінің деканы (1975-1977 ж.) болды. Маруан Надырханұлы осы қызметтерде болғанында профессор Ибрашевтың саясатын ССРО-ның орталық жоғары оқу орындарына факултеттегі талантты студенттерін жібруде жалғастырды. Ол факультет пен кафедраны жас ұлттық кадрлармен қамтамассыз етуге көңіл бөлді.Профессор М.Н.Сагитовты Теориялық механиканы оқытудағы мәселелер қызықтырды. Ол Терминологиялық қазақша сөздіктер құруда, механикалық цикл пәндері мен теориялық механика оқытудағы мәселелерді бойынша жоғары оқу орындарындағы ұстаздар семинарларын мен Республикалық және қалалық конференцияларды ұйымдастыруға етене араласты.

60-ң аяғында Джолдасбеков Ө.А. ҚазҰУ- не ректор болып келгенде теориялық кафедра ұстаздары негізінен профессорлар И.Д. Молюков пен В.А. Сапаның (М.Н.Сагитов, Р.Г.Бородихин, Л.Ф.Нестерева және т.б.) шәкіріттері болды. Сондықтан да кафедра теориялық механика мамандарының көп бөлігін, ал тұтас орта механика бойынша аз бөлігін дайындады. Казақ политехникалық университет проректоры Джолдасбеков 60 жылдары талапты (Х.Р.Казыханов, Г.У.Уалиев, Е.Р.Рахимов, М.М.Джакашева, С.А.Булатқұлов, К.С.Иванов, Л.И.Слуцкий, Т.Омаров және т.б) жас мамандарды Мәскеу, Ленинград, Киев машиналар механикасы ғылыми мектебіне жіберді.

Өткен ғасырдағы 70-80 жылдарда Машиналар механикасы мектебінің Қазақстандағы негізін қалаушы,ғылым мен жоғары білім ұйымдастырушы- Ғылым академиясының академигі Өмірбек Арсланұлы Джолдасбеков КазҰУ ректоры болып жұмыс істеген кезде (1971-1986 ж.), университеттегі механика мамандарын дайындау үлкен нәтижеге жетті. Ғылыми мектепті құру - атақты ғалым және бүкіл әлем таныған машиналар мен механизмдер теориясы саласындағы маман, көптеген халақаралық сыйлықтың иегері Ө.А. Жолдасбековтің еңбегінің нәтижесі. Ғылыми мектепті құру Совет ғылыми мектептің басшысы, Ұстаз , ССРО ҒА академигі И.И.Артоболевский ұсынысы, ол жас аспирант Өмірбек Жолдасбековті дара тұлға, машиналар мен механизмдер теориясын дамытудағы оның орнын ғалым ретінде ғана емес ғылымды ұйымдастырушы ретінде көрді.

Осы кезде Плазма мен газ, сұйықтар механикасы және теориялық механика, машиналар мен механизмдер теориясы саласындағы ғылыми зерттеулер шарықтау шегіне жетті. Механиканың үш бағытында мамандар дайындауда бірнеше ғылыми-зерттеу мен оқу- зерттеу зертханалары мен механикалық циклды жаңа кафедралар ұйымдастырылды. Күш-қуатты және таланты өз жетекшілірінің ұйымдастыру қабілеттілігінің арқасында 70-90 жылдарда екі мектеп-Ө.А.Жолдасбеков пен Ш.А. Ершин, екі бағыттағы Машиналар мен механизмдер теориясы мен Газ және сұйықтар механикасы мектебі қарқынды дамыды.

Казақстандағы машиналар механикасының ғылыми мектебін құру, ССРО-да екінші ММУ кейін ашылған КазҰУ машиналар механикасы бойынша қолданбалы механика және ғылыми-зерттеу зертханаларын ашуға ұласты, кафедраның кадрлар негізін ССРО ғылыми институттар мен орталық жоғары оқу орындарында аспирантураны бітірген шәкіріттерден құрылды.

Теориялық механика кафедрасында 1970 жылы Математикалық моделдеу мен машиналар механикасы ғылыми-зерттеу зертханасы құрылды.

1973 жылы теориялық кафедра базасынан жаңа кафедра – жоғарыда аталған зертханасымен қолданбалы механика кафедрасы ұйымдастырылды. Манипуляторлар мен роботтар, робототехникалық жүйе мен тігін машиналар динамикасы және жоғары класты механизмдер теориясы бойынша зертханалар мен кафедрада кең ауқымды ғылыми-зерттеулер жүргізілді. Сондықтан Қазақстандағы Машиналар механикасы ғылыми мектебінің іргесі қаланды. Деформациаланатын қатты дене механикасы мен машиналар механизмдері теориясы мамандарын дайындау орындалды.

1973-1991 жылдары кафедра меңгерушісінің міндетін профессор Г.У.Уалиев және Е.Р.Рахимов атқарды.

Жеткен жетістіктермен тоқтамай, қолданбалы есепті шешу үшін іргелі зерттеулер нәтижесін қолдануға көп көңіл бөлді. Ө.А.Жолдасбеков Қазақстандағы машиналар механикасы ғылымының әрқарай дамуына,

Республиканың ғылымы мен қоғамдық және шаруашылық өмірдегі жетістіктері мен өсу ролінің артуына талантты жастарды ынталандыра отырып, жаңа жолын әркез іздеді.

Ол 1980 жылы КазҰУ- де СТБ станокты механика өндірістік ғылыми –зерттеу зертханасын құрды. Қолданбалы механика кафедрасының және зертханасының зерттеу тақырыптары Машиналар мен механизмдерді автоматты пішіндеу және сым тарту динамикасы сұрақтарымен кеңейді.

1983 жылы «Машиналар мен механиздер теориясы программалық оқу», «Қолданбалы механика есептерін моделдеу» оқу зертханасы мен робртотехника бойынша тәжірибелік-эксперименталды өндірістен түратын Республикалық ғылыми -әдістемелік орталық құрылды.

Бұл жерде Ө.А.Жолдасбековпен жұмыс істеген барлығына белгілі адамдарға, ССРО жоғары оқу орындарын бітірген түлектеріне ерекше қатынастарына тоқтамай кетуге болмайды. Профессор Молдабеков М.М. КазҰУ ректоры бола тұра ондай түлектерді жұмысқа орналастыруда қабылдамаған бірде бір жағдайды еске түсіре алмаймын. Ол керісінше әкелік қамқорлықпен қарсы алып, потенциалдық қабілеті мен дайындық шамасын бағалап және уақыт тауып жеке әңгімелесті.Көптеген түлектер ҚазҰУ-ден тәжірибе алмасу және аспирантураны орталық оқу орындары мен ССРО ғылыми институттарында өтуге мүмкіншілік алды.

Ө.А.Жолдасбеков жоғары дәрежелі механик-мамандарын дайындауға көп көңіл бөлді. Оның председателдік жетекшілігімен үш докторлық диссертациялық кеңес үш бағытта (теориялық механика , машиналар мен механизмдер теориясы, плазма, газ және сұйықтар механикасы ) жұмыс істеді.Осы кезде тамаша ғалымдардың легі пайда болды (Г.У.Уалиев, Е.Р.Рахымов, М.М.Молдабеков, Ж.Ж.Байгунчеков, А.Ч.Жомартов, Ғ.Б.Шерьязданов, У.К.Жапбаспаев, А.И.Искакбаев, Т.Н.Бияров, К.С.Иванов және т.б.)

Нәтижесінде Ө.А.Жолдасбековтің үлкен ғылыми-ұйымдастыру- шылық жұмыстарды жүргізуінің арқасында ҚазҰУ бұрынғы барлық ССРО үшін машиналар мен механизмдер теориясы бойынша ғылыми- педагогикалық кадрлар дайындайтын және тәжірибе алмасу өтетін орын болып қалыптасты. ҚазҰУ-да апробациядан өтті және Москва, Ленинград, Украина, Молдова, Грузия Армения, Аэербайджан, Узбекистан, Кыргызстан және Ресейдің азиаттар бөлігінен 300 тен астам ғалымдар докторлық пен кандидаттық диссертация жұмыстарын қорғады.

