Пән бойынша оқыту бағдарламасының (Syllabus) титулдық парағы

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/37

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті

Металлургия, машина жасау және көлік факультеті
«Механика және мұнайгаз ісі» кафедрасы
«Жалпы және мұнай геологиясы» пәнінен

5В070800 – Мұнайгаз ісі мамандығының студенттеріне арналған

ПӘНІ БОЙЫНША ОҚЫТУ БАҒДАРЛАМАСЫ (Syllabus)

Павлодар

Пән бойынша оқыту бағдарламасын (Syllabus) бекіту парағы

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/38

БЕКІТЕМІН ММжКФ деканы _______ Токтаганов Т.Т. 20__ж. «___»__________

Құрастырған: х.ғ.к., аға оқытушы _________________ Г.Ж.Сейтенова

«Механика және мұнайгаз ісі» кафедрасы

5В070800 – Мұнайгаз ісі мамандығының студенттеріне арналған

«Жалпы және мұнай геологиясы» пәні бойынша оқыту бағдарламасы

(Syllabus)
Бағдарлама «___» _________20__ж. бекітілген жұмыс оқу бағдарламасының негізінде әзірленген.
20_ж. «___»____________кафедра отырысында ұсынылған №_____ хаттама.
Кафедра меңгерушісі_________ А. Х. Мустафин 20__ж. «____» ________

ММжКФ оқу-әдістемелік кеңесімен құпталған 200_ж. «_____»__________ №____ хаттама

ОӘК төрағасы_____________ Ж. Е. Ахметов 20_ж. «_____»___________

1 Оқытушылар туралы мәліметтер және байланысу ақпараттары

Сейтенова Гайни Жумагалиевна - х.ғ.к., аға оқытушы

«Механика және мұнайгаз ісі» кафедрасы, Б1 корпусында (Чокин ак. көшесі 139), Б1-216 аудиторияда орналасқан. Байланысу телефоны: É (8-7182) 673633

2 Пән туралы мәліметтер

Сабақ сауалнамасы-студенттің теориялық ұсынысы мен түсігінің құрылуынан тұрады да, практикалық ептілік және әдет, кейінгі жетістікті меңгеріп алу үшін мұнай газ сұхбасының ереже тәртібі болу қажет.

3 Пәннің еңбек сыйымдылығы

Семестр	Кредиттар саны	Аудиториялық сабақ түрлері бойынша қарым-қатынас сағаттарының саны						Студенттің өздік жұмысының сағат саны		Бақылау нысаны
		барлы-ғы	Дәріс	практи-ка	Зертха-налық	студия-лық	жеке	барлығы	СРСП
3	3	45	15	30	90	45	3	3	45	емтихан
Бар-лығы	3	45	15	30	-	-	-	90	45	емтихан

4 ПӘННІҢ МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ

Пәннің мақсаты – студенттің базалық білімінің құрамын қамтамасыз ету болып табылады да, мұнай мен газды жіберуге тән, сондай-ақ білім шарты, қалыптасу процессі және заңдылықты орналастырып жинақтау.

Осы пәнді меңгеру нәтижесінде студенттерде:

• 
  Құрамы, мұнай және газдың пайда болуы;
  
• 
  Білім шарты, мұнай және газдың қалыптасуы және жинақтау қыртысы.
  

Білу қажет:

• 
  Геологиялық кесік сағылауын құрастыру.
  
• 
  Мұнай және газдың тригонограммасын құрастырып, физика-механика құрамын пайдалана, бастапқы деректерді дайындау, барланғанын пайдаланып және база деректерінің кен орнына арналған техника-экономикаға негізделу және ары қарай әзірлеу,
  

Барлау кен орнының ақпарат алу мақсатында қолданып талдау

Пререквизиттер

Сабақ ақиқатын игеруге арналған қажет білім және ептілік пен әдет, сабақ үшін: « Физика», «Химия», «Геохимия», «Жалпы геология».

Постреквизиты

Пәнді меңгеру кезінде алынған білім, икемділік және машықтар келесі пәндерді меңгеру үшін қажет: «Мұнай газ ісінің негізі», «Тегіс жер кен-орнының негізі», «Жер асты гидромеханика», «Мұнай газдың техникалық және технологиялық салалары».

