Перейти на главную страницу
С. АМАНЖОЛОВ АТЫНДАҒЫ ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
ЗАҢ ФАКУЛЬТЕТІ
Қылмыстық құқық және қылмыстық іс жүргізу кафедрасы
оқытушы: Бокейханова Ж.Е.
Өскемен, 2007 г.
Ж алпы бөлім
1 тақырып Сот сраптамасының түсінігі және негізгі сипаттамалары
2 тақырып Сот сарапшылық зерттеу әдістері және жіктеу
Срапшылық зерттеу – күрделі шығармашылық процесс, онда ғылым мен техника жетістіктерін білу, қазіргі тиімді зерттеу әдістемелерін меңгеру, срапшының білік – дағдысы іске асырылады.
Сот сараптамасының әрбір тегі мен түрлеріне тән белгілер зерттеу әдістерінен тұратын сарапшылық зерттеудің тиісті әдістемесі болып табылады.
Сот – срапшылық зерттеу әдісі – бұл срапшының алдына қойылған сұрақты шешу үшін деректерді алудың логикалық және аспапты операциялар (тәсілдер, амалдар) жүйесі.
Сот – сарапшылық зерттеу әдістемесі – сраптамалардың белгілі бір тегі, түрі тақырыбына жататын нақты деректерді анықтау үшін сот сараптамасы обьектілерін оқып – зерттеу кезінде қолданылатын әдістемелер (амалдар, техникалық құралдар) жүйесі.
Сарапшылық танымға әдістердің реттілігі, жүйелілігі тән, сондықтан да әдістеме мазмұнына енгізілген әдістер шешілетін міндеттер мен зерттеудің шарттарына тәуелді белгілі бір дәйектілікпен қолданылады.
Сот – сарапшылық зерттеудің әдістемесі сарапшылық міндеттерді шешуге бағдарланған болғандықтан, оның өзіндік ерекшелігі сраптаманың тақырыбы мен обьектілерінің ерекшеліктерімен есептеледі.
Сот сараптамасында пайдаланылатын әдістер, көбінде, жаратылыс және техникалық ғылымдардан алынған және сраптаманың міндеттерімен обьетілерінің өзіндік ерекшелігіне сәйкес түрлендірілген.Олар іске асыру нысандары – амалдар, техникалық жабдықтар бойынша жалпы ғылыми әдістерінен елеулі айырмашылығы болады.
Кез келген ғылыми – техникалық құрал мен әдіс сот сараптамасының мақсаттары үшін ұсыныла қоймайды.Оларға, алдымен, іс жүргізу заңы белгілейтін бірқатар талаптар ұсынылады.
Срапшылық зерттеу дәлелдеудің элементі болғандықтан, тиісті әдістер ҚІЖК – нің 129- бабы 3-бөлігінде көзделген сипаттамаларға сәйкес, олар:
Сот – срапшылық зерттеу әдістерін қолданудың нәтижелері барлық процеске қатысушылар үшін анық және көрнекті болуы керек.
Сараптама тағайындау процесінде сраптамалардың әр түрлі кластарын, тектері мен түрлерінің әдістерін әзірлеу деңгейлерін ескерген маңызды, ол үшін сарапшылық зерттеу мүмкіндіктері жөнінде алдын ала кеңестер өткізу керек.
Жаңа әдістерді қалыптастырудың негізгі көзі сот – срапшылық мекемелердің ғылыми зерттеу бағдарламаларында көрініс табатын өзекті сарапшылық міндеттерді шешу қажеттілігімен себептелген арнайы ғылыми зерттемелер болып табылады.
Сонымен бірге, аз ғана таралуы, бірақ дәл криминалистика үшін ерешелігі бар ғылыми – техникалық құралдарды ендіру бағытын да атап көрсеткен жөн, соған сәйкес криминалист «сыртқы» ғылымның жаңа жетістіктері туралы ақпарат алып, сараптама мақсаты үшін осы ғылыми ешімді пайдалану мүмкіндігін іске асырады. Атақты криминалист Е.Ф Буринскийдің өмірі мен қызметін зерттеген А.И Винберг, аталған заңдылықты ең алғашқы рет осы адам ғылыми түрде сипаттады және ол трансформация принципі аталады деп көрсетті.
