ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

С. АМАНЖОЛОВ АТЫНДАҒЫ ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

ЗАҢ ФАКУЛЬТЕТІ

Қылмыстық құқық және қылмыстық іс жүргізу кафедрасы

«Сот сараптамасы»

пәнінен дәрістер курсы

оқытушы: Бокейханова Ж.Е.

Өскемен, 2007 г.

Ж алпы бөлім

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА СОТ САРАПТАМАЛАРЫН ТАҒАЙЫНДАУ МЕН ЖҮРГІЗУДІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖӘНЕ ҰЙЫМДАСТЫРУШЫЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1 тақырып Сот сраптамасының түсінігі және негізгі сипаттамалары

1. 
   Сот сараптамасының түсінігі және негізгі сипаттамасы
   
2. 
   Сот сараптамасының тақырыбы мен міндеттері
   
3. 
   Сот сараптамасының обьектілері
   
4. 
   Сарапшылық зерттеуге арналған үлгілер
   

2 тақырып Сот сарапшылық зерттеу әдістері және жіктеу

1. 
   Сот-сарапшылық зерттеу әдістері мен әдістемелерінің түсінігі, оларды қалыптастыру
   
2. 
   Сот-сарапшылық зерттеу әдістері мен әдістемелерін жіктеу
   
3. 
   Сот-срапшылық технология түсінігі. Комьютерлік технология құралдарын сот срапшылық зерттеулерде пайдалану
   
4. 
   Зерттеу тақырыбы бойынша сараптамаларды жіктеу
   
5. 
   Сот сараптамасының даму бағыты
   
6. 
   Іс жүргізу негіздері бойынша сот сараптамаларын жіктеу
   

1. Сот – сарапшылық зерттеу әдістері мен әдістемелерінің түсінігі, оларды қалыптастыру
Сот – сарапшылық зерттеу әдістері мен әдістемелерінің түсінігі, оларды қалыптастыру.

Срапшылық зерттеу – күрделі шығармашылық процесс, онда ғылым мен техника жетістіктерін білу, қазіргі тиімді зерттеу әдістемелерін меңгеру, срапшының білік – дағдысы іске асырылады.

Сот сараптамасының әрбір тегі мен түрлеріне тән белгілер зерттеу әдістерінен тұратын сарапшылық зерттеудің тиісті әдістемесі болып табылады.

Сот – срапшылық зерттеу әдісі – бұл срапшының алдына қойылған сұрақты шешу үшін деректерді алудың логикалық және аспапты операциялар (тәсілдер, амалдар) жүйесі.

Сот – сарапшылық зерттеу әдістемесі – сраптамалардың белгілі бір тегі, түрі тақырыбына жататын нақты деректерді анықтау үшін сот сараптамасы обьектілерін оқып – зерттеу кезінде қолданылатын әдістемелер (амалдар, техникалық құралдар) жүйесі.

Сарапшылық танымға әдістердің реттілігі, жүйелілігі тән, сондықтан да әдістеме мазмұнына енгізілген әдістер шешілетін міндеттер мен зерттеудің шарттарына тәуелді белгілі бір дәйектілікпен қолданылады.

Сот – сарапшылық зерттеудің әдістемесі сарапшылық міндеттерді шешуге бағдарланған болғандықтан, оның өзіндік ерекшелігі сраптаманың тақырыбы мен обьектілерінің ерекшеліктерімен есептеледі.

Сот сараптамасында пайдаланылатын әдістер, көбінде, жаратылыс және техникалық ғылымдардан алынған және сраптаманың міндеттерімен обьетілерінің өзіндік ерекшелігіне сәйкес түрлендірілген.Олар іске асыру нысандары – амалдар, техникалық жабдықтар бойынша жалпы ғылыми әдістерінен елеулі айырмашылығы болады.

Кез келген ғылыми – техникалық құрал мен әдіс сот сараптамасының мақсаттары үшін ұсыныла қоймайды.Оларға, алдымен, іс жүргізу заңы белгілейтін бірқатар талаптар ұсынылады.