5 Пәннің мазмұны

5.1 ПӘННІҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ

№ р/с	Тақырыптар атауы	Сабақ түрлері бойынша қарым-қатынастық сағаттар саны
		Дәр	Тәж	Зер	СӨЖ
1.	Кіріспе. Мұнай және газ, қасиеттері.	0,5	-	-	6
2.	Коллектор.	2	3	-	10
3.	Флюидупор.	2	3	-	12
4.	Табиғи резервуарлар.	1	2	-	10
5.	Мұнай және газдың бірінші миграция	2	3	-	12
6.	Екінші миграция	2	3	-	10
7.	Мұнай және газ торы және оның классификациясының қағидалары	1	4	-	6
8.	Мұнай мен газ шығатын жер және оның негізгі элементтер	1	3	-	6
9.	Мұнай мен газ кен орындар	2	3	-	6
10	Мұнайгазгеологиялық аудандыру	1	4	-	6
11	Қазақстаның, жақын және алыс шетелдің негізгі мұнайгазды хауаздары.	0,5	2	-	6
БАРЛЫҒЫ :		15	30	-	90

5.2 Пән тақырыптарының мазмұны

1-Тақырып. Кіріспе. Мақсат, білім, сабақ мазмұны және рның оқу процессіндегі орны. Жылу- энергетикалық кешендегі мұнай және газдың мағынасы, экономикда және политикада түрлі мемлекеттерде. Пайда болу, қазіргі жағдай және мұнай және газ геохимиясы. Жұмыс бағыты және гидрогеология кафедрасының ғалымдар салымы, инженерлік және ПМУ-да мұнай газдың геологиясында дамуы және мұнай газдың геохимясы. Басты түсінік және мұнай газдың геохимия мен геологиясы мәселесі:терминологиялық, генетикалық, клссификациондық, іздеулік.

2-Тақырып. Табиғи резервуарды және мұнай газ торы. Жыныстар – коллекторлы және оның сыйымдылығы және кеуектік түрлері.(жалпы, ашық, жабық, тиімділік), Бостықтың морфологиялық және генетикалық түрі. Жыныс-коллектордың потенциалы мен түрлері: абсолютті (физикалық, тиімділігі(фазалық), салыстырмалы.

Коллектордың литологтық түрі. Коллектор құрамының пород тереңдігінің өзгерісі. Коллектр белгісінің басты классификациясы (таулы пород түрлері, бос кеңістік түрлері, фильтрация шарты және аккумуляция флюиді, мінезі және өтімділік өлшемі, кеуектің ашықөлшемі).

3-Тақырып. Флюидупортер. Флюидупор классификациясы - Э.А.Бакирова. Сазды тұқым классификациясы (А.А Ханин ) экрандық қабілетімен.

4-Тақырып. Табиғи резервуар және оның морфологиялық түрі - И.О. Броду (1951). Резервуардың ауыспалы тармағы - Л.С.Мончак және З.А.Табасаранский(1975). Табиғи резервуардағы гидродинамика жүйесінің түрлері (Л.С.Мончак,1975).

5-Тақырып. Жер қабығындағы көмірсутектердің миграциясы.

Көмірсутектердің миграциясының кезеңдері: бірінші миграция, екінші миграция, үшінші миграция. Бірінші миграция және оның механизмі.

6-Тақырып. Көмірсутектердің екінші миграциясы: оның жолдары, түрлері, формалары мен факторлары. Көмірсутектердің миграциясының масштабтары. Олардың бағыттарын анықтау.

7-Тақырып. Мұнай және газ торы және қағидалары оның классификациясы. Генетикалық классификация торы - З.А.Табасаровский (1982) және Н.А. Еременко (1968).

Мұнай және газдың морфологиясы - генетикалық классификациясы -В.Б.Оленина (1974). Тұйық тор түрлері.

Табиғи резервуарлардағы қабатталған қысым және оның түрлері:таулы қысым (геостатикалық және геодинамикалық), гидростатикалық, гидродинамикалық, шартты гидростатикалық, келтірілген(пьезометрикалық), аномал жоғары және аномал төменгі. Аномал қсымдардың пайда болу себептері. Мұнай газ геологиясы мен геохимиясы үшін қабатталған қысым факторының мағынасы.

