Тыва чогаал 9 класс

Тоску классты доозупкан ==реникчилерниё билии:

- Тыва маадырлыг тоолдарныё онзагай талаларын чыскаап чугаалап билир;

- Маадырлыг тоолдарны аянныг ыдып билир;

-Тываныё улуг-улуг тоолчуларыныё кыска намдарларын сактып алган болур;

- Маадырлыг тоолдарныё романнардан, тоожулардан ылгалдарын илередип шыдаар;

- Бурунгу т\рк «Култегинге тураскааткан биче бижик», «==к-туран к=жээзинде бижик», «К=жээлиг-Ховудан бижимел» деп тураскаалдарныё уткаларын билир, оларныё ш\л\к тургузуглуун шынзыдып шыдаар;

- Маадырлыг тоолдар болгаш бурунгу т\рк бижимелдер – тыва литератураныё укталган д=стери дээрзин шынзыдып

шыдаар апарган болур.

Найырал темазынга, Ада-чурттуң улуг дайынынга тыва чоннуң киирген үлүг-хуузун чырыткан чогаалдадрны билир,
Дайын чылдарында Тывага чораан орус чогаалчылыр дугайында таныш болур.

Тыва чогаал 10 класс

Наименование раздела программы	Тема урока	Кол-во часов	Срок	Элементы минимального содержания обр-я	Требования к уровню подготовки обучающихся	Дом.зад.	Дата
	1 улдуң						02.09.
Тываныё Россияга каттышканы болгаш литератураныё улам ыёай х=гж\лдези (1945-1970 чч.)	Киирилде кичээл. Чечен чогаалды сайгарарынга сүме.	1		ар.3-4, номчуур.	Тыва литератураның тывылганы болгаш баштайгы базымнары I.ТАР үези – 1920-1941 ч.ч. II. Дайын чылдарында тыва литератураның байдалы 1941 – 1945 ч.ч. III. Тыва литератураның совет үеде сайзыралы 1945-1956 ч.ч. IV. Тыва литератураның шапкын хөгжүлдези 1957-1985 ч.ч. V. Тыва литература эде тургузуушкун чылдарында 1986-1990 ч.ч. VI. Амгы тыва литератураның 1991 чылдардан бээр байдалы.		06.-9.
	Тываның Россияга каттышканы болгаш тыва литератураның улам ыңай хөгжүлдези.	1		Тыва Арат Республиканыё Россияга эки тура-биле каттышканыныё т==г\л\г, экономиктиг, культурлуг ужур-дузазы. Тывага улуг чаартылгалар: колхозтаашкын болгаш сууржулга, чырыдыышкын болгаш улус ==редилгези; чурттуё чуруунуё, аян-шинчизиниё =скерилгени, кижилерниё чаа психологиязыныё, аажы-чаёнарыныё, моральдыг б\д\штериниё хевирлеттинип келгени.	Тыва литератураныё шынар болгаш сан талазы-биле =з\лдези: чечен чугаа жанрыныё онза сайзырааны, баштайгы улуг тоожуларныё, романнарныё, шии чогаалдарыныё чечен-эстетиктиг ужур-дузазы. Орус дылдан тыва дылче, тыва дылдан орус дылче чечен чогаал очулгазыныё ==редиглиг, кижизидилгелиг ролю. Тыва литературлуг чечен критиканыё болгаш литература шинчилээр эртемниё боттанып келгени. «Тыва литератураныё допчу очериги», «Тыва литература», «Тыва драматургияныё боттанганы». «Тыва прозаныё боттанганы», «Тыва ш\л\к чогаалыныё тывылганы болгаш сайзырааны» ажылдарныё бижиттингени.	Конспект кылыр, ар.5-9.	13.09.