Срапшылық зерттеу дәлелдеудің элементі болғандықтан, тиісті әдістер ҚІЖК – нің 129- бабы 3-бөлігінде көзделген сипаттамаларға сәйкес, олар:

1. 
   заңмен тікелей көзделген немесе оның нормалары мен принциптеріне қарама – қайшы келмейтін;
   
2. 
   ғылыми орныққан;
   
3. 
   қылмыстық іс бойынша жүргізудің тиімділігін қамтамасыз ететін;
   
4. 
   қауіпсіз болуы керек.
   

Сондай- ақ заңда сот сараптамасы әдістеріне сәйкес келетін обьектілердің бірегейлігімен себептелген, олароды барынша сақтау талабы да көрініс тапты. Обьектілерді толық немесе ішінара жоюға не олардың сыртқы түрін немесе негізгі қасиеттерін өзгертуге әкеп соқтыратын әдістерді пайдалану тек қылмыстық процесті жүргізуші органның рұқсатымен ғана жол беріледі.

Сот – срапшылық зерттеу әдістерін қолданудың нәтижелері барлық процеске қатысушылар үшін анық және көрнекті болуы керек.

Сараптама тағайындау процесінде сраптамалардың әр түрлі кластарын, тектері мен түрлерінің әдістерін әзірлеу деңгейлерін ескерген маңызды, ол үшін сарапшылық зерттеу мүмкіндіктері жөнінде алдын ала кеңестер өткізу керек.

Жаңа әдістерді қалыптастырудың негізгі көзі сот – срапшылық мекемелердің ғылыми зерттеу бағдарламаларында көрініс табатын өзекті сарапшылық міндеттерді шешу қажеттілігімен себептелген арнайы ғылыми зерттемелер болып табылады.

Сонымен бірге, аз ғана таралуы, бірақ дәл криминалистика үшін ерешелігі бар ғылыми – техникалық құралдарды ендіру бағытын да атап көрсеткен жөн, соған сәйкес криминалист «сыртқы» ғылымның жаңа жетістіктері туралы ақпарат алып, сараптама мақсаты үшін осы ғылыми ешімді пайдалану мүмкіндігін іске асырады. Атақты криминалист Е.Ф Буринскийдің өмірі мен қызметін зерттеген А.И Винберг, аталған заңдылықты ең алғашқы рет осы адам ғылыми түрде сипаттады және ол трансформация принципі аталады деп көрсетті.

Мысалы, осылайша бірқатар обьектілерді зерттеу үшін қолданылатын оптикалық кванттық генераторларды пайдалануды көздейтін әдістемелер кешені құрылған болатын.

Сот сараптамасының дамуы тек жаңа міндеттерді шешу мүмкіндіктерін құруды ғана көздеп қоймай, сонымен қатар бұрын белгілі шешімдерді оңтайландыруды да көздейді, қолдағы бар сарапшылық зерттеудің әдістемелері зерттеудің жаңа әдістерін пайдалану есебінен ұдайы жаңарып отыру керек.

Егер зерттелетін обьекті туралы ақпараттың қолданыстағы сипаты және көлемімен, сондай- ақ уақыттық және материалдық шығын тарапынан салыстырғанда артықшылығы болса жаңа әдісті енгізу аяқталады.

Сот сараптамасының жаңа әдістермен баюы бірнеше нұсқаны көздейді. Заттай дәлелдемелерді зерттеу кезінде сот ісін жүргізуден тыс басқа ғылымдарда ұқсастығы бар проблемалық жағдайлар жиі пайда болғандықтан, сарапшылық практикаға өзге ғылыми міндеттерді шешу үшін әзірленген әдісре кеңінен енгізіледі.

Шешілетін міндеттің өзіндік ерекшеліктері басқа ғылымдарда қолданыстағы әдістерді тек түрін өзгерте және оларды толықтыра пайдалануға мүмкіндік беретін болса, сарапшылық практикаға жаңа әдістерді енгізудің екінші жолы да қолданыс табады. Мұнда әдістің модификациясы құрылады. Мысал ретінде биологиялық обьектілердің термикалық сипаттамаларын зерттеу әдісі негізінде жасалған сұйық кристалл индикаторларын пайдалану әдісін әзірлеуді келтіруге болады.