Табиғи резервуарлардағы температуралық шарттар және олардың көрсеткіштері: геотермиялық саты, геотермиялық градиент, жылулық тасқынның тығыздығы, жыныстардың жылуөткізгіштігі. Негізгі факторлардың қалыптасуы және стратисферадағы температуралардың қайта бөлінуі. Көмірсутектердің генерациясына қабатталған температураның әсер етуі. Олардың фазалық жағдайы және құрамы.

8-Тақырып. Мұнай мен газдың қыртысының жасалуы мен бұзылуы.

Бакиров бойынша жергіліктіжәне региональдық мұнай мен газдың жиналуы туралы түсінік. Принциптік схема және мұнай газ элементтері.

Мұнай газ қыртысының жасалу процесі. Аккумуляцияның негізгі принципі және көмірсутектің диффференциялдық ұстау принципі.

Мұнай газ қыртысының жасалу уақытының анықтау әдәстеріне мінездеме: палеотектоникалық, палеогеологиялық, палинологиялық, литологиялық (минерологиялық), геохимиялық, гелий аргондық, тарихи-геологиялық-геохимиялық, диффузиялық-хроматографиялық, көлемдік және мұнай газбен шынықтыру қысымы әдісімен.

Мұнай газ ресурстары, запастары, категориялары туралы түсінік. Запас бойынша мұнай газдың шығу жерлерін бөлімдеу.

Көмірсутектердің фазалық жағдайы және мұнай,газ және конденсатқа сандық байланыс бойынша топтастыру мен номенклатура.

Жиналған мұнай мен газдың бұзылуы және оның факторлары.

9-Тақырып. Жиналған мұнай мен газға мінездеме және оны топтастырудағы негізгі принцип. Қыртыстардың Бродтың табиғи резервуарлары бойынша морфологиялық топтастыру. Қыртыстардың Бакировтың торлар типі бойынша генетикалық топтастыруы. Әр түрлі класстар топтарындағы мұнай мен газға мінездеме. Мұнай мен газдың щығу жерлерінің Бакировтың генетикалық топтастыруы. Шығу жерлерінің негізгі генетикалық типіне мінездеме. Мұнай газдың шығырлану зоналары және олардың генетикалық типтері.

10-Тақырып. Мұнайгазгеологиялық аудандыру және жердің қабығында жиналған мұнай мен газды орналастырудың заңдылықтары.

Мұнай газ геологиялық аудандырудың мақсаты, негізгі тапсырмалары мен принциптері. Мұнай газ провинцияларын облыс және аудандарына мінездеме.

Жер қабығында жиналған мұнай газды орналастырудың негізгі заңдылықтары. Тереңдікті (тігінен), геоструктуралық, мұнай газды литолого-стратиграфиялық зоналық орналастыру.

Мұнай газ геологиясы мен геохимиялық даму болашак.

11-Тақырып. Мұнай газды комплекстар.

Мұнай газды формациялар. Бакиров бойынша мұнай газды комплекстер.

Тарау жерлері және мұнайгазды жыныстарға қатысты. Бакировтың мұнайгазды комплекстердің классификациясы.

Қазақстаның, жақын және алыс шетелдің негізгі мұнайгазды хауаздары.

5.3 Тәжеребелік сабақтардың тізімі мен мазмұны.

1-сабақ. Каустобиолит коллекциясымен танысу, олардың классификацясының кестелерін оқу, ерекше қасиеттерін суреттеу.

2-сабақ. Резников пен Соболевтің мұнайды геохимиялық топтастыру кестелерін оқу.

3-сабақ. Флюидоупор. Коллектор түрлері коллекциясымен танысу, олардың класификациялық белгілерін оқу.

4-сабақ. Табиғи резервуарлардағы температураларды болжау.

5-сабақ. Қабатталған қысымды болжау әдістерін оқу.

6-сабақ. Бакировтың мұнай газ генетикалық классификациясын және олардың жоспардағы және кесіндідегі белгілерін,суреттерін оқу.

7-сабақ. Әр түрлі генетикалық және морфологиялық типті мұнай газ графикалық модельдерін құру.

8-сабақ. Мұнай газдың қалыптасуының уақытын анықтау.