	С.А.Сарыг-оол. Допчу намдары. Чогаадыкчы ажыл-херээ. Эне-Сайым. Саян-биле чугаалажыг. Чараш карак.	1		С.Сарыг-оолдуё ш\л\ктеринде улустуё аас чогаалыныё эстетиказын уламчылаан.	Публицистиг ш\л\ктер: «Д\\н болгаш б=г\н». «Саян-биле чугаалажыг».	Айт. харыылаар. Эпитеттер, деңнелге ушта бижиир. Эне-Сай шээжи-биле доктаадыр.	20.09.
	С.Сарыг-оол Ынакшыл. Аялга-ла аялга! Ном. Үрезинчигеш.	1		Ш\л\кч\н\ё уран-чечен аргалары, дылыныё аян-сырынныы.	Чаарттынган т=рээн черинге тураскааткан ш\л\ктер: ,«Аялга-ла, аялга!» Ынакшыл лириказы: «Ынакшыл». Философчу лириказы: «Ном», «/резинчигеш».	Ынакшыл доктаадыр.	27.09.
	С.Сарыг-оол Алдын-кыс.	2		Ш\л\глелдиё кыска «намдары», темалары, идеялары, \ези, ужур-дузазы. Ооё кол маадырыныё даштыкы байдалыныё болгаш сагыш-сеткилиниё боттарынга т=лептии. «Алдын-кыс» – тыва улустуё бурунгаар депшилгезиниё дугайында чогаал.	Тывага колхозтажыышкынныё чоннуё амыдыралынга, аажы-чаёынга, чаёчылдарынга, психологиязынга киирген чаартылгаларын к=рг\скени. Ш\л\глелдиё аас-чогаалы-биле т=релдешкээ, дылыныё байы.	Ар. 25, айт.харыылаар. Үзүндү доктаадыр.	04.10.
	Ч/с Аянныг номчулга.	1				Чогаадыг бижиир.	11.10.
	С.Сарыг-оол Аңгыр-оолдуң тоожузу.	1		Бирги, ийиги номдарындан эгелерни номчууру. Дилогияныё бижиттингениниё, сурагжааныныё дугайында медээлер. Ооё идейлиг уг-шии, темазы, сюжет болгаш композициязы. Аёгыр-оолдуё шаандагы Тывага амыдыралы (бирги ном).	+ск\с оолдуё салым-хуузу, амыдыралче баштайгы базымнары, ==р\шк\лери болгаш муёгаралдары. Улустуё езулалдарыныё, оюннарыныё, чаёчылдарыныё бичии Аёгыр-оолдуё угаан-бодалыныё быжыгарынга ужур-дузазы. Кол маадырныё овур-хевирин дамчыштыр чон дугайында теманы уранчыдып чырытканы, б=д\\н кижилерниё овур-хевирлери.	ар.50, айт.харыылаар.	18.10.
	С.Сарыг-оол Аңгыр-оолдуң тоожузу.	1		Дарлалга удур идея. Аёгыр-оолдуё чаа Тывага амыдыралы (ийиги ном). Национал хосталгалыг шимчээшкин болгаш кол маадыр.	Улустуё чазааныё доктааганы болгаш чаа т==г\л\г байдалдарда аёгыларныё ч=р\лдээлериниё илерээшкини..	ар.61, лит.карта чуруур. Чогаалдың дылының уран чечени. Тема, идеязы.	25.10.
	С.Сарыг-оол Аңгыр-оолдуң тоожузу Аревеге кирип алдым. Туткууш биле бийир. Ланчыыны карандаш солаан.	1		Революстуг чаалап алыышкыннарны камгалаар дээш демиселге Аёгыр-оолдуё киржилгези	Дилогияныё уран-чечени, дылы, тоожуушкунга аас чогаалдарыныё ужур-дузазы.	Ар.70. Ч/с Чогаадыг «Аңгыр-оолдуң амыдыралы-биле Тываның төөгүзүнүң холбаазы».
	2-ги улдуң