Мысалы, осылайша бірқатар обьектілерді зерттеу үшін қолданылатын оптикалық кванттық генераторларды пайдалануды көздейтін әдістемелер кешені құрылған болатын.
Сот сараптамасының дамуы тек жаңа міндеттерді шешу мүмкіндіктерін құруды ғана көздеп қоймай, сонымен қатар бұрын белгілі шешімдерді оңтайландыруды да көздейді, қолдағы бар сарапшылық зерттеудің әдістемелері зерттеудің жаңа әдістерін пайдалану есебінен ұдайы жаңарып отыру керек.
Егер зерттелетін обьекті туралы ақпараттың қолданыстағы сипаты және көлемімен, сондай- ақ уақыттық және материалдық шығын тарапынан салыстырғанда артықшылығы болса жаңа әдісті енгізу аяқталады.
Сот сараптамасының жаңа әдістермен баюы бірнеше нұсқаны көздейді. Заттай дәлелдемелерді зерттеу кезінде сот ісін жүргізуден тыс басқа ғылымдарда ұқсастығы бар проблемалық жағдайлар жиі пайда болғандықтан, сарапшылық практикаға өзге ғылыми міндеттерді шешу үшін әзірленген әдісре кеңінен енгізіледі.
Шешілетін міндеттің өзіндік ерекшеліктері басқа ғылымдарда қолданыстағы әдістерді тек түрін өзгерте және оларды толықтыра пайдалануға мүмкіндік беретін болса, сарапшылық практикаға жаңа әдістерді енгізудің екінші жолы да қолданыс табады. Мұнда әдістің модификациясы құрылады. Мысал ретінде биологиялық обьектілердің термикалық сипаттамаларын зерттеу әдісі негізінде жасалған сұйық кристалл индикаторларын пайдалану әдісін әзірлеуді келтіруге болады.
Аталған екі әдістен басқа, заттай дәлелдемелерді криминалистік зерттеуге әдейі арналған әдістердің әзірлеме нұсқалары бар.Криминалистік сраптама әдістерін медицинада, антропология мен өзге де ғылыми білім салаларында пайдалану мысалдары бар.
2. Сот – срапшылық зерттеу әдістері мен әдістемелерін жіктеу
Сот – срапшылық зерттеу әдістерін ғылыми практикалық қызмет ретінде жіктеу әр түрлі – ортақтық дәрежесі мен олардың дәреже сатысы, әдістер алынған ғылым салалары, алынатын ақпарат сипаты, зерттеу обьектісіне әсер ету дәрежесі негіздері бойынша жүзеге асырылады.
Сот – сарапшылық зерттеу әдістемелері де жіктеледі.Мысалы, орталық дәрежесі бойынша типтік және нақты әдістеме болып бөлінеді.
Нақты әдістеме сарапшының қызметі нәтижесі ретінде мына жағдайларда пайда болуы мүмкін:
Қазіргі уақытта сот – срапшылық технологиялар сот – сарапшылық мекемелердегі сарапшылық зерттеуді ұйымдастырудың жоғарғы деңгейінің моделі болып табылады.
Технология белгіленген жүйелікте тиісті кеңістік – уақыттық интервалдарда және таңдалған мақсатқа жету үшін белгілі бір техника негізінде іске асырылантын әр түрлі операциялар мен дағдылардың жиынтығы бон ұсынылады. Технологияның аталған белгілері тек технологияның элеметтері боп ұсынылатын әдістер мен әдістемелеріне оның айырмашылығын айтуға мүмкіндік береді.
Сарапшылық технология түсінігін М.Я. Сегай мен В.К. Стринжей енгізді. Олар: «Сарапшылық технологияны»
Жеке сарапшылық технологияларды әзірлеуге мамандар мен қызметкерлер құрамын пайдаланудың технологиялық сұлбаларын, сондай- ақ құрал – жабдықтарды орналастыруды, сарапшылық міндеттерді шешудің негізгі және қосалқы операциялық сұлбаларын әзірлеуді, нақты сараптамаларды жүргізудің технологиялық карталарын әзірлеуді құру кіреді.