Академик Жолдасбеков жоғарыда аталған КСРО-дағы республикалар мен шел елдерді қосқанда 25 ғылым докторын және 120 ғылым кандидатын дайындап шықты.

Кең ауқымды ғалым Ө.А.Жолдасбеков әркез өз шәкірттерін жаңа ізденулерге, тиімді зерттеу әдістерін құруға және қолданбалы есепті шешу үшін қолданылуына ерекше көңіл аударуларын көздеді. Кафедра мен зертханаларда ол және оның шәкірттерімен сандық ,содансоң жоғары класты механизмдердің аналитикалық теориясын, өзгермелі структуралы механизмдер мен тігін станогының динамикасын сандық және аналитикалық зерттеудегі әдістер, механика және роторлық жүйе динамикасына, сұйық толтырылған, манипуляторлар мен роботтар басқару процестеріне оқулық және оқу құралын құрды.

Жоғары каласты механизмдердің фундаменталдық теориясы саласын кең -масштабты ғылыми зерттеу нәтижесінде Ө.А.Жолдасбеков және көптеген шәкірттері,олардың ішінде академик ҚР ҰҒА академигі Ж.Ж.Байгунчеков, ғылым докторлары Х.Р. Қазыханов, К.С. Иванов, А.М.Муратов, Н.С.Воробьев, М.М.Молдабеков, А.Г.Ибраев және т.б. және әлем тәжірибесінде қайталанбас манипуляциялық құрылғылар мен жаңа механизмдер құрғандыры үшін Польша, Италия, Англия патенттері мен көптеген ССРО қорғалған авторлық куәліктерін алды. Жоғары класты манипуляциялық құрылғылар мен механизмдер құру мен ғылыми зерттеу нәтижесін 1989 жылдың сентябрінде машинақұру бойынша ССРО министрлер кеңесі бюросында ғылыми техникалық кеңес мәжілісінде қаралып, елдегі машиналар құру саласында қолдануға ұсыныс жасады. Өзгермелі структуралы механизмдер мен тігін станоктары динамикасы саласындағы зерттеулердің жетілуіне Ө.А.Жолдасбеков және шәкіріттері ҚР ҰҒА академигі Г.У.Уалиев, ғылым докторлары С.А.Абдраимов, А.Ч.Жомартов, ғылым кандидаттары Ю.М.Дракунов, М.М.Джакашева, В.А.Соснин, М.М.Хожамбердиев, А.А.Ермолов, Р.Г.Шакаев және басқалары үлкен үлес-еңбек етті. Ғылыми зерттеу нәтижелерін пайдалану және жасау, СТБ тігін станогы механизмі күрделі ғылыми зерттеулері мен өндірістегі қолдану бірқатар бірлестіктерде экономикалық әсерін берді. Ө.А.Жолдасбеков жетекшілігімен орындалған Теориялық негіз және түрлі-түсті СТБ тігін станоктары кеңейтілген технологиялық мүмкіндіктері мен жоғары өндіргіштігі жұмысы үшін 1982 жылы ҚазССР техника және ғылым саласында Мемлекеттік сый алды.

Сонымен Джолдасбеков және оның шәкіріттері - ғылым докторы Е.Р.Рахимов,ғылым кандидаттары А.А.Амандосов, А.Ш.Рахматуллаев,А.Б. Қыдырбекұлы және тағы басқаларымен роторлық жүйе динамикасы бойынша көптеген жетістіктерге жетті. Қуысы тұтқырлы сұйықпен жартылай толтырылған роторлық жүйелердің тербелістері мен орнықтылығы теориясы анализі есебін шешті.Тіректер мен біліктің серпімділігінің әсерін, сыртқы магниттік өріс әсерін зерттеп, тіректердегі әсер мен діріл амплитудасын кішірейту мақсатында роторлық жүйе параметрлерін ықтималды таңдау әдісі жасалды.

1972 жылы Ө.А.Жолдасбеков машиналар мен механизмдер теориясы бойынша қазақ тілінде бірінші оқулық 1979 жылы екінші рет толықтырулармен қайта өңдеп шығарды. Машиналар механикасы бойынша мамандықтар дайындауда 1975-85 жылдарда Тісті беріліс теориясы (Казыханов), Машина динамикасы (Уалиев Г.У.) Машина тербелістері (Рахимов Е.Е.), Роботтар мен манипуляциялық жүйе (Л.И.Слуцкий) және басқа ондаған өңдеп және шығарған оқу-әдістемелік оқулықтары үлкен орын алды. Қосалқы авторы М.Н.Сагитовпен 2-томдық теориялық механика оқулығы шығарылып және қайта толықтырылып қазақ тілінде басылымнан шығарылды.

В первом ряду в центре Л.А.Вулис. Во втором ряду слева направо:

Х.Жургенбаев, Б.П.Устименко, Ш.А.Ершин, И.Б.Палатник и др.

1972 жылдан Ш.А. Ершин университетте гидроаэромеханика мектебін құра бастады. Кафедрада дыбысқа дейінгі және дыбыстан кейінгі факелді және турбулентті ағынша теориясы бойынша теңдессіз экспериментальдық және теориялық зерттеу жұмыстары жүргізілді (Ұ.Қ. Жапбасбаев, В. Пак, С. Дучинский, Т. Сералин) және Гертлер-Тейлор құйыны және дөңгелек құйындар (Ю. Арышев, В. Головин, А. Қалтаев), тордан кейінгі ағын және қабырғалары кеуекті каналдардағы ағыстар (Ұ.Қ. Жапбасбаев, Л. Хадиева) бойынша да жұмыстар жүргізілді. Профессор Ғ.Б. Шерьязданов өз шәкірттерімен бірге магнитті гидродинамика саласы бойынша теориялық зерттеулер жүргізді. Ғ.Б. Шерьязданов 7 ғылым кандидатын дайындады және 1994-1996 жылдары механика-математика факультетінің деканы болып қызмет атқарды.

1978 жылы теориялық механика және қолданбалы механика кафедралары негізінде тұтас орта механикасы құрылды, ол кафедраны профессор Ш.А. Ершин басқарды. Кафедра сұйықтар мен газдар механикасы және деформацияланатын қатты денелер механикасы мамандығы бойынша кадрлар даярлады. Кафедра жанында гидромеханика және материалдар кедергісі бойынша оқу-зерттеу лабораториялары құрылды.

«Сұйықтар мен газдар механикасы» бағытының факультетте және Қазақстанда дамуы академик Ш.А. Ершиннің есімімен тығыз байланысты. Ол 4 ғылым докторын және 25-тен астам ғылым кандидаттарын дайындады.

1978 жылы теориялық механика мен қолданбалы механика негізінде тұтас орта механикасы кафедрасы құрылды. Кафедра деформацияланатын қатты денелер механикасы мен газдар және сұйықтар механикасы бойынша дайындық жүргізеді. Кафедра жанынан материалдар кедергісі және оқу- әдістемелік гидромеханика зертханасы құрылды. Қазақстанда, факультетте газ және сұйықтар механикасы бағыттары жетілдіру және қалыптасуы профессор Е.Ш.Ершиннің атмен байланысты.

1981 жылы сұйықтар мен газдар механикасы кафедрасы екіге бөлінді: сұйықтар, газдар және плазмалар механикасы (Ш.А. Ершин) және деформацияланатын қатты денелер механикасы (А.А. Амандосов).

1999 жылдың қазан айында механикалық циклдегі кафедра профессор Е.Р. Рахимовтың басшылығымен механика кафедрасына біріктірілді. 2001 жылдан кафедраны ф.-м.ғ.д., профессор А. Қалтаев басқара бастады.

