Қмму ф 4/3-04/01 2007 ж. 14 маусымдағы

ҚММУ Ф 4/3-04/01

2007 ж. 14 маусымдағы

ҚазММА жанындағы ОӘК №6 НХ

Қарағанды мемлекеттік медицина университеті

Ортопедиялық стоматология курсы бар терапиялық стоматология кафедрасы

ДӘРІС
Тақырыбы: «Тістердің аса қажалуын ортопедиялық емдеу әдістері»

ОS 5307 «Ортопедиялық стоматология» пәні
051302 «Стоматология» мамандығы
5 курс

Уақыты (ұзақтығы): 1 сағат

Қарағанды 2011 ж.

Курс отырысында бекітілген

«18»__02_2011ж. № __7_хаттама

Ортопедиялық стоматология курсына жауапты________________ Н.С.Асакаев

Тақырыбы: Тістердің аса қажалуы, этиологиясы, патогенезі, клиникасы, салыстырмалы диагностикасы

Мақсаты: Студенттерді тістердің аса мұқалау патологиялық процесімен және тістердің аса мұқалау процесінің пародонт ауруларымен асқынғандағы ортопедиялық емінің ерекшеліктерімен таныстыру.
Дәріс жоспары:

1. тістердің аса мұқалуының этиологиясы мен патогенезі

2. Клиникалық көрінісі

3. Емі

Тістердің патологиялық мұқаулуын пайда болуы әр түрлі этиология факторлардың, сондай-ақ олардың қосалқы түрлернің әсеріне байланысты.

Тістердің патологиялық мұқалуы себептерін үш топқа бөледі:

Тістердің қатты тіңдерінің қызметтік жетіспеушілігі;
Тістердің қатты тіңдеріне шамадан тыс абразивті әсер;
Тістерге қызметтік күш түсу;

Тістердің патологиялық мұқалуының этиологиялық факторлары:

Эндогенді факторлар:

Туа біткен;
Жүре пайда болған ;

Экзогенді факторлар:

Химиялық әсер;
Физикалық әсер;
Алиментарлы жетіспеушілік;

Тістердің қатты тіндерінің қызметтік жетіспеушілігі эндогендік және экзогендік факторлардың салдарынан пайда болуы мүмкін. Эндогенді факторларға тістер тіндерінің табиғи тұрғысының минералдану, қалыптасу процесін бұзатын адам ағзасындағы туа біткен немесе жүре пайда болған патологиялық процестер жатады.

Туа біткен қызметтік жетіспеушілік. Тістердің қатты тіндерінің туа біткен қызметтік жетіспеушілігі эктодермальді (эмаль кемістігі) және мезодермальді (дентин кемістігі) жасушалардың патологиялық өзгерістерінің салдарынан пайда болады. Мұндай патологиялық өзгеріс аталған екі жасушаның қосалқы түрінде кездеседі. Сонымен қатар осындай өзгерістер жалпы соматикалық тұқым қуалайтын ауруларда кездеседі. Олар: мрамор ауруы (туа біткен жайылмалы остеосклероз немесе барлық қаңқаның остеопорозы); Порака-Дюранта синдромы, Флорика синдромы (туа біткен аяқталмаған остеогенез).

Жүре біткен қызметтік жетіспеушілікке эндогенді факторлар әсер етеді. Тістердің патологиялық мұқалуының эндогенді факторларына - минералдану, соның ішінде фосфор-кальций және белоктық зат алмасу процестерін бұзатын эндокринопатологияның үлкен тобын жатқызуға болады.

Соматотропты гармонның тапшылығымен болатын, гипофиздің алдыңғы бөлігінің гипо-қызметі мезенхима элементтерінің (дентин, ұлпа) белоктық матрицасының пайда болуын тежейді. Гипофиздің гонаадотропты гармоны да осылай әсер етеді. Қалқанша бездің қызметі бұзылған жағдайда тістердің қатты тіндерінің патологиялық өзгерістері көбінесе тиреокальцитониннің гипо-секрециясымен байланысты. Бұл кезде кальцийдің қаннан тіс тіндеріне тасымалдануы бұзылып, яғни тіс ұлпасының пластикалық минералдану қызметі өзгереді.

