«Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ

Үлгі

2012-2013 оқу жылында физика-математика бағытындағы Назарбаев Зияткерлік мектептерінің жоғарғы мектеп бітірушілерін биология пәнінен қорытынды аттестаттауға арналған емтихан (жазба) жұмысы
1. Қорытынды аттестациялау құрылымы

Биология пәні бойынша 12 сыныпқа арналған қорытынды аттестациялау мазмұны мен күрделілік деңгейіне қарай айырмашылығы бар 30 тапсырма мен практикалық жұмысты қамтитын, үш бөлімнен тұрады.

1 Бөлім (Б) барлығы 20 тапсырма әрбір тапсырмада төрт сұрақтың ішінен бір ғана дұрыс жауап таңдап алынады, оның ішінде – базалық (Б1 – Б 20) деңгей.

2 Бөлім (ОЖ) Ортадан жоғары деңгейден құралған 8 тапсырмадан тұрады(ОЖ1 – ОЖ8) деп белгіленеді:

3 – берілген алты тапсырмадан бірнеше дұрыс жауапты таңдап алады;

3 – биологиялық объектiлер, процестер және құбылыстар арасындағы сәйкестiк;

1 – құбылыстар мен процестер арасындағы реттілікті анықтау.

1- ашық типті қысқа жауап

Практикалық жұмыс

№	Мазмұндық деңгейі (Оқу бағдарламасының бөлімдері)	Тапсырманың саны
			Базалық деңгей	Ортадан жоғары деңгей	Тестегі пайыздық қатынас, %
1	Биология бұл ғылым	1	1		3, 5
2.	Жасуша - бұл биологиялық жүйе	2	1	1	7
3.		1	1		3,5
4.	Ағза – бұл биологиялық жүйе	1	1		3, 5
5.		1	1		3,5
6.		1	1		3,5
7.		1	1		3, 5
8.	Органикалық дүние жүйесі және оның көптүрлілігі	1	1		3, 5
9.		2	1	1	7
10.		1	1		3, 5
11.		2	1	1	7
12.	Адам ағзасы және оның денсаулығы	2	1	1	7
13.		2	1	1	7
14.		2	1	1	7
15.	Тірі табиғаттың эволюциясы	1	1		3, 5
16.		2	1	1	7
17.		1	1		3,5
18.		1	1		3, 6
19.	Экожүйе және оның негіздері мен заңдылықтары	2	1	1	7
20.		1	1		3,6
	28		20	8	100

4. 
   ОЖ және Ж бөлімінің құрастырушылары үшін
   

	3 тапсырма ОЖ1-ОЖ3 осы түспен боялған
	3 тапсырма ОЖ4 - ОЖ6 сәйкестікке арналған
	ОЖ7 реттілікке арналған
	ОЖ8 қысқаша жауап беру

Барлық орындалған тапсырмаларды бағалау:

• 
  1 (Б1 – Б20) базалық бөлімнің әрбір дұрыс орындалған тапсырмасы 1 ұпаймен бағаланады.
  
• 
  2 (ОЖ1 – ОЖ8) ортадан жоғары бөлімнің тапсырмасы 0 ден 3 ұпаймен бағаланады.
  

• 
  Практикалық жұмыс 0 – 12 балмен бағаланады, онда білу, түсіну, анализ және синтез (зерттеу), сонымен қатар коммуникациялау тексеріледі.
  

Барлығы –56 балл

1. 
   Орындалу уақыты:
   

I күн	2,5 сағат (Тест тапсырмасы)
II күн	2 сағат ( Практикалық жұмыс )

2. 
   Балды бағаға айналдыру шкаласы:
   

0 - 50%	51 - 74%	75 - 89%	90 - 100%
0 – 28 б	29 – 41 б	42 – 50 б	51 – 56 б
2	3	4	5

Үлгі ретіндегі тест тапсырмалары:

1. 
   нұсқа
   

1. Ағзаның атқаратын қызметін зерттейтін ғылым:

1. 
   Экология
   
2. 
   Морфология
   
3. 
   Анатомия
   
4. 
   Физиология
   
5. 
   Гигиена
   

2. Ағзаның жеке қасиетін анықтап көрсететін негізгі химиялық қосылыстар:

1. 
   Су және минералды тұздар
   
2. 
   Май және көмірсулар
   
3. 
   Нуклеин қышқылдары және нәруыз
   
4. 
   Күкірт және фосфор қосылыстары
   
5. 
   Азот және фосфор қосылыстары
   

3. Жыныссыз көбею дегеніміз бұл -

1. 
   Араларда кездесетін партеногенез
   
2. 
   Өсімдіктердің тұқым арқылы дамуы
   
3. 
   Құстарда гаметаның түзілуі
   
4. 
   Гидраның бүршіктену арқылы көбеюі
   
5. 
   Сүт қоректілерде гаметалардың қосылуы
   

4. Эмбрионында мезодерма болмайды

1. 
   Гидрада
   
2. 
   Бақада
   
3. 
   Жауынқұртта
   
4. 
   Тасбақада
   
5. 
   Кесірткеде
   

5. Өсімдіктер арасында, қызғылт гүлділердің жеке түрлерін будандастырғанда, өсімдіктердің 25% - ның гүлдері қызыл түсті, 50%- қызғылт, , ал 25% ақ түсті болып алынды. Бұған ......мысал:

1. 
   Тізбекті тұқым қуалау
   
2. 
   Талдай шағылыстыру
   
3. 
   Толық емес доминанттылық
   
4. 
   Полигибридті будандастыру
   
5. 
   Дигибридті будандастыру
   

6. Бұл аурудың түрінде 21 – інші жұп хромосомадан қосымша бір хромосома табылады:

А. Шершевский Тернер ауруы

В. Клайнфельтер ауруы
С. Дауна ауруы
D. Альбинизм

Е. Гемофилия

7. Қандай жануарда жабын ұлпасының жасушасында жүретін мутация ұрпағына беріледі

1. 
   Түлкі
   
2. 
   Тышқан
   
3. 
   Гидра
   
4. 
   Қараторғай
   
5. 
   Шымшық
   

8. Қырықбуынның спорофиті – бұл шөптесін өсімдік:

1. 
   Жапырақтары шоқтанған
   
2. 
   Өркендері мен жапырақтары шоқтанған
   
3. 
   Сорусты
   
4. 
   Споралы масақтар
   
5. 
   Cпорасы бар спорангий
   

9. Бір тұқымды өсімдіктерге жатады:

1. 
   Орамжапырақ
   
2. 
   Картоп
   
3. 
   Жүгері
   
4. 
   Тошала
   
5. 
   Таңқурай
   

10. Безгек ауруының қоздырғышы ..... арқылы таралады

1. 
   Кене
   
2. 
   Шыбын
   
3. 
   Маса
   
4. 
   Қарапайым жәндік
   
5. 
   Қоңыз
   

11. Сүт қоректілердің тұрақсыз тіршілік орта жағдайына анағұрлым бейімделу

Қабілеттілігі.......:

1. 
   Маусымды түлеу
   
2. 
   Ұрпағын қорғау
   
3. 
   Ұйқы
   
4. 
   Жоғары жемістілік
   
5. 
   Жылуды реттеу
   

12. Өттің түзілетін жері:

1. 
   Өт қапшығында
   
2. 
   Он екі елі ішекте
   
3. 
   Бауырда
   
4. 
   Ұйқы безінде
   
5. 
   Тоқ ішекте
   

13. Төменде берілген жасушалардың арасында ересек адамда анағұрлым тез бөліне алатын жасуша:

1. 
   Эритроциттер
   
2. 
   Бұлшықет жасушасы
   
3. 
   Жүйке жасушасы
   
4. 
   Қызыл жілік майының жасушасы
   
5. 
   Лейкоциттер
   

14. Шартты рефлекске болып табылады:

1. 
   Жыланның түлеуі
   
2. 
   Жертышқанның жерасты жолдарын қазуы
   
3. 
   Баласын сүтпен қоректендіру
   
4. 
   Иттің «дауыс» деген командаға үруі
   
5. 
   Көз жыпылықтату рефлексі
   

15. Ғалымдар неліктен қоңыр аю мен көзілдірікті аюды әртүрлі түр өкілі деп атайды, себебі:

1. 
   Себебі олардың сыртқы белгілері бойынша айырмашылығы болады
   
2. 
   Олар әртүрлі аймақтарда тіршілік етеді
   
3. 
   Олардың арасында репродуктивті оқшаулау кездеседі
   
4. 
   Олар әртүрлі тағамдармен қоректенеді
   
5. 
   Олардың арасында экологиялық оқшаулау жүзеге асады
   

16. Ағзалар бірдей химиялық заттардан нәруыз, нуклеин қышқылдарынан тұрады деген эволюция тұжырымының дәлелі:

1. 
   Цитологиялық
   
2. 
   Биохимиялық
   
3. 
   Эмбриологиялық
   
4. 
   Салыстырмалы – анатомиялық
   
5. 
   Палеонтологиялық
   

17. Түр үсті деңгейлерінің жүйелік топтары: тұқымдас, туыс, отряд, класс, типтердің эволюцияда қалыптасуы:

1. 
   Макроэволюция
   
2. 
   Микроэволюция
   
3. 
   Эмбриология
   
4. 
   Филогенез
   
5. 
   Этология
   

18. Бүгінде жер бетінде өмір сүретін жануарлардың ішінен шимпанзе адамға ең жақын туыстасы болып есептелінеді, біріншіден оның айғағы бола алады:

1. 
   Геномдар ұқсастығы
   
2. 
   т – РНК құрылысының ұқсастығы
   
3. 
   Бір кластың өкілі болып табылады
   
4. 
   Митохондрияның құрылысы
   
5. 
   Фенотиптердің ұқсастығы
   

19. Экожүйеде органикалық заттардың редуценттер арқылы ыдырауы жататын фактор:

1. 
   Абиотикалық
   
2. 
   Биотикалық
   
3. 
   Антропогенді
   
4. 
   Шектеуші
   
5. 
   Абиотикалық және биотикалық
   

20. Тірі ағзалар немесе олардың іс- әрекеттерінің белгілері кездесетін аймақ:

1. 
   Биосфераның құрамына кіретін жер қабатының барлық бөліктерінде
   
2. 
   Тек қана гидросферада
   
3. 
   Тек қана литосферада
   
4. 
   Антарктидадан басқа барлық жерде
   
5. 
   Тек қана атмосферада
   

II Бөлім

Тапсырмалардың (ОЖ1 –ОЖ3) алты жауабынан үш дұрыс жауапты таңдап алыңдар:

ОЖ1.

ОЖ 1. Тірі жасушадағы липидтер мынадай қызмет атқара алады:

1. 
   Құрылымдық
   
2. 
   Энергетикалық
   
3. 
   Катализдік
   
4. 
   Транспорттық
   
5. 
   Қозғалыстық
   
6. 
   Жылу өткізбейтін
   

ОЖ 2. Жабық тұқымды өсімдіктердің өздеріне ғана тән ерекшелігі:

1. 
   Қосарлы ұрықтану
   
2. 
   Түтіктері болмайды
   
3. 
   Ұрықтары ұрық түйінінде орналасқан
   
4. 
   Генеративті мүшелер – гүл және тұқымы бар жемістер
   
5. 
   Спора арқылы көбейеді
   
6. 
   Жерасты мүшесі – ризоид
   

ОЖ 3. Элементарлы эволюциялық факторлар болады деп қабылданған:

1. 
   Мутация
   
2. 
   Модификация
   
3. 
   Тіршілік толқындары
   
4. 
   Конвергенция
   
5. 
   Қолдан сұрыптау
   
6. 
   Табиғи сұрыптау
   

ОЖ4 - ОЖ6, тапсырмаларын орындаған кезде, мазмұнына байланысты бірінші баған мен екінші бағанның сәйкестігін көрсетіңіздер:
ОЖ 4. Хордалы жануарлар мен олардың құрылыс ерекшеліктерінің арасындағы сәйкестікті көрсетіңдер: Жауаптарыңды кестеге жазыңдар.

ҚҰРЫЛЫС ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ	ХОРДАЛЫ ЖАНУАРЛАР
Ересек жануардың арқа бойына хорда созылып жатады Қаңқа құрамына омыртқа кіреді Дене қуысында бүйрек орналасқан Бөлгіш мүшелері – иректелген түтікшелер Жүзу қапшығы газдар қоспасымен толтырылған Жүйке түтікшесінің алдыңғы жағы түрі өзгеріп миға айналған	Ланцетник Балықтар

ОЖ 5. Бездер мен олардың ерекшеліктері арасында сәйкестікті табыңыз:

ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ	БЕЗДЕР
Ас қорыту ферменттерін өндіреді Инсулин гормонын өндіреді Тироксингормонын өндіреді Тек қана ішкі секреция безі болып табылады Гипофункция кезінде қант диабеті өрбиді Гиперфункция кезінде базедова ауруы өрбиді	Қалқанша Ұйқы безі

ОЖ 6. Экологиялық факторлармен және олардың топтары арасындағы сәйкестікті табыңыз:

ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ФАКТОР	ТОПТАР
Орманды шауып алу Құрғақшылық Сел Жануарларды атып өлтіру Тропикалық дауыл Шөпшабу	Табиғи Антропогенді

ОЖ 7 тапсырмасын орындағанда биологиялық үрдіс, құбылыс және практикалық іс-әрекеттің арасындағы дұрыс реттілікті көрсетіңіз

ОЖ 7. Ас қорыту мүшелерінің орналасу реттілігін көрсетіңіз:

Өңеш Ауыз қуысы 12-елі ішек Асқазан

Е. Тоқ ішек F. Жұтқыншақ G. Аш ішек H. Тік ішек

ОЖ 8 тапсырмасына қысқаша түрде еркін жауап беріңіз

ОЖ 8. Адамның тірек - қимыл жүйесінің белсенді бөлігі қандай қызмет атқарады?

