Өскемен қаласы химия биология бағытындағы Назарбаев Зияткерлік мектебінің химия пәні мұғалімі

Сақариянова. Қ. Н.
Қазақша тіл ұстарту, ғылыми тілді қалыптастыру мақсатында химия сабақтарында қысқаша тілдік бақылау жұмыстарын орындатып отыруды ұсынамыз. Олар бір тарауды біткенде немесе жеке тақырыптар бойынша құрылуы мүмкін. Мысалы: «Химиялық үдерістер», «Химиялық әрекеттер», «Химиялық ыдыстар мен құралдар», «Асыл тастар», «Антонимдерін тап» және т. б.

Мұндай бакылау жұмыстарын өткізуде мұғалім қазақша нұсқасын оқығанда оқушылар орысша нұсқасын немесе сол сөздің антонимдерін тауып жазулары керек. Дәл осындай диктанттарды орыс сыныптарында мұғалім орысша нұсқасын айтып тұрғанда оқушылар қазақша баламаларын жазып берулері керек. Осындай жұмыстар химиялық терминдердің мағынасын терең түсінуге және мемлекеттік тілді меңгеріп, оның қолданылу аясының өте кең екендігіне көз жеткізуге, ғылыми тілді қалыптастыруға мүмкіндік береді.

І. Химиялық ыдыстар мен құралдар.

1. 
   Құйғы - Воронка
   
2. 
   Тамшуыр - Пипетка
   
3. 
   Сынауық - Пробирка
   
4. 
   Келі - Ступка
   
5. 
   Келісап - Пестик
   
6. 
   Қыскыш - Зажим
   
7. 
   Шүмек - Кран
   
8. 
   Тығын - Пробка
   
9. 
   Таяқша – Палочка
   
10. 
    Түтік - Трубка
    
11. 
    Тор - Решетка
    
12. 
    Табақша - Чашка
    
13. 
    Тұғыр - Штатив
    
14. 
    Құты - Склянка
    
15. 
    Шөлмек - Бутылка
    
16. 
    Отбақыраш - Тигель
    
17. 
    Таразы - Весы
    
18. 
    Құмсағат - Песочные часы
    
19. 
    Тартпа шкаф - Вытяжной шкаф
    
20. 
    Бөлгіш кұйғы - Делительная воронка
    
21. 
    Қысқаш - Пинцет
    

II. Химиялық үдерістер - Химические процессы

1. 
   Айырылу - Разложение
   
2. 
   Ашу - Брожение
   
3. 
   Алмасу - Обмен
   
4. 
   Әрекеттесу - Взаимодействие
   
5. 
   Илеу - Дубление
   
6. 
   Жану - Горение
   
7. 
   Өртеу - Обжиг
   
8. 
   Еріту - Растворение
   
9. 
   Тотығу – Окисление
   
10. 
    Тотықсыздану – Восстановление
    
11. 
    Ығыстыру – Замещение
    
12. 
    Ыдырау – Расщепление
    
13. 
    Қаңсу – Проюркание
    
14. 
    Булану - Испарение
    
15. 
    Шіру - Гниение
    
16. 
    Жағу – Сжигание
    
17. 
    Күйелену – Обугливание
    
18. 
    Сөндіру – Гашение
    
19. 
    Қосылу – Присоединение
    
20. 
    Кебу - Высыхание
    

III. Химиялық әрекеттер - Химические операций

1. 
   Қыздыру - Нагревание
   
2. 
   Созу - Вытягивание
   
3. 
   Сығу - Сжатие
   
4. 
   Ұсақтау - Дробление
   
5. 
   Ұнтақтау - Измельчение
   
6. 
   Шашырау - Рассеивание
   
7. 
   Тұндыру - Отстаивание
   
8. 
   Шөгу - Осаждение
   
9. 
   Шағылу – Отражение
   
10. 
    Сіңіру - Адсорбция
    
11. 
    Жұтылу – Поглощение
    
12. 
    Сыну – Преломление
    
13. 
    Қатаю - Затвердевание
    
14. 
    Тұтану - Воспламенение
    
15. 
    Қақтау - Копчение
    
16. 
    Қаптау- Облицевание
    
17. 
    Таптау - Прокатка
    
18. 
    Сақтау - Хранение
    
19. 
    Өңдеу - Обработка
    
20. 
    Сырлау - Крашение
    

IV. Антонимдерін тап!

1. 
   Қатты - Жұмсақ
   
2. 
   Аққыш - Тұтқыр
   
3. 
   Ұнтақ - Кесек
   
4. 
   Ащы - Тұщы
   
5. 
   Жарқырауық-Күңгірт
   
6. 
   Шағылу - Сіңірілу
   
7. 
   Ұзын - Қысқа
   
8. 
   Морт - Созылғыш
   
9. 
   Жоғары - Төмен
   
10. 
    Тотықтырғыш - Тотықсыздандырғыш
    
11. 
    Металл - Бейметалл
    
12. 
    Қышкыл - Негіз
    
13. 
    Қопсыған - Нығыз
    
14. 
    Қою - Сұйық
    
15. 
    Көп-Аз
    
16. 
    Жану - Сөну
    
17. 
    Белсенді – Енжар
    
18. 
    Жұмсару - Қатаю
    
19. 
    Шашырау - Шоғырлану
    
20. 
    Тік - Көлденең
    
21. 
    Тізбектелген - Тұйықталған
    
22. 
    Қалың - Жұқа
    
23. 
    Ескі - Жаңа
    
24. 
    Сирек - Тығыз
    
25. 
    Тар - Кең
    
26. 
    Ашық - Жабық
    
27. 
    Биік- Аласа
    
28. 
    Шапшаң - Баяу
    
29. 
    Ыстық - Суық
    
30. 
    Қараңғы - Жарық
    
31. 
    Қанық - Сосаны
    
32. 
    Айқын - Өшкін
    
33. 
    Өткір - Жасық
    
34. 
    Хош иісті - Жағымсыз иісті
    
35. 
    Жұпар - Сасық
    
36. 
    Анық - Бұлыңғыр
    
37. 
    Байырғы - Болашақ
    
38. 
    Күшті - Әлсіз