Тістердің қатты тіндеріндегі айрықша өзгерістер жапсарлы қалқанша бездің қызметі өзгерген кезде байқалады. Паратгормон остеокластарды жетілдіреді. Олар тістің қатты тіндерінің белоктық матрицасын бұзатын, протеолитикалық ферменттерден тұрады. Патологиялық мұқалуға соқтыратын, тістердің қатты тіндерінің қызметтік жетіспеушілігінің пайда болуында, нейродистрофикалық өзгерістердің ерекше маңызы бар. Тәжірибелік жануарлар орталық нерв жүйесінің әртүрлі бөлігін тітіркеніп бақылағанда, олардың тістернінің аса мұқалуының пайда болуы байқалған.

Тістердің қатты тіндерінің қызметтік жетіспеушілігінің экзогенді факторларына алиментарлық жетіспеушілікті жатқызуға болады. Дұрыс тамақтанбау (минералды заттардың жетіспеушілігі, тағамдардың белоктық құрамының толықсыздығы, күн тәртібіне сай тамақтанбау), адам ағзасындағы алмасу процестерін бұзып және сонын ішінде тістердің қатты тіндерінің минералдануын өзгертеді.

Тістердің қатты тіндерінің химиялық бұзылуы химиялық өзгерістер байқалады. Бұл проффесиональды ауру болып табылады. Мұндай науқастарда тістердің қатты тіндерінің қышқылдық некрозы байқалады.

Тістердің қатты тіндерінің қызметтік құндылығын төмендетіп, тістердің патологиялық мұқалуына әкеп соқтыратын сәулелік некроз - физикалық факторлардың ішінде ерекше орын алады. Мұндай жағдайлар бас және мойын аймақтарындағы онкологиялық аурулары бар науқастарды жан-жақты емдегенде қолданылған сәулелік емнің әсерінен туындайды. Бұл кезде прекапилляр, капилляр және венулалар қанға толып, субодонтобластикалық қабатта периваскулярлы қанталауы тәрізді өзгерістері бар ұлпаның микроциркуляциясы бұзылады. Одонтопластарда вакуольді дистрофия байқалып, кейбір адонтобластар өлі еттенеді (некроз).

Қатты шаң – тозаны бар өңдірістердегі өндірістік шаң (тау-кен, құйма өндірістері), тістердің қатты тіндеріне абразивті әсер етеді. Көмір өндірісіндегі жұмысшыларда тістердің мұқалуы көбірек кездеседі.

Соңғы кездерде ортопедиялық стоматология саласында фарфор және металлокерамикадан жасалған протездерді кеңінен қолданылуына байланысты тістірдің патологиялық мұқалуы жиі кездесетін болып жүр.

Фарфор және керамиканың нашар әшекейленген беттеріне түсетін, шамадан тыс абразивті әсер - мұнын бірден бір себебі болып табылады.

Тістердің қатты тіндерінің патологиялық бұзылуы шайнау қызметіне байланысты. Бұл кезде барлық тістерге немесе жеке тістерге шамадан тыс қызметтік қысым түседі. Мұндай жағдайларда шамадан тыс түскен қызметтік қысым уақыт өте, асқынудың екі түріне әкеп соқтырады:

Тістің тірек жүйесінде – пародонтит, пародонтоз;
Тістің қатты тіндерінде – тістердің патологиялық мұқалуы;

Тістерге түскен шамадан тыс қысым ошақты немесе жайылмалы түрде болады.

Патологиялық тістесу - тістердің ошақты қызметтік қысымының бірден бір себебі. Сонымен қатар тістесудің қандай да бір түрі тістердің патологиялық мұқалуын дамытады. Бұл тістердің қатты тіндерінің қызметтік

жетіспеушілігінің нәтижесінде немесе әртүрлі факторлардың шамадан тыс абразивті әсерінен пайда болады. Жартылай адентия (бірінші немесе екінші), әсіресе үлкен азу тістері болмаған кезінде қалған тістерге қызметтік қысым көп түседі. Азу тістерді екі жақты жоғалтқанда алдынғы тістерге, өздеріне сай емес қызметтік қысым түседі. Бұл кезде қалған қарама-қарсы тістерде патологиялық мұқалу байқалады.