5.4 Студенттерге арналған өздік жұмыстарының мазмуны

СӨЖ түрлерінің тізімі (күндізгі оқу бөлімі)

№	СӨЖ түрі	Есептің формасы	Бақылау түрлері	Сағат көлемі
1.	Практикалық сабақтарға дайындық.	Теориялық материалдарды оқып білу.	Тапсырмаларды орындау.	45
2.	Лекциялық материал тақырыптары бойынша ағымдық бақылау.	Өткен материалды қайталау.	Т1,Т2,....(тесттік формадағы тапсырмалар)	5
3.	Өздік жұмыс тапсырмаларын орындау.	конспект	Сұрақ жауап	35
4.	Бақылау жұмыстарына дайындық.		РК1,РК2(тесттік формадағы тапсырмалар)	5
	Барлығы			90

Студенттердің өздігінен оқуына

бөлінген тақырыптардың тізімі

1-Тақырып. Элементті, микроэлементті және мұнай құрамының изотобы (көмірсутек қосылысы, алкандар, циклондар,арендер,гибридті қосылыстар. Көмірсутекті емес қосылыстар: күкіртті, оттек, азот, смола және асфальт). Мұнайдың ескі құрылымы (хемофоссилия).

Мұнайдың физикалық құрамы: тығыздық, тұтқырлық, температураның қатаюы және салқындау және балқу, ісірт керілісі, оптикалық және электрикалық құрамы,қанған газ,қанған қысым, кері ергіштігі, жылу жануы, қайнау температурасы және фракция құрамы. Физикалық құрам мұнай құрамынан тәуелді.

Мұнайдың геохимиялық құрамы: термокатальдік қайта құру, гипергендік өзгеріс (химиялық тотығу,биодеградация). Мұнайдың түрлі классификациясы: технологиялық, химиялық, генетикалық, геохимиялық.

Мұнай және газдың қимылы.

Мұнай және газ қимылының практикалық мағынасының мәселесі. Мұнай және газ қимылының органикалықемес гипотезасы,олардың пайда болуы,дамуы және фактілік негізі. Даму кезеңі, басты жағдайы және факт теориясы органикалық (ұсыну-миграционды) мұнай және газ қимылы. Полигенді концепция және қазіргі мұнай газдың модификация органикалық теориясының қимылы.

Табу шарты, құрамы және табиғи газдың генетикалық түрі. Табиғи газдың басты құрамы: тығыздық, тұтқырлық, суда және мұнайда еруі, сорбиция, диффузия, фильтрация, қалқу, өлшемдік температура және қысым, гидрабілім. Табиғи газдың классификациясы - В.И.Вернадский (1934); В.А.Соколова (1966).

Әдебиет: [1-12]

2-Тақырып. Коллектордың литологтық түрі. Коллектр құрамының пород тереңдігінің өзгерісі. Коллектр белгісінің басты классификациясы (таулы пород түрлері, бос кеңістік түрлері, фильтрация шарты және аккумуляция флюиді, мінезі және өтімділік өлшемі, кеуектің ашықөлшемі). Мұнай мен газдың каустобиолит арасындағы орны.

Каустобиолиттің түсінігі және оның генетикалық классификациясы-В.А. Успенский,О.А.Радченко.Карботен классификациясы- Н:Б:Вассоевичу, Н.Б.Муратов. Аумақ және мазмұн түсінігі «битум».

Әдебиет: [1-10]

7-Тақырып. Геологиялық және геохимиялық шартты өзгерісін органикалық зат және мұнай газ маманы.

Тірі заттың элемент негізі. Геохимия көмірсутегі. Табиғатта көмірсутектің айналу мағынасы және оның энергетикалық жәдігер.

Биосфера өнімінің химия компонентінің құрамы: белок және аминқышқылы, липидтер, көмірсутек және лигнин, пигмент. Органикалық заттың пайда болу заттарының кезеңі седиментогенез және диагенез, катагенез. Түсу жолы, жинақтау шарты және бастапқы пайда болу ОЗ седиментогенез дәне диагенез сатысында.

ОЗ өзгеріс құрамы тұнба жыныстарды диагенез сатысында болады, олар: битумоидтар, фульвтар, гуминдер және сапропелев қышқылы. ОЗ ерімейтін генетикалық түрлері және оның мұнай-газ өндірісінің потенциал тұнбасы жыныстарды.