Қазіргі уақытта сарапшылық технологиялардың элемееттері срт сараптама органдарының қызметіне табысты енгізілуде, оның мысалы ретінде, обьетілік принцип бойынша, сол сияқты әдістемелік прицип бойынша құрылғанг көп мақсатты сарапшы – кешенін құру болып табылады.
Қазіргі заманғы компьютерлік технология құралдарын кеңінен ендіру бүтіндей осы сот – сраптама қызметіне де қатысты.
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасы сот сараптмасы органдарының пратикасында сот сараптмасына компьютерлік технологияларды ендірудің мына бағыттары іске асырылып жатыр:
Сот сараптамаларын жіктеу оларды тағайындау, жүргізу, сондай – ақ сарапшының қорытындысын бағалау кезінде елеулі рөл атқаратын фактор болып табылады.
Сот сараптамаларын жіктеу туралы мәліметтерді білу сараптама тағайындаған органға сот сараптамасы органын дұрыс анықтауға ,сондай – сарапшының ғылыми құзыреттілігін бағалауға мүмкіндік береді.
Сондай – ақ сот – сараптама қызметі ұйымында сараптамаларды жіктеу де маңызды рөл атқарады. Сараптамалардың нақ бөлініп алынған кластары, тектері, түрлері сот сараптамасы органдарының құрылымын, сарапшылық кадрлардың дайындығын ұйымдастыру мен біліктілігін жетілдіруді, сот – сараптама қызметінің даму келешегінің бағытын анықтайды.
Мақсаттық бағытына байланысты, сот сараптамаларын жіктеу әр түрлі негіздемелер бойынша жүргізілуі мүмкін.
Қылмыстық сот ісін жүргізу үшін де, сондай – ақ сот сараптамасы органдарының қызметін ұйымдастыру үшін де сараптамаларды зерттеу тақырыбы бойынша жіктеу басты рөл атқарады.
Сараптаманың әр түрлерін және сол сияқты сарапшының құзыретін айырып көрсетудің критериі сарапшылық зерттеулердің тақырыбы, яғни сараптама жүргізу арқылы анықталуға жататын мән – жайлар болып табылады.
Бұл аспектіде тақырып жинақтап қорыту түрінде, сараптама обьетісінің қатысының жақтары ретінде түсіндіріледі, олар іс үшін мәні бар және білімнің тиісінше саласы аясына кіретін сұрақтарды шешу мақсатында сараптаманың осы саласының құралдарымен зерттеледі және танылады.
Сот сараптамасы туралы ғылымда қабылданған жіктеуге сәйкес барлық сот сараптамалар тақырыбы бойынша кластарға, тектерге, түрге, түр тармақтарына бөлінеді.
Осы жүйенің ең ірі элементтері кластар болып табылады, кластар тектерге, сараптамалар тектеріне олардың түрлері, түрлерге – түр тармақтары кіреді.
Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінң сот сараптамасы органдарында жүргізілетін сараптамаларды ескергенде, мынадай: криминалистік, медициналық және психофизиологиялық; инженерлік – техникалық; инженерлік – көліктік; инженерлік – технологиялық; экономикалық; өнертану кластарын қарастыратын сараптамаларды жіктеу қолайлы болып табылады.
Сот сараптамаларының орнығуы мен дамуының заңдылықтары жалпы теория аумағындағы, сондай – ақ жалпы ғылыми заңдар ерекшелігінің көрінуіне сәйкес өтетін білімнің даму процестеріне негізделеді.
Сарапшылық практиканың негізі болып табылатын ғылыми білімнің дамуы үшін сарапшылық білімнің дифференциациясы мен интеграциясы және ғылыми танымдағы субьектілік – обьектілік қатынастары заңының үлкен мәні бар.