Тіс қатарларының ақауын протездеу кезіндегі жіберілетін дәрігерлік қателіктер: окклюзиялық ертерек түйіспе бір қатар тістерге қысым түсіп, мұқалуына әкеліп соқтырады.

Бруксизм немесе бруксомания-тістердің жайылмалы патологиялық мұқалуының себебі болып табылады. Бруксизм балаларда да ,үлкендерде де кездеседі. Бруксизмнің себебі әлі күнге белгісіз. Бруксизмді невротикалық синдромның пайда болуы деп есептейді. Сонымен қатар жүйке жүйесі тозғанда байқалады.

Тістердің патологиялық мұқалуы кезінде көбінесе мұқалған қатты тіндерге қарай мұқалған тіс беткейінде алмастырғыш дентин пайда болады. Алмастырғыш дентиннің көлемі әртүрлі, ол мұқалу сатысына байланысты емес.

Тістердің патологиялық мұқалу кезінде ұлпада айтарлықтай өзгерістер болады:

Васкуляризацияның өзгеруі;
Пульпаның қан тамырларының нашарлауы;
Қан тамырларының беріштенуі;
Кейде керісінше, васкуляризация күшейіп, шағын қанталау ошақтары байқалады.

Функциональды қысым кезінде (80%-тен жоғары) цемент тіндерінің компесаторлы ұлғаюы – гиперцементоз болады. Бұл кезде цемент қалындығы бір келкі болмайды. Түбір басында цемент көбірек қалындайды.

Тістердің патологиялық мұқалу кезінде периодонтта қызметтік қысымның салдарынан өзгерістер болады. Бұл қызыл иек шетінен бастап тіс түбірінің ұшына дейінгі периодонтальді саңылаудың көлемімен анықталады. Периодонтальді саңылаудың кеңеюі тістің мойынериодонтальді саңылаудың кеңеюі тістің мойын бөлігінде және тіс түбірінің ұшында байқалады. Бұл қызметтік қысымының күшіне байланысты. Түбірдің ортаңғы үшінші бөлігінде периодонтальді саңылау жіңішке болады. Барлық жағдайларды жергілікті гемодинамикалық өзгерістер: ісік, гиперемия, ошақты инфильтрация байқалады. Кейде қызметтік қысымын шамадан тыс түсуге мұқалған тістердің тірек жүйесінде (пародонтта) гранулема және кистогранулемасы бар созылмалы қабыну пайда болады. Науқастарды зерттегенде және емдік жоспарын құрғанда мұны ескерген жөн.

Тістердің патологиялық мұқалуы тістің сауыт бөлігі пішінінің өзгеруіне соқтырады. Бұл тіске және пародонтқа түсетін қызметтік қысымын әсер ету бағытын өзгертеді. Осының салдарынан пародонтта патологиялық өзгерістерге әкеліп соқтыратын, жаңшылу және созылу аймақтары пайда болады. Жаңшылу аймақтарында цементтің жойылуы, оның дентиннан оқшаулануы, остеоцементпен айырбасталынуы, сүйек тіндерінен сотеокластикалық жойылуы, периодонттың коллагенизациясы байқалады.

Созылу аймақтарында, керісінше, цементтің қабатталуы – остеоцементоз байқалады.

Демек, қызметтік қысымның нәтижесінде пайда болған тістердің патологиялық кезінде тұйық шеңбер құрылады. Қызметтік қысым тістердің патологиялық мұқалуына, сауыт пішінінің өзгеруіне, шайнау қызметі уақытының ұлғаюына, тістердің қатты тіндері және пародонттың диструкциясына соқтырады. Бұл өзгерістер патологиялық мұқалуды күрделілендіреді. Сондықтан мұқалған тістердің бастапқы пішінін қалпына келтіруге бағытталған ортопедиялық ем симптоматикалық емес, патогенетикалық та болуы керек.