	Литератураның улусчузу	1		Улустуё аас чогаалыныё чаагай чаёчылдарын салгап алганы. Эге базымнардан тура к\ш-ажылчы чоннуё идеалдарын, к\зээшкиннерин, манаашкыннарын илередип келгени. Тыва литератураныё кол сорулгазы – к\ш-ажылдыё кижилерин чурууру. Оларныё ажыл-херээн, арын-н\\р\н, найыралчы, ынакшыл сеткилдерин илередири. Литератураныё улусчу болурунуё негелделерин Тывага хажыдып турганы.	Тыва лит-ң үндезилекчилерниё болгаш салгалдарныё намдарлары. Тыва литературага бай, ядыы аёгыларныё т=лээлериниё чуруттунуп келгени, оларныё демиселин, бодалга-сорулгаларын илереткени.	Улустуң езу-чаңчылындарын көргүскен чогаалдар.	15.11.
	С.Б.Пюрбю. Допчу намдары. Чогаадыкчы ажыл-херээ. Шүлүктери. Тулчуушкунче. Чуртталганың аялгазы. Эрик Хайыракан.	1		Ш\л\кч\н\ё уран-чечен мергежилиниё боттанып эгелээни (\женги чылдар). Ооё С.Пюрбюн\ё ш\л\глелдериниё уткалыг угланыышкыннарыныё, уран-чечениниё, эстетиказыныё чаа деёнелдерже бедээни.	Патриоттуг ш\л\ктери-биле таныжылга: «Тулчуушкунче». Ш\л\кч\н\ё философчу лириказыныё \легерлери:«Чуртталганыё аялгазы», «Чаёгыс с=с дээш», «Далай болгаш Эрик». Ынакшыл лириказы: «К\ск\ сесерликке», «Алды айныё д\незинде».	Чуртталганың аялгазы доктаадыр.	22.11.
	С.Пюрбю Кызыл үер. Тывада шаг үениң өскерлип турары. Орус, тыва чоннуң найыралы.	1		Шииниё темазы, «Кызыл \ерде» ат-биле идейлиг утказын илереткени.	Феодалдыг Тывага социал болгаш национал ч=р\лдээлерни к=рг\скени. Революцияныё темазы. К\жеппейниё овур-хевири. Тыва, орус кижилерниё найыралыныё темазы. Феодал чагырыкчыларныё овур-хевирлери. Оларныё бир м=з\леш ниити болгаш карышкак, ч=р\шкек ч\\лдери.	Ар.92	29.11.
	С.Пюрбю Кызыл үер. «Тывада эрги езунуң баганазы сыйылган». Чогаалдың композициязы-биле ажыл.	1		Кол маадырларны чурааныныё шынныы, оларныё социал болгаш хууда харылзааларын к=рг\скени, болуушкуннарныё =й\, удаа-дараа солчуру, улустуё ырларын, \легер домактарын ажыглааны.	Шииниё уран-чечени.Композициязы.	Шиини катап номчуур. Дыңнадыг «Шииде улустуң аас чогаалын ажыглааны».	08.12.
	С.Пюрбю Үем болгаш үе-чергем дугайында	1		Чогаал авторнуё \р \еде чогаадыкчы дилээшкиннериниё \ре-т\ёнели. Ш\л\глелдиё уран-чечениниё онзагайы, тоожуушкуннуё кижизидикчи ужур-дузазы, дылыныё байы.	Тываныё революстуг х=гж\лдезиниё дугайында т==г\-философтуг утканы илереткени. Тоожукчу маадыр – т==г\н\ё дириг херечизи. Ооё чоок, т=рээн кижилериниё салым-чолунда Октябрьдан т=р\тт\нген чаа Тываныё сайзыралынче базымнары.	Ар.140, айт. харыылаар, үзүндү доктаадыр. Маадырларның овур-хевирин ушта бижиир.	15.12.
	Ч/с Чогаадыг «Тыва чоннуң чурттап эрткен төөгүлүг оруу» (шүлүглелге даянып бижиир).	1				ар.141 ниити айт.харыылаар..	22.12.
	Тыва литературада төөгү-революстуг тема.	1				Овур-хевирлерниң бижиттингениниң онзагайы.

