МІНІСТЭРСТВА АДУКАЦЫІ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ

Установа адукацыі

“Гомельскі дзяржаўны ўніверсітэт

імя Францыска Скарыны”


АНАМАСТЫКА ГОМЕЛЬШЧЫНЫ:

назвы роднага краю ў тапонімах
Практычнае кіраўніцтва

для студэнтаў спецыяльнасці

1-21 05 01 “Беларуская філалогія”

Гомель

ГДУ імя Ф. Скарыны

2012

УДК 81’373.21 (476.2) (075.8)

ББК 81.031.4 (4 Бел. – 4 Гом.) я 73

Б 14

Аўтар: Н. А. Багамольнікава, кандыдат філалагічных навук, дацэнт

Рэцэнзенты: З. У. Шведава, кандыдат філалагічных навук, дацэнт, дацэнт кафедры беларускай мовы УА “Гомельскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Францыска Скарыны”;

Т. А. Карніеўская, кандыдат філалагічных навук, выкладчык кафедры замежных моў УА “Гомельскі дзяржаўны медыцынскі ўніверсітэт”

Рэкамендавана да друку Навукова-метадычным саветам установы адукацыі “Гомельскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Францыска Скарыны”

Анамастыка Гомельшчыны: назвы роднага краю ў тапонімах: для студ. дзённай і завочнай форм навучання спецыяльнасці 1-21 05 01 “Беларуская філалогія (па накірунках)”/ Аўт. Н. А. Багамольнікава. – Гомель: УА “ГДУ імя Ф.Скарыны”, 2012. с.

ISBN
Практычнае кіраўніцтва ахоплівае такія раздзелы спецкурса “Анамастыка Гомельшчыны: назвы роднага краю”, як “Агульныя пытанні анамастыкі” і “Тапаніміка як раздзел анамастыкі” і накіравана на засваенне і замацаванне тэарэтычнага матэрыялу дысцыпліны. Для ўдасканалення практычных уменняў студэнтаў пададзены трэніровачныя практыкаванні, пытанні і заданні для самакантролю. У дапамогу студэнтам для авалодання ведамі па дысцыпліне прапанаваны спіс літаратуры.

Рэкамендуецца студэнтам дзённай і завочнай форм навучання спецыяльнасці 1-21 05 01 “Беларуская філалогія (па накірунках)”. Можа быць выкарыстана настаўнікамі агульнаадукацыйных школ, гімназій, ліцэяў, каледжаў, у краязнаўчай рабоце.

© Багамольнікава Н.А., 2012

© Установа адукацыі

“Гомельскі дзяржаўны ўніверсітэт

імя Францыска Скарыны”, 2012


З М Е С Т
Уводзіны………………………………………………………………

1 Агульныя пытанні анамастыкі …………………………………….

1.1 Анамастыка як галіна мовазнаўства………………………………

1.2 Аспекты даследавання анамастыкі………………………………

1.3 Метады вывучэння анамастыкі……………………………………

1.4 Асноўныя адзінкі і паняцці анамастыкі, яе віды і этапы вывучэння…………………………………………………………………..

2 Тапаніміка як раздзел анамастыкі ………………………………….

2.1 Айканіміка…………………………………………………………..

2.2 Гідраніміка…………………………………………………………..

2.3 Урбананіміка………………………………………………………..

Літаратура………………………………………………………………

Дадатак А. Прыкладная тэматыка рэфератаў…………………………

Уводзіны
Сапраўдны спецыяліст павінен мець высокую культуру і быць кампетэнтным у галіне абранай спецыяльнасці, таму ў працэс выкладання ўводзяцца яшчэ спецкурсы і спецсемінары, якія прызначаны для больш глыбокага вывучэння прыватных тэм.