Ғылыми жұмыстары үшін академик Ш.А. Ершин және профессор Ұ.Қ. Жапбасбаев жаратылыстану ғылымдары саласы бойынша Қ.И. Сәтбаев атындағы бірінші дәрежелі марапатқа ие болды (2004 ж.). Г.У. Уалиев машиналар мен механизмдер теориясы саласы бойынша Жолдасбеков Ө.А. атындағы марапатқа және алтын медалға ие болды. Механика саласындағы зор жетістіктері үшін академик Ш.А. Ершин, профессор А. Қалтаев, профессор Ғ.Б. Шерьязданов, академик А.Қ. Төлешов және профессор А.Ы. Ысқақбаев Ж.С. Ержанов атындағы естелік алтын медалімен марапатталды. Механика кафедрасы – аль-Фараби атындағы КазҰУ-гі алғашқылардың бірі. Ол 1935 жылы

Ө.А.Джолдасбековтің жетікшілігімен орындалған «ШТС түрдегі көп түсті тігін машинасын құру мен теориялық негізді өңдеу» атты жұмысы үшін 1982 жылы ғылым мен техника саласындағы ҚазССР Мемлекеттік сыйлығының иегері болды.

Оның жетекшілігімен үш докторлық диссертациялық совет жұмыс істеді

(сұйықтар, газ және плазма механикасы, теориялық механика , машиналар мен механизмдер теориясы). Осы кезде бірқатар тамаша жас ғалымдар шықты.

(Г.У.Уалиев, М.М.Молдабеков, Ж.Ж.Байгунчеков, А.Ч.Жомартов, Е.Р.Рахи-мов, Ғ.Б.Шерьязданов, К.С.Иванов, Ұ.Қ.Жапбасбаев,А.И. Искакбаев,Т.Н. Бияр-ов және т.б).Совет одағының басқа республикалары үшін академик Ө.А.Джолдасбековтің өзі 25 ғылым докторын,120 ғылым кандидатын дайындап шығарды.

Жоғары класты механизмдер теориясының саласында Ө.А.Джолдасбеков пен оның көптеген шәкірттері академик Ж.Ж.Байгунчеков, М.М.Молдабеков, Г.У.Уалиев, ғылым докторлары Е.Р.Рахимов, Х.Р.Казыханов, К.С.Иванов, А.М. Муратов, Н.С.Воробьев, А.Г.Ибраев және басқалары кең ауқымды ғылыми зерттеу нәтижесінің негізінде Польша, Италия, Англия және Совет Одағының көпсанаулы авторлық куәлікпен қорғалған және әлемдік тәжірибелердің ұқсас ешнәрсе жоқ жаңа механизмдер мен манипуляциялық құрылғылар арнайы құрды.

ЕРШІН ШАХБАЗ ӘЛІМГЕРЕЙҰЛЫ

техника ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан республикасының еңбек сіңірген ғылым қайраткері, Ұлттық ғылым академиясының академигі
Ершін Шахбаз Әлімгерейұлы 1926 жылы 5 қыркүйекте Ташкент қаласында дүниеге келген.

Қазақ ССР-інің еңбек сіңірген ғылым қайраткері (1984 ж.), әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дің механика кафедрасының құрметті меңгерушісі (2001 ж.)

1953 жылы КазГУ-дің С.М.Киров атындағы физика-математика факультетінің "Физика" мамандығы бойынша тәмәмдаған. 1953-1956 жылдар аралығында академик Чокин атындағы ғылыми зерттеулер институтында аспирант, және 1956-1961 жж. кіші ғылыми қызметкер, 1961-1974 аға ғылыми қызметкер. 1974 -жылдан 2000 жылға дейін ҚазҰУ-дің «Тұтас орта механикасы» кафедрасының меңгерушісі болды. Техника ғылымдарының докторы (1974 ж.), Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының толық мүшесі (академигі) (2004 ж.), Бұқтырма ГЭС-і плотинасының жылулық және кернеулік күйінің есебі мен селдік ағынның жанасу кернеуін зерттеуге жетекшілік жасауы жарқын мысал. Шәкірттерімен алғаш рет Тейлор-Гертлердің еркін құйыны тұжырымдалды. Оның пайда болу механизмі ашылды. Айталық «жылғалы эффект» деген атпен мұнай құбырларының эрозияға ұшырау себебін ашуы, Кеңқияқ кен орнында қырықтан аса бұрғылар жабдықталған. Мұнай құбырын парафиннен тазартудың тиімді әдістері кеңінен қолдау тапқан.

Қазақтан Республикасы білім беру ісінің үздігі (1996 ж.); Қазақтан Республикасының ғылымын дамытуға сіңірген еңбегі үшін (2001ж.);

Қазақтан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл мерекелік медалі (2001 ж.);Жаратылыстану ғылым саласындағы Қ.И. Сәтпаев атындағы сыйлықтың иегері (2005 ж.);Қазақстан республикасының ұлттық инженерлік акадмеиясы «Қазақстанның құрметті инженері» (2006 ж.);

Механика саласындағы күрделі ғылыми жетістіктері үшін Ж.С. Ержанов атындағы алтын медаль иегері (2007ж);

Академик Ш.Ә. Ершіннің 80 жасқа толған мерейтойымен Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә. Назарбаевтың алғыс хаты (2006 ж.);

Ш.Ә. Ершіннің 140 ғылыми жұмысы бар, оның ішінде 3 монография және 4 патент. Оның жетекшілігімен 29 кандидаттық диссертация қорғалды оның 4 шәкірті ғылым докторы атағын алды

1981 жылы тұтас орта механика кафедрасы екі: плазма және газ,сұйықтар механикасы кафедрасы және деформациаланатын қатты денелер механикасы кафедрасы болып бөлінді.

Жаңа деформациаланатын қатты денелер механикасы кафедрасының меңгерушісі қызметіне Ө.А.Джолдасбеков Қаз ССР ҒА механика және математика ғылыми зерттеу институтыны зертханасынан, атақты механик- ғалым профессор Г.С.Шапироның шәкірті физика-математика ғылым кандидаты, талантты ғалым Абілмажін Әлбусынұлы Амандосовты шақырды. А.А.Амандосовтың келуімен Деформациаланатын қатты денелер механикасы бойынша мамандандыруды жетілдіру бірсаты жоғарлады. А.А.Амандосов деформациаланатын қатты денелер механикасы саласында жанжақты ғалым.Оның жетекшілігімен МГД-эффектісі, тіректің серпімділігі негізінде сұйықтар қасиеті, роторлар динамикасы талдау бойынша теориялық және тәжірибелік жұмыстар ,бастапқы кернеулі денедегі серпімді толқындардың таралуы, пластина және қабат теориясының сызықты емес есептерін шешуді зертеулермен айналысты. Сызықты емес тербелістегі серпімді дене және машиналар және кейбір жазық механизмдер динамикасын зерттеу машиналар механикасы және деформациаланатын қатты дене мамандықтарының тоғысындағы есептері шешілді.Біріші рет тәжірибелік зерттеулер жүргізілді,аспиранттар саны көбейді. ҚазҰУ- тің математика факультетінің түлегі А.А.Амандосов Ломаносов атындағы ММУ-нің механика мамандығы бойынша аспирантурасын бітірген. Қазақстан механика мектебінің академигі Ж.С. Ержановтың және мәскеулік ғылым мектебінің профессоры Г.С.Шапироның жетекшілігімен А.А.Амандосовтың механик-ғалым ретінде қалыптасуы мен танылыуына үлкен ықпал етті.

ҚазҰУ қабырғасынан Деформацияланатын қатты денелер механикасы мамандығының дамуы және Ө.А.Джолдасбеков Звенолар мен элементтер деформативтік есебінен жоғары класты механизмдер негізінде машиналар мен механизмдер жаңа есеп айыру мен конструкциялау, жеке дар қолданбалы механика есебін шешу үшін механиканың жеке бөлімдері қажеттігінен жаңа кафедра құру шартын жасады.