Жауап ОЖ 8:

Дұрыс жауаптың мазмұны және бағалалу бойынша нұсқау (мазмұыны бұрмаланбайтын басқа да жауаптар болуы мүмкін)	Баллы
Жауаптың элементтері: 1) энергетикалық (химиялық энергияның механикалық және жылу энергиясына айналуы) 2) қозғалыс 3) қорғаныш (ішкі мүшелерді қорғау үшін денеде пайда болады)
Жоғарыда көрсетілген барлық элементтер жауапқа кіреді, биологиялық қателігі болмайды	3
Жауапқа биологиялық қателіксіз жоғарыда көрсетілген жауап элементтерінің 2 ғана кіреді немесе жоғарыда көрсетілген жауап элементтерінің 3 ғана қамтиды, бірақ кейбір елеусіз биологиялық қатіліктер жіберілген	2
Жауапқа биологиялық қателіксіз жоғарыда көрсетілген жауап элементтерінің 1 ғана кіреді немесе жоғарыда көрсетілген жауап элементтерінің 2 ғана қамтиды, бірақ кейбір елеусіз биологиялық қатіліктер жіберілген	1
Жауабы дұрыс емес	0
Ең жоғарғы балл	3

Тест тапсырмаларының жауабы

Тапсырма номері	Жауабы	Тапсырма номері	Жауабы
	D	16	B
	C	17	A
	D	18	А
	A	19	B
	C	20	A
	C	21	126
	С	22	134
	D	23	136
	C	24	122122
	C	25	221121
	E	26	211212
	C	27	BFADCGEH
	D	28	Мәтінің жауабы
	D
	C

Практикалық жұмыс (үлгі)

Микрозерттеу №.

«Ферменттердің катализдік маңызы» .

Болжам: Ферменттер реакцияның катализаторлары болып табылады

Зерттеу нәтижелері: ………………………………………………………………………………
Зерттеу нәтижелері бойынша қорытынды ………………………………….......................................
Химиялық анализді жүргізуге арналған нұсқау №.
Өсімдік жасушаларында пероксидаза ферменті болатыны белгілі, ол фермент сутек тотығын су мен оттекке ыдыратады

пероксидаза

2 H₂O₂ 2 H₂O + O₂
Өсімдік пен жануардың өсімді ұлпасына сутек тотығын тамызғанда, ақ көбіктің түзілуі, осының дәлелі бола алады.

1. Шикі және піскен картоптың кесілген жеріндегі сутек тотығымен не өзгеріс болғанын тексеріңіз.

Ол үшін шикі және піскен картоптың кесілген жеріне тең мөлшерде H₂O₂ тамызыңыздар. Нәтижесін баяндап және түсіндіріңіздер.

2. Пробиркаларға біреуінде бауыр етінің бір түйірі, екіншіде шикі және піскен ет түйірі салынған. Екеуіне де 2мл. –нан Н₂О₂ құямыз.

3.Өздеріңіз байқаған құбылыстарды кестеге жазыңыздар.

4. Теңдеу реакциясын құрыңыз.

5. Есеп дайындаңыз.

6. Өзіңіздің байқауыңызға түсіндірме беріңіз.

Не алдыңыз?	Не жасадыңыз?	Не байқадыңыз?	Түсіндіру
1. Өсімдік ұлпасының тірі жасушалары 2.Өсімдік ұлпасының өлі жасушалары 3. Жануар ұлпасының тірі жасушалары 4. Жануар ұлпасының өлі жасушалары

Қорытынды: картопты, етті пісіргенде каталаза ферментінің нәруызында денатурацияға ұшырайды, нәруыздың 3-ші құрылымы бұзылады, ол ферменттердің белсенді ортасының бұзылуына әкеледі.

Шикі картоп пен етке Н₂О₂ әсер еткенде оттегінің бөлінуі, каталаза ферментінде –нәруыздың каталитикалық қызметінің белсенділігін байқаймыз: 2Н₂О₂= 2Н₂О+О₂

Ферменттер - тірі табиғаттың катализаторлары болып табылады.

Катализатор дегеніміз не? (химиялық реакцияны жылдамтатын, бірақ реакция процесін өзгертпейтін заттар)