Аталған екі әдістен басқа, заттай дәлелдемелерді криминалистік зерттеуге әдейі арналған әдістердің әзірлеме нұсқалары бар.Криминалистік сраптама әдістерін медицинада, антропология мен өзге де ғылыми білім салаларында пайдалану мысалдары бар.

2. Сот – срапшылық зерттеу әдістері мен әдістемелерін жіктеу

Сот – срапшылық зерттеу әдістерін ғылыми практикалық қызмет ретінде жіктеу әр түрлі – ортақтық дәрежесі мен олардың дәреже сатысы, әдістер алынған ғылым салалары, алынатын ақпарат сипаты, зерттеу обьектісіне әсер ету дәрежесі негіздері бойынша жүзеге асырылады.

Ортақтық дәрежесі мен олардың дәреже сатысы бойынша әдістер былайша бөлінеді:

1. 
   Жалпылама әдіс (диалектикалық және формалды логика)
   
2. 
   Жалпы әдістер: бақылау, салыстыру, сипаттау, өлшеу, эксперимент, модельдеу және т.б.
   
3. 
   Жеке ғылыми әдістер. Т.В. Аверьянов дәл атап көрсеткендей, негізінде өзінің мазмұны бойынша бұл санат ғылыми зерттеудің арнаулы әдістері санатына ұқсас. Жеке ғылыми әдістерді қолданудың аясы бір текті немесе пайдаланылатын сипаты бойынша бір – біріне жақын бірнеше білімдердің сараптамасы болып табылады. Мұндайға фотографиялық, физикалық, химиялық, математикалық және сол сияқты әдістер жатады.
   
4. 
   Арнайы әдістер. Бұл әдістер нақты, жекелеген обьектіні зерттеу үшін әзірленеді. Мысал ретінде адсорбциондық – люминесцентті, диффузиялық – көшірме әдістерді келтіруге болады.
   

Обьектілердің зерттелетін белгілеріндегі бейнеленіп алынатын ақпараттың сипаты бойынша, әдістер бейнелерді талдау, морфологиялық талдау, физикалық, химиялық және обьектілердің басқа қасиеттерін талдау әдістері деп бөлінеді.

Обьектілерге әсекр етудің дәрежесінен шыққанда, бұзылмайтын әдістерге бөлінеді, оларға обьектіге әсер етпейтін және сынама дайындықты іске асыруды қажет етпейтін әдістер жатады.

Сот – сарапшылық зерттеу әдістемелері де жіктеледі.Мысалы, орталық дәрежесі бойынша типтік және нақты әдістеме болып бөлінеді.

Типтік срапшылық әдістеме - типтік срапшылық міндеттерді щещудің жинақтап қорытылған тәжірибесінің көрінісі. Белгілі бір жағдайларда бұл әдістемені сарапшы қандай да бір бейімдеусіз, өзгертусіз қолднауы мүмкін.

Нақты немесе жеке әдістеме – типтік әдістемені бейімдеу, өзгертудің нәтижесі немесе сарапшылық міндетті шешуге шығармашылық түрде келудің жемісі болып табылатын нақты сарапшылық міндетті шешудің тәсілі.

Нақты әдістеме сарапшының қызметі нәтижесі ретінде мына жағдайларда пайда болуы мүмкін:

• 
  сарапшының практикада немесе сараптама процесінде жүргізген эксперименті нәтижесінде жаңадан, алғашқы рет туындаған сарапшылық міндетті шешу үшін өзінің жеке тәжірибесін іске асыруда;
  
• 
  сарапшының шығармашылық тәсіл көрсетуі: стандартты аспапты жетілдіруде, жалпы қабылданған әдістемені өзгеше ерекше амалмен толықтыруда;
  
• 
  әр түрлі ғылымдардың деретері мен әдістерін синтездеу арқылы осы зерттеу үшін құрылған сарапшылық әдістеме негізінде міндетті толық көлемде шешуде.
  