Карыстаючыся мовай, мы кожны дзень сустракаемся з уласнымі імёнамі. Яны служаць для наймення людзей, геаграфічных і касмічных аб’ектаў, жывёл, розных прадметаў матэрыяльнай і духоўнай культуры. Да ўласных адносяцца імёны як рэальна існуючых або існаваўшых людзей, гарадоў, сузор’яў і г. д., так і найменні прадметаў, створаных фантазіяй чалавека – імёны багоў, персанажы мастацкай літаратуры і фальклору. Функцыянальная і моўная своеасаблівасць імён прывяла да таго, што іх пачалі вывучаць у асобным раздзеле мовазнаўства – “Анамастыцы” (з грэч. ‘майстэрства даваць імёны’). На сённяшні дзень, калі анамастыка стала самастойнай дысцыплінай, вырасла неабходнасць яе вывучэння. Школьнай праграмай увага ўласным імёнам удзяляецца фрагментарна. Аднак студэнт-філолаг, будучы настаўнік мовы і літаратуры, павінен быць знаёмы з гісторыяй анамастыкі, яе прадметам, тым больш што анамастыка мае выразна бачны міждысцыплінарны характар: цесна звязана з геаграфіяй, гісторыяй, этнаграфіяй, археалогіяй, фальклорам. Вывучэнне анамастыкі заснавана і на раней атрыманых ведах па такіх дысцыплінах, як “Дыялекталогія”, “Гісторыя беларускай мовы”, “Сучасная беларуская мова”.

Спецкурс “Анамастыка Гомельшчыны: назвы роднага краю” вывучаецца студэнтамі 4 курса спецыяльнасці “Беларуская філалогія” дзённай і завочнай формаў навучання ў аб’ёме 38 гадзін вучэбных заняткаў (з іх 28 гадзін лекцыйных і 10 гадзін практычных заняткаў). Неабходнасць і актуальнасць спецкурса тлумачыцца тым, што ён з’яўляецца важным звяном у ланцужку агульнафілалагічнай адукацыі студэнтаў, спрыяе вырашэнню задачы гісторыка-культурнага асваення нацыянальнай спадчыны беларускага народа шляхам вывучэння такога яго значнага моўнага пласта, як уласная лексіка, знаёміць з анамастыконам Усходняга Палесся і ўзроўнем яго даследавання. Спецкурс арыентуе студэнтаў на вытлумачэнне ўласных назваў Гомельшчыны ў іх структурна-семантычным і функцыянальна-камунікатыўным аспектах, на выяўленне адметных спецыфічных заканамернасцей, якія праяўляюцца на розных узроўнях класаў анамастычнай лексікі, на ўсебаковае апісанне яе як жывой і рухомай з’явы, дапамагае зразумець яе дынаміку і асноўныя тэндэнцыі развіцця.

Мэтай спецкурса з’яўляецца засваенне студэнтамі неабходных, правільна і навукова абгрунтаваных тэарэтычных звестак у галіне анамастыкі з улікам ідыяэтнічнага нацыянальнага кампанента беларускай мовы, а таксама набыццё практычных уменняў і навыкаў для ўсебаковага аналізу розных класаў онімаў Гомельшчыны і для ўкладання онімаў у анамастычныя слоўнікі.

З асноўнай мэты спецкурса і яго прадмета вынікае шэраг задач:

– засваенне дастатковай колькасці тэарэтычных ведаў для ўсведамлення анамастыкі як самастойнай лінгвістычнай навукі, што стаіць асабліва цесна на стыку гісторыі і геаграфіі;

– фарміраванне ўяўленняў студэнтаў пра асноўныя анамастычныя паняцці, аспекты і метады даследавання анамастычнага матэрыялу;

– аналіз сучаснага стану анамастычнай навукі ў Беларусі і на Гомельшчыне;

– фарміраванне ўменняў і навыкаў выкарыстання тэарэтычных ведаў для вырашэння канкрэтных лінгвістычных задач у галіне анамастыкі;

– заахвочванне студэнтаў да навукова-даследчай работы па анамастыцы;

– авалоданне ўстойлівымі навыкамі самастойнай інтэрпрэтацыі моўных з’яў.

Студэнт павінен ведаць тэарэтычную базу вывучаемай дысцыпліны, функцыі розных відаў анамастычнай лексікі ў сістэме, метадалогію даследавання ўласных найменняў, стан вывучэння анамастычнай лексікі ў Беларусі і на Гомельшчыне ў прыватнасці, мець навыкі самастойнай работы з онімным матэрыялам. На рэалізацыю мэт і задач спецкурса і накіраваны змест дапаможніка, які складаецца з тэарэтычнай і практычнай частак, прыкладнай тэматыкі рэфератаў, спіса рэкамендуемай літаратуры.