А.А.Амандосовтың факультетке келуі деформациаланатын қатты денелер механикасы бойынша жас мамандарды дайындауда және ғылыми база құруда нақты ықпал етті. Осы жылдарда А.А. Амандосов 10 ғылым кандидатын, нәтижесінде 2-еуі докторлық жұмысын қорғады.Аспиранттар мен студенттер үшін семинарлар мен ғылыми үйірмелерде жұмыс істеушілер көбейді.ҚазССР ғылым академия ғылыми зерттеу институтымен, М.В.Ломоносов атындағы МҰУ жанындағы механика институты, Лат ССР Ғылым академиясының полиметр механика институтымен, (Лат ССР ҒА коор. мүшесі профессор В.Т.Тамуж), Қазан физико-технологиялық институтымен (профессор М.А.Ильгамов) УзССР ғылым академиясы сейсмотұрақты және механика институтымен ғылыми байланыста болды.Аспиранттар мен соискателдердің ғылыми семинарлары ҒА СССР МҰУ жанындағы механика институтының зертхана меңгерушісі С.С.Григорян, КазССР ҒА академигі Ж.С.Ержанов, КазССР ҒА академигі Ш.М.Айталиев және басқа аға ғалымдардың қатысуымен өтті.

А.А.Амандосов деформациаланатын қатты денелер механикасы саласында жанжақты ғалым болды. Оның ғылыми жетекшілігімен бастапқы кернеу ортасындағы теория, қабат және пластин теориясының сызықсыз теңдеулері есебін шешумен (ф.м.-ғ.к. В.Н.Лисицын), МГД -эффекті және сұйықтар қасиеті әсерінен роторлар динамикасын оқуда тәжірибелік және теориялық (ғ.т.к.А.Ж.Тулеушев, ф.м.-ғ.к.Т.О. Қонақбаев , ф.м.-ғ.к. Б.Кульджабеков), машиналар элементінің соңғы динамикасына және звенолардың серпімділігінің ығысуы әсерін оқу бойынша машиналар мен механизмдер теориясы және деформациаланатын қатты денелер механикасы мамандарының доғысындағы зерттеулермен.(т.ғ.к., Л.А.Хаджиева ) айналысты.Бірінші рет эксперименталды зерттеулер жүргізілді.

А.А.Амандосов пен профессор Н.Я. Тер-Эммануилянның ғылыми жетекшілігімен теориялық және тәжірибелік жұмыстарды тақырып бойынша шаруашылық келісімдермен жұмыс жүргізілді.Норельск тау-металлургиялық комбинатымен шартты жұмыс жасауға келісім шарты жасалды (жауапты орындаушы Ш.О.Кунакбаев) Челябинскі машина құру және Павлодар трактор заводымен жүз мыңдаған сомға көп жылдық келісім шарты автогрейдерлі және тракторлар үлгілеріннің ходовой бөлігі капот күштер расчет, «NON SAP» және «Лира» комплексті есептеулерін қолдану соңғы элементтер әдісінің теориялық есебі жүргізілді.(жауапты орындаушы С.Н.Шехватов) тензометрлік тәжірибелердің үлгілер бойынша эксперименталды жұмыс (жауапты орындаушы Ф.Е.Портной) резонанстық күй қозғалысындағы машинаны орнықтыру үшін ұсынылған

айныйтын қатаңдықтың қасиеті бар универсалды резиналы амортизаторды құрды. Ф.Е Портнойдың ықпал етуімен ССРО Жоғары оқу орындары мен Ғылыми зерттеу институттарының аға жетекшілерімен кафедра:УкрССР ҒА өтеқатты материалдар институты (материалдар кедергісі каф.меңгерушісі А.С.Гусев),политехникалық Ленинград институты,техникалық Краснодар институты, және техникалық комплекстіжәне тәжірибелік базаларды кадрлар мен тәжіріибе алмасу да тығыз қатынаста болды. кафедра Жас мамандарды дайындауда және оқу, процестеріне үлкен көңіл бөлді. Тұтас орта механикасы бойынша классикалық курстарға,серпімділік теориясы, қабат және пластина теориясы,созылым теориясы,тұтқыр серпімді және жайылғыш теориясы, құрлыс механикасы негізіндегі материалдар кедергісі;Деформациаланатын қатты дене механикасының жаңа мәселелері бойынша: Деформация сызықты емес теориясы,Сызықты емес толқын процесі,бастапқы кернеу ортасындағы толқын процесстері,ДҚДМ сандық әдіс,шекті элементтер әдісі, композитті материалдар механикасы,және басқа курстар оқылады.Спецкурстарды оқуға аға ғалымдарды шақырды.Көптеген жылдар ҚР ҰҒА академигі Ш.М.Айталиев кафедрада жайылғыш теориясы, серпімділік теориясы,Механика жалғасы және басқа арнайы курстарды оқыды. Қазір т.ғ.д Ж.К.Масанов Ресей транспорт академиясының академигі ,серпімділік теориясының динамикалық есебі, анизотропты дене серпімділік теориясы, анизотропты дене теориясының динамикалық есебі Және тағы басқа арнайы курстардан дәріс оқыды.

Кафедра ардагері-т.ғ.д. профессор Николай Яковлевич Тер-Эммануильян 1973 жылдан бастап КазМУ- да 2000 жылы зейнеткерлікке шыққанға дейін жұмыс істеді.

Ол ірі ғалым, Бұрынғы совет одағындағы бірінші сырғу теориясының есептерін шешу үшін шекті элемент әдісін қолдану мен дамыту жұмыстарының авторы, толық дискретизациялау әдісін ғалымдар мойындаған ерекше автор.Ол деформациаланатын қатты денелер механикасы мамандығы бойынша бірінші ғылым докторы, докторлық және кандидаттық диссертация қорғау советтерінің мүшесі болған,1996-1997 ж ҚР МАК 6 ғылым кандидаты,3-ғылым докторы дайындаған. Н. Я. Тер-Эммануильян өзінің бай тәжірибесі және білімімен студенттері- мен және шәкіріттерімен бөлісе білген.Ол ҚР оқу үздігі,факультет методбюросының бірнеше жыл председателі, дәреже жоғарлату факультетінде механик –ұстаздарға дәріс өткізді.

Механикалық циклді кафедрада 1971 жылдан Галым Бекенұлы Шерьязданов –Латвия Республикасының хабилитирлық ғылым докторы, газ және сұйықтар механикасы саласындағы маман,1994-1996 жылдарда механика-математика факультетінің деканы болып жұмыс істеген.Г.Б.Шерьязданов өзінің шәкіріттерімен магнитті гидродинамика бойынша зерттеулер жүргізген.Қарастырылған ағымдар заңдылықтары және бұл жағдайға дейінгі белгісіздердің жаңа ерекшеліктері енгізілген.Өкінішке орай, 90-жылдары тәжірибе жүргізу материалдық жабдықтармен қамтамассыз етілмегендіктен шектелді,бірақ теория негізінде жатқан гипотеза мен сілтеулердің дұрыстығы тәжірибемен (экспериментпен) тексеріледі.Мысалы, газ және сұйықтар механикасының бірден-бір мәселесі - құбырдың мәселесі. Эксперименталды зерттеусіз оны шешу мүмкін болмай тұр.

Г.Б.Шерьязданов-1945 жылы Чүбар ауылы Киров ауданы,Талдықорған облысында дүниеге келген.1967 жылы Т.Г. Шевченко Киев мемлекеттік университетінің механика мамандығы бойынша бітірген ал, 1970 жылы аталған университеттің жылу алмасу және аэрогидромеханика кафедрасында аспирантурасын бітіріп, кандидаттық диссертация қорғады.1972 жылы Латвия Республикасының физика хабилитарлық докторы деген атақ берілді.(газ және сұйықтар динамикасы-мамандық) Жоғары аттестатциялау коммиссиясымен енгізілген және физика-математика ғылым докторы дәрежесі бекітілді(1994), Механика мамандығы бойынша профессоры атағы берілді (1995 ж), 1995 жылдан ҚР жаратылыстану ғылым академиясының академигі.әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде аға оқытушы теориялық механика кафедрасының доценті (1971-1978), тұтас орта механика кафедрасының доцент және профессор (1993-2000ж).