Әдебиеттер:

Негізгі:

1.Аболмасов Н.Г. Ортопедическая стоматология : Руководство для врачей,студ. / [et al.]. - М. : МЕДпресс-информ, 2005. - 496 с. : ил

2.Аубакиров, С.Е., Кожабаев Н.К., Кожанова Р.Т Ортопедиялық стоматология бойынша дәрістер курсы : Оқу-әдістемелік құрал / - Карағанды, 2007. - 56 с

3.Аубакиров С.Е., Ахмадишин И.М., Кубжасарова Г.У, Тіс протезін жасаудын технологиясы бойынша дәрістер курсы : Оқу-әдістемелік құрал / - Карағанды, 2007. - 70 с

4.Багмутов, Вячеслав Петрович, Данилина Т.Ф. Основы сопротивления материалов в стоматологии : Учеб. пос. / - Ростов н/Д : Феникс, 2007. - 206 с. : ил. - (Медицина)

5.Поюровская, И.Я. Стоматологическое материаловедение : Учеб. пос. для студентов мед. вузов / - М. : ГЭОТАР-Медиа, 2007. - 186 с

6. Андреищев А.Р. Сочетанные зубочелюстно-лицевые аномалии и деформации / М. : ГЭОТАР-Медиа, 2008. - 224с : ил. - (Библиотека врача-специалиста : Общая врачебная практика)

7.Н. Г. Аболмасов Ортопедическая стоматология : учебник для студентов / - 6-е изд. - М. : МЕДпресс-информ, 2008. - 496 с. : ил.

8. В. Н. Трезубов, А. С. Щербаков, Л. М. Мишнев. Ортопедическая стоматология : пропедевтика и основы частного курса: учеб. для мед. вузов / - 3-е изд.,перераб. и доп. - М. : МЕДпресс-информ, 2008. - 416 с. : ил.

9. В. А. Попков Стоматологическое материаловедение : учеб. пособие / 2-е изд., доп. - М. : МЕДпресс-информ, 2009. - 400 с. : ил.

Қосымша:

1.Букаев Мурат Файзрахманович. Конструирование несъемных мостовидных протезов на основе изучения напряженно-деформированного состояния пародонта и альвеолярной кости: Учеб. пособие

2.Е. Н. Жулев. Частичные съемные протезы : теория, клиника и лабораторная техника: руководство / - 2-е изд. - Нижний Новгород : Изд-во НГМА, 2005. - 428 с. : ил.

3.Е. Н. ЖулевКонструирование несъемных протезов с применением вкладок : учеб. пособие / - Нижний Новгород : Изд-во НГМА, 2005. - 116 с. : ил.

Н. Дж.А. Джепсон. Частичные съемные протезы : пер. с англ. / - М. : МЕДпресс-информ, 2006. - 168 с. : ил. - (Quintessentials = Протезирование зубов)

4. Е. Н. Жулев. Металлокерамические протезы: руководство / - 2-е изд. - Нижний Новгород: Изд-во НГМА, 2007. - 288 с. ил.

5. Моторкина Т.В. Классификации в ортопедической стоматологии : Учеб.пособие /- Ростов н/Д: Феникс, 2007. - 96 с. - (Медицина для вас)

6. М. Л. Миронова. Съемные протезы : учеб. пособие для мед. училищ и колледжей / - М. : ГЭОТАР-Медиа, 2009. - 464 с

Бақылау сұрақтары (кері байланыс)

1. Тістердің аса мұқалуының этиологиясы

2. Тістердің аса мұқалуының жіктелуі

3. Тістердің аса мұқалуының патогенезі

4. Тістердің аса мұқалуының клиникасы

5. Тістердің аса мұқалуының салыстырмалы диагностикасы

Тақырыбы: Тістердің аса қажалуын ортопедиялық емдеу әдістері
Мақсаты: Студенттерді тістердің аса мұқалау патологиялық процесімен және тістердің аса мұқалау процесінің пародонт ауруларымен асқынғандағы ортопедиялық емінің ерекшеліктерімен таныстыру.
Дәріс жоспары:

1. Тістердің аса қажалуын ортопедиялық емдеу әдісі