Лекцыйны матэрыял скіроўвае студэнтаў на атрыманне неабходных тэарэтычных ведаў па анамастыцы: яны знаёмяцца з анамастыкай як галіной мовазнаўства і яе месцам сярод іншых дысцыплін, аб’ектам, прадметам і задачамі даследавання, аспектамі даследавання, метадамі даследавання, сярод якіх прымяняюцца агульнанавуковыя і спецыфічныя анамастычныя метады, вывучаюцца асноўныя адзінкі і паняцці анамастыкі, віды анамастыкі. Затым адбываецца азнаямленне з раздзеламі гэтай навукі, але найбольшая ўвага ўдзяляецца антрапаніміцы (вывучае ўласныя імёны людзей), тапаніміцы (навука аб уласных імёнах геаграфічных аб’ектаў) і іх падраздзеламі, разглядаецца ўклад анамастаў Гомельшчыны ў развіццё навукі аб імёнах.

Падчас практычных заняткаў выпрацоўваюцца навыкі структурна-семантычнага аналізу на загадзя падрыхтаваным фактычным матэрыяле розных класаў онімаў. Гэта могуць быць спісы імён, імён па бацьку і прозвішчаў студэнтаў курса, тапонімы, сабраныя палявым метадам па месцы нараджэння і пражывання студэнтаў ці іх родзічаў. Студэнты знаёмяцца з методыкай збору і лексікаграфічнай апрацоўкі матэрыялу. Вывады па даследаванні падмацоўваюцца ў выглядзе табліц, схем, дадаткаў. Студэнты авалодваюць і картаграфічным метадам аналізу ўласных імён, тэхнікай укладання іх у слоўнікі розных тыпаў. Пасля наведвання спецкурса студэнты пішуць навуковыя даклады, з якімі выступаюць на студэнцкіх навуковых канферэнцыях, курсавыя і дыпломныя работы.

У выніку студэнт павінен умець:

– карыстацца анамастычнымі паняццямі і тэрмінамі ў іх сістэмна-структурных сувязях;

– збіраць фактычны матэрыял, праводзіць яго лексікаграфічную апрацоўку;

– валодаць асноўнымі відамі лінгвістычнага аналізу;

– прапагандаваць анамастыку як навуку ў шырокіх колах грамадскасці з мэтай разгорнутай работы па зборы мясцовага анамастычнага матэрыялу, які па розных прычынах пачынае знікаць;

– валодаць тэхнікай укладання фактычнага матэрыялу ў слоўнікі;

– карыстацца навуковай, даведачнай і метадычнай літаратурай па анамастыцы;

– мець навыкі правядзення краязнаўчай работы ў школе, раёне, вобласці.

Студэнты знаёмяцца са зніклымі рэліктавымі назвамі і тымі, якія ўзніклі ў глыбокай старажытнасці, але існуюць і сёння і ўяўляюць сабой сталую нацыянальную каштоўнасць на тэрыторыі ўсходніх славян. Яны “адкрываюць” для сябе ў тапаніміі старажытныя лексемы, напрыклад, такія, як весь ‘вёска’, морг ‘мера зямельных плошчаў у Вялікім княстве Літоўскім, адпаведная 0,75 га’ і інш.

Жыццёвыя абставіны вымушалі чалавека адрозніваць адзін аб’ект ад другога. Міналі стагоддзі, а колькасць онімаў няўхільна расла, і цяпер іх немагчыма падлічыць. Яны выконваюць не толькі сваю адрасную функцыю. Гэта словы, якія абазначалі раней пэўнае паняцце. “…анімічныя адзінкі – у гісторыі, а гісторыя – у анімічных адзінках “, – сцвярджае даследчыца Г. М. Мезенка.Уласныя назвы захоўваюць каштоўныя звесткі пра гісторыю роднага краю, яго сівую старажытнасць і нядаўняе мінулае. Гэта неад’емная частка нашай мовы ў цэлым. Таму збор анамастычнага матэрыялу, яго вывучэнне і лексікаграфічнае апісанне па-ранейшаму застаецца адной з актуальных і навукова важных задач. У яе вырашэнні павінны прымаць актыўны ўдзел і дапытлівыя студэнты. Нам у нашым рэгіёне патрэбна як мага хутчэй занатаваць уласныя найменні, якія знікаюць разам з адсяленнем населеных пунктаў вобласці ў выніку аварыі на ЧАЭС і штогадовым змяншэннем колькаснага складу сталага насельніцтва.