1980-1993 дәрежені жоғарлату факультетінің деканы және жоғары оқу орындары ұстаздарының дәрежені жоғарлату институтының директоры ,1994-1996 жылы механика-математика факультетінің деканы ,2000 жылдан механика кафедрасының профессоры.

Магнитті гидродинамика саласында ТМД елдерінде және республикада танымал ғалым. Профессор Г.Б.Шерьяздановтың жетекшілігімен соңғы жылдарда ҚР ҒБМ ғылми қорынның грантын және фундаментальды зерттеулер программасы шеңберінде көлденең магнитті өріс ортасымен өтетін магнитті гидродинамикадағы екі фазалы ағынның жылу алмасуының ағыс және гидродинамиканың теориялық зерттеулері жүргізілген және математикалық моделі жасалған.

6- ғылым кандидат дайындады.110- ғылыми еңбек,1 оқулық және 5 оқулық құралын басылып шыққан.

«Еңбек үздігі» (1984) , ССРО ЖООМ «Жұмыстағы еңбек үздігі» (1985), ҚР Білім және ғылым министрлігінің ,П.Л. Капица атындағы күміс медальмен марапатталды (2005ж.), Ж.С.Ержанов атындағы естелік алтын медалмен «Механика саласындағы ғылыми жетістіктері » (2007). «Жоғары оқу орындарының үздік ұстазы» мемлекеттік грант иегері (2007).

1985 жылы А.А. Амандосов деформациаланатын қатты дене механика саласы бойынша маман доцент А.И.Искакбаевты жұмысқа шақырды. Академик Ж.С. Ержановтың ойын жалғастырушы және шәкірті деформациаланатын қатты дене механикасының жаңа бағытындағы–механика жарақаты, маман болып табылады.Оның ғылыми материалдардың беріктігінің ұзақтығы мен сырғу зерттеулері күрделі фундементалды мәселеге арналған.Профеесор А.И.Искакбаев тау механика эволюциялы диструкциялы математикалық моделін құрастырды,4 ғылым кандидаты,1 ғылым докторы.

Деформациаланатын қатты денелер механикасы және плазма және газ,сұйықтар механикасы кафедралары 1989 жылға дейін жұмыс істеді де қайтадан «Тұтас орта механика » кафедрасы болып біріктірді. «Тұтас орта механика » кафедрасын Ш.А.Ершин 1999 жылға дейін басқарды.Аман-досовтың жетекшілігімен оқу-әдістемелік және ғылыми статьялары жиынтығын шығарды.
Ал 1992 -1997 кафедраны Ө.А.Джолдасбековтің

бірінші шәкірті, ҚР ҰҒА корреспондент мүшесі,

проф.Уалиев Г.У. басқарды. Гахип Уалиұлы 1983-

1989 жылдар механика және қолданбалы

математика факультетінің деканы болып қызмет

атқарды. Ол бүкіл механика мамандығы және

қолданбалы механика кафедрасының қалыптасуына

көп еңбек етті.1997 жылы теориялық механика және қолданбалы механика кафедралары теориялық және қолданбалы механика кафедрасы болып біріктірілді. Гахип Уалиұлы Уалиев кафедра меңгерушісі болып тағайындалды.1960ж КазГУ–тің механика –математика факультетіне түсіп 1965-67 жылы К.В.Фроловтың жетекшілігімен ҒА ССРО машина құру институтуынң тербелістер машинасы зертханасында стажировка өтті 1967-70 аспирантурада тігін машиналарының дірілі мен серпімді звенолар механизмінің динамикасы саласында ғылыми-зерттеулер жүргізу жұмысын жүргізді.1972 жылы Ө.А.Джолдасбековтің жетекшілігімен Автоматтық сызық және машиналар механизмінің теориясы мамандығы бойынша «СТБ автомат-станог механизмінің беріктігі мен динамикасы»тақырыпта кандидаттық диссертациясын қорғады.1986 жылы «СТБ түрлі –түсті автомат –станог механизмінің ұлғайты және теория» тақырыбында докторлық диссертациясын қорғады.

Профессор Г.У.Уалиев машина мен механизмдер динамикасы, аналитикалық механика, механикалық жүйелерді математикалық моделдеу саласындағы танымал ғалым болып табылады. Г.У.Уалиевтің ғылыми жетістіктері Арнайы бекітілген прибор,бағытаушы құрылғы және реттеп –бақылап және информациялық - өлшеу жасалды, жаңа өндірістік машиналар құрлысы және түйін қозғалыстарының математикалық моделдеуді құруды жаңа әдәстерін жасауға арналған. 4 монографиясы мен 4 оқу-әдістемелік құралы,170 ғылыми статия,50 шет мемлекеттерде басылымнан шыққан,3-патент (ФРГ,Италия,Шведцария) және 10 изобретение үшін авторлық куәлік,5 ҚР патенттері мен РФ патентке қабылданған жұмыстары бар.

Ол 15 ғылым кандидаты мен 5 ғылым докторы дайындады.

Г.Уалиев ғылыми-зерттеу және конструкторлық-тәжірибе жұмысы үшін 1982 жылы техника және ғылым саласындағы ҚазССР Мемлекеттік сыйлығының иегері болды.ССРО жоғары мектеп үздігі (1985), «Қазақстан Республикасының білім үздігі »(2000), Ресей ғылым академиясының(2008), Халықаралық Инженерлік академияның құрмет грамотсымен марапатталды, жоғары ғылыми нәтижесі мен оның практикада қолданылған үшін ҚР ҰИА Ө.А.Джолдасбеков атындағы бірінші алтын алқа лауреаты (2004)

1997 теориялық механика және қолданбалы механика кафедралары бір кафедраға теориялық және қолданбалы механик кафедрасы болып біріктірілді,1999 жылы кафедраны профессор Гахип Уалиұлы Уалиев басқарды.

1992-1997 жылдары аралығында теориялық механика кафедрасын академик Ө.А.Жолдасбековтің бірінші шәкірті профессор Есентай Рахимұлы Рахимов басқарды.Бұған дейін 1977-1983 және 1989-1994 жылдар аралығында механика және қолданбалы математика факультетінің деканы болып қызмет атқарды.

1992-1997 жылдары Теориялық механика кафедрасын Профессор Рахимов Е.Р. Ө.А.Джолдасбековтің тамаша шәкіріттерінің бірі.Есентай Рахимовұлы Рахимов С.М.Киров атындағы КазМУ механика мамандығын 1965 жылы бітірді. 1971 жылы ССРО ҒА Машина тану ҒИИ Бессоновтың жетекшілігімен кандидаттық диссертациясын,1987 жылы докторлық диссертациясын қорғады.

Сызықты емес тербелістер теориясы ,деформацияланатын қатты денелер механикасы, өзгермелі массалы денелер механикасының негізгі күйі қолдануанатын құрылғылар мен механизмдер, машиналар басқару,және тиімді проекциялау, динмамиканы зерттеу әдістерін жасау бағытында ғылыми және тәжірибелік жұмыстар жүргізетін зерттеу топтарын құрған машиналар мен механизмдер теориясы саласындағы Республикадағы бірденбір ғалым.