Сарапшылық практикада тек ғылыми негізделген, мақұлдап – қорытылған, сарапшылық әдістеме типтік мәртебе алу үшін, ол мақұлдану және ендіру сатыларынан өтуі керек. Осыған сәйкес әдістемелер алдын ала ғылыми сынаққа берілуі, оны сот сараптамасы органының ғылыми - әдістемелік кеңесінің бекітуі, арнаулы мемлекеттік тізілімінде стандартты ресімдеу мен тіркеуден өтуі керек.
3.Сот – сарапшылық технология түсінігі. Компьютерлік технология құралдарын сот – сарапшылық зерттеулерде пайдалану.

Қазіргі уақытта сот – срапшылық технологиялар сот – сарапшылық мекемелердегі сарапшылық зерттеуді ұйымдастырудың жоғарғы деңгейінің моделі болып табылады.

Технология белгіленген жүйелікте тиісті кеңістік – уақыттық интервалдарда және таңдалған мақсатқа жету үшін белгілі бір техника негізінде іске асырылантын әр түрлі операциялар мен дағдылардың жиынтығы бон ұсынылады. Технологияның аталған белгілері тек технологияның элеметтері боп ұсынылатын әдістер мен әдістемелеріне оның айырмашылығын айтуға мүмкіндік береді.

Сарапшылық технология түсінігін М.Я. Сегай мен В.К. Стринжей енгізді. Олар: «Сарапшылық технологияны»

• 
  мемлекеттік сот – сарапшылық мекемелердегі сот сараптамаларын жүргізуді ұтымды және тиімді ұйымдастырудың ережелері, тәсілдері мен амалдарының жиынтығы;
  
• 
  технологиялық сұлбаларды, процестер мен карталарды сипаттау; аталған ережелерді, тәсілдерді, амалдарды, биологиялық сұлбаларды, процестер мен карталарды әрі қарай жетілдіру жөніндегі жалпы және жеке ережелерді әзірлеу болып табылады.
  

Жалпы сарапшылық технологияны құрудың элементтері нақты профиль мен рангтағы сот – сарапшылық мекемелерінің типтік сұлбасын әзірлеу, сарапшылық өндірісті жүзеге асырудың деңгейлерін анықтау, сарапшылық өндірістің барлық деңгейі мен операциялық сұлбалары үшін қызмет субьектілерін анықтау болып табылады.

Жеке сарапшылық технологияларды әзірлеуге мамандар мен қызметкерлер құрамын пайдаланудың технологиялық сұлбаларын, сондай- ақ құрал – жабдықтарды орналастыруды, сарапшылық міндеттерді шешудің негізгі және қосалқы операциялық сұлбаларын әзірлеуді, нақты сараптамаларды жүргізудің технологиялық карталарын әзірлеуді құру кіреді.

Қазіргі уақытта сарапшылық технологиялардың элемееттері срт сараптама органдарының қызметіне табысты енгізілуде, оның мысалы ретінде, обьетілік принцип бойынша, сол сияқты әдістемелік прицип бойынша құрылғанг көп мақсатты сарапшы – кешенін құру болып табылады.

Қазіргі заманғы компьютерлік технология құралдарын кеңінен ендіру бүтіндей осы сот – сраптама қызметіне де қатысты.

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасы сот сараптмасы органдарының пратикасында сот сараптмасына компьютерлік технологияларды ендірудің мына бағыттары іске асырылып жатыр:

1. 
   Компьютерлік құралдарды аспаптық зерттеулер барысында алынатын эксперименттік деректерді жинау мен өңдеуді автоматтандыру үшін пайдалану;
   
2. 
   Бейнелерді талдау жүйелерін пайдалану Соның ішінде, олар: жазутану баллистикалық дактилоскопиялық, габитологиялық, құжаттардың срт – техникалық сараптама аумағындағы зерттеулерді жүргізуге мүмкіндік береді;
   
3. 
   Нақты сараптама обьектілері бойынша деректер қор мен автоматтандырылған ақпараттық – іздеу жүйелерін жасақтау;
   
4. 
   Сарапшылық міндеттерді шешу ретінде, сондай- ақ сарапшының қорытындысын тұжырымдау мен басу кіретін сарапшылар қорытындыларын автоматтандырылған дайындығы үшін бағдарламалық құралдарды әзірлеу;
   
5. 
   Сот сараптамаларын тағайындау туралы қаулыны құруға мүмкіндік беретін компьютерлік бағдарламалар.
   