ОЗ өзгерісінің катогенетикалық сатысы және оның факторлары. Катагенез сатысы және басқыштаушылығы және кретерия мен белгіленуі. Мұнай газ маманының заңдылық процессінің тік геохимиясы: түсінік және даму тарихы. Басты фаза және мұнай газ маман-ң зонасы. Мұнайдың басты зонасына мінездеме және газ маман-ң құрамы және табиғи жанғыш газдың жер қойнауында пайда болу формалары. Газдың газда және мұнай қыртысының химиялық құрамының құрылуы. Газокондесаттық жүйе,оның құрамы және қасиеті. Газ гидраты.

Әдебиет: [3-6]

8-Тақырып. Мұнай газ қыртысының жасалу уақытының анықтау әдәстеріне мінездеме: палеотектоникалық, палеогеологиялық, палинологиялық, литологиялық (минерологиялық), геохимиялық, гелий аргондық, тарихи-геологиялық-геохимиялық, диффузиялық-хроматографиялық, көлемдік және мұнай газбен шынықтыру қысымы әдісімен.

Мұнай газ ресурстары, запастары, категориялары туралы түсінік. Запас бойынша мұнай газдың шығу жерлерін бөлімдеу.

Көмірсутектердің фазалық жағдайы және мұнай,газ және конденсатқа сандық байланыс бойынша топтастыру мен номенклатура.

Жиналған мұнай мен газдың бұзылуы және оның факторлары.

Әдебиет: [8,9,11,12]

9-Тақырып. Мұнай мен газдың щығу жерлерінің Бакировтың генетикалық топтастыруы. Шығу жерлерінің негізгі генетикалық типіне мінездеме. Мұнай газдың шоғырлану зоналары және олардың генетикалық типтері.

Әдебиет: [2,5,8,9,12]

10-Тақырып. Жер қабығында жиналған мұнай газды орналастырудың негізгі заңдылықтары. Тереңдікті (тігінен), геоструктуралық, мұнай газды литолого-стратиграфиялық зоналық орналастыру.

Мұнай газ геологиясы мен геохимиялық даму болашак.

Әдебиет: [3-7]
КУРСТЫҢ САЯСАТЫ

Курстын кейбір құрауыштарынан сіздің білімдерініздің денгейі балдармен бағаланады. Айталық, бір сағаттық сабаққа қатысқаны, сабаққа дайындық, топтағы белсенді жұмыс үшін лекциялық сабақ бойынша 2,0 бал, практикалық сабақ бойынша 3,0 бал және екі сағаттық лаборатриялық сабақ бойынша 2,0 бал қойылады. Екі сағаттық лабораториялық жұмысты дер кезінде орындағаны және қорғағаны үшін 10,0 бал қойылады.

Мен сізден оқу үдерісіне белсенді қатысуыңызды сұраймын. Оқу үдерісіне белсенді қатысу дегеніміз - сабақтарға қатысу, талқылауларда және топ жұмысында белсенді болу, курста бірге оқитындарға көмектесу. Топ жұмысына қатысу сапасы сандық көрсеткішке қарағанда маңыздырақ. Мен сізден сабақтарға кешікпеуіңізді сүраймын. Сабақтардағы кез келген тәртіп бұзушылық тіпті аудиториядан шығарып жібергенге дейін жазаланады. Сабақтарды жібергені үшін мен мынадай айыптау шараларын белгілеймін:

• 
  себепсіз бір лекцияға қатыспағаны үшін 2,0 бал алынып тасталады;
  
• 
  себепсіз екі сағаттық лабораториялық сабаққа қатыспағаны үшін 2,0 бал алынып тасталады;
  
• 
  себепсіз бір сағаттық практикалық сабаққа қатсыпағаны үшін 3,0 бал алынып тасталады;
  
• 
  жіберген сабақтарды жұмыспен өтегені үшін практикалық сабаққа 1,0 бал, лабораториялық сабаққа 2,0 бал қойылады.
  

Барлық аудиториялық уақыт лекцияларға, оқығанды талқылауға, өз

ойларын айтуға және лабораториялық жұмыстар, жаттығулар орындауға бөлінеді. Сіздің дайындығыңыз бақылау жұмыстарымен, тестілермен коллоквиумдар тапсырумен, ауызша, жазбаша, және түйдектеп сұраумен тексеріледі. Барлық тапсырмалар дер кезінде орындалуы керек. Кешіктіріліп орындалған тапсырмалар 1,0 балға кем бағаланады. Емтихандарда немесе сұақтарға жауап бергенде, жазбаша бақылау жұмыстарын орындағанда, коллоквиумдар тапсырғанда көшіріп жазуға тиым салынады. Егер кейбір себептермен бақылау шараларын жүргізген кезде сіз оған қатыспаған болсаңыз, онда сізге келесі сабақ басталғанға дейін тапсыруға мүмкіншілік беріледі. Олай болмаған жағдайда сіз «0» бал аласыз.