1 Агульныя пытанні анамастыкі

1. 
   Анамастыка як галіна мовазнаўства
   

Намінацыйны арсенал любой мовы, у тым ліку і беларускай, выразна падзяляецца на два колькасна розныя пласты: агульныя імёны (апелятывы) і ўласныя імёны, або онімы. Раздзел мовазнаўства, які вывучае ўласныя імёны, называецца цяпер анамастыкай, што ў перакладзе з грэчаскай мовы абазначае ‘майстэрства даваць імёны’ (раней у гэтым значэнні ўжывалі тэрмін тапанамастыка). Такім чынам, аб’ект вывучэння анамастыкі – любое ўласнае імя. Асноўнымі задачамі анамастыкі з’яўляюцца вывучэнне шляхоў і заканамернасцей узнікнення онімаў, матывы намінацыі, іх развіццё, функцыянаванне, пераходы ўласных імёнаў з аднаго класа ў іншы, тэрытарыяльнае і моўнае іх распаўсюджванне.

Анамастыка аперыруе сваімі паняццямі, адзінкамі, тэрмінамі, сярод якіх важнейшымі можна адзначыць онім, анімія, анімізацыя, анімічны арэал, анімічная аснова, онімаўтварэнне, анамастыкон і інш. У анамастыцы ёсць значная колькасць тэрміналагічных спалучэнняў са словам імя ў значэнні ‘ўласнае імя’. Гэта і азначэнні да слова імя, што характарызуюць яго пераважна лінгвістычна, і тыя словазлучэнні, у якіх імя характарызуецца экстралінгвістычна. Правесці дакладную мяжу паміж лінгвістычным і экстралінгвістычным азначэннем імя ў шэрагу выпадкаў складана, таму хістанні і выпадкі “пераходу праз мяжу” непазбежныя. Уласныя імёны ўяўляюць сабой не проста вельмі вялікую функцыянальна і сацыяльна значную і маркіраваную ў культурна-гістарычным плане частку слоўніка любой мовы, але і вельмі спецыфічную яго складаючую па лінгвістычных параметрах (своеасаблівасць семантыкі, фанетыкі, арфаграфіі, словаўтварэння, марфалогіі, сінтаксісу).

У онімах людзі адлюстроўвалі “паняцці, звязаныя з найбольш важнымі, ключавымі сферамі свайго жыцця”, аднак самі онімы не маюць значэння, а толькі мэту – абазначаць, вылучаць адзін аб’ект, з якім яны суадносяцца (намінатыўна-ідэнтыфікуючая функцыя). Такой думкі прытрымліваюцца многія лінгвісты, у тым ліку і вядомы англійскі логік Джон Сцюард, які сцвярджаў, што ўласныя імёны не валодаюць значэннем, яны толькі дапамагаюць адрозніваць прадметы адзін ад другога. Яго апанент Х. Джозэф выказваў дыяметральна супрацьлеглае меркаванне: “Уласнае імя мае нават больш значэння, чым агульнае”. Сваю думку ён падмацоўваў тым, што імя не толькі называе, але і нясе аб аб’екце поўную інфармацыю.