Сарапшының автоматтандырылған жұмыс орнын қаматамасыз ету құрылымына:

• 
  тиісті деректер базасы;
  
• 
  сараптаманың белгілі тегі мен түрінің міндеттерін шешудің математикалық модельдерді, алгоритмдері мен автоматтандырылған бағдарламалары;
  
• 
  автоматтандырылған жасақтау, жазбалар, редакциялау мен мәтінді сыртқы құрылғыға шығару жүйелері жатады.
  
• 
  Автоматтандырылған жасақтау, жазбалар, редакциялау мен мәтінді сыртқы құрылғыға шығару жүйелелерін қолдану сарапшылық қорытынды мәтіндерін ресімдеуге қызмет етеді. Негізінде, сарапшы қорытындысынң мәтінін жасақтау бағдарламаны пайдаланушының сұхбаты процесінде жүзеге асырылады.
  

4. Зерттеу тақырыбы бойынша сараптамаларды жіктеу.

Сот сараптамаларын жіктеу оларды тағайындау, жүргізу, сондай – ақ сарапшының қорытындысын бағалау кезінде елеулі рөл атқаратын фактор болып табылады.

Сот сараптамаларын жіктеу туралы мәліметтерді білу сараптама тағайындаған органға сот сараптамасы органын дұрыс анықтауға ,сондай – сарапшының ғылыми құзыреттілігін бағалауға мүмкіндік береді.

Сондай – ақ сот – сараптама қызметі ұйымында сараптамаларды жіктеу де маңызды рөл атқарады. Сараптамалардың нақ бөлініп алынған кластары, тектері, түрлері сот сараптамасы органдарының құрылымын, сарапшылық кадрлардың дайындығын ұйымдастыру мен біліктілігін жетілдіруді, сот – сараптама қызметінің даму келешегінің бағытын анықтайды.

Мақсаттық бағытына байланысты, сот сараптамаларын жіктеу әр түрлі негіздемелер бойынша жүргізілуі мүмкін.

Қылмыстық сот ісін жүргізу үшін де, сондай – ақ сот сараптамасы органдарының қызметін ұйымдастыру үшін де сараптамаларды зерттеу тақырыбы бойынша жіктеу басты рөл атқарады.

Сараптаманың әр түрлерін және сол сияқты сарапшының құзыретін айырып көрсетудің критериі сарапшылық зерттеулердің тақырыбы, яғни сараптама жүргізу арқылы анықталуға жататын мән – жайлар болып табылады.

Бұл аспектіде тақырып жинақтап қорыту түрінде, сараптама обьетісінің қатысының жақтары ретінде түсіндіріледі, олар іс үшін мәні бар және білімнің тиісінше саласы аясына кіретін сұрақтарды шешу мақсатында сараптаманың осы саласының құралдарымен зерттеледі және танылады.

Сот сараптамасы туралы ғылымда қабылданған жіктеуге сәйкес барлық сот сараптамалар тақырыбы бойынша кластарға, тектерге, түрге, түр тармақтарына бөлінеді.

Осы жүйенің ең ірі элементтері кластар болып табылады, кластар тектерге, сараптамалар тектеріне олардың түрлері, түрлерге – түр тармақтары кіреді.

Сараптамалар класы сот сараптамаларының теориялық және әдістемелік негіздерін қалыптастырудың көзі болатын білімдердің ортақтылығыменг біріктірілетін сарапшылық зерттеулерді құрайды.