	3-кү улдуң						12.01.
	К/д/н	1				Төндүр номчуур.	19.01.
	С.К.Тока Допчу намдары, чогаадыкчы ажыл-херээ. Араттың сөзү.	1		Трилогияныё дугайында ниити тайылбыр. Романныё композициязы, ооё Тыва улустуё т==г\л\г х=гж\лдезиниё дугайында идеяны романда илереткени. Арат чоннуё феодализм \езинде т\ренчиг чуртталгазы. Тас-Баштыгныё овур-хевири.	К\ш-ажылчы чоннуё ниитижиткен овур-хевирин чуруп к=рг\скени. Тоожукчу маадырыныё овур-хевири, чогаалдыё аёгы-аёгы кезектерин б\д\н уран-чечен система кылдыр каттыштырарынга ооё ужур-дузазы.	Күрседи дугайында немелде чүүл чыыр.Конференцияга белеткенир.	26.01.
	С.К.Тока Араттың сөзү.	1		Ядыы кижилерниё социал медерелиниё одунганы, демиселче к=д\р\лгени. Революцияны к=рг\скени. Улусчу Тывага чаа амыдырал дээш демиселдиё темазын уранчыдып чурааны.	Дарлакчы аёгыныё кижилериниё овур-хевирлери, т==г\н\ё аёгы-аёгы чадаларында оларныё бир м=з\леш б\д\штериниё илерээшкиннери.	«Тыва бижикти өөренип эгелээни» деп дыңнадыг кылыр.	02.02.
	К/д/н Конференция «С.Тока - Тыва чон аразында төөгүлүг хамааты».	1		С.Тока - Тыва чон аразында төөгүлүг хамааты».Улустарныё найыралы – «Араттыё с=з\нде» =зек тема.	Трилогияныё уран-чечен онзагайлары, дылыныё чурумалдыы, аас-чогаалы-биле холбаазы, бойдус чурумалдарыныё уран-чечен ролю.	Сонуургаан эгеге план тургузар.	09.02.
	Чечен чогаалдың кол-кол методтары.	1		Чечен чогаалдыё кол-кол методтары: критиктиг реализм болгаш социал-бадыткалдыг реализм дугайында кол-кол билиглер.	Чечен чогаалдыё кол-кол методтарының дугайында.	Конспект кылыр.	16.02.
	Ч/с Чогаал сайгарылгазы (амгы тыва лит. Чогаал шилип аар)	1				Шилилге шүлүк доктаадыр.	23.02.
	О.К.Саган-оол Чогаадыкчы намдары. Дөспестер.	1	.	Намдары болгаш чогаадыкчы ажылы. Романныё идей-тематиктиг уг-шии. Хеймер-оолдуё овур-хевири.	Аныяк зоотехниктиё ажыл-херек аайы-биле б\д\ж\, хууда амыдыралынга кижизии, топтуу. Боражыктыё овур-хевири. Колхоз даргазыныё чаёында т=лептиг ч\\лдер: туруштуу, дагдынган ажыл-херээнге б\р\н бердингени, эш-==р\нге сагыш-човаачалы.	«Тыва- малчыннар чурту» деп дыңнадыг кылыр.	02.03.
	О.К.Саган-оол Дөспестер. Чогаалды кол идея.	1		Романныё идей-тематиктиг уг-шии. Романныё уран-чечени. Амгы үеде романның туружу.	Агар-оолдуё овур-хевири. Ооё чаёында, ажылыныё стилинде таарымча чок ч\\лдер: чаа ч\\лд\ х\лээп билбези, эргижирээн билиишкиннерден болгаш практикадан уштунуп шыдавазы, боду-биле ч=пшээрешпес кижилерге кара сагыштыы.	Ар.198, айт.харыылаар.	09.03.
	Ч/с Чогаадыг Хеймер-оол - бистиң үеживис.	1				«Аныяктарның амыдыралче көрүжү» деп темага дыңнадыг кылыр.	16.03.
	Роман дугайында билиг. М.Б.Кенин-Лопсан Допчу намдары. Чүгүрүк Сарала.	1		Романда Тывага эрткен ч\с чылдыё \жен чылдарыныё т=нч\з\нде, д=ртен чылдарныё эгезинде чаа амыдырал дээш демиселди Саадактыё ажыл-\\лезин дамчыштыр к=рг\скени. Кол маадырныё б\ткен база б\тпээн к\зелдери. Ооё улусчу революцияны, Россияныё чону-биле найыралды шын билип чорууру, ооё уламындан амыдыралга тура-соруктуу.	«Ч\г\р\к Саралада» тываларныё чаагай чаёчылдарын х=й янзы чурааны, фашистиг халдакчылар-биле маадырлыг демисежип турар Кызыл Шеригге белек кылдыр эё-не ыдыктыг малдарын чорудуп турганын к=рг\скени.	Конспект кылыр, айт.харыылаар. План тургузар.	23.03.