Проф.Рахимов Е.Р. республикалық және халықаралық басылымдарда 136 ғылыми жұмысы,5 монографиясы мен 6 оқулық құралы,5 патент ҚР.Оның жетекшілігімен 10 ғылым кандидатық диссертация ,2 докторлық диссертация дайындалды.Профессор Рахимов Қолданбалы механика ,теориялық кафедра және механика кафедраларын меңгере және 11 жыл механика және қолданбалы математика факультетін басқарды отырып қолданбалы математика мен механика саласында ғылыми зенрттеулерді дамытты және ұйымдастырды, ғылыми кадрлар мен мамандар дайындауда үлкен үлес қосты. Профессор Ш.А. Ершинмен соңғы жылдарда ғылыми зерттеу және Бидарья вертикаль-остік желэнергетикалық құрылғысын құруда бірігіп жұмыс жүргізді.Рахимовтың жетекшілігімен ғылымның жетілген бағыты мен ҚР БҒМ қолданбалы зерттеуклекр мен іргелі программалар бойынша ғылыми зерттеулер жүргізілді.Ұзақ жылдар Е.Р. Рахимов машиналар мен механизмдер теориясы бойынша докторлық совет мүшесі,механик мамандығы бойынаш ҚР БҒМ әдістемелік басқару коммиссиясының мүшесі,ҚазҰУ жанындағы кандидаттық диссертацияны қорғау диссертация советінің председателі,ҚР БҒМ ЖАК машина құру мен механика бойынша эксперт мүшесі және председателі болды.

ҚР жаратылыстану ғылымының академиясының академигі,ҚР инженерлер академиясының корресполндент мүшесі. білімді түлектерін шығаратын қолданбалы механика кафедрасын ашты.Профессор Е.Р.Рахимовты Қазақстан ғылым мектебінің дәрежесін мойындай 1996 жылы Украинадағы роторлық жүйе динамикаксы бойынша халықаралық ғылыми совет мүшесіне сайлады.

Қазақстан Республикасының Жоғары Совет президиумының мақтау грамотысымени Е.Р.Рахимов ғылыми-зерттеу жұмыстары мен оқу-тәрбиелік ,қоғамдық жұмыстағы жемісті еңбектері үшін марапатталды.

Кафедра оқытушылары, 2001ж.

Кафедра ұстаздары У.А.Жолдасбеков атындағы музейде, 2001г.
Механика кафедрасының меңгерушісі физика-математика ғылымының докторы Қалтаев А.

Айдархан Жүсіпбекұлы Қалтаев С.М.Киров атындағы қазақ мемлекеттік университетінде 1975 жылы механика мамандығын бітірген 1975- 1984 жылдар арасында аспирант, кіші ғылыми кызметкерлер болыпта істеді,тұтас орта механикасы кафедрасының бас мұғалімі болды.1984 жылы газ,сұйық және плазма механика мамандығы бойынша кандидаттық диссертация қорғады. 1999 жылы докторлық диссертацияны қорғады.1991 жылдан бері тұтас орта механика кафедрасының доцентіболды,2001-2008 жылдар арасында механика кафедрасының меңгерушісі болды, 2008 жылда механика-математика факультетінің деканы болды.Қалтаевтың 50-ден астем ғылыми жұмысы басылымнан шыққан Талапкер мен магистратура ға арналған механика мамандығы бойынша Қазақстан білім стандартының бастапқы жұмыскерлерінің бірі 2002 жылы оның басқаруымен мультимедиалық программаны оқу және орта мектептерге арналған 10 және 11 сыныптың қазақ және орыс тіліндегі физикадан электрондық оқулық шығарды.ф.м.-ғ.д. 2006 жылы Үздік мұғалім атты мемлекеттік грант ұтып алды,2004 және 2008 жылы Германия ДААД грантын ұтып алады.Халықаралық академия жоғары мектебінің коореспондент мүшесі,Астана алқасымен марапатталған.

2009 жылдың қаңтар айында механика кафедрасының меңгерушісі ф.м.-ғ.к.,доцент З.Б.Ракишева болған.

Зауре Баянқызы Ракишева 1986 жылы ММУ М.В. Ломоносов атындағы механика мамндығы бойынша механика математика факултетін бітірген , КазССР ҒА механика және математика институтында,сейсмология институтының таулы порода механикасының зертханалық инженері болып жұмыс істейді (1986-1988), КазССР ҒА машинатану мен механика институтында,механика және математика институты жанындааспирантурада оқиды.1993 жылы кандидаттық диссертациясын теориялық механика мамандығы бойынша қорғайды.1996 -2009 жылдарда аль-Фараби атындағы ҚазҰУ аға оқытушысы,аға ғылыми жұмыскер, механика кафедрасының доценті қызметін атқарады.2009 жылдың қаңтарынан механика кафедрасының меңгерушісі болып жұмыс жасайды.Ракишева З.Б. қатты денелер динамикасы, қозғалыстың тұрақтылығы сұрақтарымен айналысады,теориялық механика саласындағы маман.30 ғылыми жұмысы,1 қайталанған патент,1-оқу құралын,оқу -әдістемелік және әдістемелік құрал басылымнан шыққан.Алматы қаласы білім департаментінің тапсырысымен өңделген мектеп обербаторияларының мультимедиялық ҚР БҒМ тапсырысы бойынша 11 орта мектептердің астрономия және 10 сыныптың физика қазақ және орыс тілдерінде оқитын мультимедиялық программалардың қосалқы авторларының бірі. Механика мамандығы бойынша Магистрлар мен вакалаврлар үшін Қазақстан білімінің мемлекеттік жалпы міндетті стандарттарын құрастырушылардың бірі. 2008 жылы Үздік мұғалім атты мемлекеттік грант иегері.

Қазақстандағы механика ғылымының дамуына қарқын қосқан Қазақстандық ғылыми мектептің басшысы және ұйымдастыру комитетінің орынбасары Ө.А.Джолдасбековтің ұйымдастыруымен 1977 жылы ҚазМУ арқылы өткен Машиналар мен механизмдер теориясы бойынша I- ші Бүкілодақтық съез болды. Оған атақты машинатану-ғалымдары ССРО ҒА академигі И.И.Артоболевский, профессорлар В.Я.Белецкий, Н.И.Левитский, А.П.Бессонов, М.Ю.Очан, В.Л.Вейц, С.Н.Кожевников, И.И.Вульфсон және т.б қатысты

1981 жылы КСРО ҒА академигі А.М. Лаврентьевтің бастауымен және Ө.А. Жолдасбековтың қолдауымен V-Бүкілодақтық теориялық және қолданбалы механика саласы бойынша съезд өткізілді.Ұйымдастыру комитеті мүшелеріне А.М. Лаврентьевтен басқада бүкіләлемге танымал физика-ғалымы, ССРО ҒА вице –президент Е.Велихов, ССРО ҒА академигі Л.И.Седов,Г.Г.Черный, А.Ю.Ишлинский, О.М.Белоцерковский, И.Ф.Образцов, Х.А.Рахматулин.

V -Бүкілодақтық теориялық және қолданбалы механика саласы бойынша съездің ашылуы, 1981г.

КСРО ҒА президенті А.Кунаев.

Механика кафедрасының тікелей қатысуымен Теориялық механика (1977,1992) және машиналар мен механизмдер теориясы (1975,1991) бойынша жоғары оқу орындары ұстаздары мен кафедра меңгерушілері ғылыми -әдістемелік кең ауқымды кеңестер өткізді.

ССРО ҒА Машиналар мен механизмдер теориясы бойынша ҚазҰУ жанынан ашылған бүкілодақтық қазақ бөлігінің Машиналар мен механизмдер теориясы ғылыми семинар Бірінші бүкілодақтық Машиналар мен механизмдер теориясы бойынша Казахстандық ғылыми мектептің ғылыми даңқын танытты,осы жылдан семинар еңбектері басылып шыға бастады.Семинар Машиналар механикасы саласындағы жас ғалымдардың қалыптасуына үлкен үлес қосты.Осы жылы ССРО ЖАК КазҰУ жанынан машиналар мен механизмдер теориясы мамандары бойынша кандидаттық диссертация қорғау диссертациялық совет ашуға рұқсат етті .