Сараптамалар тегі – Ортақ тақырыбы, обьектісі, сарапшылық зерттеу әдістемесі мен сот сараптамасы туралы ғылымның тиісті саласы бойынша бөлініп алынатын белгілі бір кластағы сараптамалардың көп түрлілігі.

Сараптама түрі – обьекті тегі, әдістемелер, міндеттер үшін жалпы тақырыптың өзіндік ерекшелігімен сипатталатын сараптама тегінің элементі.

Сараптаманың түр тармағы – сараптама түрінің тақырыбына тән өзіндік топтық міндеттерімен жен зерттеу әдісінің кешенімен ерекшеленетін сараптама түрлілігі.

Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінң сот сараптамасы органдарында жүргізілетін сараптамаларды ескергенде, мынадай: криминалистік, медициналық және психофизиологиялық; инженерлік – техникалық; инженерлік – көліктік; инженерлік – технологиялық; экономикалық; өнертану кластарын қарастыратын сараптамаларды жіктеу қолайлы болып табылады.

5. Сот сараптамасының даму бағыты.

Сот сараптамаларының орнығуы мен дамуының заңдылықтары жалпы теория аумағындағы, сондай – ақ жалпы ғылыми заңдар ерекшелігінің көрінуіне сәйкес өтетін білімнің даму процестеріне негізделеді.

Сарапшылық практиканың негізі болып табылатын ғылыми білімнің дамуы үшін сарапшылық білімнің дифференциациясы мен интеграциясы және ғылыми танымдағы субьектілік – обьектілік қатынастары заңының үлкен мәні бар.

Дифференциация мен интеграция факторларының әрекетін сот сараптамасы саласындағы білім дамуының талдау және синтетикалық үрдістері анықтайды. Олардың әрекеттерінің бағыттары «зат + обьект - әдіс» танымдық жүйенің барлық элементтері болып табылады. Дифференциация факторы тереңдеу үрдісін, обьектілер туралы білімдерді нақтылауды, олардың байланысы мен қарым – қатынастарын көрсетеді.

Сот сараптамасындағы білім дифференциациясының базалық нысаны обьектілер түрлерімен сәйкес олардың шоғырлануы, обьектілердің жақтары мен қасиеттеріне сәйкес зерттеу бағыттарының бөлшектенуі болып табылады.

Дифференциация соңынан обьект бойынша зерттеу тақырыбының бөлінуі, оның нақтылануы, сарапшылық зерттеу аясына таным құралдарын тарту болады. Дифференциация процестері білімдердің қорытындылауы, кешенділігі, нығыздалуы талаптарын көрсететін интегративтік процестермен жалғасады.

Сараптамалардың жаңа түрлерінің пайда болуы кезіндегі дифференциация туындауының мысалы сот компьютерлік – техникалық сараптаманың дамуы болып табылады.

Қазіргі уақытта сараптаманың мынандай түрлері бар:

1. 
   Аппараттық – компьютерлік сараптама, оның тақырыбы компьютерлік жүйенің техникалық құралдарын зерттеу кезінде анықталатын нақты деректер болып табылады.
   
2. 
   Бағдарламалық – компьютерлік сараптама, оның тақырыбы зерттеуге ұсынылған компьютерлік жүйенің программалық жасауын құру мен пайдаланудың заңдылықтары болып табылады.
   
3. 
   СКТЭ – нің негізгі түрі ретіндегі ақпараттық – компьютерлік сараптама, оның тақырыбына «компьютерлік жүйедегі ақпараттық процестерді ұйымдастыру үшін пайдаланушы дайындаған немесе бағдарламамен туындаған ақпаратты іздеу, табу, талдау және бағалау» барысында нақты деректерді анықтау кіреді.
   
4. 
   Компьютерлік – желілік сараптама, оның тақырыбы іс бойынша шындықты анықтау үщін тергеушінің тапсырмасы бойынша желілік және телекоммуникациялық технологияларды пайдалануға байланысты фактілер мен жағдайларды зерттеуді қамтиды.
   