	М.Б.Кенин-Лопсан Ынакшылдың ному.			Чанчык биле Доглааныё бот-боттарынга чаяаттынганы, оларныё аас-кежиинге таварышкан моондактарныё социал утказы. Чогаалдыё композициязы болгаш дылы.	Романныё уран-чечениниё бедииринге сактыышкыннарныё, монологтарныё, диалогтарныё, пейзажтарныё, этнографтыг киирилделерниё ролю. Чогаалдыё композициязы болгаш дылы.	Ар. 228, айт. харыылаар. Салымның ному. Тыва араттарның овур-хевири.
	4-кү улдуң
	С.Ө.Тамба Чогаадыкчы намдары. Капитан Гастеллога. Мээң байым. Амыдырал хеми. Аалдап четсе. Чагаам сөглээр. Сөзүм утпа.	1		Намдары.Тайбыё, дайын, маадырлыг чорук дугайында. Чоннуё чаа амыдыралыныё чурумалдарын к=рг\скени, кижиниё ханы ынакшыл сеткилдерин илереткени. Чогаалчыныё к\зелдери, идеалдары.Ш\л\ктериниё онзагай талалары.	«Капитан Гастелло», «Т==г\н\ё кескиндизи», «Мээё чуруум»; «Ажык, Саргал дугайында ырлар», «Мээё байым», «Амыдырал хеми»; «С=з\м утпа», «Чагаам с=глээр»; «Аалдап четсе» деп ш\л\ктери.	Мээң байым (доктаадыр).	06.-4.
	С.Ө.Тамба Алдынчы	1		«Бичии алдынчы». Чогаалдың идейлиг, кижизидикчи угланыышкыннары.	Чогаалдың композициязы, идейлиг ужур-утказы.	1 шүлүк доктаадыр. Ар.262, айт.харыылаар. 6 дугаар айт. бижип харыылаар..	13.-4.
	С.Сюрюн-оол Чогаадыкчы намдары Ынакшыл-дыр.	1		Тоожуда Тывага тускай эртем-билиглиг орус кижилерниё изиг к\зел-биле чедип кээп, социал-психологтуг бергелерни туруштуг ажып эртип, чоннуё ажыл-херээнге киржип турганы. Мария биле Хеймерек башкыларныё аразында харылзааларныё тургустунганыныё байдалдары. Ийи маадырныё аажы-чаёнарында, чаёчылдарында таарышпас талаларныё х=й\. Оларны ынакшылдыё хуулгаазын к\ж\н\ё ашканы.	Аныяк башкыларныё найыралынга, ынакшылынга Чаш-Уругнуё, Салчак Канчыыровичиниё болгаш суурнуё чурттакчыларыныё хамаарылгазы.	1-ги эгениң сюжеди.	20.04.
	С.Сюрюн-оол Ынакшыл-дыр.	1		Тоожуда чылдагаан чок черге актыг кижилерни кедээр, н\г\лдээр, тудуп бажыёнаар чоруктуё Тывага бооп турганын к=рг\скени. Тоожуушкунну солун болдуруп турар чурумалдыг аргалар. Чогаалдыё амгы \еде ужур-дузазы.	«Ынакшыл-дыр» деп чогаалда Тываныё д=ртен чылдарда амыдыралын шын, тодаргай чурааны. Ону к=рг\зерде чогаалчыныё х\н б\р\деги чуртталганыё херечизи барымдааларны ажыглааны.	Ар.290 чедир номчуур.	27.04.
	Ю.Ш.Кюнзегеш Допчу намдары. Шүлүктери. Сөглексээн мен. Чеди-Сүүр. Дидир-дидир. Харлыг Саян бажын ажыр. Күс. Угуулга-даа бол даан, ырым.	1		Кижиниё т=рээн черин сонуургап, ооё чажыттарын билип алыр к\зелиниё оттуп келгени. Аёаа улустуё янзы-б\р\ хоругдалдарыныё моондак бооп чорааны. Оларны эртемниё ачызында ш\л\кч\н\ё ажып эрткени, боду геолог болу берген, «кылаёнашкан бедиктерни кырлаарынга» белен апарганы. Чогаалдыё маадырларыныё чурттап турган чери болгаш \ези.	«Дидир-дидир».Ш\л\кте улустуё чамдык бурунгу чаёчылдарыныё эртем-техниканыё ачызында амыдыралындан чидип турарын, ону дыёнаанын хынаар деп чаа чаёчылдыё солуё бергенин к=рг\скени. Чогаалда дидир-дидирниё овур-хевирин шын чурааны.	Шилилге шүлүк сайгарар. Ч\с Чогаадыг Ю.Кюнзегештиң шүлүктериниң онзагайы.	05.05.