Алдыңғы қатарлы шетелдік ғалымдар мен ғылыми орталықтар арасындағы байланыс жасау үрдісі күні бүгін де жалғасын тауып келеді.

Кафедра профессорлық-ұстаздық құрамы мен қызметкерлері механика мәселелері бойынша халықаралық,республикалық және қалалық ғылыми семинар мен конференциялардың ұйымдастыруы мен өтуіне қатысады.

1 наурыз 2001 жылы Қазақстанның барлық ғалым –механиктері Механика кафедрасының ұйымдастыруымен Машина тану мен механика проблемалары Бірінші Джолдасбеков оқу атты конференцияға қаттысты.Осы жылы 2001 жылдың қыркүйегінде ҚазҰУ жанындаға Механика және математика Ғылыми зерттеу институты мен механика кафедрасының ұйымдастырыумен Механиканың жаңа мәселелері атты халықаралық конференцияға тек Қазақстандық ғалымдар ғана емес Жапон, Польша, Ресей және басқа елденденде қатысты.

1 наурыз 2002 жылы Машина тану мен механика проблемалары Екінші Джолдасбеков оқуы өткізілді.

1-2 наурыз 2006 ҚазҰУ жанындаға Механика және математика Ғылыми зерттеу институты мен механика кафедрасының ұйымдастырыумен Ө.А.Джолдасбековтің туылғанына 75 жылдығына арналған Қолданбалы мен теориялық механиканың мәселелері атты халықаралық халықаралық ғылыми конференция өткізді.

Бұл форум барлық елдерден 250 қатысушыларды жинады.

Халықаралық ғылыми байланыстар Алыс және жақын шет мемлекеттерден аға жетекші ғалымдармен бірігіп кең зерттеулер жүргізеді.

РФ оқу және ғылыми мекемелері,Новосибирск,РФ ИТПМ СОАН АҚШ НАСА ЛЭНГ ғылыми орталық, Веймарск құрлыс-архитектура жоғары мектебі, Нагойя университетімен жажанудың детонацияға өтуінің турбален тәсері оқу,Гейдельберг университеті Маха аз шамадағы жанудың моделі талдаубойынша кафедра тығыз байланыста.(Германия)

1995 Ресей, Қытай, Жапония, Германия, АҚШ, халықаралық қаржыланған ғылыми проектілермен профессор Ершин Ш.А., ЖапбасбаевУ.К.,Қалтаев А.Ж. жұмыс істейді.

2002 әл-Фараби атындағы ҚазҰУ пен Краковтағы С.Стащица атындағы тау-металург Академиясымен білім мен ғылым саласында келісім шартқа қол қойды.2008 Токия университетімен космостық технология саласы бойынша келісім жүргізілді.

Ғылыми журналдар мен кафедраның барлық ұстаздары халықаралық конференциялардың материалдары ғана емес алыс шет елдер журналдарды басылымдары бар.

Кафедра 2006 жылдан PhD сэдвич-программа бойынша докторанттар дайындайды, егер докторанттың жергілікті және шетел екі ғылыми жетекші болғанда.Осы программа шеңберінде кафедрада аға мамандар АҚШ,Германия,Жапония,Польша,Қытай университеттерінен келіп дәріс береді. PhD доктаранттары Б.Е. Бекбауов, М.С.Тунгатарова аль-Фараби «Үздік жас ғалым-2008» конкурстың иегері болды. Доктарант М.С. Тунгатарова ДААД аспиранттар степендиясын (2007). PhD докторанты Уалиев Ж.,Тунгатарова М.С. INTAS халықаралық грант иегері болды (2008). Кафедраның PhD докторанты Б.Е.Бекбауов UNESCO Полша ұлттық комитеттің AGH –ғылыми –техникалық университет те 2008-2009 тәжірибе алмасу грант иегері. 2008 жылы кафедра бірінші PhD екі докторант түлектерін Уалиев Ж.,Тунгатарова М.С.шығарды.

Механика кафедрасында робототехника және машина механикасы ғылыми-әдістемелік зертханасы , оқу-әдістемелік кабинеттер: моделдеу, аэрогидродинамикалық және арнайы материалдар беріктігі.2009 жылы кафедра 31 миллион тенгеге жаңа жабдықтар : робототехникалық компьютерлік комплекс, лабораториялық Гидростатика стенді,гидравликалық Гидродинамика стенд,компьютерленген разрыв машинасы,Физикалық механика негізі комплексі, тербелістер мен толқынды процестерді оқу үшін құрылғылар.Оқыту барысында мультимедиялық техникалық құралдар программаларды компьютерде оқу,ұстаздық етудің инновациялық әдістерін жетілдіру және әдістеу

Профессор А. Қалтаев (2006 ж.), профессор Ұ.Қ. Жапбасбаев (2006 ж.) және Ғ.Б. Шерьязданов пен доцент З.Б. Рақишева (2007 ж.) «Жоғарғы оқу орнының үлгілі оқытушысы» грантының иегерлері болып танылды (2007 ж.).

Кафедра құрамында 21 қызметкерлер жұмыс істейді.Академик Ш.А.Ершин,

В настоящее время на кафедре работают 21 сотрудников. В профессорско-преподавательский состав входят академик Ш.А. Ершин (Заслуженный деятель науки и техники Казахской ССР, лауреат Первой премии имени К.И.Сатпаева в области естественных наук РК, Отличник образования РК, Нагрудного знака МОН РК и Министерства экологии и биоресурсов РК), профессора А.Калтаев (Лучший преподаватель ВУЗа РК и КазНУ, обладатель научных грантов Японии (1997г.) и Германии (2004г., 2008г.)), Г.Б.Шерьязданов (обладатель Нагрудного знака Минвуза СССР и МОН РК, Лучший преподаватель ВУЗа РК), У.К.Жапбасбаев (лауреат Первой премии имени К.И.Сатпаева в области естественных наук РК, обладатель Нагрудного знака МОН РК, Лучший преподаватель ВУЗа РК), А.И.Искакбаев (Лучший преподаватель КазНУ), К.Б.Джакупов, А.К.Тулешов (Почетный работник образования РК), М.Минглибаев, Ю.В.Нужнов, доценты А.Б.Кыдырбекулы, А.К.Ералиев, Т.О.Кунакбаев, К.С.Жилисбаева, З.Б.Ракишева (Лучший преподаватель ВУЗа РК, лучший эдвайзер 2008 года), М.Б.Елгондина (Лучший эдвайзер 2008 года), Д.Е.Туралина (лауреат Государственной стипендии МОН РК для талантливых молодых ученых), старший преподаватель А.К.Тулепбергенов, PhD докторанты Б.К.Асилбеков, К.А.Алибаева.

На кафедре много лет и очень полезно работает ведущий специалист О.Н.Фалелеева, учебно-методический процесс также обеспечивают специалисты А.С.Райсова, А.К.Сейдилдаева, Ж.К.Турарова, Д.С.Смагулова, К.К.Кусембаева, К.Шаханов, Б.М.Темирбеков.

В марте 2009 года кафедра механики была удостоена звания «Лучшая кафедра» КазНУ им. аль-Фараби в номинации «За научные достижения».

Преподаватели и сотрудники кафедры, 2009г.