Әрбір семестрде екі аралық бақылау белгіленген. Онда тақырыптар бойынша коллоквиумдар, жазбаша бақылау жұмыстарын немесе сәйкес бөлімдердің материалдары бойынша тестілеу өткізу көзделген. Қорытынды емтихан жазбаша түрде әрқайсысы үш сұрақтан тұратын билеттер бойынша өткізіледі.

Р1(2) = ЕҮ 1(2)*0,6 + МБ1(2)*0,4

ЕҮ – енбек үлгерімі

МБ – межелік бақылау

Студенттердің білімдерін бағалау шкаласы

Қорытын-ды баға, балл (И)	Ұпайдың сандық эквиваленті (Ц)	Ұпайдың әріптік эквиваленті (Б)	Дәстүрлі баға (Т)
			Емтихан, диф. Сынақ	Сынақ
95 - 100	4	A	Өте жақсы	Есептелді
90 - 94	3,67	A-
85 - 89	3,33	B+	Жақсы
80 - 84	3,0	B
75 - 79	2,67	B-
70 - 74	2,33	C+	Қанағат
65 – 69	2,0	C
60 – 64	1,67	C-
55 – 59	1,33	D+
50 – 54	1,0	D
49	0	F	Қанағатсыз	есептелмеді

Әдебиеттер тізімі

Негізгі

1. 
   Геология и геохимия нефти и газа: Учебник / О.К. Баженова, Ю.К. Бурлин, Б.А. Соколов. – М.: МГУ, 2005.
   
2. 
   А.И.Ипатов, М.И.Кременецкий. Геофизический и гидродинамический контроль разработки месторождений углеводородов. Издание второе, исправленное: Учебное пособие - М.: НИЦ "Регулярная и хаотическая динамика"; Институт компьютерных исследований, 2010.
   
3. 
   Г.М.Золоева, З.Н.Жемжурова, В.И.Рыжков, В.А.Чекунова, В.Н.Черноглазов. Практический курс геологического моделирования / З.Н.Жемжуровой: Учебное пособие - М.: ООО "Издательский дом Недра", 2010.
   
4. 
   А.И.Ипатов, Б.И.Извеков, М.И.Кременецкий, Н.Н.Марьенко.  Лабораторный практикум по курсу "Геофизические и гидродинамические методы  контроля разработки нефтяных и газовых месторождений": Учебное пособие - М.: РГУ нефти и газа, 2009.
   

Қосымша

5. 
   Г.М.Золоева, Н.Е.Лазуткина Комплексная интерпретация геофизических данных с целью оценки параметров коллекторов: Учебное пособие - М.: МАКС Пресс, 2009.
   
6. 
   Г.М.Золоева, Л.П.Петров, М.С.Хохлова. Интерпретация результатов геофизических исследований скважин: Учебное пособие - М.: МАКС Пресс, 2009.
   
7. 
   В.М.Добрынин и др. Геофизические исследования скважин / В.Г.Мартынова, Н.Е.Лазуткиной, М.С.Хохловой.
   
8. 
   Справочник мастера по промысловой геофизике - М.: Инфра-Инженерия, 2009.
   
9. 
   Г.М.Золоева, С.Б.Денисов, С.И.Билибин. Геолого-геофизическое моделирование залежей нефти и газа: Учебное пособие - М.: МАКС Пресс, 2008. 
   
10. 
    В.В.Стрельченко. Геофизические исследования скважин: Учебник для вузов - М.: ООО "Недра-Бизнесцентр", 2008.
    
11. 
    Н.С.Гудок, Н.Н.Богданович, В.Г.Мартынов. Определение физических свойств нефтесодержащих пород: Учебное пособие для вузов - М.: ООО "Недра-Бизнесцентр", 2007.
    
12. 
    Г.М.Золоева, С.Б.Денисов, С.И.Билибин. Геолого-геофизическое моделирование залежей нефти и газа: Учебное пособие. Издательство «Нефть и газ», Москва, 2005.