5. 
   Телематематикалық сараптама, «оның тақырыбы қылмыстық не азаматтық іс бойынша қандай да бір факті немесе оқиға туралы ақпараттың материалдық жеткізгіштері ретіндегі телекоммуникация мен жылжымалы байланыс құралдарын зерттеу кезінде арнаулы танымдар қолдану негізінде анықталатын нақты деректер болып табылады».
   

осы кезеңде сот сараптамаларының орнығу және даму процестері кейбір ерекшеліктерге ие болады.Мысалы, сот –сарапшылық бөлуде артықшылық рөлді обьекті емес, іс бойынша дәлелдеуге жататын қандай да бір мән – жайлардың сарапшылық таным деңгейіндегі бейнесі болып табылатын, соңында талданатын оқиға механизмінің элементтерімен анықталатын зерттеу тақырыбы атқарады.

Адам психикасы мен психофизиологиялық процестері күйінің сот сараптама тектерінің шегінде өзіндік дербес деңгейіндегі мына түрлерін: сот психологиялық – криминалистік; сот инженерлік – психофизиологиялық; сот психологиялық – филиологиялық сараптамаларды қалыптастыру мен бөлу болып табылады..

6. Іс жүргізу негіздері бойынша сот сараптамаларын жіктеу.

Қылмыстық іс жүргізу заңы (ҚІЖК –нің 249, 250, 255 - баптары) және Қазақстан Республикасының «Сот сраптамасы туралы» Заңы (Заңның 8 - бабы) сараптамаларды жіктеуді мына іс жүргізу істері бойынша қарастырады:

• 
  қатысатын сарапшылардың саны бойынша (жекелік және комиссиялық)
  
• 
  пайдаланатын арнаулы білімдердің сипаты бойынша (біртекті және кешенді)
  
• 
  жүргізілетін зерттеулердің көлемі бойынша (негізгі және қосымша)
  
• 
  жүргізудің жалғастығы бойынша (бастапқы және қайталама).
  

Жеке сараптаманы сарапшы жеке өзі жүргізеді (ҚІЖК – нің 249 – бабы 1-б).

Комиссиялық сараптаманың мынандай айрықша белгілері бар:

• 
  оны бір мамандықтық екіден кем емес сарапшылары жүргізеді. Егер сарапшылар комиссиясына екіден көп адамды енгізсе ол жөнінде ҚІЖК – де көрсетіледі (ҚІЖК – нің 249 – бабы 3-б);
  
• 
  оны жүргізу күрделі зерттеулер қажеттілігі жағдайында болады;
  
• 
  сараптаманы жүргізу әрбір сарапшының толық көлемде зерттеу жүргізуді және тұжырымдарды шығару мен қорытынды беру кезінде шешімді алқалы қабылдауды қарастырады.
  

Біртекті сараптама оны жүргізу процесінде арнацулы білімдерді пайдаланудың біртектілігімен сипатталады.

Кешенде сараптаманың ерекшелігі іс үшін мәні бар бір мән – жайды анықтау үшін, арнаулы ғылыми білімдердің әр түрлі мамандықтағы сарапшылары негізінде зерттеу үшін, демек, әр түрлі мамандықтағы сарапшыларды тарту қажеттілігі болып табылады.

Кешенді сараптамаға тән белгілер:

1. 
   өндіріске әр түрлі мамандықтағы бірнеше сарапшының қатысуы;
   
2. 
   сарапшының жеке өзінің, сонымен бірге басқа сарапшылардың жүргізген зерттеулері негізінде қорытынды беру.
   

Кешенді сараптама, көбінде, сарапшылардың алдына қойылған негізгі міндеттерді шешу үшін қажетті аралық міндеттерді шешу кезінде, сараптамалардың бірнеше кластарының теориялық және әдістемелік ережелерін қолданумен қамтамасыз етілетін жаңа интеграциялық міндеттерді шешу үшін жүргізіледі.

Кешенді зерттеу дегеніміз, біртекті комиссиялық немесе жеке сараптамалар шеңберінде бір обьектіні зерттеу үшін әдістер кешенін пайдалану болып табылады.