Уласныя імёны гучалі і гучаць у штодзённых размовах, іх выкарыстоўваюць у розных стылях мовы, без іх не абыходзіцца ніводзін від пісьма, таму яны, несумненна, цікавілі чалавецтва з даўніх часоў, але напачатку гэта быў у цэлым аматарскі падыход. Навуковы падыход да іх вывучэння, найперш, паходжання, гісторыі, варта звязваць з імем нямецкага вучонага В. Гумбальда (1767 – 1835). У Расіі іх даследаванне ў адзначаным накірунку працягваў А.Х. Вастокаў (1781–1864). У сярэдзіне 19 ст. пры дапамозе аналізу ўласных імён была зроблена спроба вызначыць гістарычныя межы рассялення славян і суседніх з імі народаў (А. Г. Кіркор, А. А. Качубінскі, А. Л. Пагодзін). Больш высокі этап даследавання ўсходнеславянскай анамастыкі адзначаецца ў працах рускіх лінгвістаў А. А. Шахматава (1864–1920), А. І. Сабалеўскага (1857–1929) і беларускіх З. Я. Тараноўскага, Ю. Ю. Трусмана. Сістэмны навуковы характар вывучэнне онімаў набыло ў апошнія дзесяцігоддзі, калі з’явілася шмат выданняў, у якіх выпрацаваны прынцыпы анамастыкі як самастойнай навуковай дысцыпліны (падрабязна мы іх будзем аналізаваць ніжэй). Беларуская анамастычная школа заснавана М. В. Бірылам.

У свой час Леў Успенскі пісаў, што для таго каб правільна вытлумачыць паходжанне імя, прозвішча, назвы мясцовасці, недастаткова прачытаць нават самую лепшую навукова-папулярную кнігу. Трэба прайсці грунтоўную ўніверсітэцкую падрыхтоўку – лінгвіста, географа, гісторыка, археолага, этнографа. Трэба доўга і ўважліва займацца спецыяльным напрамкам філалогіі, у якім падрабязна аналізуюцца пытанні анамастыкі ў шырокім сэнсе слова [4, с. 57]. Анамастыка прызнаецца перш за ўсё лінгвістычнай, мовазнаўчай навукай, так як любая назва бярэ свой пачатак з якойсьці мовы і для свайго тлумачэння непазбежна патрабуе прыцягнення моўных матэрыялаў. Назвы, несумненна, – элементы лексікі.

З другога боку, анамастыка цесна звязана з прыродай, насельніцтвам краіны, дзяржавы, вобласці, зямлі і ў гэтым сэнсе прадстаўляе аддзел геаграфічнай навукі. Геаграфічны характар мясцовасці вельмі часта дапамагае раскрыць значэнне і паходжанне той ці іншай назвы. Напрыклад, назвы вёсак Лукі, Лучын, Лучыцы сведчаць, што пасяленні ўзніклі каля выгіну рэчак, в. Залессе знаходзіцца за лясным масівам.

Неабходна ўказаць і на цесную сувязь анамастыкі з гісторыяй таго грамадства, якое стварыла імёны дадзенай тэрыторыі або змяняла і ўзбагачала іх у далейшым. Вельмі часта іменна гісторыя дапамагае раскрыць сэнс назвы. З гэтага пункту гледжання анамастыка з’яўляецца адной з галін гістарычнай навукі. Для прыкладу возьмем назву сталіцы нашай рэспублікі Мінск (былыя назвы яе Менеск, Менск, Меньскъ, якія ўпершыню ўпамінаюцца ў летапісах 1067 г.). Спачатку гэту назву звязвалі з дзеясловам мяняць, і на гэтай аснове выказваліся думкі аб тым, быццам Мінск узнік на месцы ажыўленага абмену. Аднак ніякіх другіх доказаў, акрамя знешняга падабенства асноў, ніхто не змог прывесці. Факты сведчылі аб іншым: аддзеяслоўныя назоўнікі з асновай мяняць у тапаніміі невядомы. Месцы гандлю ў эпоху ўзнікнення Мінска насілі назвы торг, таргі (г. Таржок). Матэрыялы XII–XY стст. сведчаць аб тым, што Мінск не з’яўляўся ажыўленым месцам гандлю. У той жа час аснова мень шырока прадстаўлена ў тапаніміі (г. Мінск-Мазавецкі ў Польшчы, чыг. ст. Мена і гар. пас. Мена ў Чарнігаўскай вобласці, рака Мена -- пр. прыт. Дзясны). Таму ёсць усе падставы звязваць назву г. Менска з імем р. Мены. Сведчаннем гэтага можа паслужыць суфікс -ск-, тыповы для назваў паселішчаў, утвораных на базе імёнаў рэк (параўн.: г. Віцебск на Віцьбе, г. Пінск на Піне, г. Полацк на Полаці, г. Чачэрск на Чачоры). Аднак па тапаграфіі мясцовасці старажытным ядром Мінска лічыцца месца ўпадзення ракі Нямігі ў Свіслач, тады як рэчка Менка паказана на старых планах на паўднёвым захадзе ад сучаснага Мінска. Пытанне патрабуе яшчэ свайго даследавання. Пакуль жа адзначаюць, што месца ўпадзення Нямігі ў Свіслач магло быць цэнтрам г. Нямігі, а ядро Мінска магло ўзнікнуць каля р. Мена (Менка). На карысць гэтай гіпотэзы гаворыць наступны факт. У “Аповесці мінулых гадоў” запісана: “… братья взяша Менескъ…поидоша к Немизе… меняне затворишася в граде…”. Адсюль можна меркаваць, што паміж Мінскам і Нямігай была адлегласць (у “Спісе гарадоў далёкіх і блізкіх к. XIY ст.” яны ўзгадваюцца як суседнія, але асобныя гарады). Відаць, пасля аднаго з пагромаў ад Менску нічога не засталося і ён фактычна ўзнавіўся побач з г. Няміга [2, с. 232-234]. Варыянт жа Мінск быў атрыманы, магчыма, пазней па аналогіі з назвай польскага горада Мінск-Мазавецкі.