Зәуре Баянқызы Рақышева 1986 жылы М.В. Ломоносов атындағы МГУ-нің механика-математика факультетінде «механика» мамандығын бітірген. (1986-1988) аралығында ҒА ҚазССР математика және механика Институтының, сейсмология Институтында таужыныстар механикасы лабороториясында инженер қызметін атқарған. ҒА ҚазССР механика және машинатану Институтының, математика және механика Институтының жанында аспирантурада оқыды. 1993 жылы «Теориялық механика» мамандығы бойынша кандидаттық диссертациясын қорғады. 1996 жылдан 2009 жыл аралығында әл-Фараби атындғы ҚазҰУ-де аға оқытушы, ғылыми аға қызметкері, механика кафедрасының доцент қызметкерлігін атқарды. 2009 жылдың қаңтар айынан бастап механика кафедрасының меңгерушісі болып қызметін атқаруда.
ЕРШІН ШАХБАЗ ӘЛІМГЕРЕЙҰЛЫ

техника ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан республикасының еңбек сіңірген ғылым қайраткері, Ұлттық ғылым академиясының академигі
Ершін Шахбаз Әлімгерейұлы 1926 жылы 5 қыркүйекте Ташкент қаласында дүниеге келген.

Қазақтан Республикасы білім беру ісінің үздігі (1996 ж.);

Қазақтан Республикасының ғылымын дамытуға сіңірген еңбегі үшін (2001ж.);

Қазақтан Республикасының тәуелсіздігіне 10 жыл мерекелік медалі (2001 ж.);

Жаратылыстану ғылым саласындағы Қ.И. Сәтпаев атындағы сыйлықтың иегері (2005 ж.);

Қазақстан республикасының ұлттық инженерлік акадмеиясы «Қазақстанның құрметті инженері» (2006 ж.);

Механика саласындағы күрделі ғылыми жетістіктері үшін Ж.С. Ержанов атындағы алтын медаль иегері (2007ж);

Ш.Ә. Ершіннің 140 ғылыми жұмысы бар, оның ішінде 3 монография және

4 патент. Оның жетекшілігімен 29 кандидаттық диссертация қорғалды оның 4 шәкірті ғылым докторы атағын алды

Ғылыми еңбектері

1. Основы теории газового факела /Под ред. Л.А.Вулиса. – Л.:Энергия, 1968. – 204 с. /Соавт.: Л.А.Вулис, Л.П.Ярин.

2. Теория и расчет аппаратов каталитической очистки. /Т.1. – Алматы: Қазақ университеті, 1997. -201 с. /Соавт.: У.К.Жапбасбаев, Г.Т.Балакаева

3. Основы теории ветротурбины Дарье. – Алматы: КазгосИНТИ, 2001. – 104 с. /Соавт.: А.К.Ершина, У.К.Жапбасбаев

4. Введение в механику сплошной среды: Учебное пособие. – Алматы: Қазақ университеті, 2003. – 109 с. /Соавт.: Шерьязданов Г.Б.

Әлібай Ысқақбайұлы Ысқақбаев

физика-математика ғылымдарының докторы, профессор
Ысқақбаев Әлібай Ысқақбайұлы 1946 ж. 7 мамырда Алматы облысы, Жамбыл ауданы, Талап селолық кеңесі, Қастек ауылында дүниеге келген. 1968 ж. С.М. Киров атындағы (қазір әл-Фараби атындағы) Қазақ Мемлекеттік Университетінің механика-математика факультетін математика мамандығы бойынша бітірді. 1974 ж. көкекте Қазақстан Республикасының Ғылым Академиясының физика-математика бөлімінің ғылыми кеңесінде кандидаттық диссертацияны қорғады. 1985 ж. қаңтарынан 1999 ж. желтоқсан айына дейін әл-Фараби атындағы Қазақ Үлтық Университетінің механика кафедрасының доценті, ал 1999 ж. желтоқсан айынан осы кафедраның профессоры. 1998 ж. көкек айында ҚР ҒМ-ҒА механика және машинатану институтының Д53.02.02 диссертациялық кеңесінде докторлық диссертацияны қорғады.

Әлібай Ысқақбайұлы орта механикасының жаңа қалыптасып келе жатқан салаларының бірі зақымдану механикасының ірі мамандарының бірі. Ол 80-нен астам ғылыми еңбектердің авторы, оның ішінде екі монография және бес оқулық құралдары.

2007 ж. механикадағы ғылыми табыстары үшін Академик Ж.С. Ержанов атындағы Алтын Естелік Медалімен марапатталды. 2008-2009 оқу жылындағы «әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетінің ең үздік оқутышысы» байқауының жеңімпазы. 2009 ж. «әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университетіне 75 жыл» Құрмет белгісімен марапатталды.

Туралина Динара Елеусизовна
Физика-математика ғылымының кандидаты, доцент
Төрәлина Динара Елеусізқызы 1967 жылы Ақтөбе облысы Шалқар ауданы Сарыбұлақ совхозында дүниеге келген.

1974 жылдан 1982 жылға дейін Қайыр орта мектебінде білім алды.

1982 жылы Алматы қаласындағы Республикалық физика-математика мектебіне (қазіргі О.Жәутіков атындағы РАФММИ) түсіп, осы мектепті 1984 жылы бітірді.

1984 жылы С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университеті механика және қолданбалы математика факультетіне оқуға түсті. 1990 жылы аталған факультеттің тұтас орта механикасы кафедрасын бітіріп, сол жылы әл-Фараби атындағы Қазақ мемлекеттік университетіне аспирантураға түсті. «О закономерностях развития турбулентных коаксиальных струй» («Турбулентті өзектес ағыншалардың таралу заңдылықтары жөнінде») деп аталған кандидаттық диссертациясын 1999 жылы қорғады.( Ғылыми жетекшісі Қазақстан Республикасы Ғылым Академиясының корреспондент мүшесі, техника ғылымының докторы Шахбаз Әлімгерейұлы Ершин.)

1994 жылдан бері әл-Фараби атындағы Қазақ ҰУ-де аға оқытушы, доцент қызметтерін атқарып келеді. «Механикадағы тәжірибелік зерттеу әдістері», «Экспериментальные методы в механике» деп аталатын іргелік пәндер, «Экспериментальная гидромеханика», «Тәжірибелік гидромеханика» деп аталатын мамандандырылған пәндер, «Тұтас орта механикасы» жалпы курстары бойынша механика мамандығының бакалавриатура студенттеріне, «Тұтас орта механикасы» жалпы курсы бойынша математика және компьютерлік модельдеу мамандығының бакалавриатура студенттеріне және «Инфоратика» пәні бойынша зертханалық сабақтарын философия және дінтану мамандықтары бойынша білім алатын бакалавриатура студенттеріне жүргізеді.

2002-2004 жылдардағы талантты жас ғалымдарға арналған мемлекеттік ғылыми стипендияның иегері (ҚР БҒМ жариялаған конкурс).

Қазақстан Республикасы БҒМ іргелік зерттеулердің ғылыми Бағдарламаларының 2003-2005 жылдарда «Гидродинамика и теплообмен струйных течений с физико-химическими превращениями в поле объемных сил» деп аталған, 2006-2008 жылдарда «Разработка методов расчета турбулентности и турбулентного горения» деп аталған проекттері бойынша турбулентті ағыншалар теориясы саласында ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізіп келеді.

30-дан аса ғылыми жұмыстары жарық көрген.

2003 жылдан бастап әл-Фараби атындағы Қазақ ҰУ-де 01.02.05 – сұйық, газ және плазма механикасы (физика-математика ғылымдары) және 01.04.14 – жылу физикасы және теориялық жылу техникасы (техникалық ғылымдар) мамандықтары бойынша ашылған Д 14 А 01.08 докторлық диссертациялық кеңесінің ғалым хатшысы.

2004 жылы әл-Фараби атындағы Қазақ ҰУ-не докторантураға түсіп, 2007 жылы аяқтады.(Ғылыми кеңесшісі ҚР ҰҒА академигі Ш.Ә.Ершин.). Қазіргі уақытта «Исследование дисперсионных характеристик свободной турбулентности и построение обобщенной струйной теории турбулентных пламен» («Турбулентті еркін ағыншалардың дисперсияларын зерттеу және турбулентті жалындардың жалпылама ағыншалық теориясын құру») деп аталатын докторлық диссертациясын дайындау үстінде.

Профессорско-преподавательский состав кафедры "Механика"