Дифференциация мен интеграция факторларының әрекетін сот сараптамасы саласындағы білім дамуының талдау және синтетикалық үрдістері анықтайды. Олардың әрекеттерінің бағыттары «зат + обьект - әдіс» танымдық жүйенің барлық элементтері болып табылады. Дифференциация факторы тереңдеу үрдісін, обьектілер туралы білімдерді нақтылауды, олардың байланысы мен қарым – қатынастарын көрсетеді.
Сот сараптамасындағы білім дифференциациясының базалық нысаны обьектілер түрлерімен сәйкес олардың шоғырлануы, обьектілердің жақтары мен қасиеттеріне сәйкес зерттеу бағыттарының бөлшектенуі болып табылады.
Дифференциация соңынан обьект бойынша зерттеу тақырыбының бөлінуі, оның нақтылануы, сарапшылық зерттеу аясына таным құралдарын тарту болады. Дифференциация процестері білімдердің қорытындылауы, кешенділігі, нығыздалуы талаптарын көрсететін интегративтік процестермен жалғасады.
Сараптамалардың жаңа түрлерінің пайда болуы кезіндегі дифференциация туындауының мысалы сот компьютерлік – техникалық сараптаманың дамуы болып табылады.
Қазіргі уақытта сараптаманың мынандай түрлері бар:
Адам психикасы мен психофизиологиялық процестері күйінің сот сараптама тектерінің шегінде өзіндік дербес деңгейіндегі мына түрлерін: сот психологиялық – криминалистік; сот инженерлік – психофизиологиялық; сот психологиялық – филиологиялық сараптамаларды қалыптастыру мен бөлу болып табылады..
Қылмыстық іс жүргізу заңы (ҚІЖК –нің 249, 250, 255 - баптары) және Қазақстан Республикасының «Сот сраптамасы туралы» Заңы (Заңның 8 - бабы) сараптамаларды жіктеуді мына іс жүргізу істері бойынша қарастырады:
Кешенді сараптамаға тән белгілер:
Қорытындының қосымшасы дегеніміз қорытындыда жоқ, бірақ жүргізілген зерттеулерден шығатын тұжырымдар мен олардың негіздемелері.
Қайталама сараптама тағайындалған кезде сарапшының алдына бұрын қолданылған зерттеу әдістерінің ғылыми негізділігі туралы сұрақ қойылуы мүмкін.
Қайталама сараптама тағайындаудың бір даулы негіздерінің бірі оны жүргізу кезінде болған іс жүргізудің елелі бұзушылықтарын анықтау болып табылады.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
3 тақырып Сот сарапшысы
4 тақырып Қылмыстық процесте сот сараптамасын тағайындау, жүргізуді ұйымдастыру, зерттеу
Азақстан республикасында сот сараптамаларын тағайындау мен жүргізудің ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖӘне ұйымдастырушылық негіздері
14 12 2014
5 стр.
Сот баллистикалык сараптама объектілерінін әр алуандығын ескергенде, ол мына түр тармақтарына жіктелуі мүмкін атыс қаруының (оның бөліктерінің) сараптамасы
25 12 2014
1 стр.
Республикасының инвестициялық заңы өзінің дамуы мен қалыптасуы кезеңінде 4 негізгі кезеңді өткерді
25 12 2014
1 стр.
К. А. Әлиханова Қмма мсс және реабилитация курсымен ждп кафедрасының меңгерушісі, м.ғ. д., профессор
14 12 2014
13 стр.
Мақсаты: студенттерді ҚР-ның сот және сот билігі жайында мәлімет беру. Оның негізгі қағидаларына тоқталу
14 12 2014
1 стр.
Ортопедиялық стоматология бойынша дәрістер курсы (оқу әдістемелік құрал) Қарағанды: Қмма, 2007ж 55 б
16 12 2014
3 стр.
Санитарлық-эпидемиологиялық, туберкулездiк, психоневрологиялық мекемелер, сот сараптамасы органдары, Қазақ республикалық лепрозорийi ұсынатын тауарлар мен қызмет көрсетулердi сатуд
09 10 2014
1 стр.
Тіс протезін жасаудың технологиясы бойынша дәрістер курсы (оқу әдістемелік құрал) Қарағанды: Қмма, 2007ж 73 б
16 12 2014
5 стр.