У сваю чаргу, часта адзіным сродкам для правільнага меркавання аб этнічнай прыналежнасці насельніцтва той ці іншай мясцовасці аказваюцца онімы. Таму анамастыка з’яўляецца ў такога роду пытаннях важным дапаможным сродкам, памочніцай гісторыка і археолага.

Такім чынам, анамастыка – навука, што стаіць на стыку трох вялікіх абласцей: мовазнаўства, геаграфіі, гісторыі. У адпаведнасці з гэтым многія факты анамастыкі атрымліваюць належнае тлумачэнне толькі з прыцягненнем вельмі значнага і разнастайнага па характары матэрыялу – лінгвістычнага, гістарычнага і геаграфічнага.

Уласныя імёны з’яўляюцца індывідуальнымі найменнямі самага шырокага і разнастайнага кола прадметаў, з’яў, паняццяў. У сувязі з гэтым у анамастыцы вылучаюцца наступныя яе раздзелы:

Анеманіміка вывучае анемонімы (ад грэч. anemos ‘вецер’ і onyma ‘імя’) – уласныя імёны стыхійных няшчасцяў, ураганаў, цыклонаў, тайфунаў, вятроў. Напрыклад: тайфуны Глорыя, Мегі, Набі, Рокі, Талім, ураганы Алекс, Аліса, Гілберт, Іда, Катрына, Кірыл, Флора, цыклоны Даліла, Нікалас, Ісаак, снежны цыклон Моніка.

Антрапаніміка вывучае антрапонімы (ад грэч. anthropos ‘чалавек’ і onyma ‘імя’) – уласныя імёны людзей, імёны па бацьку, прозвішчы, мянушкі, псеўданімы, крыптонімы, іх узнікненне, паходжанне, развіццё, функцыянаванне. Напрыклад: Алесь, Іван Паўлавіч, Мележ, Жабрак (мянушка), (Зоська) Верас, Я. К. (Янка Купала).

Зааніміка вывучае мянушкі жывёл (ад грэч. zoon ‘жывёліна’ і onyma ‘імя’): карова Зорка, кот Барсік, сабака Чарныш.

Ідэаніміка вывучае ідэонімы (ад грэч. idea ‘ідэя’ і onyma ‘імя’) – назвы твораў выяўленчага мастацтва, органаў перыядычнага друку: газет, часопісаў, інфармацыйных бюлетэней, свят, памятных дат, фестывалей, святкаванняў, асобных дакументаў. Напрыклад: карціны “Вячэрні звон”, “Джаконда”, “Легенда пра бацьку Міная”, “Партызанская мадонна”, газеты “Лім”, “Звязда”, святы Дзень святога Валянціна, Купалле, часопіс “Маладосць”, фестывалі “Магутны Божа”, “Славянскі базар”, “Сожскі карагод”.