Қосымша сараптама тек негізгі сараптама жүргізілгеннен кейін тағайындалады. Қосымша сараптаманы жүргізудің негіздемесі сарапшы қорытындысынң жеткілікті түрде айқын немесе толық болмағаны, сондай – ақ осының алдындағы зерттеумен байланысты қосымша мәселелер туындауы болып табылады.Қосымша сараптама тек екінші емес, сонымен бірге үшінші және солайша ретпен кете беруі мүмкін.

Қорытындының қосымшасы дегеніміз қорытындыда жоқ, бірақ жүргізілген зерттеулерден шығатын тұжырымдар мен олардың негіздемелері.

Қайталама сараптама сарапшының алдыңғы қорытындысы жеткілікті түрде негізді болмағанда не оның дұрыстығы күмәнді болған не сараптаманы тағайындау мен жүргізудің іс жүргізу нормалары елеулі түрде бұзылған жағдайларда дәл осы обьектілерді зерттеу және дәл осы мәселелерді шешу үшін тағайындалады.

Қайталама сараптама тағайындалған кезде сарапшының алдына бұрын қолданылған зерттеу әдістерінің ғылыми негізділігі туралы сұрақ қойылуы мүмкін.

Қайталама сараптама тағайындаудың бір даулы негіздерінің бірі оны жүргізу кезінде болған іс жүргізудің елелі бұзушылықтарын анықтау болып табылады.


Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. 
   Арсеньев В.Д. Соотношение понятий предмета и объекта судебной экспертизы. М.,1980г.
   
2. 
   Энциклопедия судебной экспертизы/ Под. Ред. Т.В. Аверьяновой и Е.Р. Россинской.М.,1999г.
   
3. 
   Бычкова С.Ф. Судебная экспертиза. Алматы., 2002г.
   
4. 
   Российская Е.Р., Усов А.И. Судебная компьютерно – техническая экспертизе. М.,2001Гг.
   
5. 
   Майлис П.П. Криминалистическая трасологи как теория и система методов решения задач в различных видах экспертиз. Дис. Докт. Юрид. Наук. М., 1992г.
   
6. 
   Моисеева Т.Ф. Комплексное криминалистическое исследование потожировых следов человека. М., 2000г.
   
7. 
   Бычкова С.Ф. Формы проявления интегационныхпроцессов в развитии науки о судебной экспертизе. Алматы., 1993г.
   
8. 
   Орлов Ю.К. Пройзводство экспертизы в уголовном процессе. М., 1982г.
   
9. 
   Словарь осовных термиов судебных экспертиз. М.1980.
   
10. 
    Винберг А.И. Роль учения Е. Ф. Буринского в развитии отечественной криминалистики. Волгоград. 1981.
    
11. 
    Энцеклопедия судебной экспертизы/ под ред. Т.В. Аверьяновой и Е.Р. Россинской. М. 1999.
    
12. 
    Зинин А. М., Майлис Н.П. Судебная экспертиза. Учебник. М. 2002.
    
13. 
    Сегай М.Я., Стринжа В.К. Актуальные проблемы экспертного познания. Киев., 1984.
    
14. 
    Основы судебной экспенртизы. Общая теория. М. 1997.
    

3 тақырып Сот сарапшысы

1. 
   Сот сарапшысы түсінігі. Қазақстан Республикасында сот сраптамасын жүргізу тапсырылуы мүмкін адамдар
   
2. 
   Сот сарапшысына қарсылық білдіру
   
3. 
   Сот сарапшысының іс жүргізу функциялары, құқықтары мен міндеттері
   

4 тақырып Қылмыстық процесте сот сараптамасын тағайындау, жүргізуді ұйымдастыру, зерттеу

1. 
   Сараптама тағайындаудың негіздері
   
2. 
   Сот сараптамасын жүргізуді ұйымдастыру
   
3. 
   Сарапшылық зерттеу түсінігі мен сатылары
   
4. 
   Сарапшылық зерттеу нәтижелерін ресімдеу
   

следующая страница>