	К.Ч.Тоюң Чогаадыкчы намдары. Ыраажы кыс. Көгерим.	1		Ш\л\кт\ё адыныё дугайында киирилде с=с. Ш\л\кте улусчу чаёчылдарны к=рг\скени. Ынакшылыныё бир д=з\ – кыс кижинииё салым-чаяанын чогаалда х=й талазындан \нелээни.	Т=рээн чериниё бир ыдыктыг артынга чорааш, маадырныё сеткилиниё магадап, чоргаарланып хайныкканындан бодаан бодалдарыныё уг-шии, чаражы. Кыстыё овур-хевирин тода кылдыр чурааны болгаш маадырныё к\зелдерин илереткени.	Доктаадыр.	11.05.
	К.Ч.Тоюң Ынакшыл болгаш өлүм	1		Ш\л\глелдиё уран-чечени: м=гелер х\решкенин, дургуннаан аныяктарныё турлаан, Хемчиктиё бойдузун чурааны. Чогаалдыё дылында коёдаалаё, катай кагар, х=лбеш кылдыр удур к=рген, б\д\мел дег, даржык-хай, чаёгы, эннеп келир, чиёзе, кулузун, одага деп с=стер каттыжыышкыннарыныё болгаш с=стерниё овур-хевир тургузукчу аяны.	Ш\л\глелдиё \ндезиннери, ында болуушкуннарныё \ези, чери, х=гж\лдези болгаш т=нч\з\. Кижилерниё ыдыктыг сеткилдериниё бирээзи ынакшылды бурунгу феодалдыг езу-чурумнуё бужартадып чорааны. Ак-оолдуё, Чечекмааныё овур-хевирлери, ынакшылы, тура-соруу.	Шүлүглелде чечен үе, овур-хевир. Чогаалга үнелел бижиир.	18.05.
	Т.Д.Кызыл-оол Бугага үстүртүпкен.	1		Тыва улустуё база делегейниё алдар-сураглыг кижилериниё араганыё хай-бачыдыныё дугайында чугааларын ажыглап тургаш, бак чаёчылдарныё дугайын кижилерге хандыр билиндирер дээн чогаалчыныё бодалдары.	Араганыё хай-бачыдыныё дугайында чугааларын ажыглап тургаш, бак чаёчылдарныё дугайын кижилерге хандыр билиндирери.	Чайын номнар номчуур.
	Тыва критиканың дугайында билиг.			Тыва литератураны шинчилеп келгени болгаш амгы \ези, критиктиг номнарныё ужур-дузазы. Чечен чогаалдыё т==г\-биле тудуш харылзаалыг болурунуё дугайында чугаа: Тываныё Россияга эки тура-биле каттышканыныё, сууржулганыё, коллективизацияныё, чырыдыышкынныё тыва литератураныё темалар, идеялар, жанрлар талазы-биле байыырынга чаагай салдарлыг болганы. Тыва литератураныё эстетиктиг шынарыныё к\штелгени. /ндезилекчи чогаалчыларга ийиги салгалдыё салым-чаяанныг чогаалчыларыныё немежип келгени. Чечен литературлуг критиканыё ажыктыг болгаш халалыг бооп тыптып келгени. Литература шинчилээр эртемниё боттанганы, ооё Тыва литератураныё т==г\з\н «Тыва литератураныё допчу очериги», «Тыва литература. Допчу т==г\з\», «Тыва литератураныё т==г\з\н\ё очерктери» деп номнарда \нелеп, т\ёнеп к=ргени.	. А.Калзанныё «Литература болгаш амыдырал», «+з\мнерниё демдектери», Д.Кууларныё «Т==г\ болгаш амгы \е», М.Татаринцеваныё «Тывага литература ш\г\мч\лелдиг бодалдарыныё боттанганы», З.Самданныё «Аас чогаалындан литератураже», Ч.Ч\лд\мн\ё «Номчукчунуё эскериглери», Ч.Серен-оолдуё «Чогаал дугайында демдеглелдер».

<предыдущая страница | следующая страница>