Касманіміка вывучае касмонімы (ад грэч. kosmos ‘свет, сусвет, небасхіл’ і onyma ‘імя’) – уласныя імёны зон касмічнай прасторы, галактык, зорнай сістэмы, частак сузор’я, планет, астэроідаў, камет. Напрыклад: галактыкі Марфей I і Марфей II, зоркі Венера, Галава Гаргоны, сузор’і Вялікая Мядзведзіца, Малая Мадзведзіца, Млечны Шлях, планеты Марс, Зямля, астэроіды Ангеліна, Сільвія, каметы Бакулунда, Клемола. Сярод касмонімаў некаторыя лінгвісты асобна выдзяляюць астронімы – назвы асобных нябесных цел.

Парайніміка вывучае парайнімію (ад грэч. poreion ‘сродак перамяшчэння’ і onyma ‘імя’) – віды транспартных сродкаў. Напрыклад: цягнік “Сож”, самалёт “Боінг”, параход “Чалюскін”, ледаколы “Ленін”, “Масква”, караблі “Аўрора”, “Прынц”, “Санта-Марыя”, “Святы Пётр”, касмічны карабель “Усход”.

Прагматоніка вывучае прагматонімы (ад грэч. pragma, pragmatos ‘прадмет, рэч’ і onyma ‘імя’) – прадметы матэрыяльнай культуры, вырабленыя рукамі чалавека, назвы зброі, музычных інструментаў, ювелірных вырабаў, посуду, каштоўных камянёў. Іх яшчэ называюць хрэматонімамі. Напрыклад: Залатое руно, скрыпка Страдзівары, аўтамат Калашнікава, сервіз “Мадонна”, алмаз “Зорка Поўдня”, залаты самародак “Мефістофель”, “Цар-пушка”, “Шапка Манамаха”.

Тапаніміка вывучае ўзнікненне, паходжанне, развіццё, функцыянаванне тапонімаў (ад грэч. topos ‘месца’ і onyma ‘імя’) – уласных імён геаграфічных аб’ектаў. Напрыклад: горад Гомель, вёска Пакалюбічы, рэкі Дняпро, Прыпяць, Сож, возера Свіцязь, гара Пальміра, вуліца Падгорная.

Тэаніміка вывучае ўласныя назвы багоў і міфалагічных істот (ад грэч. theos ‘бог’ і onyma ‘імя’). Напрыклад: Вялес, Дажбог, Лада, Пярун, Сварог, Ярыла.

Фітаніміка вывучае фітонімы – уласныя назвы асобных раслін (ад грэч. phyton ‘расліна’ і onyma ‘імя’): ружа “Шапэн”, сліва “Эма Ліперман”.

Хрананіміка вывучае хранонімы (ад грэч. сhronos ‘час’ і onyma ‘імя’) – уласныя назвы гістарычна знамянальных адрэзкаў часу, гадавых цыклаў прыроды. Напрыклад: Вялікая Айчынная вайна, Залаты век, Пятроўская Эпоха, Сярэднявечча, “бабіна лета”, Новы год.

Эрганіміка вывучае эрганімію (ад грэч. ergon ‘праца, дзейнасць’ і onyma ‘імя’) – назвы дзелавых аб’яднанняў людзей, саюзаў, арганізацый, устаноў, карпарацый, суполак. Напрыклад: ААН (Арганізацыя Аб’яднаных Нацый), АН (Акадэмія Навук), ГДУ імя Ф. Скарыны, ТБМ (Таварыства беларускай мовы), ансамблі “Верасы”, “Песняры”, “Сябры”, гурток “Беларуская хатка”, суполка “Талака”.

Этнаніміка вывучае імёны этнічных груп, плямёнаў, народаў, нацыянальнасцей (ад грэч. ethnos ‘племя, народ’). Напрыклад: радзімічы, дрыгавічы, беларусы, украінцы, мадзьяры, мансі.
следующая страница>